Knjaževac

Knjaževac
Knjaževac;
	Knjaževac
	Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zaječarski
Opština	Knjaževac
Stanovništvo
— 2022.	16.350
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 34′ 03″ S; 22° 15′ 25″ I / 43.56744° S; 22.25688° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
	Knjaževac Knjaževac na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	19350
Pozivni broj	019
Registarska oznaka	KŽ / КЖ

Knjaževac (do 1859. godine Gurgusovac) je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Zaječarskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 16.350 stanovnika. Nalazi se u dolini reke Timok.

U rimsko doba bio je poznat pod imenom Timacum Minus. Kasnije je nosio ime Gurgusovac. Današnje ime je dobio 1859. po knezu Milošu Obrenoviću. Ovde se nalaze Tehnička škola (Knjaževac), Narodna biblioteka Njegoš i Crkva Svetog Đorđa u Knjaževcu. Turistička znamenitost i prepoznatljivi motiv grada je Stara čaršija, staro gradsko jezgro na desnoj obali Svrljiškog Timoka.^[1]

Istorija

Drevne civilizacije koje su boravile na tim prostorima su bili Tračani i Dačani. Za vreme Rimljana grad se zvao Timacum Minus.

Tursko vreme

Za vreme Turaka grad se zvao Gurgusovac. Grad je doživeo stradanja u Prvom tursko-srpskom ratu 1876, kada su ga Turci osvojili i porušili.

Drugi balkanski rat

Knjaževac je bio jedini srpski grad kojeg su nakratko osvojili Bugari u drugom balkanskom ratu. Šest bugarskih pukova napalo je jedan srpski puk (Prvi srpski puk), koji je bio trećeg poziva (starci i deca). Bugari su ušli u grad 24. juna 1913. ali su se povukli dva dana kasnije - 26. juna 1913. Kad je oslobodila grad, srpska vojska bila je očevidac priča strašnih zločina Bugara. Stare ljude i dečake koji su čuvali stoku našli su poklane, silovane su bile čak i mlade devojke i priletne starice.^[2] Grad su Bugari razrušili i opljačkali.

Pruga normalnog koloseka Niš–Knjaževac je u saobraćaju od 15. avgusta 1922.^[3] Rudarska škola je otvorena 1931.^[4] Narodni dom u Knjaževcu je osvećen pred kraj 1935.^[5]

Znamenite ličnosti

Aca Stanojević, istaknut političar Narodne radikalne stranke.
Dragomir Radenković, brigadni general Jugoslovenske vojske.
Vladimir Stanković, poznati novinar.
Miroslav Milisavljević, srpski i jugoslovenski general.
Tihomir Đorđević, etnolog, folklorista i kulturni istoričar, profesor beogradskog univerziteta.
Živojin Stanković, pilot Kraljevine Srbije. Pripadao je prvoj grupi od šest pilota koji su se školovali u Francuskoj 1912. godine.
Stevan Jakovljević, profesor Univerziteta u Beogradu i rektor od 1945. do 1950, biolog, književnik i redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti.
Neda Arnerić, poznata srpska i jugoslovenska filmska i pozorišna glumica. Narodna poslanica u prvom sazivu Narodne skupštine Republike Srbije (2000—2004).
Stojan Bogdanović, fakultetski profesor u penziji (doktor matematičkih nauka) pisac i matematičar. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Knjaževcu, kasnije se školovao u Beogradu, Parizu i Novom Sadu. Objavio je veliki broj naučnih radova a kao pisac više od dvadeset knjiga poezije, priča i eseja. Bio je predsednik SO Knjaževac i pored toga dao veliki doprinos mnogim kulturnim institucijama i događajima u Knjaževcu. Počasni je građanin Knjaževca od 2006. godine.^[6]
Miloš Milojević, fudbalski trener, šef stručnog štaba FK Crvena zvezda
Gradimir Milovanović srpski matematičar, redovni član SANU profesor univerziteta u penziji. Završio osnovnu školu u Zorunovcu a gimnaziju u Knjaževcu. Bio profesor i dekan na Elektronskom fakultetu u Nišu i rektor Univerziteta u Nišu.

Saobraćaj

Železnička stanica u Knjaževcu.

Knjaževac pogled sa Tresibabe

Knjaževački festival omladinskog stvaralaštva

Knjaževac je sa drugim gradovima povezan drumskim i železničkim saobraćajem. Udaljenost od drugih gradova:

Beograd 254 km
Zaječar 40 km
Niš 60 km
Prahovo - Dunav 103 km
Sokobanja 41 km
Pirot 64 km
Sofija 147 km

Demografija

Prema poslednjem popisu iz 2022. godine u Knjaževcu je živelo 16.350 stanovnika što je za 2.052 manje u odnosu na 2011. kada je na popisu bilo 18.404 stanovnika. U naselju živi 13.789 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 46,20 godina (44,71 kod muškaraca i 47,58 kod žena).^[7]

U naselju po popisu iz 2022. ima 7.752 stana od kojih je 6.276 naseljenih.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija^[8]
Godina	Stanovnika
1948.	4.862
1953.	5.906
1961.	7.448
1971.	11.249
1981.	16.665
1991.	19.705	19.523
2002.	19.351	19.941
2011.	18.404
2022.	16.350

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[9]

Srbi	18.477	95,48%
Romi	299	1,54%
Makedonci	43	0,22%
Jugosloveni	40	0,20%
Crnogorci	38	0,19%
Hrvati	27	0,13%
Albanci	23	0,11%
Bugari	17	0,08%
Slovenci	8	0,04%
Mađari	7	0,03%
Muslimani	5	0,02%
Nemci	3	0,01%
Rusi	2	0,01%
Vlasi	2	0,01%
Česi	1	0,00%
Ukrajinci	1	0,00%
Rumuni	1	0,00%
nepoznato	76	0,39%

Stanovništvo prema polu i starosti^[10]


	m	ž
?	39	49
80+	174	289
75—79	243	388
70—74	325	429
65—69	430	554
60—64	488	545
55—59	549	550
50—54	970	960
45—49	910	956
40—44	721	752
35—39	538	587
30—34	595	638
25—29	688	640
20—24	723	627
15—19	638	636
10—14	534	472
5—9	481	416
0—4	413	404
Prosek :	39,3	41,9

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	1.667	1.901	2.353	3.650	5.179	5.854	6.268

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	1.024	1.447	1.435	1.409	579	265	75	23	8	3	3,06

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	8.031	2.145	5.249	359	267	11
Ženski	8.600	1.498	5.306	1.256	534	6
UKUPNO	16.631	3.643	10.555	1.615	801	17

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	3.779	178	0	88	1.686
Ženski	3.317	49	0	6	1.577
UKUPNO	7.096	227	0	94	3.263
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	62	256	346	93	168
Ženski	17	72	438	70	39
UKUPNO	79	328	784	163	207
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	31	41	284	130	136
Ženski	61	40	122	213	409
UKUPNO	92	81	406	343	545
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	97	0	0	183
Ženski	59	0	2	143
UKUPNO	156	0	2	326

Sport

FK Timočanin, fudbalski klub osnovan 1921. godine.

Zanimljivosti

Godine 1910. godine, putujući na istok, Knjaževac je posetio čuveni švajcarski arhitekta i urbanista Le Korbizje. Inspirisan slikovitošću ulica i arhitekturom grada, napravio je crtež Knjaževca koji se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.

Godine 1969. režiser Živojin Pavlović je u Knjaževcu snimio svoj čuveni film „Zaseda” u kome su, pored poznatih glumaca Milene Dravić, Ivice Vidovića i Slobodana Aligrudića, učestvovali i mnogi stanovnici Knjaževca. Neke od scena filma snimane su u Staroj čaršiji.^[11]

Legenda o nastanku imena Knjaževac

Mural sa slikom Knjaza Miloša

Legende o nastanku imena Knjaževca i danas su deo usmene tradicije u Zaječarskom okrugu.^[12] Svakodnevno su prisutne u govoru naroda opštine Knjaževac i šire. Predstavlja vid običajne i društvene prakse i komunikacije.O poreklu nekadašnjeg naziva Knjaževca (Gurgusovac), postoji nekoliko legendi:

Jedno predanje vezuje naziv mesta za Grgura, najstarijeg sina despota Đurđa Brankovića koji je najverovatnije podigao crkvu Svete Trojice u Gornjoj Kamenici.

Prema drugom, naselje je dobilo ime po gukanju divljih golubova grivaša - gurgusana, koji su nastanjivali okolinu. Takođe, postoji predanje o svetoj Đurđevoj vodi blizu Miletine crkve pod Tresibabom, a po turskom nazivu (Gjurgu - Đorđe i su - voda), mesto je navodno dobilo naziv.^[13]

Sadašnje ime – Knjaževac – grad je dobio januara 1859. prilikom rušenja zloglasne Gurgusovačke kule, koja je u vreme dinastije Karađorđevića služila kao tamnica. Ime je promenjeno u Knjaževac u čast Knjazu Milošu koji je naredio da se kula sruši. U narodu je ostala priča da je Miloš plakao na grobu svog pobratima koji je umro u ovoj kuli, a potom, sa terase svog konaka na brdu gledao kako se vije dim iz ove tamnice.

Galerija

Zgrada SO Knjaževac
Veštačka brana-vodopad
Vodoskok
Deo Spomen parka
Most
Zgrada suda
Hotel Timok
Kanalisan Svrljiški Timok
Knjaževačka gimnazija
Vodotoranj na železničkoj stanici
Dragomanova kuća
Crkva Svetog Đorđa
Dom kulture Knjaževac
Zavičajni muzej Knjaževac
Kuća Ace Stanojevića
Stara čaršija
Stara čaršija
Zgrada na početku Stare čaršije
Skver
Kameni most

Reference

^ „Stara čaršija - biser Knjaževca”. rts.rs. Pristupljeno 2. 5. 2020.
^ Jaša Tomić: Rat u Makedoniji i Bugarskoj; str. 193
^ "Politika", 5. avg. 1922, str. 5
^ "Politika", 10. feb. 1935
^ "Politika", 30. dec. 1935
^ „Biografija profesora Stojana Bogdanovića”.
^ Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Pristupljeno 9.7.2023. Beograd: Republički zavod za statistiku. 2023. str. 502. ISBN 978-86-6161-230-5.
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
^ „Stara čaršija”. toknjazevac.org.rs. Arhivirano iz originala 09. 05. 2020. g. Pristupljeno 2. 5. 2020.
^ „Legende o nastanku imena Knjaževca”. Digitalna nematerijalna kulturna baština. Pristupljeno 29. jul 2020.
^ Stojadinović, Vladana (2013). Knjaževac - o zavičaju od A do Š. Knjaževac: Knjaževac. str. 42.

Spoljašnje veze

[1] „Stara čaršija - biser Knjaževca”. rts.rs. Pristupljeno 2. 5. 2020.

[2] Jaša Tomić: Rat u Makedoniji i Bugarskoj; str. 193

[3] "Politika", 5. avg. 1922, str. 5

[4] "Politika", 10. feb. 1935

[5] "Politika", 30. dec. 1935

[6] „Biografija profesora Stojana Bogdanovića”.

[7] Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Pristupljeno 9.7.2023. Beograd: Republički zavod za statistiku. 2023. str. 502. ISBN 978-86-6161-230-5.

[8] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[9] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[10] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[11] „Stara čaršija”. toknjazevac.org.rs. Arhivirano iz originala 09. 05. 2020. g. Pristupljeno 2. 5. 2020.

[12] „Legende o nastanku imena Knjaževca”. Digitalna nematerijalna kulturna baština. Pristupljeno 29. jul 2020.

[13] Stojadinović, Vladana (2013). Knjaževac - o zavičaju od A do Š. Knjaževac: Knjaževac. str. 42.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]