Uzdin
Uzdin (mađ. Újozora, rum. Uzdâni) je naselje u opštini Kovačica, u Južnobanatskom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2011. bilo je 2.029 stanovnika.
Uzdin | |
|---|---|
 Rumunska pravoslavna crkva | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobanatski |
| Opština | Kovačica |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  2.029 |
| — gustina | 32/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 12′ 10″ S; 20° 37′ 07″ I / 45.202666° S; 20.618666° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 70 m |
| Površina | 85,2 km2 |
.svg)  Uzdin Uzdin na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 26216 |
| Pozivni broj | 013 |
| Registarska oznaka | PA |
Geografski položaj uredi
Uzdin se nalazi severno od Kovačice, na udaljenosti od 10 km. Ovo selo pripada Potamiškim naseljima i od ove reke je udaljeno svega 5 km. Izgrađen je na višim delovima lesne zaravni. Ima povoljne saobraćajne uslove, jer je pored naselja izgrađena pruga Pančevo – Zrenjanin – Kikinda, a kroz naselje prolazi magistralni asfaltni put istog pravca. Atar ovog banatskog naselja se najvećim svojim delom prostire na lesnoj zaravni, manjim delom na lesnoj terasi, a najmanjim delom u aluvijalnoj ravni. Korišćenje ove tri morfološke celine, koja su preteško prekrivene različitim tipovima i podtipovima plodnog zemljišta, uz savremenih agrotehničkih mera vredni ratari Uzdina postižu visoke prinose u projzvodnji najraznovrsnijih kultura.
Uzdin je seosko naselje panonskog tipa. Pravougaonog je oblika sa isturenim delovima na jugu prema središtu opštine Kovačica. Ulice su široke i seku se pod pravim uglom. Kolovozi su asfaltirani u većem broju ulica. Između izgrađenih trotoara i kolovoza prostiru se travnjaci i cvećnjaci. Ulični drvoredi i park u centru naselja odaju izuzetan estetski izgled naselja.
Ovde se nalazi Vodica Vozdviženija časnog krsta u Uzdinu.
Istorija uredi
Između 1660. i 1719. godine na lokaciji današnjeg mesta Uzdina, nalazila su se dva blisko udaljena srpska mesta: Veliki i Mali Uzdin.[1] Po austrijskom popisu iz 1716. godine Veliki Uzdin je imao 30 kuća, a Mali Uzdin samo 10. Iako su stanovnici oslobođeni od Turaka, zbog visokih nameta nove države, svi su se raselili. Ostale su iza njih dve pustare istih naziva kao i sela, pogodne za ispašu stoke. Sredinom 18 veka ovo naselje se pominje kao pustara Bečkerečkog okruga pod imenom Veliki i Mali Uzdin, bile u vlasništvu erarskih poseda, i izdavane u zakup. Godinama je Mali Uzdin držala u arendi porodica Jeminović iz Opova. Zatim je 1742. godine deo pustare susedna opština Tomaševac zakupila prediju "Mali Uzdin" za 20 f. Godine 1767. tu pustaru dele u zakupu Uzdinci i Tomaševčani. Formiranjem vojne granice 1767. godine naseljava se jedna četa 12 puka nemačko-banske granične pukovnije na pustari, gde je sada selo Padina. Deceniju kasnije usledilo je preseljenje na pustaru blizu reke Tamiša. Carski revizor Erler konstatuje 1774. godine, da se naselje zove Padina ili Uzdin, u Tamiškom okrugu, graničarskog statusa sa većinskim rumunskim stanovnicima. Mali Uzdin je tada još uvek samo pustara.[2] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u Uzdinu su bila četiri sveštenika. Parosi, pop Jovan Šubonj (rukop. 1767) i pop Trail Teodorov (1772); prvi je govorio rumunskim jezikom, a drugi se služio sa srpskim i rumunskim jezikom. Đakoni, Jovan Teodorović (1789) i Andrej Fizešan (1789) su se razlikovali po znanju jezika; prvi je govorio rumunskim, a drugi znao i srpski i rumunski jezik.[3]
Ponovnim naseljavanjem uzdinskih pustara od 1767. godine najveći deo stanovništva čine Rumuni. Srbi stanovnici okolnih mesta protivili su se tom naseljavanju, jer su bili kolonizovani problematični ljudi. Među Uzdincima je zaista postojalo nekoliko porodica na lošem glasu , koje su se bavile kriminalom (kao zanatom) tzv. "bekeri". Bekeri su počinili mnogo zločina u okolini, imali su "debeli dosije", i sa njima su se vlasti teško nosile.[4] Nepoverenje između lokalnih Srba i Rumuna je bilo na vrhuncu u leto 1848. godine. obeleženo brojnim incidentima.[5] Zbog ne pristajanja Uzdinaca Rumuna da se priključe srpskom pokretu 1848. godine, Srbi pod Drakulićem iz perleskog vojnog logora napali su i opljačkali - pokorili Uzdin, 21. jula te godine.[6]. Uzdinac Aćim Bura predao se 23. novembra 1848. godine neprijatelju kod Tomaševca - pristupio Mađarima. Zbog toga je od strane Srba u tomaševačkom logoru bio pred vojnim sudom osuđen za izdaju i streljan.
Prilikom Austro-turskog rata 1788. deo ove jedinice strada. Za vreme Mađarske revolucije 1848-1849 g. stanovništvo Uzdina morala je privremeno da izbegne pred Mađarima.
Nakon ukidanja banatske vojne granice Uzdin je ušao u sastav kovačičkog sreza, Torontalske županije. Državna županijska vlast je 1888. godine u okviru mađarizacije dalo opštini novi naziv - Uj Ozöra.
Po državnom popisu pravoslavnog klira iz 1846. godine u Uzdinu je živelo 4.980 stanovnika. Sve crkvene matične knjige se vode od 1779. godine. Sveštenstvo čine Jovan Jovanović i Trifon Bosika, a kapelan je Petar Jovanović. Narodnu školu pohađa tada 480 učenika. Muškoj deci predaje učitelj Jovan Murgul, a žensku uči Ambrozije Teodorović. U popisu 1910 g. ovo banatsko selo je već imalo 1.178 nastanjenih kuća, u kojima je živeo 5.581 stanovnik. U isto vreme izgrađena je i Železnička pruga Bečkerek – Pančevo, što je bitno ubrzalo privredni razvoj naselja. Stanovništvo U kvantitativnom kretanju stanovništva od 1869 do 1981 g. u Uzdinu se zapažaju značajne promene. Najveći broj stanovnika ovo naselje je imalo 1890 - 5.935 stanovnika. Od tada pa do poslednje popisne godine broj stanovnika je u postepenom i neprekidnom opadanju. Osnovni razlozi stalnog opadanja su emigracioni procesi. Emigracije su bile razvijene i pre Drugog svetskog rata, a nakon oslobođenja one su se još više razvile.
Postanak novog naselja Uzdina je u uskoj vezi sa postankom vojne krajine, koja je branila Banat, imajući za granicu Dunav, od Titela do Oršave i Karansebeša, i koja je bila brana za dalje nadiranje Turaka. Austrijski maršal Frančesko je 1724. godine, pored Srba, kolonizirao i Rumune, koji su se bežeći ispred Turskog jarma, spuštali preko Transilvanskih alpa u plodnu Banatsku ravnicu. Kolonizovano rumunsko stanovništvo prvo je naseljeno na mestu današnjeg mesta (tada pustare) Padine oko 1767. Prelazak na današnju lokaciju sela Uzdina, usledio je zbog nepovoljnih uslova za život (nedostatka vode) 1776.[7]
Idući letnjim putem prema Padini na udaljenosti od 1 km. odmah ispod uzvišenja Đal nalazi se podignut veliki drveni krst (visine 3m) Kako nam je ispričao današnji Uzdinski sveštenik Miklea Teodor, na ovom mestu se odigrala velika bitka za vreme Austro-Turskog rata, gde je, u toj bici izginuo veliki broj Uzdinaca (1788. g.). Mesto na kome se nalazi današnji Uzdin, je njihova treća lokacija, gde se njegovo naseljavanje počelo 1801. godine. Posle ukidanja vojne granice (1872. godine) Uzdin dolazi pod Mađarsku administrativnu vlast, koja traje sve do završetka I sv. rata. Stanoviništvo Vojvodine rumunske nacionalnosti uglavnom je bilo smešteno u Banatu.
Prema popisu stanovnika iz 1921. godine u Banatu je bilo 72.377 stanovnika rumunske nacionalnosti. Interesantno je da se među banatskim Rumunima posle Drugog sv. rata nije osetila značajnije revolucionarno raspoloženje (kao što je to bilo u Farkaždinu i Padini), a razlog je verovatno taj što je u toku bila razgraničenje sa Rumunijom i koje je trajalo skoro pet godina. (1919-1923). Po popisu stanovnika iz 1921. godine Uzdin je imao 5.340 stanovnika i 1.161 domaćinstvo.
Stanovništvo je uglavnom bilo rumunske nacionalnosti i bavilo se pre svega stočarstvom i zemljoradnjom. Nemci su bili uglavnom zanatlije, ređe trgovci. Trgovinom su se bavili ujedinjeni Srbi i Cincari, a kasnije i Jevreji.
Srba je međutim bilo od osnivanja sela, tek nekoliko procenata, ali to su bili bogati i napredni ljudi - složni trgovci.[8] Najpoznatiji u toj srpskoj trgovačkoj grupi u Uzdinu je Todor Maksimović,[9] koji je sa suprugom Anom, pri Matici srpskoj u Novom Sadu 1883. osnovao:"Zadužbinu Todora i Ane Maksimović". Reč je o stipendijskom fondu za dva studenta, čije je Osnovno pismo donela Matica srpska 1906.[10] Uzdinski trgovac Jovan Georgijević je bio najčitaniji u selu, jer je u prvoj polovini 19. veka najpoznatiji, redovni kupac nekoliko desetina naslova knjiga u Pančevu. Njegov sin (ili sinovac?) Georgije Georgijević rođen 1814. godine, napravio je vojničku karijeru, koju je krunisao generalskim činom u austrijskoj vojsci.
Kada je ukinuta banatska vojna granica 1873. godine je u Uzdinu izbrojano: 84 Švabe (Nemca), 24 Srbina i 5.230 Rumuna. Ukupno je tada u mestu bilo 5.338 stanovnika.[11] Godine 1905. u Uzdinu naselju u Torontalskoj županiji bilo je samo 50 pravoslavnih Srba.[12]
Uzdin danas kao ni u celom Kovačičkom srezu nije bilo privatne veleposedničke zemlje. Jedino je opština Uzdin imala nešto više zemlje (uži maksimum 100.kj.) koja je bila pogodna za eksroproprikaciju u svrhe agrarne reforme. Tako je, već po stupanju na snagu prethodnih odredbi za pripremu agrarne reforme (10. aprila 1919. godine)
Ministarstvo za agrarnu reformu izdavalo meštanima Uzdina zemlju u zakup (kao zakupodavac) gde je u početku kao novčana jedinica plaćanja bila kruna. Posle dužih pregovora sa opštinskim vlastima, u Uzdinu, krajem 1924. godine doneta je odluka da doseljenici iz Mađarske podignu sebi novu koloniju na Uzdinskom pašnjaku površine od oko 60 katastarsko jutro. Ovakvoj odluci agrarnih vlasti suprotstavili su se i meštani i opštinske vlasti Uzdina. U ataru Uzdina 1924. godine niklo je malo selo, kolonija Srba optanata iz Mađarske i kolonista iz kraljevine, koje je dobilo ime Putnikovo.
Privreda uredi
Brojni trgovci pre svega Srbi i Cincari su sredinom 19. veka trgovali na veliko i izvozili hranu lađama. Tovarene su lađe žitaricama na Tamišu,koje su zatim nosile tovare niz Tamiš do Pančeva, pa uz Dunav i Savu do Hrvatske. Po jednom izveštaju iz 1859. godine zabeleženo je 7 "kupeca" ili trgovaca hranom. Godine 1869. postojalo je jako Trgovačko udruženje u Uzdinu, koje čine okupljeni trgovci različitih nacija.
Tražili su uzdinski špekulanti aprila 1874. godine pravo za održavanje vašara, u terminima: 10-12. maj i 12-14. septembar. To im nije udovoljeno do 1892. godine, kada su mogli da održe dva godišnja vašara. To su 1923. godine bili korigovani termini: 4-5. maja i 21-22. novembra, a nedeljna pijaca sredom. Od 1893. godine počelo je organizovanje štedionica u Uzdinu. Tako je te godine osnovan čisto rumunski kreditni zavod: "Konkordija" - Prva Uzdinska štedionica kao deoničarsko društvo. Iste godine su viđeni Uzdinci svih nacija, pre svega Srbi i Rumuni, osnovali drugu mesnu štedionicu pod firmom "Torontalska Uzdinska špar kasa za kreditiranje".
Uzdin je tipično vojvođansko naselje u kojem osnovno zanimanje stanovništva čine ratarstvo i stočarstvo. Poljoprivredna proizvodnja je organizovana na individualnim i društvenim posedima. Uporedo sa ratarskom i stočarskom proizvodnjom, izgradnjom ribnjaka stanovnici Uzdina ostvaruju i uspešnu proizvodnju slatkovodne ribe. Veliko prostranstvo šume i pitoma reka Tamiš pružaju veoma povoljne prirodne uslove za dalji razvoj lova i ribolova, za razvoj lovnog i ribolovnog, izletničkog, tranzitnog turizma.
Kulturni život uredi
Spomenik palim žrtvama u Drugom svetskom ratu sa spomen česmom, takođe se nalazi u središtu naselja. Dom kulture ”Doina” ostvaruje veoma značajne rezultate u oblasti kulture. Prvi zadaci kulturnog umetničkog stvaralaštva javljaju se u Uzdinu još 1898. godine. Tada je formirano prvo horsko društvo u naselju. U 1961. godini osniva se sekcija naivnih slikarki u Uzdinu.
Godine 1963. u okviru Doma kulture osniva se galerija naivnog slikarstva.
Uzdinske naivne slikarke Anuika Maran, Florika Puja, Marija Balan, Florika Kec, Sofija Doklean, Marioara Motorozesku, Ana Oncu, Viorika Lepure, Sofija Jonasku, Anuca Dolama, Steluta Caran, Steluta Đura, Petru Mezin…dostigli su najveći domet u naivnom slikarstvu i svoja platna izlažu u najvećim svetskim galerijama. Ove vredne i uspešne slikarke do sada su izlagale u brojnim evropskim i svetskim gradovima i metropolama: Njujork, Vašington, Madrid, Minhen, Venecija, Geteborg, Milan, Temišvar, Beč, Rim, Stokholm, Beograd, Zagreb...
Postojao je običaj da se nedeljom i praznikom izlazi u kolo "žok", kojim su spajani vrlo mladi vereniici.[13]
Duhovni život uredi
Pošto je Uzdin dominantno naseljen Rumunima, dominantna vera je pravoslavna. Ovde se nalazi Rumunska pravoslavna crkva Svetog Georgija u Uzdinu, koja je podignuta 1801. godine od strane doseljenih Rumuna. Spada u najveće i najraskošnije hramove Rumunske pravoslavne crkve u Vojvodini, i danas jedinstveni hram u celom pravoslavlju, sa ikonostasom u bidermajer stilu. Nakon što je delimično stradala u požaru 1850. godine, kada je izgoreo toranj i drvena krovna konstrukcija, crkva je obnovljena 1883. Ikonostas, koji nije oštećen u požaru, oslikao je od 1833. do 1836. godine poznati slikar Konstantin Danilo, jedan od najistaknutijih predstavnika bidermajera, stila koji su srpske i rumunski umetnici naučili u Beču, a koji se vezuje prvenstveno za portretsko slikarstvo.
Demografija uredi
U naselju Uzdin živi 1.985 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,9 godina (40,4 kod muškaraca i 43,5 kod žena). U naselju ima 846 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,40.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Rumunima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 4 | 3 | ||
| 80+ | 36 | 54 | ||
| 75—79 | 42 | 53 | ||
| 70—74 | 68 | 83 | ||
| 65—69 | 73 | 109 | ||
| 60—64 | 85 | 82 | ||
| 55—59 | 75 | 68 | ||
| 50—54 | 78 | 84 | ||
| 45—49 | 100 | 97 | ||
| 40—44 | 76 | 65 | ||
| 35—39 | 90 | 63 | ||
| 30—34 | 91 | 74 | ||
| 25—29 | 84 | 81 | ||
| 20—24 | 60 | 57 | ||
| 15—19 | 70 | 73 | ||
| 10—14 | 78 | 78 | ||
| 5—9 | 63 | 52 | ||
| 0—4 | 82 | 67 | ||
| Prosek : | 40,4 | 43,5 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.032 | 245 | 675 | 87 | 23 | 2 |
| Ženski | 1.046 | 158 | 662 | 200 | 19 | 7 |
| UKUPNO | 2.078 | 403 | 1.337 | 287 | 42 | 9 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 613 | 426 | 24 | 0 | 48 |
| Ženski | 311 | 208 | 3 | 0 | 16 |
| UKUPNO | 924 | 634 | 27 | 0 | 64 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 2 | 13 | 21 | 7 | 5 |
| Ženski | 0 | 0 | 22 | 4 | 0 |
| UKUPNO | 2 | 13 | 43 | 11 | 5 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 4 | 3 | 14 | 20 | 9 |
| Ženski | 6 | 1 | 9 | 21 | 20 |
| UKUPNO | 10 | 4 | 23 | 41 | 29 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 9 | 0 | 0 | 8 | |
| Ženski | 0 | 1 | 0 | 0 | |
| UKUPNO | 9 | 1 | 0 | 8 | |
Galerija uredi
Reference uredi
- ^ Sreta Pecinjački: "Pančevački distrikt 1717-1773. godine", Novi Sad 1985.
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
- ^ "Zastava", Novi Sad, 16.09.1898.
- ^ "Idvorski protokol 1848-1849", Rukopisna zbirka Matice srpske, Novi Sad.
- ^ "Der Ungarn", Pest 28.07.1848.
- ^ Sreta Pecinjački: "Graničarska naselja Banata (1773-1810)", Novi Sad 1985.
- ^ "Tibiscus", Uzdin 9/2003.
- ^ Oameni de seama ai Banatului VII, Drobeta Turnu Severin 2005. str.105-111.
- ^ Rodoljub Malenčić: "Priča o Matici srpskoj", Novi Sad 1998.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1873. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Čudno kolo uzdinsko.... "Vreme", 11. avgust 1935
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura uredi
- Monografija Podunavske oblasti 1812-1927, sastavio Dr Vladimir Margan biv. Predsednik Oblasnog odbora Komesar Oblasne Samouprave, objavjeno 1927. „Napredak Pančevo“ 1929. [a]
- Letopis Opština u južnom Banatu: Banatska mesta i običaji Marina (Beč 1999).[b]
- Todor Milovan: "Uzdin" (monografija sela), Novi Sad 2005.
Napomene uredi
- ^ Monografija Podunavske oblasti (Pančevo, 1929) koju je sastavio dr Vladimir Margan sačinjena je od tri dela i predstavlja i danas jedno od nezaobilaznih dela za proučavanje Banata. Napisali su najbolji poznavaoci pojedinih tema i problema – istaknuti istoričari, profesori univerziteta, direktori škola, seoski načelnici, ekonomisti, inžinjeri, sociolozi, lekari, crkvena lica, pravnici, kustosii bibliotekari. Ukupno 61 autor. Stavljajući današnjim čitaocima na uvid ovo delo, koje se prvi put pojavljuje u ovom obliku, verujemo da ćemo zadovoljiti već dosta raširen interes za proučavanje prošlosti naših Banatskih naselja.
- ^ Letopis period 1812 – 2009 g. Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o Banatskih mesta i običaji nastanak sela ko su bili Dosenjenici čime se bavili meštani. U uvodnom delu autor je dao kratak istorijski pregled ovog područja od praistorijskih vremena do ulaska Banata u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Najveći prilog u ovom delu čine ,»Letopisi« i trudio se da ne propusti nijednu važnu činjenicu u prošlosti opisivanih mesta.
