Franc II, car Svetog rimskog carstva
Franc II (nem. Franz II, 12. februar 1768 — 2. mart 1835) bio je vladar iz dinastije Habzburga, poslednji car Svetog rimskog carstva kojim je vladao od 1792. do 1806. godine. Kao Franc I bio je prvi austrijski car od 1804. do svoje smrti 1835. Pored toga, bio je i kralj Češke i kralj Ugarske.
Franc je 1804. proglašen i za prvog cara Austrije. Nakon poraza u borbi sa Napoleonom u bici kod Austerlica decembra 1805. do 1806. nosio je dve carske titule, a posle definitivnog ukidanja Svetog rimskog carstva toga je vladao kao Franc I od Austrije. Posle još jednog poraza koji su mu 1809. nanele francuske trupe, Franc je morao svoju ćerku Mariju Lujzu da da Napoleonu za suprugu. Ipak, Austrija se pridružila Šestoj koaliciji koja je 1814. najzad potukla Napoleona. Bečki kongres, na kome je jednu od glavnih uloga imao Francov poverljivi ministar Meternih, stvorio je Nemačka konfederacija kojom je predsedavao upravo austrijski car. Time je potvrđena dominacija Austrije među razjedinjenim nemačkim državama.
Detinjstvo i odrastanje uredi
Franc II rođen je u Firenci 1768. godine gde je njegov otac Leopold II Habzburški bio veliki vojvoda Toskane od 1765. do 1790. godine. Majka mu je bila Marija Lujza Španska čiji je otac bio španski kralj Karlos III. U Toskani je provodio srećno detinjstvo zajedno sa svojim sestrama i braćom,[1] sve do 1784. godine kada je poslat na dvor u Beču kod svog strica Jozefa II kako bi se pripremio za budućeg vladara Habzburške monarhije (njegov stric Jozef nije imao dece koja bi ga nasledila, te je time Franc postao naslednik prestola).[2] Za razliku od života na dvoru u Toskani, Franc je morao na Bečkom dvoru da poštuje strogu disciplinu koju mu je nametnuo njegov stric. Jozef II je jednom prilikom zapisao da je Franc „zaostao u razvoju" i da je „ni manje ni više nego razmaženo derište".[2] Jozefove metode su bile zastrašujuće i neprijatne.[3] Mladi Franc je često bio izolovan od ostatka sveta kako bi stekao samopouzdanje koje po njegovom stricu on nije imao. Naposletku je bio poslat u vojni internat u Ugarskoj gde se mladi Franc dobro uklopio.[4] I pored svih ovih strogih i pomalo surovih mera Franc se više divio svom stricu Jozefu nego što ga se plašio. On je prisustvovao opsadi Beograda tokom Austro-turskog rata.[5]
Nakon smrti Jozefa II na presto dolazi Francov otac Leopold kome je on bio glavni savetnik. Leopold je umro u 44. godini života posle samo dve godine vladavine, nakon čega Franc zauzima presto kao Franc II. Rano je osetio moć dok je delovao kao Leopoldov zamenik u Beču, dok je dolazeći car obilazio carstvo pokušavajući da povrati one koji su otuđeni politikom njegovog brata.[6] Naprezanje se odrazilo na Leopolda i do zime 1791. godine se razboleo. Njegove zdravlje se postepeno pogoršavao tokom početka 1792; u popodnevnim satima 1. marta Leopold je umro, u relativno mladom uzrastu od 44 godine. Franc je već nakon svog 24. rođendana, postao car, mnogo ranije nego što je očekivao.
Franc II se ženio četiri puta, ali je najznačajniji bio njegov drugi brak sa rođakom Marijom Terezom, princezom Kraljevine Dveju Sicilija. Oboje su bili unuci carice Marije Terezije, a njihov sin, i Francov naslednik, Ferdinand I od Austrije, bio je slabog fizičkog i mentalnog zdravlja.
Car uredi
Kao poglavar Svetog rimskog carstva i vladar ogromne multietničke Habzburške nasledne zemlje, Franjo se osećao ugroženim od strane francuskih revolucionara i kasnije Napoleonovog ekspanzionizma, kao i njihovih društvenih i političkih reformi koje su se izvozile širom Evrope na tragu osvajačkih francuskih armija. Franc je imao teške odnose sa Francuskom. Njegovu tetku Mariju Antoanetu, suprugu Luja XVI, revolucionari su giljotinirali 1793. godine, na početku njegove vladavine, iako je on, u celini, bio ravnodušan prema njenoj sudbini.[7]
Kasnije je poveo Sveto rimsko carstvo u francuske revolucionarne ratove. Nakratko je komandovao savezničkim snagama tokom Flandrijske kampanje 1794. pre nego što je predao komandu svom bratu nadvojvodi Čarlsu. Kasnije ga je porazio Napoleon. Kampoformijskim ugovorom ustupio je Francuskoj levu obalu Rajne u zamenu za Veneciju i Dalmaciju. Ponovo se borio protiv Francuske tokom Rata Druge koalicije.
Dana 11. avgusta 1804, kao odgovor na to što se Napoleon krunisao za francuskog cara ranije te godine, najavio je da će od sada preuzeti titulu naslednog cara Austrije kao Franc I, što je tehnički bilo nezakonito u smislu carskog zakona. Ipak, Napoleon se prethodno složio i stoga se to dogodilo.[8][nb 1]
Tokom Rata Treće koalicije, austrijske snage su doživele porazan poraz kod Austerlica, a Franc je morao da pristane na Požunski ugovor, koji je uveliko oslabio Austriju i doveo do konačnog sloma Svetog rimskog carstva. U julu 1806. godine, pod velikim pritiskom Francuske, Bavarska i petnaest drugih nemačkih država ratifikovali su statut o osnivanju Rajnske konfederacije, sa Napoleonom imenovanim zaštitnikom, i najavile su Carskoj skupštini svoju nameru da odmah napuste Carstvo. Zatim, 22. jula, Napoleon je postavio ultimatum Francu tražeći da abdicira kao car Svetog rimskog carstva do 10. avgusta.[9][10] Pet dana kasnije, Franc se poklonio neizbežnom i, ne pominjući ultimatum, potvrdio da je od Presburškog mira davao sve od sebe da ispuni svoje carske dužnosti, ali da su ga okolnosti ubedile da više ne može da vlada po svojoj zakletvi dužnosti, jer je to formiranje Rajnske konfederacije učinilo nemogućim. Dodao je da „ovim dekretom smatramo da je veza koja nas je do sada vezivala sa državama carstva raskinuta“[11] čime je efektivno rasformirana imperija. Istovremeno je proglasio potpuno i formalno povlačenje svojih naslednih zemalja iz carske jurisdikcije.[12] Posle tog datuma, vladao je kao Franc I, car Austrije.
Godine 1809, Franc je ponovo napao Francusku, nadajući se da će iskoristiti Poluostrvski rat koji je uvukao Napoleona u Španiju. Ponovo je poražen, i ovog puta primoran da se udruži sa Napoleonom, ustupivši teritoriju carstvu, pridruživši se kontinentalnom sistemu i venčajući svoju ćerku Mariju Lujzu za cara. Napoleonovi ratovi su drastično oslabili Austriju, čineći je potpuno bez izlaza na more i ugrozili njenu prevlast među nemačkim državama, položaj koji će na kraju ustupiti Pruskoj kraljevini.
Godine 1813, po peti i poslednji put, Austrija se okrenula protiv Francuske i pridružila se Velikoj Britaniji, Rusiji, Pruskoj i Švedskoj u njihovom ratu protiv Napoleona. Austrija je odigrala veliku ulogu u konačnom porazu Francuske — kao priznanje za to, Franc, koga je predstavljao Klemens fon Meternih, predsedavala je Bečkim kongresom, pomažući u formiranju Koncerta Evrope i Svete alijanse, uvodeći eru konzervativizma u Evropi. Nemačka konfederacija, labava asocijacija centralnoevropskih država, stvorena je na Bečkom kongresu 1815. da organizuje preživele države Svetog rimskog carstva. Kongres je bio lični trijumf za Franca, koji je u udobnosti ugostio razne dostojanstvenike,[13] iako je Franc potkopao svoje saveznike cara Aleksandra i Fridriha Vilijama III od Pruske pregovaranjem o tajnom sporazumu sa obnovljenim francuskim kraljem Lujem XVIII.[14]
Porodično stablo uredi
Napomene uredi
- ^ Later he was dubbed the first Doppelkaiser (double emperor) in history.(Posses, pp 256ff) For the two years between 1804 and 1806, Francis used the title and style by the Grace of God elected Roman Emperor, ever Augustus, hereditary Emperor of Austria and he was called the Emperor of both the Holy Roman Empire and Austria.
Reference uredi
- ^ Wheatcroft 2009, str. 233
- ^ a b Wheatcroft 2009, str. 234
- ^ Wheatcroft 2009, str. 235
- ^ Wheatcroft 2009, str. 236
- ^ Malleson, George Bruce (1884). Loudon: A Sketch of the Military Life of Gideon Ernest, Freiherr von Loudon. London: Chapman & Hall. str. 229.
- ^ Wheatcroft 2009, str. 238
- ^ Fraser 2002, str. 492
- ^ Joachim Whaley, Germany and the Holy Roman Empire, Oxford University Press, 2012, volume II, p. 632.
- ^ Whalley, vol. II, p. 643
- ^ John G. Gagliardo, Reich and Nation. The Holy Roman Empire as Idea and Reality, 1763–1806, Indiana University Press, 1980. str. 279–280..
- ^ Whalley, vol. II, p. 643–644.
- ^ Gagliardo, str. 281
- ^ Wheatcroft 2009, str. 249
- ^ Wheatcroft 2009, str. 250
Literatura uredi
- Tejlor, Alen (2001). Habzburška monarhija 1809-1918: Istorija Austrijske carevine i Austrougarske. Beograd: Clio.
- Haas, Arthur G. (1963). Metternich, Reorganization and Nationality, 1813-1818: A Story of Foresight and Frustration in the Rebuilding of the Austrian Empire. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
- Fraser, Antonia (2002). Marie Antoinette: The Journey. London: Phoenix. ISBN 0-7538-1305-X.
- Posse, Otto, ur. (1909). „Bey der Niederlegung der kaiserlichen Reichs-Regierung. Dekret vom 6. August 1806”. Die Siegel der deutschen Kaiser und Könige von 751 bis 1806 (na jeziku: nemački). Band 5, Beilage 3. OCLC 42197429 — preko Wikisource.
- Reich, Emil (1905). „Abidcation of Francis the Second”. Select Documents Illustrating Mediæval and Modern History. Londong: P.S. King & Son. OCLC 4426595 — preko Google Books.
- Reifenscheid, Richard (2006). Die Habsburger in Lebensbildern. Munich: Piper. ISBN 3492247539.
- Rothenburg, Gunther E. (1976). The Army of Francis Joseph. West Lafayette, Ind.: Purdue University Press. ISBN 0911198415.
- Wheatcroft, Andrew (1996). The Habsburgs: Embodying Empire. London: Penguin. ISBN 0-14-023634-1.
- ——— (2009). The Enemy at the Gate: Habsburgs, Ottomans and the Battle for Europe. New York: Basic Books. ISBN 978-0-224-07364-6.
Spoljašnje veze uredi
- Spencer Napoleonica Collection Arhivirano 5 decembar 2012 na sajtu Archive.today at Newberry Library
