Pravci u islamu
Religija islam ima mnogo pravaca, sekti, škola i tradicija. Postoji hadis koji govori o tome da je Muhamed rekao da će se njegov umet podijeliti na 73 grupe, te da će samo jedna ući u raj. Prema istom hadisu, umet je trebalo podijeliti na više grupa nego ostale avramske religije (judaizam i hrišćanstvo).
Najraniji pravci uredi
Odmah poslije Muhamedove smrti u tadašnjim islamskim zemljama, kao i onim koje će to tek postati, postepeno su se razvijala različita shvatanja vjere. Nad svima su se istakla tri stava, koja su se zadržala i do danas, uz brojne unutrašnje frakcije. Ta tri islamska učenja su:
- sunitski islam,
- šiitski islam i
- haridžijski islam
Sunitski islam uredi
Sunitski islam je najveći islamski pravac. Prema nekim izvorima, 85% muslimana svijeta pripada sunitima.[1]
Nasuprot šiitima, suniti vjeruju da Muhamed nije imenovao svog nasljednika prije smrti. Nakon inicijalnog perioda zbunjenosti, grupa njegovih najbližih prijatelja sastali su se i izabrali Ebu Bekra, Muhamedovog bliskog prijatelja i punca za prvog halifa.
Inicijalno su suniti vjerovali da poziciju halifa treba demokratski izabrati, ali nakon prva četiri "pravedna halifa“ pozicija se okrenula u nasljednu dinastijsku vladavinu. Nakon pada Osmanskog carstva 1923, nestalo je halifata i nije izabran nijedan novi halif.
Sunitske škole mišljenja uredi
Škole mišljenja ili mezhebi, ili pravne škole, ili škole fikha unutar sunitskog islama. Svaki od ashaba je imao jedinstvenu pravnu školu, ali su se te škole postepeno konsolidovale ili odbacivale, pa su sada vidljive četiri škole mišljenja. To su:
- hanifijski mezheb,
- hanbelijski mezheb,
- malikijski mezheb i
- šafijski mezheb.
Razlike između tih škola manifestuju se u malim razlikama u praktikovanju islama, pa ih mnogi sunitski muslimani smatraju u osnovi istim.
Hanifijski mezheb uredi
Osnovan od strane imama Ebu Hanife. Smatra se jednom od "najmekših" islamskih škola, otvorena je za moderne ideje. Dominantna je među sunitima u sjevernom Egiptu, Indijskom podkontinentu, Iraku, Turskoj i mnogim zapadnim zemljama.
Bosanskohercegovački muslimani najvećim dijelom pripadaju ovom mezhebu, a učenje ovog mezheba je službeno i u Islamskoj zajednici u Bosni i Hercegovini.
Nazivaju se i hanefijama (hanefijski mezheb).
Barelvi uredi
Barelvije su sljedbenici pokreta unutar sunitskog islama koji je počeo u Indiji i slijede fikh imama Ebu Hanife. Najveći oponenti barelvijama su sunitski reformatorski pokreti kao što je Deobandizam u Indiji i Vahabizam u Saudijskoj Arabiji.
Deobandi uredi
Deobandi su muslimani južne Azije i Avganistana, koji slijede fikh imama Ebu Hanife. Za Talibane se smatra da slijede učenje Deobandi škole.
Malikijski mezheb uredi
Malikijska škola crpi učenja imama Malika. Najviše se praktikuje u Sjevernoj i zapadnoj Africi. Ovo je druga po veličini škola, koju slijedi otprilike oko 25% muslimana.
Šafijski mezheb uredi
Za osnivača ovog mezheba smatra se imam Šafija. Otprilike 15% muslimana širom svijeta su sljedbenici ovog mezheba. Najviše sljedbenika ima u Egiptu, Somaliji, Indoneziji, Tajlandu, Singapuru i na Filipinima. Ova škola je službena kod vlada Bruneja i Malezije.
Hanbelijski mezheb uredi
Smatra se najkonzervativnijim od sve četiri mezheba. Škola je dobila ime po imamu Ahmed ibn Hanbelu koji je bio učenik Šafije. Ovaj mezheb preovladava u Saudijskoj Arabiji, Kataru, Ujedinjenim Arapskim Emiratima, Bahreinu, te dijelovima Omana.
Šiitski islam uredi
Šiitski islam je drugi najveći islamski pravac.
Šiitski muslimani vjeruju da je Alija izabran od strane Muhameda da bude vođa islamske zajednice. Oni ga označavaju kao prvog imama. Ostali imami su Alijini potomci. Najveća grupa šiita vjeruje u ukupno 12 imama. Prema njihovom vjerovanju dvanaesti imam bi trebalo da se pojavi neposredno prije sudnjeg dana. Šiitski hadisi uključuju govor imama.
Šiitske grupacije uredi
Šiiti, odnosno pripadnici šiitskog islama, smatraju da je Muhamed imenovao svog nasljednika prije smrti i smatraju da je Alija trebalo da bude njegov nasljednik. Takođe smatraju da jedino Muhamedova porodica ima pravo da vodi islamski umet.
Šiitski islam je takođe podijeljen na brojne grupacije od kojih su najznačajnije jedine tri preostale:
- imamiti ili džaferije, sljedbenici 12 imama,
- zejdi,
- ismailiti i
- batinije.
Imamije uredi
Imamije su najveća grupacija šiitske škole mišljenja. Čine oko 80% svih šiita. Najdominantniji su u Azerbejdžanu, Iranu, Iraku, Libanu i Bahreinu. Vjeruju u broj od 12 imama, potomaka Muhameda, i vjeruju da će dvanaesti imam biti Mehdi.
Zejdi uredi
Zejdi su se odvojili od imamita i ismailita prilikom neslaganja oko toga ko je peti imam. Imamiti i ismailiti vjeruju da je to bio Muhamed el Bakir, dok zejdi vjeruju da je to bio njegov polubrat Zejd ibn Ali odnosno, drugim imenom Zejd el Šehid.
Ismailije uredi
Ismailije i imamije inicijalno prihvataju iste principe u ranoj istoriji. Međutim, do njihovog odvajanja je došlo prilikom prihvaćanja šestog imama, sina Džafer es Sadika po imenu Ismail ibn Džafer. Ismail je umro u ranoj mladosti, još za vrijeme života njegovog oca, koji je na njegovu dženazu sazvao svjedoke uključujući guvernera Medine. Ismailije smatraju da Ismail nije umro, nego da je ta dženaza bila sazvana s ciljem da se prikrije istina zbog straha od Abasidskog halifata. Ismailije takođe vjeruju da je Ismail otišao u skrovitost, te da će se pojaviti kao Mehdi.
Batinije uredi
Batinije izučavaju unutrašnji, skriveni, tajnoviti smisao kuranskih iskaza, te ih podvrgavaju alegorijskom tumačenju (te'vil), kako bi dospjeli do unutrašnje istine objavljenog učenja. Kod Gazalija, batini je tehnički naziv, ali i istorijska oznaka koja se odnosi na sljedbu Batinija.
Talimije uredi
Talimije su sljedbenici učenja o podučavanju od nepogrešivog imama. Talimije su ogranak ismailita i naučavali su da je istina samo u podučenosti i podučavanju (ta'lim) od nepogrešivog učitelja (mualim masum). Gazali izjednačava talimije sa batinijama.
Haridžijski islam uredi
Haridžije, odnosno „pobunjenici“ ili „oni koji su se otcijepili“ je termin koji označava islamsku sektu koja je originalno podržavala Alijin halifat. Nakon što je on pregovarao i postigao arbitražu sa Muavijom tokom islamskog građanskog rata u 7. vijeku, oni su se otcijepili, tj. otkazali su lojalnost halifu.[2] Nakon toga pokrenuli su sukob sa halifinim ljudima, u kome bivaju poraženi. Smatraju se odgovornim za ubistvo Alije r.a.
Haridžijski islam ima tri osnovna načela:
- priznavanje samo dvojice pravednih halifa, Ebu Bekra i Omera
- počinioci velikog grijeha smatraju se nevjernicima
- obaveznost ustajanja protiv halife/imama koji krši sunet[3]
Haridžijsko shvatanje islama umnogome podsjeća na Talibansku praksu u modernom dobu, a djelovanje im se podudara sa najpoznatijom terorističkom organizacijom Al Kaidom.
Haridžijske grupacije uredi
Haridžijski ortodoksni i fanatični stavovi, koji su imali za posljedicu obračunavanje sa neistomišljenicima vodili su ih iz sukoba u sukob sa pripadnicima ostalih islamskih škola mišljenja. S obzirom da nisu bili mnogobrojni, gubili su većinom sve bitke. Jedina preživjela grupacija haridžija u modernom dobu su ibadije, koji su imali najliberalnije stavove i koji su uspjeli organizovati svoj život sa ostalim zajednicama. Osim njih postojali su još i:
i mnoge druge.
Ezarika uredi
Ezarika je bila najmnogoljudnija, a ujedno i najekstremnija haridžijska sekta. Ime je dobila po imenu Ebu Rešida Nafi ibn Ezreka. Nastanili su se u Persiji, a došli su iz Basre. U borbama koje su vodili protiv muslimanske vojske iz Basre, a koje su trajale punih 19 godina, poraženi su, i time se označava njihov kraj. Gotovo svi islamski učenjaci se slažu da su svojim ekstremističkim stavovima zastranili u vjeri.
Nedždat uredi
Nastali su od vojske koja je krenula u pomoć ezarikama pod vodstvom Nedžda ibn Amir el Hanefija i jednog dijela nezadovoljnika Ezarika, koji su obavijestili Nedžda o Ezrekovim zastranjenjima u vjeri i priklonili se Nedždovoj vojsci. Osnovna neslaganja te dvije skupine, a koje su bile brana njihovom ujedinjenju bila su u tome što su Nedždati smatrali da je dozvoljeno sakrivati svoju vjeru (tekijja) ukoliko situacija tako nalaže i da muslimanskom umetu nije potreban predvodnik (halif ili imam).
Ibadije uredi
Jedina preživjela haridžijska grupacija su ibadije, koji su koncentrisani uglavnom u Omanu. Njihovo vjerovanje se razlikuje od ostalih haridžija po tome što oni vjeruju da su oni koji ne slijede njihovo učenje nevjernici, ali ne i mnogobošci. Ostale muslimane neharidžije smatraju muwehhidunima (muvehidun) odnosno onima koji vjeruju u Božje jedinstvo (tevhid), ali ne i vjernicima.
Upravo ova umjerenost omogućila im je da prežive do danas.
Ostali pravci uredi
Pod ostalim pravcima svrstavaju se svi one pravci u islamu koji nisu nastali u doba života Muhamedovih savremenika, te oni koji se ne mogu svrstati unutar jedne od osnovnih grupa, kao njena podgrupa ili varijacija.
Sufizam uredi
Sufizam je termin koji označava asketski i mistički pokret unutar islama, školu ezoterične islamske filozofije bazirane na istraživanju spiritualne istine kao definitivnog cilja i postignuća. Sufizam nije ogranak sam po sebi jer sufije sami sebe ne svrstavaju ni u jednu granu islama, mada pripadnici mogu imati i sunitska i šiitska uvjerenja.
Sufijski redovi uredi
Sufije se u svome praktikovanju okupljaju u redove koji se zovu tarikati. Tarikat je plan i program te metod i režim nekog sufijskog reda. Postoji dvanaest glavnih tarikatskih redova. Oni se u svom cilju ujedinjuju ali se kod primjene, u izvjesnim propisima razlikuju.[4] Sufije koji se nalaze u tarikatu nazivaju se derviši.
Kadirije uredi
Kadirije ili kaderije su jedan od najstarijih sufijskih tarikata. Dobili su ime po Abdul Kadiru Gejlaniju. Ovo je jedan od najrasprostranjenijih redova u islamskom svijetu i može se naći u Indiji, Pakistanu, Turskoj i istočnoj i zapadnoj Africi. Takođe postoji mnogo pripadnika i na Balkanu. Vjeruju u fundamentalne principe islama, ali interpretiraju ih kroz mistička iskustva.
Najpoznatija tekija u Bosni i Hercegovini je Hadži Sinanova tekija.
Nakšibendije uredi
Nakšibendije su jedan od najvećih sufijskih redova. Pravac je osnovan 1380. godine. Red je prepoznatljiv po svom tihom zikru (slavljenju Boga). Riječ nakšibendi dolazi od imena Behaudina Nakšibenda, mada se smatra da je osnivač ovog reda Ebu Jakub Jusuf el Hamedani.
Nakšibendijski tarikat je danas najbrojniji tarikat u BiH.
Poznate nakšibendijske tekije u Bosni i Hercegovini su: Gaziler (današnji Higijenski zavod u Sarajevu), Skenderija, Jedileri, Tekija na Oglavku, Tekija u Kaćunima i Tekija u Vukeljićima.
Bektašije uredi
Bektašije su osnovane u 13. vijeku od strane Hadži Bektaš Valija, kojeg su pripadnici ovog tarikata proglasili svetim. Njegovi pristalice smatraju da on potiče od direktne Muhamedove loze.[5] Ovaj tarikat je pretrpio veliki uticaj od strane Hurufizma i anadolijskih hrišćanskih sekti iz kojih crpe ideje poput trojstva (Alah — Muhamed — Alija).[6] Reorganizovao ih je Balim Sultan u 15. vijeku. Bektašije su koncentrisani u Turskoj i Albaniji.
Mevlevije uredi
Osnivač mevlevijskog reda je Dželaludin Rumi. Pripadnici ovog tarikata prepoznatljivi su po svom plesu, tokom kojeg kružeći zikre. Sam ples izmislio je Rumi, kada je tužan zbog gubitka najboljeg prijatelja čuo zvuke kovača. Zovu ih kružeći derviši. Iz Konije se ovaj red proširio po cijeloj Turskoj i dijelovima zapadne Azije.
Poznati Bošnjaci pripadnici ovog tarikata su: Isak-beg Isaković, Fadil-paša Šerifović i reisul-ulema Džemaludin Čaušević. Meša Selimović je u svojoj knjizi "Derviš i smrt" opisao derviša Ahmeda Nurudina, šejha tekije Mevlevijskog reda.
Jesevije uredi
Osnivač ovog derviškog reda je Ahmed ibn Ibrahim ibn Ali Jesavi, a jedan od najpoznatijih jesevija bio je Junuz Emre.
Rufaije uredi
Osnivač ovog reda je Ahmed Rufai. Rufaije ili rifaije su derviški red koji je najpoznatiji po svome načinu praktikovanja slavljenja Boga (zikra), prilikom kojeg oni probadaju svoje lice iglama, a često njihov zikr uključuje i igre sa vatrom. Najvažnija središta ovog reda su se nalazila u Istanbulu, a poznati su i rufaije iz Albanije i Bosne i Hercegovine. Najpoznatiji rufaija u BiH bio je Mustafa Karkin. Najpoznatija tekija u BiH je Džamija Mimar Sinan.
Čištije uredi
Ovo je jedan od glavnih sufijskih tarikata južne Azije. Osnivač Čištija je Muinudin Čišti. Tarikat ima jednostavno učenje, a karakteriše ga ekstremni entuzijazam za muziku i poeziju. Njihova muzika je poznata kao kavali muzika, koju je svirao i popularni Nusret Fatih Ali Kan. Centralno mjesto u obredima tarikata zauzimaju masovne i ekstravagantne ceremonije kod turbeta šejhova tarikata.
Bedevije uredi
Bedevije su osnovane u 13. vijeku. Osnivač je Ahmed el Bedevi. Nemaju jasnu doktrinu. Nisu imali glavnih učenjaka, niti pisaca. Vrlo često je ovaj kult bio subjekt cenzure od strane uleme.
Kubravije uredi
Osnivač ovog reda je Nedžmudin Kubra. Osnovan je u 13. vijeku. Potiču iz centralne Azije. Njegove pristalice vjeruju da potiče iz direktne Muhamedove loze.[7]
Šazilije uredi
Osnivač ovog tarikata je Ebu Hasan eš Šazili. Ovo je najpopularniji sufijski red u sjevernoj Africi. Njihovi pripadnici takođe vjeruju da je Eš Šazili iz direktne Muhamedove loze.
Desukije uredi
Sufijski red osnovan u Egiptu, od strane Ibrahima Desukija. Tokom osmanskog vremena ovaj red imao je brojne tekije u Istanbulu skupa sa bedevijskim redom. Ove tekije su zatvorene kada je Turska postala republika.
Halvetije uredi
Osnivač je Muhamed el Halveti. Smatra se da ovaj tarikat nije dobio ime kao većina njih po svome osnivaču, nego po arapskoj riječi halvet koja znači osamljivanje ili odvojenost, po kojem su ovi derviši bili poznati.[8] Jedan je od rasprostranjenijih redova. Njegov rast zabilježen je tokom osmanskih vremena. Halvetije su još uvijek jake u Egiptu gdje sufijski redovi dobijaju određenu pomoć od vlade.
Najpoznatiji halvetija u Bosni i Hercegovini bio je Gazi Husref-beg.
Salafizam uredi
Salafije ili selefije propovijedaju islamski monoteizam, odnosno tevhid, a preuzimaju određena učenja od Ibn Tejmije, sirijskog učenjaka iz 14. vijeka. Salafizam je u osnovi u sukobu sa sufizmom i šiitskim islamom, koje smatraju jereticima. Salafijska teologija zastupa puritansko i pravno stajalište u stvarima vjere i religijskoj praksi. Oni smatraju da je njihov zadatak da vrate islam u stanje kakvo je bilo u Muhamedovo doba i njegovih pravednih halifa. Žele da izbace sve novotarije, idolatrije i devijacije.
Pokreti unutar salafizma uredi
Nisu poznata veća raslojavanja unutar salafizma, osim što u novije vrijeme ostale islamske grupacije koristeći naziv reformatora i učenjaka Muhameda ibn Abdul Vehaba, nazivaju salafije vahabijama.
Vahabizam uredi
Vahabizam ili vehabizam je pokret koji je dobio ime po svom začetniku Muhamed ibn Abdul Vehabu u 18. vijeku. Abdul Vahab se školovao pod okriljem sunitskog islama, a izučavao je fikh hanbelijskog mezheba; no, međutim, kad god bi primijetio neko neslaganje, on bi se priklonio onoj pravnoj školi koja je, prema njegovom mišljenju, imala ispravnije mišljenje. Ovaj pokret dominantan je u Saudijskoj Arabiji.
U Bosni i Hercegovini je prisutan određen broj vjernika koji prihvataju mišljenja Abdul Vahaba, ali oni ne prihvataju naziv vahabije nego sebe radije zovu salafijama.[9]
Sekte unutar islama uredi
Ovdje su svrstani pravci koji za sebe smatraju da su muslimani, ali koje matica ne smatra muslimanima.
Ahmedije uredi
Članovi ahmedija pokreta su sljedbenici Mirze Gulama Ahmeda, koji je tvrdio da je obećani mesija i mehdi. Sljedbenici su podijeljeni u dvije grupe Ahmedijanski muslimanski džemat i Lahorski ahmedijanski pokret. Većina Ahmedija smatra sebe muslimanima, ali sa stanovišta matičnih muslimana, oni su sekta koja je isključena iz okvira islamske zajednice jer se Mirza Gulam Ahmed proglasio poslanikom.
Kuranije uredi
Kuranije je naziv za religioznu grupu ljudi koji sebe sami zovu pokornima, no zbog njihove prakse vjerovanja u Kuran a ne i u hadise, prozvani su kuranijama.
S obzirom da ne vjeruju u hadis, niti u bilo kakve druge religiozne izvore, oni ne obavljaju namaz u obliku u kojem ga obavlja većina muslimana, nego smatraju da svako može obaviti namaz onako kako on osjeća da je potrebno, te da su u Kuranu date upute šta je zabranjeno a šta dozvoljeno u namazu.[10]
Zikri uredi
U religioznoj praksi Zikri se bitno razlikuju od matičnih muslimana; postoje razlike u mišljenju da li ih treba zvati suniti, sufije ili sekta. Zikri obavljaju pet puta dnevne molitve koje zovu zikr, za razliku od ostalih muslimana koji obavljaju namaz.
Islamska nacija uredi
Islamska nacija je osnovana od Valasa Farf Muhameda 1930. s ciljem ponovnog uvođenja duhovnog, socijalnog i ekonomskog stanja crnog čovjeka i žene u Americi i svijetu. Njihovo učenje je dosta odstupilo od matičnog islama, tim prije što oni sa jedne strane vjeruju da je farz Božija inkarnacija, i prema gotovo svim muslimanima oni su proglašeni za jeretički kult.
Jedan od najpoznatijih pripadnika nacije islama bio je Malkolm Iks koji se kasnije odrekao tog učenja, zbog čega su ga i ubili.
Petostepenici uredi
Grana, nacija islama; ova grupa je formirana u Harlemu 1960. Njihova vjerovanja se fokusiraju na dovođenju pravde za afroameričku mladež. Takođe vjeruju da je Bog crnac. Imaju veoma malo veze sa izvornim islamom.
Kelamske škole uredi
Kelam je jedna od religioznih nauka u islamu. U arapskom jeziku ova riječ znači „govor“, i odnosi se na islamsku tradiciju traženja teologičkih principa kroz dijalektiku. Ovaj termin se često prevodi kao teologija.
Ašarijska škola uredi
Ašari je škola rane islamske filozofije osnovane u 10. vijeku. Bila je instrument u drastičnoj promjeni smjera islama, i postavila je osnove zatvaranju vrata idžtihada vijekovima kasnije u Osmanskom carstvu. Ašaritski pogled je bio da je shvatanje jedinstvene prirode i karakteristika Boga iznad ljudskih mogućnosti.
Maturidijska škola uredi
Maturidi su oni koji slijede teologiju Ebu Mensura el Maturidija, koja je bliska varijanta ašarijskoj školi. Tačke po kojima se razlikuju su priroda vjerovanja i mjesto ljudskog razuma. Maturidijski stav je da se iman ne povećava i ne smanjuje, nego da se samo povećava i smanjuje pobožnost (takvaluk). Maturidi govore da je ljudski um u stanju da spozna bez pomoći ili prosvjetljenja da su neki osnovni grijehovi sami po sebi grijeh (kao što su npr. ubistvo ili alkohol), dok ašarije smatraju da ljudski um nije u stanju da spozna takvo nešto bez božanskog prosvjetljenja.
Mutezilska škola uredi
Mutezilska teologija potiče iz 8. vijeka iz Basre kada je Vasil ibn Ata napustio učenje El Hasana el Basrija nakon teološke rasprave. On i njegovi sljedbenici su raširili logiku i racionalizam grčke filozofije, nastojeći da ih kombinuju sa islamskim doktrinama i pokažu kako su obje nerazdvojno kompatibilne. Mutezilije su diskutovali filozofska pitanja kao što su da li je Kuran stvoren ili vječan, da li je zlo kreirano od strane Boga, predodređenje protiv slobodne volje, da li bi Alahove atribute u Kuranu trebalo interpretirati alegorijski ili literarno, te da li će grešni vjernici biti kažnjeni vječno u paklu (Džehenem).
Sekte uredi
Liberali uredi
Liberalni i progresivni pokreti imaju zajedničko verske poglede koji zavisi uglavnom od idžtihada ili ponovnog tumačenja spisa. Liberalni muslimani veruju u veću autonomiji pojedinca u tumačenju svetih spisa, kritičkom preispitivanju vjerskih tekstova, rodne ravnopravnosti, kao i modernog pogleda kulture, tradicije i drugih ritualnih praksa u islamu.
Islamisti uredi
Islamizam je zajednički naziv za političke ideologije prema kojima islam nije samo religija, nego i politički sistem na kome bi trebalo temeljiti zakone, odnosno društveno-ekonomsko uređenje države. Islamisti se zalažu za povratak društva islamskim vrednostima, odnosno uvođenje šerijatskog prava. Po njima je jedino društvo temeljeno na islamskim principima i zakonu rešenje problema koje uzrokuje moderni život, uključujući društveno i kulturno otuđenje, odnosno političku i ekonomsku eksploataciju.
Najpoznatiji islamistički pokret je Al Kaida, manje poznati su Muslimanska braća, najveća opoziciona partija u Egiptu, te Hezbolah u Libanu.
Džemat Tablig uredi
Poreklom iz Indija pokrajine Mevat, Džemat Tablig ima za cilj da donese duhovno buđenje u svetu muslimana. To je bio Mevlana Muhamed Ilijas, koji je postavio duhovni temelj pokreta.
Ostale sekte uredi
Sljedbenici ovih religija ne smatraju sebe muslimanima, ali imaju jaku vezu sa islamom.
Jazidi uredi
Jazidi su sljedbenici male bliskoistočne religije čije sljedbenike muslimani zovu „Đavoljim obožavaocima“. To je zato što se ponekad svom bogu obraćaju sa „Šatan“ (Shatan, v. šejtan). Oni su prije svega etnički Kurdi, a većina Jazida živi blizu Mosula. Jazidska teologija je složena i zapravo to je pažljivo čuvana tajna. Oni su kripto-pagani. Poštuju velikog vođu šeika Adija, vrhovnog tvorca zvanog „Melek Taus“, čije se ime može prevesti kao „Kralj Paun“ ili „Paun anđeo“. Kao druzi i druge kripto-paganske zajednice, trpjeli su progon od većinskih muslimana i kao posljedicu toga uzeli su islamska i arapska vjerovanja kao pokriće za svoju pagansku religiju.
Druzi uredi
Druzi su ezoterička, monoteistička religijska zajednica sa oko milion ljudi, koja se nalazi prevashodno na prostoju Sirije, Libana, Izraela i Jordana.
Religija druza je jedan oblik islama, ali sa specifičnim elementima gnostičkih i neoplatonskih filozofija. Oni koriste arapski jezik i imaju slične obrasce društvenog ponašanja kao i Arapi u regionu. Većina muslimana ih ne smatra pripadnicima islama, iako oni sebe vide kao muslimane. Najveći broj druza sebe smatra Arapima (uz izuzetak druza u Izraelu).
Babizam uredi
Babisti su članovi religioznog pokreta nastalog u Persiji između 1844—1852. godine, zatim proširenog širom Osmanskog carstva (posebno na Kipru) i van njega. Osnivač je Ali Muhamed iz Širaza (1817—1850), koji je uzeo titulu bab (vrata), čuveni šiitski teološki pojam. Smisao uzimanja ovog naziva je taj da se Ali Muhamed proglasio za vrata kroz koja božansko otkrovenje nastavlja da prolazi. Ovo je bila protivrečna i opasna tvrdnja, što je pokazalo i njegovo pogubljenje.
Pripadnici bahaizma, takođe smatraju Baba prethodnikom svoje sopstvene vere, koja je danas brojnija od babizma (čiji sledbenici više vole da ih nazivaju bajani). Ove dve religije su se podelile 1866. godine.[11]
Bahaizam uredi
Bahai vera ili bahaizam je sinkretička i misionarska religija nastala u Iranu, koja preuzima elemente drugih religija i teži ka stvaranju jedne univerzalne apolitičke svetske zajednice. Kao i ostale otkrivene religije, bahaizam traga za Bogom, otkrivenjem u veri i moralom u ljudskom društvu. Bahaije su monoteisti i veruju u sve Božije poslanike, počev od Avrama i Mojsija, pa preko Muhameda i Bude, sve do svojih poslanika Baba i Bahaulaha. Smatraju da su sve svetske vere potekle od istog Boga i da su u međusobnoj harmoniji. Ne veruju ni u trojstvo ni u anđele, nemaju ni sveštenstvo ni neke posebne rituale, osim što obavljaju zajedničku molitvu prvog dana u mesecu i poste devetnaest dana u martu. Njihova godina se sastoji od devetnaest meseci, od kojih svaki ima devetnaest dana.
Sikizam uredi
Sikizam (ili sikhizam) jeste religija nastala u Indiji u kontekstu sukoba hinduizma i islama. Pripadnici ove vere se zovu siki (ili sikhi). Reč sikh na pandžabi jeziku znači „učenik“. Osnova u sikizmu je verovanje u jednog Boga i bazira se prije svega na učenju deset gurua koja su sakupljena u svetu knjigu sika po nazivu Guru Grant Sahib. U sikizmu se primećuje kombinacija monoteističkih elemenata iz islama sa hinduskim tradicijama. Broj sika u svetu se trenutno procenjuje na otprilike 23 miliona, po čemu je sikizam peta najmnogoljudnija religija na svetu. Oko 19 miliona sika živi u Indiji, prije svega u severnoj provinciji Pandžab. Iako Pandžab zahvata i jedan deo Pakistana, velika većina sika se nakon razdvajanja Indije i Pakistana 1947. godine preselila u Indiju. U Ujedinjenom Kraljevstvu, SAD i Kanadi postoje mnogobrojne sikske zajednice. Osim toga, u Maleziji i Singapuru postoje značajne sikske manjine.
Populacija najzastupljenijih pravaca uredi
| Denominacija | Populacija |
|---|---|
| Suniti | 1,46 milijardi[12] |
| Šiiti | 154—200 miliona[13] |
| Ahmedije | 10—20 miliona[14] |
| Ibadije | 2,7 miliona[15] |
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Sunitski i šiitski islam
- ^ Pregled Haridžijskog islama
- ^ „Haridžijske sekte i njihova misao prema Šehrestaniju”. Arhivirano iz originala 10. 5. 2009. g. Pristupljeno 27. 8. 2014.
- ^ Osnovno o derviškim redovima prema riješim Fejzulah ef. Hadžibajrića
- ^ „Bektašije”. Arhivirano iz originala 22. 1. 2015. g. Pristupljeno 27. 8. 2014.
- ^ O Bektašijama — Samir Berglerović
- ^ „GENEOLOGY”. Arhivirano iz originala 6. 7. 2012. g. Pristupljeno 17. 9. 2019.
- ^ „Rječnik sufijskih izraza — Fejzulah Hadžibajrić”. Arhivirano iz originala 10. 11. 2006. g. Pristupljeno 27. 08. 2014.
- ^ Salafije ili vahabije
- ^ „Kur'anska Radionica”. Arhivirano iz originala 26. 4. 2009. g. Pristupljeno 27. 8. 2014.
- ^ Religious Dissidence and Urban Leadership: Bahais in Qajar Shiraz and Tehran, by Juan Cole, originally published in Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies 37 (1999): 123-142
- ^ „Mapping the Global Muslim Population”. Pew Research Center. 7. 10. 2009. „there are 1.57 billion Muslims of all ages living in the world today [...] Of the total Muslim population, 10–13% are Shia Muslims and 87–90% are Sunni Muslims”
- ^ „Mapping the Global Muslim Population”. Pew Research Center. 7. 10. 2009.
- ^
- Breach of Faith. Human Rights Watch. jun 2005. str. 8. Pristupljeno 29. 3. 2014. „Estimates of around 20 million would be appropriate”
- Larry DeVries; Don Baker; Dan Overmyer (januar 2011). Asian Religions in British Columbia. University of Columbia Press. ISBN 978-0-7748-1662-5. Pristupljeno 29. 3. 2014. „The community currently numbers around 15 million spread around the world”
- Juan Eduardo Campo (2009). Encyclopedia of Islam. str. 24. ISBN 978-0-8160-5454-1. Pristupljeno 29. 3. 2014. „The total size of the Ahmadiyya community in 2001 was estimated to be more than 10 million”
- ^ Robert Brenton Betts (31. 7. 2013). The Sunni-Shi'a Divide: Islam's Internal Divisions and Their Global Consequences. str. 14—15. ISBN 9781612345222. Pristupljeno 7. 8. 2015.