Википедија

London

главни град Енглеске и Уједињеног Краљевства
Za druge upotrebe pogledajte stranicu London (višeznačna odrednica).

London (engl. London; /ˈlʌndən/) je glavni i najveći grad Engleske i Ujedinjenog Kraljevstva i središte regije Širi London. Antički Londinium (lat. Londinium) su osnovali Rimljani 43. godine nove ere u močvarnom području na estuaru reke Temze na čijem mestu danas leži najuže poslovno jezgro modernog grada, Siti. Od 19. veka ime London se odnosi i na sva naselja koja su se razvila oko prvobitnog gradskog jezgra, odnosno na područje Šireg Londona.

London
engl. London
Temza, Tauerbridž i Šard (levo), Londonska Kula i Siti (desno)
Londonsko oko
Nelsonov stub
Katedrala
Pikadili serkus
Kanari Vorf
Vestminsterska palata i Big Ben (desno)
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Ujedinjeno Kraljevstvo
Konstitutivna zemlja Engleska
GrofovijaŠiri London
Osnovankao Londinium, 43. godine
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2021.8.799.800
 — gustina5.604,97 st./km2
Aglomeracija (2024.)14.800.000
Geografske karakteristike
Koordinate51° 30′ 34″ S; 0° 07′ 06″ Z / 51.50939° S; 0.11832° Z / 51.50939; -0.11832
Aps. visina24 m
Površina1.570 km2
London na karti Ujedinjenog Kraljevstva
London
London
London na karti Ujedinjenog Kraljevstva
Ostali podaci
GradonačelnikSadik Kan
Poštanski brojE, EC, N, NW, SE, SW, W, WC, BR, CM, CR, DA, EN, HA, IG, KT, RM, SM, TN, TW, UB, WD
Pozivni broj020, 01322, 01689, 01708, 01737, 01895, 01923, 01959, 01992
Veb-sajt
www.london.gov.uk

Sa preko 300 različitih nacionalnosti koje žive na području današnjeg grada, London važi za jednu od najkosmopolitskijih sredina u Evropi. Prema popisu iz 2011. na području Šireg Londona živelo je 8.278.251 stanovnika, ili 12,5% celokupne populacije Ujedinjenog Kraljevstva.[1] U najužem delu grada, u Sitiju živi svega 7.400 stanovnika. U širem metropolitanskom području 2011. živelo je 13.709.000 stanovnika. London je u periodu između 1831. do 1925. po broju stanovnika predstavljao najveću gradsku površinu na svetu.[2]

London se ubraja među najvažnije gradove u svetu u mnogim oblastima. Jedan je od najvažnijih političkih, obrazovnih, kulturnih, trgovačkih, turističkih, finansijskih, modnih, sportskih centara u svetu. Posle Njujorka, London je najvažniji finansijski centar na planeti[3] a poznat je i po svojoj nezvaničnoj tituli svetske kulturne prestonice.[4] Sa 6 londonskih međunarodnih aerodroma godišnje se preveze preko 120 miliona putnika, što London svrstava u najprometniji vazdušni centar na svetu.[5] Londonski metro predstavlja najstariji sistem podzemne železnice u svetu i drugi na svetu po broju prevezenih putnika (posle Šangajskog).[6] U gradu rade ukupno 43 univerzitetske ustanove, zbog čega je London i svetski obrazovni centar.[7] London je jedini grad koji je tri puta ugostio najveće sportsko takmičenje na planeti Letnje olimpijske igre (1908, 1948 i 2012).[8]

Iako grad leži na 70 km istočno od ušća reke Temze zahvaljujući plimskom talasu koji dopire sve do gradskog središta, London se razvio u veliku i u svetskim okvirima veoma važnu trgovačku luku (po saobraćaju četvrtu u svetu), opremljenu najsavremenijim uređajima za plovidbu, utovar i istovar robe. Godine 1984, na Temzi kod Londona je sagrađena velika brana koja grad štiti od dejstva plimnih talasa koji su u prošlosti često imali katastrofalne posledice po grad (kao u januaru 1953).

Zahvaljujući svojoj bogatoj i dugoj istoriji u Londonu se danas nalaze brojni kulturno istorijski spomenici, od kojih se čak četiri nalaze na listi Svetske baštine Uneska: London tauer, Kraljevska botanička bašta Kju, Vestminsterska palata u okviru koje se nalaze Vestminsterska opatija i crkva svete Margarite te istorijski Grinič u kojem se nalazi čuvena Grinička opservatorija kroz koju prolazi početni nulti meridijan. Od ostalih znamenitosti treba pomenuti i Bakingemsku palatu koja predstavlja službenu rezidenciju britanske kraljevske porodice, Londonsko oko, trg Pikadili serkus, katedrala Svetog Pavla, Tauerbridž, Trafalgar Skver, stadion Vembli i kompleks Ol Ingland Klaba. U gradu se nalaze i brojne galerije, muzeji, biblioteke poput u svetskim razmerama čuvenih Tejt galerije, Nacionalna galerija, Britanski muzej, Britanska biblioteka itd.

Etimologija uredi

Poreklo imena grada Londona je vekovima bilo predmet diskusija i bez nekog preciznog objašnjenja. Tokom vekova brojni istoričari i lingvisti su iznosili razne teorije o etimologiji Londona, ali velika većina njih je kasnije odbacivana, što zbog istorijske što zbog lingvističke neutemeljenosti.

Međutim ono što je pouzdano jeste da su na mestu današnjeg Sitija Rimljani 43. godine osnovali naselje koje su nazvali Londinium (lat. Londinium) i da to ime ima korene u predrimskoj istoriji Britanije (a moguće čak i iz pre keltskog perioda). Iako samo ime ima latinske korene njegovo tačno značenje je nepoznato, tim pre što su Rimljani često nova naselja označavali već postojećim lokalnim imenima prilagođenim latinskom jeziku. Prema jednoj od najraširenijih teorija ime Londinion u stvari predstavlja drevni keltski toponim koji je izveden od vlastitog imena Londinos koje u svom sastavu sadrži reč lond koja u prevodu označava „nešto (ili nekog) divlje“.[a]

U hronikama britanskih kraljeva (lat. Historia Regum Britanniae) koje je 1136. napisao monah Džefri od Monmuta a koje su prepune pseudoistorijskih podataka (poput priča o kralju Arturu) stoji opis po kome ime Londona potiče od drevnog kralja Luda, sina kralja Helija, koji je navodno zauzeo grad i nazvao ga Kaerlud.[9]

Prema teoriji koju je 1998. izneo engleski lingvista Ričard Kouts ime grada predstavlja deo najstarije izvorne evropske toponimije, i verovatno potiče od prekeltske reči Plowonida sa opisom hidronima izvedenim iz reči plew i nejd a koja označava široku reku (a koji se u ovom slučaju odnosi na široko korito reke Temze u tom području). Verovatno iz tog korena vodi poreklo i keltsko ime Lowonidonjon koje se može prevesti kao naselje na širokoj reci.[10] Prema Koutsu termin Temza se odnosio na deo reke u gornjem toku koji je bio znatno uži, dok je Plowonida predstavljala donji, širi deo toka.[11]

Velike nejasnoće lingvistima i istoričarima zadaje veza, ili bolje rečeno ne postojanje iste između tadašnjeg latinskog (Londinium) i savremenog velškog naziva (Llundein), a koji bi se u latinskoj formi izvedenoj iz velškog označavao kao (h)lōndinion. Međutim ne treba isključiti mogućnost da je savremeni velški naziv mogućno izveden iz engleskog jezika vekovima kasnije, te se ova varijanta imena teško može koristiti u rešavanju problematike geneze imena glavnog grada Engleske.

Bilo kako bilo, sve do 1899, današnje ime se službeno odnosilo samo za Siti, nakon čega je sam termin London prenesen na celo područje oko starog gradskog jezgra (nekadašnja Londonska grofovija, danas Širi London).

Geografija uredi

 
Geološka mapa Londonskog basena

Područje Šireg Londona obuhvata teritoriju površine 1.583 km² u okviru kog se izdvaja gradsko jezgro Siti sa površinom od svega 2,6 km². Šire metropolitansko područje Londona obuhvata teritoriju od 8.832 km² susednih naselja koja gravitiraju ka Londonu. Reka Temza u geografskom smislu deli grad na Severni i Južni London a geografski centar grada nalazi se na raskrsnici koja deli Trafalgar skver od ulice Vajthol na 51° 30′ 26″ N 00° 07′ 39″ W / 51.50722° S; 0.12750° Z / 51.50722; -0.12750.[12]

Geologija uredi

Teritorija grada Londona obuhvata centralni deo sedimentnog basena u jugoistočnoj Engleskoj, koji se u obliku trougla sa temenom na gornjoj Temzi u dužini od 250 km blago spušta ka Severnom moru. Londonski sedimentni basen nastao je kao posledica tektonskih pokreta tokom alpske orogeneze (tokom paleogena) starosti između 60 i 40 miliona godina. U podini basena nalaze se horizontalni sedimenti mezozojske starosti koji se nastavljaju ispod Lamanša dalje ka kontinentu, odnosno ka Pariskom basenu. Kredini sedimenti su produbljeni erozijom egzogenih sila. U povlati basena nalazi se rastresiti materijal koji predstavlja ostatak ledničke akumulacije. Najveći deo grada leži na tercijarnim sedimentima, a jedino manji delovi na jugu (Saton i Krojdon) leže na obroncima krečnjačkog Nort Daunsa. Centralnim delom basena protiče reka Temza duž koje se prostire naplavna ravnica koja je sa severa i juga ograničena nešto višim i geološki starijim terasama. Ravnica se širi idući ka istoku od gradskog areala. Prosečna nadmorska visina grada iznosi oko 23 m, najniži delovi su u dolini Temze (oko 7 m) a najviši deo Londona je Vesterhem Hajts na jugoistoku sa visinom od 245 m.

Reka Temza uredi

 
Brana na Temzi štiti London od plimskih talasa sa Severnog mora.

Geografijom Londona u najvećoj meri dominira reka Temza koja protiče od zapada ka istoku kroz plitki Londonski basen. Temza intenzivno meandrira prolazeći kroz London. Razvitkom grada i izgled Temze se menjao. Ona je nekad bila znatno šira i plića nego danas, često je plavila okolno zemljište koje je bilo pretežno močvarnih karakteristika. Međutim, intenzivna regulacija njenog toka izgradnjom nasipa i brana je u velikoj meri izmenila Temzu. Većina njenih pritoka u području Londona su danas podzemne. Jedna od najvećih pritoka je reka Moul koja teče sa juga, sa Nort Daunsa.

Zbog estuarskog ušća koje je dosta nisko i široko otvoreno ka moru Temza je podložna dejstvu visokih plimskih talasa gotovo celom dužinom svog toka kroz London, tačnije sve do Kingstona na Temzi. Iako udaljen preko 70 km od morske obale London je u prošlosti često bio na udaru poplava izazvanih visokim plimskim talasima. Da bi se sprečile poplave koje su u prošlosti odnosile brojne živote, kod Vulidža je sagrađena pokretna brana koja se zatvara samo tokom udara plimskih talasa.[13] Radovi na brani su započeli 1974. i okončani su nakon deset godina. Izgradnjom brane problem sa poplavama je trenutno rešen, ali se očekuje da će se u budućnosti javiti potreba za većom barijerom nizvodnije, pošto ovaj deo Engleske karakteriše postepeno potapanje obale (20 cm za 100 godina). Izgradnja nove više brane planirana je za 2070. godinu.[14]

U samom koritu Temze, na delu toka kroz London nalazi se nekoliko manjih ostrva od kojih su najveća Čizvik Ejot, Il Paj i Pseće ostrvo.

Klima uredi

Klimatske osobine cele Britanije, pa samim tim i grada Londona su pod velikim uticajem Atlantskog okeana, što se naročito odražava na temperaturu vazduha i količinu padavina. Koliki je uticaj tople Golfske struje najbolje govori podatak da se London nalazi na jednakoj geografskoj širini kao i Labrador ili Kamčatka koje pak karakteriše izrazito oštra klima. London (kao i cela južna Engleska) je pod uticajem blage okeanske klime.

Srednja godišnja temperatura je 10 °C. Najniža srednja temperatura je u januaru i iznosi 4,2 °C dok je julski prosek 17,1 °C. Temperaturni ekstremi kreću se od −10 °C do 37,9 °C. Zbog isparavanja i kondenzacije tople vode Severoistočne atlantske struje (koja je drift Golfske struje) vazduh oko Londona se odlikuje izuzetno visokom vlažnošću. Na isti način nastaju i magle nad Britanskim ostrvima. Sam grad London je poznat po maglovitom vremenu. Umerene temperature tokom letnjih meseci (junski prosek 15,2 °C, avgustovski 16,6 °C) i obilje vlage koju zapadni vetrovi donose iz pravca okeana povoljno se odražavaju na biljni pokrivač, a posebno na travnate površine.

Snežne padavine tokom zimskih meseci su retke, snežni pokrivač je dosta tanak i kratko se zadržava. U Griniču je tokom zime u proseku 14 snežnih dana. Padavine se uglavnom izlučuju u obliku kiše i podjednako su raspoređene tokom cele godine, sa maksimumom od kraja septembra do kraja novembra. London u proseku ima 145 dana godišnje sa padavinama. Prosečna količina padavina na godišnjem nivou je 612 mm. Najsuvlji mesec je februar sa oko 36 mm taloga.[15][16]

Klima Londona (LHR), elevacija: 25 m (82 ft), 1981–2010 normale, ekstremi 1948–sadašnjost
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 17,2
(63) 		21,2
(70,2) 		24,2
(75,6) 		29,4
(84,9) 		32,8
(91) 		35,6
(96,1) 		36,7
(98,1) 		38,1
(100,6) 		35,4
(95,7) 		29,9
(85,8) 		20,8
(69,4) 		17,4
(63,3) 		38,1
(100,6)
Maksimum, °C (°F) 8,1
(46,6) 		8,4
(47,1) 		11,3
(52,3) 		14,2
(57,6) 		17,9
(64,2) 		21,0
(69,8) 		23,5
(74,3) 		23,2
(73,8) 		19,9
(67,8) 		15,5
(59,9) 		11,1
(52) 		8,3
(46,9) 		15,2
(59,36)
Prosek, °C (°F) 5,2
(41,4) 		5,3
(41,5) 		7,6
(45,7) 		9,9
(49,8) 		13,3
(55,9) 		16,4
(61,5) 		18,7
(65,7) 		18,5
(65,3) 		15,7
(60,3) 		12,0
(53,6) 		8,0
(46,4) 		5,5
(41,9) 		11,3
(52,3)
Minimum, °C (°F) 2,3
(36,1) 		2,1
(35,8) 		3,9
(39) 		5,5
(41,9) 		8,7
(47,7) 		11,7
(53,1) 		13,9
(57) 		13,7
(56,7) 		11,4
(52,5) 		8,4
(47,1) 		4,9
(40,8) 		2,7
(36,9) 		7,43
(45,38)
Apsolutni minimum, °C (°F) −13,2
(8,2) 		−9,6
(14,7) 		−5,1
(22,8) 		−2,6
(27,3) 		−0,9
(30,4) 		1,5
(34,7) 		5,6
(42,1) 		5,9
(42,6) 		1,8
(35,2) 		−3,3
(26,1) 		−7,0
(19,4) 		−11,8
(10,8) 		−13,2
(8,2)
Količina padavina, mm (in) 55,2
(2,173) 		40,9
(1,61) 		41,6
(1,638) 		43,7
(1,72) 		49,4
(1,945) 		45,1
(1,776) 		44,5
(1,752) 		49,5
(1,949) 		49,1
(1,933) 		68,5
(2,697) 		59,0
(2,323) 		55,2
(2,173) 		601,7
(23,689)
Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) 11,1 8,5 9,3 9,1 8,8 8,2 7,7 7,5 8,1 10,8 10,3 10,2 109,6
Sunčani sati — mesečni prosek 61,5 77,9 114,6 168,7 198,5 204,3 212,0 204,7 149,3 116,5 72,6 52,0 1.632,6
Izvor #1: Met Office [17] Royal Netherlands Meteorological Institute [18][19]
Za more station data near London pogledajte stranicu Geography of London.
Izvor #2: Current Results - Weather and Science [20]

Istorija uredi

Praistorija i antika uredi

 
U 13. veku grad London je još uvek bio unutar rimskih zidina.

Dva skorašnja otkrića sugerišu da bi London možda mogao biti stariji nego što se ranije mislilo. Godine 1999. su otkriveni ostaci mosta iz bronzanog doba na obali severno od most Vokshol.[23] Ovaj most je ili premošćavao Temzu, ili je išao do (nestalog) ostrva na reci. Dendrologijom je utvrđena starost drveta do 1500. p. n. e. Godine 2010. na obali Temze južno od mosta Vokshol su otkriveni temelji velike drvene građevine, koja je datirana na 4500. p. n. e.[24] Funkcija ove mezolitske građevine nije poznata, ali ona pokriva površinu od najmanje 50m x 10m, a brojni stubići od oko 30 cm su vidljivi pri nižem vodostaju. Obe građevine su na mestu na kom reka Efra utiče u Temzu i 4 km uzvodno od rimskog Londinijuma. Napori načinjeni da se podignu ove građevine podrazumevaju trgovinu, stabilnost i veličinu zajednice od najmanje nekoliko stotina osoba.

Iako postoje dokazi o razbacanim britonskim naseljima u ovom kraju, prvo veliko naselje je osnovano za vreme Rimljana 43. nove ere.[25] Ovo naselje je postojalo samo sedamnaest godina, pošto ga je tokom Budikinog ustanka spalilo pleme Iceni.[26] Posle ustanka grad je obnovljen i napredovao je, tako da je 100. godine nove ere zamenio Kamolodunum (Kolčester) kao administrativni centar rimske provincije Britanije. Na svom vrhuncu u 2. veku Londinijum je imao oko 60.000 stanovnika.

Srednji vek uredi

Sa kolapsom rimske vlasti početkom 5. veka, Londinijum je bio napušten. Do 7. veka Angli i Sasi su osnovali novo naselje nazvano Lundenvik oko 2 km uzvodno od starog rimskog naselja, na mestu gde se danas nalazi Kraljevska opera.[27]

Vrlo je moguće da je postojala luka na ušću reke Flit namenjena ribolovu i trgovini, i da je u njemu trgovina svetala, sve dok naselje nisu osvojili Vikinzi i primorali njegove stanovnike da se presele na istok, nazad na mesto rimskog Londinijuma, da bi iskoristili njegove zidine za zaštitu.[28] Vikinški napadi su postajali sve opasniji, sve do 886. godine kada je Alfred Veliki ponovo osvojio London i sklopio mir sa danskim vođom Gutrumom.[29] Prvobitno saksonsko naselje Lundenvik je postalo Eldvik (stari grad), a to ime je preživelo sve do danas kao Oldvič, koji se nalazi u današnjem gradu Vestminsteru.[30] Nakon ujedinjenja Engleske u 10. veku, London je, kao već najveći grad u državi i važan trgovački centar, je postao sve više važniji kao politički centar, iako se još uvek takmičio sa Vinčesterom, tradicionalnim centrom kraljevstva Veseks.

 
Vestminsterska opatija jedno je od londonskih najstarijih i najznačajnijih zdanja, i mesto Svetske baštine

Knut Veliki preuzeo je englesko prijestolje godine 1016, vladajući gradom i zemljom do 1035, kada je njegova smrt rezultovala povratkom pod saksonsku vlast pod njegovim pobožnim posinkom Edvardom Ispovednikom, jednim od suosnivača Vestminsterske opatije i susedne Vestminsterske palate.[31] London je bio daleko najveći i najbogatiji grad u Engleskoj u razdoblju od 11. do 13. veka, premda je službeno sedište vlasti i dalje bilo u Vinčesteru. Nakon bitke kod Hejstingsa, Vilijam I Osvajač, tada vojvoda od Normandije, krunisan je za kralja u tek dovršenoj Vestminsterskoj opatiji na Božić 1066.[32] Vilijam je građanima Londona podelio posebne povlastice, dok je radi kontrole nad građanstvom na jugoistoku grada naredio izgradnju zdanja danas poznatog kao londonski Tauer.[33]

 
London tauer je srednjovekovna tvrđava uz samu severnu obalu reke Temze. Na slici je prikazan središnji deo — Bela tvrđava.

1097, kralj Vilijam II započeo je gradnju Vestminsterske dvorane, u blizini istoimene opatije, koji je bio temelj nove Vestminsterske palate, glavne kraljevske rezidencije kroz srednji vek.[34] Vestminster je postao sedište kraljevskog dvora i vlade, dok je susedni londonski grad bio poslovno i trgovačko središte, prosperitetno pod jedinstvenom vlastitom upravom, Korporacijom grada Londona. Godine 1191, dobija samoupravu. 1100. populacija je iznosila 18.000 stanovnika, dok je do 1300. narasla na skoro 100.000 stanovnika.[35] Postojala je znatna jevrejska populacija dok nisu 1290. izgnani iz Engleske proglasom kralja Edvarda I[36] Katastrofa je pogodila grad kada je u doba kuge sredinom 14. veka izgubio trećinu stanovništva.[37] Osim invazije za vreme seljačkog ustanka Vota Tajlera 1381,[38] London je ostao relativno neokrznut raznim građanskim ratovima tokom srednjeg veka. [39]

Rani novi vek uredi

 
Lankasterska opsada Londona koji je bio u rukama dinastije Jork tokom Ratova ruža.

Za vreme dinastije Tjudor, reformacija je uslovila postupni prelazak ka protestantizmu, a veći deo Londona je iz crkvenih poseda prešao u privatna vlasništva. Razvijao se merkantilizam te su osnovane monopolističke trgovačke kompanije kao Britanska istočnoindijska kompanija. Širenjem trgovine u Novi svet, London je postao glavna luka Severnog mora, s imigrantima koji su pristizali iz Engleske i inostranstva. Stanovništvo je naraslo s procenjenih 50.000 1530. godine na oko 225.000 1605. U 16. veku Vilijam Šekspir i njegovi savremenici živeli su u Londonu u doba neprijateljstva prema razvoju pozorišta. Do kraja ere Tudora 1603, London je još bio urbanistički vrlo zbijen, u doba kad se zbio i pokušaj ubistva kralja Džejmsa I u Vestminsteru 5. novembra 1605, tokom Barutne zavere.

 
Veliki požar 1666. je uništio mnoge delove grada.

Početkom 17. veka, London je bio pogođen epidemijama[40] s Velikom londonskom kugom 1665–1666 kao vrhuncem, koja je usmrtila do 100.000 ljudi, ili jednu petinu ukupnog stanovništva.[41] 1666. izbio je Veliki požar u Londonu koji se brzo proširio kroz drvene zgrade.[42] Obnovu, koja je trajala više od deset godina, nadgledao je kao londonski nadzornik Robert Huk.[43] Godine 1708. Kristofer Ren je dovršio svoje remek-delo, katedralu svetog Pavla. Za vreme georgijanskog doba, izgrađene su na zapadu nove četvrti, kao što je Mejfer, i novi mostovi preko Temze koji su ohrabrili razvoj južnog Londona. Na istoku, londonska luka proširila se nizvodno. 1762. kralj Džordž III kupio je Bakingemsku palatu, današnju kraljevsku rezidenciju, koja je proširivana tokom idućih 75 godina. U 18. veku London je bio pogođen kriminalom, te su 1750. kao prva profesionalna policija osnovani Bow Street Runners. Kafane su postale popularnim mestom debate i razmene ideja, s rastućom Flit postala središte britanskog novinarstva.

19. vek i savremeno doba uredi

 
Londonska ulica razorena za vreme nemačkog napada u Drugom svetskom ratu

London je bio najveći grad na svetu od oko 1831. do 1925.[44] Rastuća saobraćajna zagušenja dovela su do prve lokalne gradske železničke mreže u svetu. Metropolitan Board of Works koji je nadgledao ekspanziju infrastrukture 1889. godine zamenjen je Savetom Londonske Grofovije (London County Council), prvom izabranom gradskom upravom. Bombardovanja nemačkog Luftvafea za vreme Drugog svetskog rata usmrtila su preko 30.000 građana Londona i uništila brojne stambene i druge zgrade po celom gradu. Neposredno nakon rata, održane su Olimpijske igre 1948. na izvornom stadionu Vembli, u doba kada se grad tek oporavljao od rata. Godine 1951. u južnom Londonu održan je sajam Festival Britanije. Veliki smog iz 1952. doveo je 1956. godine do Zakona o čistom vazduhu koji je dokrajčio ugljeni smog po kojem je London bio zloglasan. Od 1950-ih pa nadalje u Londonu su se nastanili mnogi imigranti, većinom iz zemalja Komonvelta kao što su Jamajka, Indija, Bangladeš i Pakistan, što je London učinilo jednim od najraznolikijih gradova u Evropi.

Počevši od sredine 1960-ih, London je postao svetsko središte kulture mladih, što je bilo posebno istaknuto Swinging London supkulturom povezanom s ulicom Carnaby. Uloga grada trendsetera ponovo je oživljena u doba panka. 1965. londonske administrativne granice proširene su radi obuhvatanja rastućih gradskih područja, pa je osnovan novi Savet Šireg Londona. Za vreme sukoba u Severnoj Irskoj od kraja 1960-ih nadalje, London je bio meta terorističkih napada Privremene IRA-e. Rasna nejednakost bila je naglašena buntom u Brikstonu 1981. Populacija Londona stalno je opadala u decenijama nakon Drugog svetskog rata, od procenjenog vrhunca od 8,6 miliona 1939, do oko 6,8 miliona 1980-ih. Glavne luke Londona premeštene su nizvodno u Felikstovu i Tilberiju, dok je zona londonskih dokova postala žarište obnove. Brana Thames Barrier dovršena je 1980-ih radi odbrane Londona od plimnih talasa Severnog mora. Savet Šireg Londona ukinut je 1986, što je London ostavilo kao jedini veliki metropolis u svetu bez središnje uprave. 2000, opšta gradska uprava je obnovljena, osnivanjem Uprave Šireg Londona. Povodom proslava početka 21. veka, izgrađeni su Millennium Dome i Londonsko oko. Dana 7. jula 2005, nekoliko vozova podzemne železnice i autobus napadnuti su u nizu terorističkih napada.

Područje Londona uredi

Panorama Londona
 
Tauer bridž.

Budući da je područje Londona naseljeno već oko dva milenijuma teško je precizno definisati dokle se on u stvari proteže. Istorijski centar Londona je njegov veoma mali deo koji nosi ime Grad London (City of London). Administrativno govoreći, Grad London u stvari i jeste grad koji čak ima i sopstvene policijske snage nezavisne od Metropolitan Policije. Ostatak Londona je administrativno podeljen u 32 opštine (municipalities) od kojih jedna ima status grada i to je Grad Vestminster (City of Westminster). Bitno je naglasiti da status grada dodeljuje monarh, te da je ovo više tradicionalna počast nego što je suštinski iskaz autonomije neke zajednice.

Konkretnije, za geografsku definiciju Londona kao grada se često koristi termin Širi London. Širi London je ujedno i najviši administrativni stepen londonske autonomije i čini jednu od 9 regija Engleske.

Iako nezvanično, opšte-prihvaćena granica Šireg Londona (koji postaje sinoniman sa Londonom) je kružni M25 auto-put koji sa svih strana opkružuje grad.

Centar Londona su prvi put obeležili Rimljani Londonskim kamenom. Uzima se da je današnji centar blizu Čering Krosa.

Interesantna je i činjenica da je London, budući da Britanija nema strog pisani Ustav, u stvari samo de fakto prestonica jer to nigde nije ozvaničeno u strogoj formi.

Uprava uredi

 
Gradska većnica (WilkinsonEyre)

Izvršna vlast u Londonu je podeljena između Uprave Šireg Londona (engl. Greater London Authority) i opštinskih samouprava.

Uprava Šireg Londona je odgovorna za strateško planiranje, ekonomski razvoj, policiju, protivpožarnu zaštitu i transport na nivou celog Šireg Londona. Na čelu Uprave nalazi se gradonačelnik koji ima izvršnu vlast i široku slobodu delovanja. Bira se direktno na izborima. Drugi deo Uprave čini Skupština čija je uloga pretežno nadzorna i konsultativna. Skupština ima moć da dvotrećinskom većinom odbije gradonačelnikov predlog budžeta. Uprava Šireg Londona je novijeg datuma i osnovan je 2000. Zamenio je raniji organ — Savet Šireg Londona. Sadik Kan je trenutni gradonačelnik.

Opštinske samouprave su zadužene za sve ostale aspekte upravljanja. Izuzetak je zdravstvo kojim se upravlja sa nacionalnog nivoa. Opštinskih samouprava ima 32. Gradom London, koji uživa tradicionalan stepen autonomije, upravlja Korporacija Londona i Lord gradonačelnik. U skladu sa tim, Grad London ima sopstvenu policiju koja nije pod kontrolom Uprave Šireg Londona odnosno nije deo Metropolitan Policije.

Za London je britanskom Parlamentu rezervisano 74 poslaničkih mesta.

Stanovništvo uredi

 
Trg Kabot i oblakoderi Kanari Varfa

Prema proceni, u gradu je 2008. živelo 7.554.236 stanovnika.

Demografija
1981.1991.2001.2011.
6.574.0096.638.109[45]7.172.091[45]8.278.251

Populacija Londona se od osnivanja grada stalno povećava. Ovaj trend je bio naročito izražen za vreme i posle industrijskih revolucija. London je do 1925. godine bio grad sa najbrojnijim stanovništvom da bi ga prestigao Njujork. Današnjih 7.429.200 stanovnika (2004) čine London drugim najnaseljenijim gradom Evrope i prvim EU.

Stanovništvo Londona je veoma raznovrsno u rasnom, etničkom i religijskom pogledu. Britanija je bila posebno otvorena za imigrante u periodu posle Drugog svetskog rata i raspada Britanske Imperije a većina imigranata se naselila upravo u Londonu. Po popisu iz 2001. čak 22% stanovnika je rođeno van područja EU. Stepen asimilacije je generalno veliki.

Na istom popisu, 71% stanovništva čine belci, 11% crnci, 10% su azijskog porekla, 3% mešanog porekla. Većinska religija je hrišćanstvo (58,2%), sledi ga veliki broj ateista (15,8%), zatim muslimana (7,2%), hindusa (4,1%) i Jevreja (2,1%).

Ovi podaci se, ipak, odnose na 32 zvanične opštine Londona zajedno sa Gradom London i ne uključuju širu oblast grada. Procene govore da populacija londonskog metropolitskog područja premašuje cifru od 12 miliona ljudi.

Privreda uredi

Saobraćaj uredi

 
Tradicionalni dabldeker
 
Današnji moderni dabldeker

London ima jednu od najvećih i najkompleksnijih saobraćajnih mreža na svetu. Javni transport je u nadležnosti Uprave Šireg Londona odnosno tela, čije rukovodstvo imenuje gradonačelnik, pod nazivom Saobraćaj za London (engl. Transport for London). Iako se javni prevoz konstantno unapređuje često se nailazi na probleme. U sklopu priprema za Olimpijske igre 2012. očekuju se investicije od oko 10,5 milijardi evra samo u javni prevoz.

 
Tipičan Londonski taksi

Okosnicu pomenutog sistema čini Londonski metro (engl. London Underground) koji je ujedno najstariji svetski metro. I pored toga, najveći broj putnika godišnje preveze mreža autobuskih linija koje se koriste uglavnom za kraća, lokalna putovanja. Broji nekoliko stotina linija i jedan od najvećih svetskih voznih parkova. Izmeštanjem Luke London sa njene prvobitne lokacije (Doklands (Dokovi) — en. Docklands) veliki deo istočnog Londona ostao je otvoren za razvitak. U tu svrhu izgranjen je i sistem lakog metroa — Doklandska laka železnica (engl. Docklands Light Railway). London ima i relativno malu tramvajsku mrežu. London ima niz železničkih stanica od kojih su 14 početne i krajnje za mnoge domaće i međunarodne linije. Britanska železnica je privatizovana tako da svaku od stanica opslužuje generalno po jedan prevoznik sa polascima za tačno određenu regiju. Mnoge od stanica se nalaze u najužem centru, kao što je recimo Čering Kros. Sa Voterlu Internašonal stanice polaze Eurostar vozovi za Francusku i Belgiju.

Saobraćaj ličnim vozilima je u Londonu krajnje nepraktičan. Većina kraćih putovanja i putovanja u centar se obavlja javnim prevozom. London ima relativno dobro razvijenu putnu mrežu, koja, međutim, kao i u svakom većem gradu, ima konstantnih problema sa prevelikim brojem vozila i zakrčenošću. Osnovni auto-put koji opkružuje London je M25 auto-put koji čini spoljašnji prsten oko Londona. Dva manja auto-puta — Severni Kružni i Južni Kružni — čine unutrašnji prsten. Mali broj puteva veće kategorije prodire i unutrašnjost Londona. Ulazak u centralni deo Londona se, kako bi se smanjio broj vozila u centru, od 2003. godine naplaćuje 8 funti po danu. Ova zona naplate se naziva Congestion charge zone. 2007. ova zona će biti proširena.

Luka London je jedna od najvećih svetskih luka, mada se, posle izmeštanja, formalno ne nalazi u okvirima Šireg Londona. Godišnji promet robe je 50 miliona tona.

U području Londona nalazi se pet velikih aerodroma. Hitrou (Heathrow — najprometniji svetski aerodrom) i Getvik (Gatwick) su veliki međunarodni aerodromi dok se Luton (Luton) i Stensted (Stansted) koriste uglavnom za kraće regionalne letove. Aerodrom London-Siti (London City) je najmanji i nalazi se najcentralnije. Koriste ga uglavnom poslovni korisnici i vlasnici privatnih letelica.

Partnerski gradovi uredi

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Ovakvo tumačenje po prvi put je izneseno 1899. od strane lorda Arboe de Žubernvila i smatra se najrealnijom teorijom o poreklu imena Londona. F. Haverfield, "Roman London" in The Journal of Roman Studies, 1 (1911:141–172). pp. 145

Reference uredi

  1. ^ „Census result shows increase in population of London as it tops 8 million.”. Pristupljeno 22. 7. 2012.  Released: 16 July 2012
  2. ^ „London: The greatest city”. Channel4.com. Arhivirano iz originala 11. 10. 2011. g. Pristupljeno 22. 7. 2012. 
  3. ^ "Global Financial Centres 9" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. oktobar 2011). Z/Yen. 2011.
  4. ^ Calder, Simon (22 December 2007). The Independent (London). „London, capital of the world.”. Pristupljeno 22. 7. 2012. 
  5. ^ „Beijing to overtake london as world's largest aviation hub. Massive new airport planned”. Centre for Aviation. Pristupljeno 22. 7. 2012. 
  6. ^ „Shanghai now the world's longest metro”. Railway Gazette International. 4. 5. 2010. Arhivirano iz originala 15. 5. 2010. g. Pristupljeno 22. 7. 2012. 
  7. ^ „Number of international students in London continues to grow”. Greater London Authority. Arhivirano iz originala 19. 5. 2011. g. Pristupljeno 22. 7. 2012. 
  8. ^ „IOC elects London as the Host City of the Games of the XXX Olympiad in 2012”. Međunarodni olimpijski komitet. 6. 7. 2005. Pristupljeno 22. 7. 2012. 
  9. ^ Ackroyd, Peter (2. 12. 2001). „'London'”. New York Times. 
  10. ^ Coates, Richard (1998). „A new explanation of the name of London”. Transactions of the Philological Society. 96 (2): 203—229. doi:10.1111/1467-968X.00027. 
  11. ^ Coates, Richard (1998). „A New Explanation of the Name of London”. Transactions of the Philological Society. 96 (2): 203—229. doi:10.1111/1467-968X.00027. 
  12. ^ „London — Features — Where is the Centre of London?”. BBC. Arhivirano iz originala 4. 6. 2012. g. Pristupljeno 23. 7. 2012. 
  13. ^ „10-mile Thames flood barrier plan”. BBC News]. 1. 1. 2005. Pristupljeno 23. 7. 2012. 
  14. ^ Adam, David (31. 3. 2009). „Thames Barrier gets extra time as London's main flood defence”. The Guardian. UK. Arhivirano iz originala 8. 3. 2013. g. Pristupljeno 23. 7. 2012. 
  15. ^ Weather Forecast: London, United Kingdom.
  16. ^ "London, Greater London: Average conditions". BBC Weather. Arhivirano iz originala 28. februara 2011, Pristupljeno 23. jla 2012.
  17. ^ „London Heathrow Airport”. Met Office. Pristupljeno 17. 9. 2014. 
  18. ^ „Heathrow Airport Extreme Values”. KNMI. Arhivirano iz originala 02. 02. 2018. g. Pristupljeno 29. 11. 2015. 
  19. ^ „Heathrow 1981–2010 mean maximum and minimum values”. KNMI. Arhivirano iz originala 16. 04. 2021. g. Pristupljeno 28. 12. 2017. 
  20. ^ „Average snowfall over the UK”. Pristupljeno 3. 6. 2019. 
  21. ^ „London Weather Centre analysis”. Weather Online. Pristupljeno 17. 11. 2014. 
  22. ^ „climate: Climate London Weather Centre”. Tutiempo. Pristupljeno 17. 11. 2014. 
  23. ^ Denison, Simon (1999). „First 'London Bridge' in River Thames at Vauxhall”. British Archaeology (46). Arhivirano iz originala 27. 4. 2011. g. Pristupljeno 15. 4. 2011. 
  24. ^ Milne, Gustav. „London's Oldest Foreshore Structure!”. Frog Blog. Thames Discovery Programme. Arhivirano iz originala 30. 4. 2011. g. Pristupljeno 15. 4. 2011. 
  25. ^ Perring 1991, str. 1
  26. ^ „British History Timeline —Roman Britain”. British Broadcasting Corporation. Arhivirano iz originala 17. 12. 2007. g. Pristupljeno 7. 6. 2008. 
  27. ^ „The early years of Lundenwic”. The Museum of London. Arhivirano iz originala 08. 01. 2009. g. Pristupljeno 7. 6. 2008. 
  28. ^ „Viking and Danish London”. The Museum of London. Pristupljeno 6. 6. 2008. 
  29. ^ „Medieval London —Vikings”. The Museum of London. Arhivirano iz originala 02. 06. 2008. g. Pristupljeno 7. 6. 2008. 
  30. ^ Cunningham, George Hamilton (1927). „London”. J. M. Dent & Sons: xiii. 
  31. ^ „Edward the Confessor (c.1003—1066)”. BBC. 
  32. ^ „History - 1066 - King William”. BBC. 
  33. ^ „A History of British Architecture — White Tower”. BBC. 
  34. ^ „UK Parliament — Parliament: The building”. UK Parliament. 
  35. ^ Schofield 2003, str. 26
  36. ^ Patai 1989, str. 43
  37. ^ „History”. BBC. 
  38. ^ „Richard II (1367—1400)”. BBC. 
  39. ^ „The Causes of the Wars of the Roses”. BBC. 16. 7. 2003. 
  40. ^ „A List of National Epidemics of Plague in England 1348-1665”. urbanrim.org.uk. Arhivirano iz originala 04. 05. 2009. g. Pristupljeno 23. 11. 2011. 
  41. ^ „Story of the plague”. Channel 4. 
  42. ^ Pepys 2001
  43. ^ „London After the Great Fire: Civil War and Revolution”. BBC. 
  44. ^ „London: The greatest city”. Channel4. 
  45. ^ a b World Gazetteer: „Die wichtigsten Orte mit Statistiken zu ihrer Bevölkerung”. Pristupljeno 11. 4. 2013. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лондон&oldid=27702559”