Srpsko narodno pozorište

Srpsko narodno pozorište je pozorište u Novom Sadu. Najstariji je profesionalni teatar Srba i jedan od najvećih u Srbiji. Osnovano je 1861. godine u Novom Sadu i od tada radi u kontinuitetu.

Srpsko narodno pozorište

Srpsko narodno pozorište
Lokacija	Pozorišni trg 1 Novi Sad Srbija
Dezignacija	Srpsko narodno pozorište
Maks. broj gledalaca	940
Konstrukcija
Otvoreno	28. jul 1861. god. (1861-07-28)
Renovirano/obnovljeno	1980.
Arhitekta	Arsa Dimitrijević
Veb-sajt
www.snp.org.rs

Logo SNP-a

Istorijat

Želja za pozorištem i prvi koraci

Krajem XVIII veka je u Vojvodini već postojala izvesna pozorišna praksa u vidu diletantskih predstava, kada je Novi Sad (tada pod imenom Neoplanta) dobio ime Theatrum publicum - javno pozorište (daščanu pozornicu) u Njegoševoj, nekad Pozorišnoj ulici. Nekoliko decenija potom, u dokumentima novosadskog Magistrata iz 1825. i 1826. godine može se pročitati da je ovo već trošna građevina sklona urušavnju pa je radi bezbednosti ansambla i građanstva naloženo i sprovedeno njeno rušenje 1826. godine. Nakon toga, predstave su se igrale u nemačkom Krajnerovom teatru u istoj ulici, a od 1828. u gostionici Fazan. Leteće diletantsko pozorište (Srbsko-diletant sodružestvo) je osnovano 1838. godine, ali odustvo pozorišne zgrade je ponovo onemogućavalo rad.

Svi ovi pokušaji i delovanja u pogledu razvoja pozorišta pobudili su pažnju i želju građana Novog Sada za stalnim gradskim pozorištem i ideja se počela razvijati na jednoj novijoj, sveobuhvatnijoj ravni.

Osnivanje i rana faza (1861—1892)

Članovi Dragovoljačkog pozorišnog društva u Budimu, u kući trgovca Josifa Stankovića. Stoje sleva: Stevan Pantelić, Đorđe Maksimović, Miša Sabovljević, Laza Kostić, Mita Krestić, Đura Vuković i Antonije Hadžić. Sede sleva: Marija Dukina, Pava Stankovićeva, Marija Rozmirovićeva i Pava Dukina. Snimak je načinio Georgije Knežević, 1861. Fotografija je muzejska građa Pozorišnog muzeja Vojvodine.

Krajem 1860. godine, u Srpskom dnevniku, Jovan Đorđević počinje da objavljuje svoje poznate članke u prilog osnivanja Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, tada centru srpske kulture u Austrougarkoj monarhiji. U to vreme, na teritoriji bivše Jugoslavije, nije delovalo ni jedno pozorište na jezicima jugoslovenskih naroda. Nakon što su Svetozar Miletić, Stefan Branovački, Jovan Đorđević i Jovan Jovanović Zmaj pripremili uslove za ovaj događaj, godinu dana kasnije, 28. jula (16. jula po starom kalendaru) 1861, na sednici Srpske čitaonice u Novom Sadu, kojom je predsedavao Svetozar Miletić, osnovan je prvi profesionalni teatar pod imenom Srpsko narodno pozorište.

Srpsko narodno pozorište je osnovano sa naročitim zadatkom: prvenstveno je bilo nacionalnog karaktera i sa pozornice je trebalo da neguje i širi nacionalnu misao i narodni jezik, da upoznaje publiku sa narodnom prošlošću i da podstiče domaće pisce na intenzivniju dramsku aktivnost, sve u cilju kulturno-prosvetnog uzdizanja srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji.

Srpsko narodno pozorište tada nije bilo državna ustanova te je zbog toga Srpska čitaonica osnovala Društvo za Srpsko narodno pozorište sa ulogom da vodi brigu o Pozorištu i o njegovim finansijama. Iako je osnivačka skupština Društva za SNP bila 29. i 30. maja 1862. (na kojoj je donet i prvi Ustav Društva za Srbsko narodno pozorište) ono je zvanično počelo sa radom tek 18. jula 1865, kada je car Franc Jozef odobrio njen rad svojim potpisom. Članovi Društva za SNP su bili tadašnji ugledni ljudi ali i svaki pojedinac koji bi uplatio 50 forinti u tu svrhu kao i svako pravno lice koje bi uplatilo po 100 forinti. Društvo su činili Upravni odbor na čelu sa načelnikom i dva odseka. Pozorišni odsek se brinuo o glumačkoj družini, repertoaru i drugim stručnim pitanjima, i Ekonomski odsek koji je obezbeđivao materijalna sredstva za rad Srpskog narodnog Pozorišta. Skupština Društva za SNP se održavala jedanput godišnje. Postojali su i mesni pozorišni odbori po celoj Vojvodini, a njihov zadatak je bio da organizuju rad SNP-a u svojim mestima prilikom gostovanja.

Prve izvedene predstave SNP-a su bile: Prijatelji Lazara Lazarevića i Muški metod i ženska majstorija Lajoša Kevera (mađ. Lajos Kövér) 23. jula/4. avgusta 1861.

Ustav Društva za Srpsko narodno pozorište iz 1863. Rukopis je muzejska građa Pozorišnog muzeja Vojvodine

Za prvog upravnika SNP-a je postavljen Jovan Đorđević. Na početku svog delovanja, SNP je, budući da je bilo bez sopstvene zgrade, bilo, u suštini, putujuće pozorište - u sedištu je provodilo četiri meseca, a ostalo vreme na putu po srpskim, a i hrvatskim krajevima. U više navrata su podnošeni zahtevi (1867. Vladi u Budimpešti i septembra 1871. Gradskoj skupštini Novog Sada) da se odobri zidanje namenske zgrade pozorišta. Prvi zahtev delegacije SNP-a sa Jovanom Subotićem na čelu, na koji je sam predsednik Vlade Đula Andraši pozitivno usmeno odgovorio ipak nije ozvaničen jer je Vlada u Budimpešti ubrzo pala. Drugi zahtev je doveo do burne reakcije i raznih opstrukcija određene grupe građana Novog Sada pod vođstvom Jakova Dobanovačkog, pa je tek na intervenciju čelnika SNP-a, koje su delegirali Kosta Trifković i Sima Marković, u samom Ministarstvu unutrašnjih dela, decembra 1871, odobreno zidanje Građanske dvorane koja bi služila priređivanju građanskih zabava, eventualnim sastancima povodom javnih predavanja i izvođenju pozorišnih predstava. Jedna druga grupa Novosađana je doprinela tome da zgrada bude gotova već za tri meseca. Društvo za SNP je 1873. otkupilo od Deoničarskog društva dobrovoljnim prilozima Građansku dvoranu za 20 000 forinti i na taj način je SNP dobio matičnu scenu. Građanska dvorana je rađena na Trifkovićevom trgu po planovima Andreasa Paulika koji su kasnije razvijeni u projekat Đerđa Molnara, ali nema arhivskih izvora koji svedoče u kojoj je meri taj projekat bio realizovan jer je u martu 1892. ova dvorana bila srušena nakon isteka ugovora sklopljenog sa varoškom opštinom, i uprkos nezadovoljstvu i protivljenju građana.

Deo glumačkog ansambla SNP-a sa upravnikom, 1864. Fotografija je muzejska građa Pozorišnog muzeja Vojvodine

U isto vreme, kada je Srpsko narodno pozorište 1871. godine uspelo da se izbori za svoju prvu zgradu - Građansku dvoranu, na inicijativu Antonija Hadžića, upravitelja srpske narodne pozorišne družine - Društvo za Srpsko narodno pozorište počinje da izdaje list Pozorište koji je prvenstveno imao za cilj da se publici skrene što veća pažnja na samo pozorište. Posle 1908. je ovaj list nastavio svoj život pod drugačijim okolnostima.

Putujući ansambl (1892—1895)

Nakon rušenja Građanske dvorane, pozorišni ansambl SNP-a je bio primoran da krene na trogodišnje neprekidno gostovanje po Vojvodini. Tada je održano 611 predstava u 28 mesta. Tokom tog perioda trupa je iznedrila svega 19 novih predstava, što je uslovljeno nedostatkom sopstvenog prostora i njenim stalnim turnejama.

Zgrada Dunđerskog (1895—1928)

Trupa se u Novi Sad vratila februara 1895. godine kada je SNP-u ustupljena namenski građena pozorišna zgrada, poklon Lazara Dunđerskog. Dunđerskovo pozorište bilo je smešteno u dvorištu sadašnjeg hotela »Vojvodina« u centru Novog Sada. Tu se nalazilo do 1928, kada je zgrada stradala u požaru. Nakon ovog događaja, retko ko je slutio da će se na novu zgradu čekati više od pola veka, do 1981.

Gostovanja i zakupi

U tom dugom periodu, ansambl SNP-a je igrao predstave u različitim gradskim objektima, u sali Hotela „Sloboda” (na Trgu slobode), u zgradi Nemačkog akcionarskog društva „Habag” (na uglu Ul. Vase Stajića i Trga Galerija), u Domu radničke komore (Bul. Mihajla Pupina 24).

Kasnije, nakon Drugog svetskog rata su predstave igrane prvo u zgradi Mađarske rimokatoličke čitaonice u porti katoličke crkve, a u leto 1945. otvorena je Letnja pozornica u samoj porti. Pozorištu je ustupljena 1947. godine zgrada Doma kulture (nekadašnjeg Sokolskog doma, a danas Pozorišta mladih) . Veliku salu „Sokolskog doma” SNP je najduže koristilo nastupajući u njoj do preseljenja u svoju novu i namenski građenu zgradu 28. marta 1981. godine. Do konačnog preseljenja, pored scene u Domu kulture, SNP je od 2. oktobra 1959. koristilo i Malu salu u Ulici Jovana Subotića 5, koja od januara 1961. nosi ime Veseli teatar „Ben Akiba“ (što je današnje Novosadsko pozorište).

Nakon 120 godina rada Srpsko narodno pozorište dobija zgradu

Godine 1981, u 120. sezoni, pozorište dobija novu zgradu u koju je ušlo 28. marta i taj dan je ustanovljen kao »Dan SNP-a« kada se sumiraju jednogodišnji umetnički rezultati i nagrađuju najbolja individualna i kolektivna umetnička ostvarenja.

Nova zgrada, belo mermerno zdanje u centru Novog Sada, na Pozorišnom Trgu, se prostire na preko 20.000 m² i ima najveću pozorišnu scenu u Srbiji. Poseduje tri scene, Veliku scenu »Jovan Đorđević« sa 940 mesta, Malu scenu »Pera Dobrinović« sa 373 mesta i Kamernu scenu sa 118 mesta. Opremljena je sa probnim salama za hor i orkestar, baletskom salom i velikim brojem scenskih i tehničkih radionica.

• 
  Zgrada Dunđerskovog pozorišta (1895—1928) (Srpskog narodnog pozorišta), razglednica, avers, Atelje Josifa Singera, oko 1900. Razglednica i fotografija su muzejska građa Pozorišnog muzeja Vojvodine.
• 
  Zgrada Dunđerskovog pozorišta (1895—1928) (Srpskog narodnog pozorišta), razglednica, revers, Atelje Josifa Singera, oko 1900. Razglednica i fotografija su muzejska građa Pozorišnog muzeja Vojvodine.

Ideja vodilja i profesionalnost

Srpsko narodno pozorište se održalo jer je zaista bilo narodno. Njegovi glumci nisu bili samo umetnici, nego i kulturni misionari koji su samporegorno i postojano, životnom rečju sa pozornice bitno uticali na svest naroda.

U periodu do Prvog svetskog rata u ovom pozorištu je izrasla grupa velikana glumišta: Dimitrije Ružić, Draginja Ružić, Laza Telečki, Miša Dimitrijević, Ilija Stanojević, Dimitrije Spasić, Draga Spasić, Milka Grgurova, a među njima i najveći umetnik srpskog glumišta, čarobnjak koji je na pozornici mogao sve, Pera Dobrinović, čiji se i spomenik, uz spomenik Jovana Sterije Popovića, nalazi ispred nove zgrade SNP-a. To je prvi spomenik koji je podignut jednom glumcu u bivšoj Jugoslaviji.

Upravnici od osnivanja SNP-a, pa do Prvog svetskog rata bili su: Jovan Đorđević (1861—1868), Antonije Tona Hadžić, (1868-1879), Dimitrije Ružić (1879-1982 prvo kao zamenik Antonija Hadžića, a potom do kraja 1903. kao upravnik SNP-a), Branislav Nušić (1904-1905), Pera Dobrinović (1905—1911) i Žarko Savić (1911-1914).

Uticaji i razvoji

Narodno pozorište u Beogradu

1867. i 1868. godine, dakle u svojoj ranoj fazi, ansambl SNP-a je naizmenično gostovao u Pančevu, Zemunu i Beogradu. Knez Mihailo, je zainteresovano pratio ove predstave i oduševljen novosadskim glumcima, uputio poziv Jovanu Đorđeviću da i u Srbiji osnuje stalno pozorište. Prihvatajući poziv kao čast i izazov, upravnik je sa sobom poveo i polovinu novosadskih glumaca i tako je nakon sedam godina posle nastanka SNP-a, u Beogradu osnovano Narodno pozorište.

Srpsko narodno pozorište i Društvo za SNP

U periodu od nastanka, do Drugog svetskog rata, kako su se menjali politički i društveni uslovi, Pozorište je menjalo svoje ime i sedište i veoma često je dolazilo do raslojavanja trupe, kao i udruživanja sa drugim glumačkim ansamblima.

Plakat za predstavu u Pančevu iz 1871. godine. Plakat je deo zbirke Istorijskog Arhiva u Pančevu.

• Naime, tokom Prvog svetskog rata, Pozorište nije radilo, a nakon 1918, pošto je Vojvodina ušla u sastav nove države, izostala je bilo kakva državna finansijska potpora Društvu za SNP, pa je ono bilo prinuđeno da samostalno revitalizuje rad Pozorišta. U to vreme je upravnik i predsednik Društva za SNP bio dr Đura Trifković. Prva predstava posle rata: Hej, Sloveni Riste Odavića održana je u sali Dunđerskovog pozorišta 12/25. januara 1919. godine. Svečanost otvaranja Pozorišta počela je pesmom Prolog Anice Savić Rebac.

• Nakon odluke većine članova Društva za SNP, Srpsko narodno pozorište postaje državno 22. decembra 1919. Tada dobija novo ime: Novosadsko srpsko narodno pozorište i radi do 31. decembra 1921. godine. U sezoni 1920/21. osnovana je Opereta i nešto kasnije Opera.

• Pošto su nastupajuća vremena donosila i razvijala duh jugoslovenstva, 1921. godine se iz svih državnih ustanova brišu nacionalne odrednice, pa tako i Srpsko narodno pozorište postaje Narodno pozorište. Posle požara u kojem je izgorela zgrada Dunđerskovog pozorišta (22-23. januara 1928) Narodno pozorište ostaje bez zgrade.
• Nešto posle ovog nemilog događaja, država smanjuje subvenciju Pozorištu i u martu 1928. se spaja Narodno pozorište u Novom Sadu sa Narodnim kazalištem u Osijeku tako da deluju kao jedan teatar pod imenom: Novosadsko-osječko pozorište sa sedištem u Osijeku i kao takvo radi do 1934.
• Već početkom 20-ih godina dvadesetog veka Društvo za SNP nije bilo zadovoljno ovakvim razvojem događaja ističući da je u državnoj reorganizaciji Srpsko narodno pozorište izgubilo svoju kulturnu, prosvetnu i nacionalnu misiju, te je 6. novembra 1921. osnovalo putujuću trupu pod imenom: Društvo za Srpsko narodno pozorište – Pozorišna družina „Jovan Đorđević”. Ova se trupa 22. novembra 1921. spojila sa Pokrajinskim banatskim pozorištem „Sterija” u Vršcu i zajedno su davale predstave po Vojvodini, izuzev u Novom Sadu. Ime Srpsko narodno pozorište je trupi vraćeno 17. februara 1924. i ono je kao takvo delovalo do avgusta 1937. godine.
• Posle zatezanja odnosa između Društva za SNP koje nije želelo da je pod kontrolom vlasti, i vlasti koja je insistirala da ima uvid u rad Pozorišta, Banska uprava je 1934. ukinula subvenciju Srpskom narodnom pozorištu i znatna materijalna sredstva dodelila Narodnom pozorištu u Beogradu da organizuje Sekciju beogradskog Narodnog pozorišta za Dunavsku banovinu koja je davala predstave u Novom Sadu i mestima Vojvodine. Ova sekcija je radila tokom sezone 1934/35.
• Bile su dve sekcije Narodnog pozorišta Dunavske banovine koje su delovale na teritoriji Vojvodine od 15. avgusta 1937: 1) Pozorište Dunavske banovine kneza namesnika Pavla (osnovano 25. aprila 1936) koje je davalo predstave u gradovima sa stalnim sedištem i 2) Sekcija koju je činilo Srpsko narodno pozorište koje je nastupalo po mestima Vojvodine. 29. januara 1937. je potpisana rezolucija o zajedničkoj saradnji Narodnog pozorišta Dunavske banovine Kneza namesnika Pavla i Upravnog odbora Društva za SNP. Srpsko narodno pozorište ovako deluje do 14. maja 1939. kada Društvo za SNP raskida ugovor o saradnji i Srpsko narodno pozorište sa svojim Društvom za SNP nastavlja samostalan rad do izbijanja Drugog svetskog rata.
• U ovo ratno doba u Novom Sadu prestaje svaki pozorišni život. Deo Narodnog pozorišta Dunavske banovine je privremeno otišao u Smederevo, gde je u strašnoj eksploziji poginulo sedamnaest glumaca. Nakon ove tragedije, uz saglasnost Ministarstva prosvete, ostatak trupe je nastavio rad u Pančevu tokom ratnog perioda pod imenom Dunavsko narodno pozorište ili Pozorište Dunavske banovine. Međuratni period je najnepovoljnije razdoblje u istoriji Srpskog narodnog pozorišta jer ono nije održalo predratni umetnički nivo ali je ipak uspelo da održi svoju misiju po mestima Vojvodine šireći prosvetarsku, kulturnu i nacionalnu misao. Upravnici između dva svetska rata su bili: Đura Trifković (neposredno pred Prvi svetski rat je kao vršilac dužnosti upravnika raspustio srpsku narodnu pozorišnu družinu, a 1918. je obnovio, ali se 1919. povlači sa ove funkcije); Miloš Hadži-Dinić (1919-1920), Kosta Luković (1920-1921), Petar Konjović (1921-1921), Petar Krstonošić (1921-1923), Milan Bogdanović (1923-1924), zatim v. d. upravnika Nikola Dinić (1925-1926), v. d. upravnika Aleksandar Rašković (1927-1930). Do Drugog svetskog rata su nadalje, kao umetnički i/ili administrativno-tehnički upravnici radili Žarko Vasiljević i Nikola Dinić ; Radoslav Vesnić; dr Ljubomir Petrović, Aleksandar Vereščagin, Rista Spiridonović, Dragoljub Sotirović; Vitomir Bogić; Stanoje Dušanović i Marko Maletin

Stabilizacija

Prva predstava nakon oslobođenja bila je 17. marta 1945. i to: Najezda Leonida Leonova. Po završetku Drugog svetskog rata pa sve do 1951. pozorište nosi ime Vojvođansko narodno pozorište.

Srpsko narodno pozorište, 58. Sterijino pozorje

• U njemu se osnivaju nove umetničke jedinice, Opera (1947).i Balet (1950).

• Od novembra 1951, vraća mu se prvobitno ime, a od 1956. se u njemu odigrava i Sterijino pozorje, festival domađeg dramskog stvaralaštva, koje je osnovano na inicijativu koja je potekla iz SNP-a.

• I u posleratnom periodu Drama Srpskog narodnog pozorišta je održala svoju slavu. Najistaknutiji među glumcima tog perioda svakako su bili: Petar Petković, Stanoje Dušanović, Petar Vrtipraški, Vitomir Ljubičić, Siniša Ravasi, Ljubica Ravasi, Stevan Šalajić, Ivan Hajtl, Miodrag Lončar, Tihomir Pleskonjić, Mira Banjac, Milica Radaković, Velimir Životić, Rade Kojadinović, Zaida Krimšamhalov, Dobrila Šokica, Jelica Bijeli, Stevan Gardinovački...

• Posle Drugog svetskog rata najistaknutiji upravnici su bili: Žarko Vasiljević, Vlada Popović, Stanislav Bajić, Bogdan Čiplić, Jovan Konjović, Dušan Popović, Radomir Radujkov. Miloš Hadžić je na ovoj funkciji bio najduže (1958—1979) i taj period se smatra „zlatnim dobom SNP-a“.

Poslednje decenije 20. veka i početak novog perioda u 21. veku

Srpsko narodno pozorište 2018. godine

Nakon niza događaja koji se tiču promena državnih granica, ratnog i teškog finansijskog stanja, sankcija i zatvaranja granica ka svetu, bombardobanja i sl, SNP je kao kulturna institucija koja je po svojoj prirodi otvorena kuća, moralo takođe, da prođe kroz teškoće i da ponese terete vremena svoje nacije. I u tom periodu se radilo sa jednakim trudom i entuzijazmom kako bi se rad pozorišta nastavio.

U ovoj etapi su pozorište vodili sledeći upravnici: Zoran T. Jovanović, Dušan Belić, Mirjana Markovinović, Dragan Inić (u dva navrata), Ljubiša Ristić, Siniša Kovačević, Miodrag Janoski, Stevan Divjaković, Branislav Jatić, Ivan M. Lalić, Milivoje Mlađenović i Aleksandar Milosavljević.

U novijem periodu je SNP ponovno napredovalo i izgradilo nove veze:

• 2006. godine, Srpsko narodno pozorište je postalo član Evropske teatraske konvencije i član Asocijacije Kvartet, u kojoj su i teatri iz Mađarske, Češke i Francuske.
• 2011. godine Srpsko narodno pozorište je bilo domaćin Generalne skupštine Evropske teatarske konvencije, jedne od dve najuglednije evropske pozorišne organizacije, a dve godine docnije predstavnik SNP-a je izabran za člana Borda (Upravnog odbora) ove Asocijacije.

• 2011. godine, zgarada Srpskog narodnog pozorišta je sredstvima Fonda za razvoj Vojvodine temeljno renovirana.

Umetničke jedinice i uprava danas

Upravnik Srpskog narodnog pozorišta je dr Zoran Đerić. Direktor Drame je glumac Milovan Filipović, direktor Opere je Željko R. Andrić, a Baleta Toni Ranđelović. U okviru Opere rade Hor i Orkestar, a sve tri umetničke jedinice opslužuju Radne jedinice: Tehnika, Marketing, kao i zajedničke službe.

Galerija

Balet

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Opera

• 
• 
• 
• 
• 

Drama

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Enciklopedija Srpskog narodnog pozorišta
• Srpsko narodno pozorište na PORT.rs
• Srećković, Nikolina (28. 3. 2020). „Srpsko narodno pozorište - 159 godina i 160. sezona”. Radio-televizija Srbije. Pristupljeno 28. 3. 2020.