Nacionalna biblioteka Mađarske

Nacionalna biblioteka Mađarske-Sečenji (mađ. Országos Széchényi Könyvtár (OSZK)); eng. The National Széchényi Library), smeštena u Budimskom dvorcu, je najveća biblioteka u Mađarskoj i jedna je od dve nacionalne. Pored nje postoji i Univerzitetska nacionalna biblioteka, smeštena u Debrecinu, koja fondom od 6 miliona jedinica bibliotečke građe opslužuje trinaest fakulteta.

Nacionalna biblioteka Mađarske - Sečenji

Országos Széchenyi Könyvtár
Nacionalna biblioteka Mađarske
Osnivanje	1802.
Lokacija	Budimpešta Mađarska
Obim	8.000.000 publikacija
Osnivač	Ferenc Sečenji
Direktor	Roža David
Adresa	Szent György tér 4-5-6., H-1014, Budapest, Hungary
Veb-sajt	Nacionalna biblioteka Mađarske

Istorijat

Koreni današnje biblioteke, koja je zvanično osnovana početkom XIX veka, sežu od polovine XIV veka kada je kralj Matija Korvin otpočeo osnivanje dvorske biblioteke Korvijane. On je odvojio dve prostorije u koje je smestio knjige. Njegova žena, napuljska princeza, donela je sa sobom svoju biblioteku. Dvor su tada posećivali mnoge poznate i učene ličnosti tog doba od istoričara, slikara i sličnih umetnika. U to vreme, na Budimskom dvoru su bile oformljene i prepisivačke, slikarske i knjigovezačke radionice.
Nakon četiri veka, grof Ferenc Sečenji, zamenik državnog sudije, župan, patriota i pokrovitelj nauke i umetnosti, 1802. osniva Nacionalnu biblioteku Mađarske sa primarnim ciljem da sakupi sve hungarike i očuva mađarsko pisano kulturno nasleđe. Nakon donošenja dokumenta o osnivanju Mađarske državne biblioteke Sečenji, njeno postojanje je regulisano i kraljevskom potvrdom, dok je posle godinu dana postala javna i otvorena za čitaoce, a naziv joj je skraćen na Državna biblioteka Sečenji (Országos Széchényi Könyvtár). Korisnici je češće nazivaju akronimom – OSK (OSZK).
Godine 1808. pridružila se tek osnovanom Mađarskom nacionalnom muzeju i u okviru ove institucije je delovala više od jednog veka.
Grof Sečenji je o svom trošku brinuo o stalnoj nabavci knjiga i osnovao temelje za štampanje i izradu kataloga osnovne zbirke i rukopisnih knjiga.
Sa revolucijom 1848. došao je i Zakon o štampi koji se ticao obaveznog primerka. Za to vreme je bibliotekom upravljao Gabor Matrai koji je zaslužan za uređivanje rukopisnog odeljenja po jeziku i formatu.
Baron Jožef Etveš je uveo organizaciju jedinica po ugledu na minhensku biblioteku koja je u to doba bila najperspektivnija u Evropi.
U periodu pod upravom Bele Majlat i Lasloa Fejerpatakija delatnost se konstantno razvija. Otvaraju se nova odeljenja, arhivi, fondovi i prvi put pominje ime Jožefa Sinjeija koji je zaslužan za sistematizaciju periodičnih publikacija. On je kasnije u saradnji sa Karoljem Saboom, Geza Petrikom i grofom Šandorom Aponjijem utemeljio nacionalnu bibliografiju. 1946. godine se pojavila prva tekuća bibliografija koja je obuhvatala sve publikacije koje su dobijene putem obaveznog primerka nazvana Repetorijum mađarskih periodičnih publikacija.
Ukidanjem Državnog bibliotečkog centra 1952. biblioteka je stekla matičnu funkciju čime joj se znatno povećao broj obaveza.
Krajem XX veka, otvoren je Istorijski muzej u kome se i danas može videti nameštaj i oprema biblioteke godinama unazad.

Fond

Kao i u svakoj nacionalnoj biblioteci najveću ulogu u formiranju fonda ima obavezni primerak. Napomena o njegovom obezbeđivanju je doneta zajedno sa osnivačkim aktom 1804, koja je nakon pola veka regulisana i Zakonom o štampi, dok je zvaničan zakon donet 1897. godine. Na prelasku između dva veka, smatra se da je fond sadržao 350.000 knjiga, 20.000 primeraka periodike, 17.000 svezaka rukopisa, 400.000 arhivskih jedinica, 3.000 geografskih karata, 120.000 primeraka sitnog bibliotečkog materijala, 1.100 inkunabula, 400 srednjovekovnih kodeksa među kojima je bilo i 11 korvina.
Usled društvenih nepovoljnosti koje su usledile, usporio je proces popunjavaanja fonda. Godine 1929. je izašao novi zakon o obaveznom primerku, a zatim i 1952. kojim se naglo razvio fond jer je propisivao po dva primerka, od kojih je jedan bio muzejski primerak stavljen van upotrebe.
Sa početkom XX veka sve veća pažnja se počela obraćati na mađarske autore koji žive i izdaju van matične zemlje i knjige koje su sa mađarskog prevedene na druge jezike. Uz razmenu i klasičnu kupovinu, pratile su se i aukcije ne bi li se pronašao što veći broj hungarika. Fond se takođe proširivao i poklonima, zaveštanjima ili otkupima privatnih biblioteka.
Kao osnivač i veliki zalagač, grof Sečenji je, uz svoju privatnu, otkupio i pripojio zbirke Ištvana Horvata, Ištvana Ilešhazija i Mikloša Jankovića što je uticalo na veliko interesovanje poznatih ličnosti da pruže podršku biblioteci i narodu.
Od uglednog plemstva koje je svoje zbirke darovalo biblioteci pominje se Đul Tudersku i njegova supruga Aranka Horvat, zatim i grof Šandor Aponji i njegova udovica Aleksandra Esterhazi koja je testamentom poklonila kompletno opremnjenu palatu sa prostorijom u kojoj su se knjige nalazile, i imanjem. Grof Aponji je strastveno sakupljao hungarike i ručno izradio katalog koji i dan dans daje najviše informacija o hungarikama štampanim u inostranstvu.
Zanimljivost i od velike važnosti je da su 1932. vraćena 33 srednjovekovna kodeksa koja su pronađena u bečkom dvoru. Među njima se nalazi Gesta Hungarorum (anonimnog autora), Ilustrovana hronika i još 16 korvina.
S obzirom da je fond ubrzo prerastao kapacitete zgrade Nacionalnog muzeja biblioteka je premeštena u jednu od zgrada bivše kraljevske palate i konačno se tamo smestila 1985. godine. Adaptirana, zbog tadašnje veličine fonda, nije se nalazila u istim prostorijama kao nekadašnja biblioteka kralja Matijasa.
Osnovni fond čine uglavnom hungarike objavljene do 1601. i on ima i univerzalan karakter, ali bez iznošenja građe van biblioteke. Zato su za korisnike opremljene čitaonice sa preko 800 mesta koje imaju svoj par među zbirkama. Deo fonda je dostupan svakom licu mađarskog porekla ili stranog koji je punoletan. Pored mađarskog jezika, ulaže se i veliki napor da bi se sakupile i knjige na bugarskom, rumunskom, srpskom, rusinskom i slovačkom. Kao proizvod tog interesovanja za druge nacija, među zbirkama se mogu naći i publikacije o masonskoj organizaciji u XVIII veku, zbirke literature francuskog prosvetiteljstva, engleskog romantizma, nemačkog klasicizma...
Što se tiče glavnog odeljenja posebnih zbirki u njega spada niz istih.

Zbirke

Odeljenje periodike

Fond periodike danas poseduje skoro 400.000 godišta novina i časopisa, između ostalog i onih najpoznatijih, kako na mađarskom tako i na drugim jezicima.

Odeljenje starih publikacija

U odeljenju starih publikacija je materijal svrstan u 4 zbirke podeljenih na:

• 1.700 inkunabula smeštenih u Sečenijevu salu
• 8.600 knjiga iz Stare mađarske biblioteke – knjige nastale pre 1711. godine
• knjige iz zbirke grofa Aponjija
• 13.000 knjiga nastalih u XVI veku među kojima su neke pisane na staroslovenskom jeziku.

Rukopisno odeljenje

U vreme Senjenijeve biblioteke rukopisno odeljenje je sadržalo 1.200 svezaka, dok se sada bliži milionitom broju jedinica. Tu spadaju rukopisni dokumenti (pisani rukom, pisaćom mašinom ili snimljeni na magnetonoj traci) pojedinaca koji mogu da posluže u naučno-istraživačke svrhe, ali ne spadaju u arhivsku građu. Od najstarijih mađarskih rukopisnim dokumenata ističu se: Posmrtni govor sačuvan u Kodeksu i Legenda o Svetom Franjoi Asiškom koja je deo Joakijevog kodeksa. Zanimljivo je da su u ovoj zbirci nalaze i rukopisne notne sveske nastale pre XVI veka.

Odeljenje muzikalija

Odeljenje muzikalija je opremljeno najrazličitijim muzičkim instrumentima pored kojih se nalaze i štampane, rukom pisane, umnožene brošure, programske sveske i zvučni zapisi, zatim i stotinak Hajdnovih rukom pisanih nota nastali tokom njegovog boravka na dvoru Esterhazi, a mogu se naći i autografi Franca Lista.

Odeljenje geografskih karata

Odeljenje geografskih karata je 1939. sadržalo 150.000 štampanih i 35.000 rukopisnih karata, 84 reljefne zemljopisne karte, 58 globusa, i uz sve to 1.800 svezaka radi obrazloženja. Danas se tamo čuva prva karta Mađarske koja ima veliku dokumentalnu vrednost jer je označen veliki broj toponima. Što se tiče globusa vredi pomenuti bakrorezni globus iz 1632. i rukom rađeni iz 1862. Lasla Percela. Od atlasa je poznato lionsko, odnosno frankfurtsko izdanje Geografije Klaudija Ptolomeja.

Pozorišno odeljenje

Pozorišno odeljenje čini zbirka od 30.000 tekstova pozorišnih komada, koji su sakupljeni posle Drugog svetskog rata iz različitih pozorišta širom Evrope. Uz pomenut broj pozorišnih tekstova, čuva se i 380.000 primeraka sitnog bibliotečkog materijala, koji se uglavnom sastoji iz kast-lista i programskih svezaka, ali i nekoliko hiljada fotografija, kostimografskih i scenografskih projekata. Podzbirke čine nekoliko pozorišnih arhiva sa pratećom dokumentacijom.

Zbirka plakata i nekonvencionalnog bibliotečkog materijala

Zbirka plakata i nekonvencionalnog bibliotečkog materijala se od 1935. čuva u posebnom odeljenju. Od 1711. sakupljani su prospekti, leci, razglednice, plakati, posmrtnice, katalozi, ex librisi, i slično, među kojima su najvredniji antifašistički leci štampani između dva svetska rata.

Istorijska zbirka

Istorijska zbirka čuva samizdat publikacije nastale osamdesetih godina XX veka, tj. koje su nekadašnje komisije, partija i vlada cenzurisale, i koje informišu o emigracijama nakon 1945. godine. Da bi im se pristupilo treba imati određene dozvole. Osnovao ju je Đula Juhas, tadašnji generalni direktor nacionalne biblioteke. Videoteka istorijskih zbivanja, nalazi se u okviru pomenutog odeljenja, je nastala kao rezultat društveno-istorijskih potreba i tehnoloških mogućnosti i u njoj se danas nalazi preko 500 razgovora sa zanimljivim i poznatim ličnostima.

Spomen-biblioteka

Spomen-biblioteka pod nazivom Antal Reguli je samostan u mestu Zirc koji je osnovao kralj Bela III u XII veku. U njoj se čuva 60.000 publikacija koje štiti država.

Odeljenje zaštite

Mikrofilm, povezivanje, konzerviranje, restauracija su to vidovi zaštite publikacija. Od 1952. postoji zasebno odeljenje za mikrofilmiranje starih i retkih rukopisa kao što su kodeksi, inkubule, stare knjige, rukopisi, karte, novine i časopisi, muzička dokumentacija, a u boji se obavlja od 1976. Što je jako značajno za pozorišnu zbirku, konkretno zaštitu i obnosu plakata. Državna biblioteka Sečenji, pored sopstvenog i samostanskog u Zircu, restaurira i štiti fondove drugih crkvenih biblioteka.

Razvoj i saradnja

Njen stručni kadar je zainteresovan za kontinuiranu edukaciju i učestvuje u održavanju međunarodnih konferencija. Nacionalna biblioteka je član raznih međunarodnih organizacija kao što su IFLA, LIBER i FID. Stalno je u potrazi za podacima o hungarikama.
Bibliotečki institut je osnovan 1997. sa ciljem da pruža stručnu pomoć javnim bibliotekama Mađarske, kao i naknadno obrazovanje radnicima, ali i korespondenciju sa sličnim institucijama drugih zemalja.
Za potrebe glavnog odeljenja nabavke i obrade Državna biblioteka Sečenji je započela rad na uvođenju automatske obrade podataka sedamdesetih godina XX veka, što je zahtevalo uvođenje i računarske podrške koji se rešavao u toku sledeće decenije. Stvorena je računarska mreža kojoj je dodat integrisani bibliotečki sistem DOBIS/LIBIS. Prelaskom na računarsku obradu podataka, bibliografski opisi knjiga se nalaze u bazi podataka od 1976. godine.
Fond je korisnicima dostupan putem raznih kataloga, u kojima je građa sređena po klasičnom abecednom redosledu za publikacije do 1992. godine, dok su knjige štampane nakon toga dostupne u onlajn katalogu koji je u sklopu bibliotečko-računarskog sistema pod nazivom NEKTAR (Nemzeti Könyvtár Átfogó Információs Rendszer). Digitalna zbirka je formirana poslednjih godina i u njoj se sakupljaju i čuvaju zapisi na savremenim medijima. Postoji i baza podataka sa stalnim informacijama o ostalim bibliotekama Mađarske u kojima se nalaze inostrani časopisi na stranim jezicima.

Galerija

• 
• 
• 

Spoljašnje veze

• Atrakcije Budimpešte
• O Nacionalnoj biblioteci Mađarske