Odnosi Srbije i Crne Gore

Odnosi Srbije i Crne Gore su inostrani odnosi Republike Srbije i Crne Gore.

Odnosi Srbija-Crna Gora

Crna Gora	Srbija

Istorija odnosa

Pad pod tursku vlast u 15. veku

Glavni članci: Srpsko-turski ratovi i Osmansko carstvo

Crna Gora je bila dio Srpske despotovine, sve dok nije osvajanjem juga Srbije (docnije pod nazivom Stara Srbija) od strane Osmanlija 1455. godine, odvojena od ostatka zemlje. U to vrijeme bila je pod vlašću Brankovića. Iz ove diobe potiče nastanak dvije odvojene države - savremene Srbije i Crne Gore, koje su bile odvojene više od tri i po vijeka, što je dovelo do stvaranja izvjesnih razlika među njima, ali i očuvavanja postojećih duhovnih i kulturnih istovjetnosti. Crnojevići su dobro osjetili tursku najezdu i okrenuli se Venecijanskoj republici za zaštitu. Srbija je konačno okupirana od strane Osmanlija padom Smedereva u vrijeme Kotromanića 1459. godine, a pravno je u potpunosti opstanak njenih dinasta i velmoža u Ugarskoj prestao 1537. godine. Crna Gora je nastavila da živi kao posljednji neosvojeni djelić stare srpske srednjovjekovne monarhije, čuvajući njene kultove i nasljeđe, sve do 1496. godine, kada pada pod kontrolu Osmanskog carstva, koje je i formalno ukida 1499. godine i prisvaja Skadarskom sandžaku.

Obnova Srbije i odnosi sa Crnom Gorom

Glavni članak: Srpska revolucija

Prvim srpskim ustankom počinje proces stvaranja srpske države centriran u šumadijskim krajevima pod vođstvom Đorđa Petrovića Karađorđa, i odmah po izbijanju i tu počinju planovi o granicama obnovljene srpske države. 1809. godine srpski ustanici pobuđuju veliki dio današnje Crne Gore, znatno veći nego što je tada i bio slobodan, dižući i Vasojeviće na bunu.

U ta vremena buđenja nacionalne svijesti, odvija se i crnogorsko nacionalno buđenje ali pod srpskim imenom.

Najočigledniji korak ka ujedinjenju Srbije i Crne Gore u jednu državu su napravljeni sklapanjem Tajnog sporazuma od 27. septembra 1866. U tu svrhu vlada Srbije je poslala Milana Piroćanca po sporazumu na Cetinje.

Oslobodilački ratovi (1876—1878)

Vladari i vojskovođe kneževina Srbije i Crne Gore 1876.

Glavni članak: Velika istočna kriza

Knjaževstvo Srbija i Knjaževina Crna Gora su zajedno na vidovdan 1876. proglasile Turskoj rat u kojem se došlo do međunarodnog priznavanja nezavisnosti i teritorijalnog proširenja dve države na Berlinskom kongresu 13. jula 1878. Ali se nije došlo do željene zajedničke granice.

Odnosi Kraljevine Srbije i Crne Gore

Glavni članci: Bombaška afera, Aneksiona kriza i Vasojevićka afera

Knjaz Nikola I Petrović je posjetio Beograd na Vidovdan 1896. Kralj Aleksandar Obrenović je naredne 1897. posetio Cetinje na krsnu slavu Petrovića Đurđevdan.

U spoljnoj politici, odnosi između Crne Gore i Srbije su tas na vagi političkih strujanja i u samoj Crnoj Gori, u tzv. ustavnom periodu. Taj period u politici Crne Gore su obeležili progoni političkih protivnika, montirani sudski procesi i afere.

Povodom proglašenja Crne Gore za kraljevinu na Cetinje je doputovala i delegacija Srbije na čelu sa prestolonasljednikom Aleksandrom Karađorđevićem, kraljevim unukom. U delegaciji kraljevine Srbije nalazio se i general Stepa Stepanović, komandant 9-og pešadijskog puka koji je nosio ime knjaza Nikole I Petrovića Njegoša.

U Zadužbinu kralja Petra I na Oplencu preneta je 15. marta 1912. Ljubica (Zorka) Karađorđević.

Oslobodilački ratovi (1912—1918)

Crna Gora i Srbija pre i posle balkanskih ratova

Balkanski ratovi

Glavni članci: Balkanski savez, Prvi balkanski rat i Drugi balkanski rat

Susret dvije srpske vojske, Srbije i Crne Gore, u Peći, 1912.

Kraljevina Crna Gora i Kraljevina Srbija su bili saveznici u Prvom balkanskom ratu, konačnom ratu za oslobađanje od turske vlasti na Balkanu. U tom ratu je uspostavljena zajednička granica između dve države

Crna Gora je takođe bila u savezu sa Srbijom protiv Bugara u Drugom balkanskom ratu. Ona je poslala pomoć od 12000 ljudi, od kojih je srpska Vrhovna komanda, posle dopune artiljerijom i ostalim potrebnim delovima, obrazovala Crnogorsku diviziju.

Posle Balkanskih ratova 1913. Kraljevina Srbija ustupa Pljevlja Kraljevini Crnoj Gori.

Prvi svjetski rat

Kralj Nikola sa svojim Načelnikom Štaba, generalom Božom Jankovićem.

Glavni članci: Prvi svetski rat, Srpsko-crnogorska ofanziva u Bosnu, Albanska golgota, Mojkovačka bitka i Vlade Kraljevine Crne Gore u egzilu

Kraljevina Crna Gora je objavilo rat Austrougarskoj 5. avgusta 1914.

Austrougarska vojska prvi put je ušla i okupirala Pljevlja na Preobraženje 19. avgusta 1914, potom je zauzela Prijepolje i produžila ka Sjenici da goni srpsku vojsku. Padom Pljevlja nastala je velika kriza na ovom dijelu srpsko-crnogorskog ratišta. Od poraza Crnu Goru je spasila pobjeda srpske vojske na Ceru i na Jadru, poslije koje se austopougarska vojska iz Raške oblasti povukla u Bosnu.

Srpski generali Boža Janković i Petar Pešić su bili načelnici štaba crnogorske Vrhovne komande.

Zime 1915/1916. srpska vojska se nakon trojne invazije na Srbiju povlači preko Crne Gore i Albanije na grčko ostrvo Krf.

Oslobođenje Crne Gore 1918.

Glavni članci: Jadranske trupe i Podgorička skupština

Crnogorski komiti koji su od 1916. do 1918. vodili borbu protiv austro-ugarske okupcije su se pridružili srpskim trupama u oslobođenju Crne Gore 1918. i crnogorskom ujedinjenju sa Srbijom, dok je manjina 1918. nastavila komitsku borbu u cilju obnove Crne Gore kao države.

Srpske trupe su preko crnogorske teritorije ukoračile i na tlo Austrougarske ušavši i zauzevši cijelu Boku Kotorsku.

Posle oslobođenja u Podgorici se sastaje izabrana skupština koja proglašava zbacivanje crnogorske dinastije Petrović u korist dinastije Karađorđević i proglašava prisajedinjenje Crne Gore Kraljevini Srbiji.

Unutar Jugoslavije

Glavni članci: Božićna pobuna, Drugi svetski rat u Jugoslaviji, ZAVNO Crne Gore i Boke, Raspad SFRJ, Građanski rat u Jugoslaviji 1991−1992., Krnja Jugoslavija (SFRJ), Referendum o nezavisnosti Crne Gore 1992., NATO bombardovanje SRJ i Referendum o nezavisnosti Crne Gore 2006.

Crna Gora je sa Srbijom bila u sastavu iste države u razdoblju od 1918. do 2006.

Federalizacijom Jugoslavije pod komunizmom Crna Gora i Srbija su konstituisane kao dve zasebne republike.

1992. Srbija i Crna Gora odlučile su ipak da čuvaju jugoslovensku državu. Donesen je ustav sa snažnim konfederalnim elementima.

Odnosi Republike Srbije i Crne Gore

Glavni članci: Ustav Crne Gore iz 2007. godine i Međunarodna reakcija na proglašenje nezavisnosti Kosova i Metohije

Crna Gora je pristupila NATO paktu 2017.

Obe države vode politiku pristupanja EU gde obe države imaju status kandidata za članstvo.

Bilateralni odnosi

Srbija i Crna Gora su uspostavili zvanične diplomatske odnose 22. juna 2006. godine.

Sporovi između srpske i crnogorske kulture nastali su iz političkih i državnih razloga. Kulturološki ništa ne razlikuje Srbije i Crnogorce, osim političke istorije.

16. oktobra 2016. povodom parlamentarnih izbora u Crnoj Gori 20 državljana Srbije je privedeno zbog sumnje da pripremaju teroristički napad u Crnoj Gori uključujući bivšeg komandanta Žandarmerije Srbije Bratislava Dikića.

Otvorena pitanja

Kosovo i Metohija

Crna Gora je priznala jednostrano proglašenje nezavisnosti Kosova.

Crna Gora je glasala za prijem Kosova u UNESKO 2015.

Pitanje dvojnog državljanstva u Crnoj Gori

Glavni članci: Državljanstvo Srbije i Državljanstvo Crne Gore

Ni posle deset godina od majskog referenduma i razlaza Podgorice i Beograda, pitanje dvojnog državljanstva opterećuje dve države, jer su Crna Gora i Srbija na različite načine zakonski regulisale tu oblast. Ovo pitanje godinama je predmet polemika, pošto se Vlada Crne Gore odlučila za restriktivan zakon kojim se čuva "ekskluzivitet". S druge strane, propisano je da "obični građani", koji su stekli uslove i već dugo žive i rade u Crnoj Gori pre dobijanja crnogorskog državljanstva obavezno moraju da se odreknu prethodnog državljanstva. Konačno, Podgorica, nije pristala da u zakon unese Mogućnost dvojnog državljanstva koje je, naročito, interesovalo sve koji su hteli da imaju srpsko.

Položaj Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori

Glavni članak: Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori

Nepostojanje zvanične strategije Vlade Crne Gore o odnosima sa crkvama i vjerskim zajednicama, i kao najspornije u sveukupnim odnosima države sa crkvama i vjerskim zajednicama u Crnoj Gori apostrofirano je pitanje položaja Mitropolije i eparhija Srpske pravoslavne crkve, koje imaju kanonsko utemeljenje, legitimitet i priznanje i kontinuitet pravnog subjektiviteta, i tzv. „Crnogorske pravoslavne crkve“, koju je, „mimo svih kanonskih propisa Pravoslavne Crkve, 2000. godine osnovala grupa građana“

Položaj srpskog jezika i ćirilice u Crnoj Gori

Glavni članak: Srpski jezik u Crnoj Gori

U Crnoj Gori Srbi nemaju puno pravo na školavanje na svom jeziku. Posle pregovora 2011. postignut je dogovor o nazivu nastavnog predmeta u obrazovnom sistemu – nastavni predmet u školama zove se „Crnogorski-srpski, bosanski, hrvatski jezik i književnost“. Međutim, dogovor o jeziku nije u potpunosti operacionalizovan. Dok se rad Komisije za izradu programa za nastavni predmet crnogorski-srpski, bosanski, hrvatski jezik odugovlači, što predstavnici srpske strane u Komisiji ocenjuju planskim zadržavanjem statusa quo „kako se u školama ništa ne bi menjalo i deca nastavila da uče isključivo na crnogorskom jeziku“, odnosno kako bi se zaobišao princip ravnopravnosti jezika.

Bez obzira na to što Ustav Crne Gore članom 13 ćirilično i latinično pismo stavlja u ravnopravan položaj, ćirilica je u Crnoj Gori gotovo u potpunosti izopštena iz državnog i administrativnog komuniciranja.

Posete visokih zvaničnika

• Posete Predsednika Republike Srbije:
  • 21. jula 2015. realizovana je radna poseta predsednika Republike Srbije Tomislava Nikolića Crnoj Gori.
  • 18. januara 2013. Predsednik Tomislav Nikolić boravio je u radnoj poseti Crnoj Gori,
• Posete Predsjednika Crne Gore:
  • 13. jula 2016. Filip Vujanović se u Beogradu sastao sa predsednikom Srbije T. Nikolićem, kojom prilikom su zajedno otvorili „Crnogorsku kuću".
  • 2. i 3. juna 2015. realizovana je radna poseta predsednika Crne Gore Filipa Vujanovića.
  • 29. maja 2014. Predsednik Crne Gore Filip Vujanović posetio je Srbiju.
• Posete Predsjednika Vlade Crne Gore:
  • 3. i 4. februara 2017. Duško Marković je bio u dvodnevnoj poseti Srbiji.
  • 16. decembra 2014. Milo Đukanović je učestvovao na Samitu Kine i zemalja centralne i istočne Evrope u Beogradu.
  • 31. oktobra 2014. Milo Đukanović je učestvovao na Trilateralnoj komisiji u Beogradu.
  • 9. i 10. decembra 2013. Predsednik Vlade Crne Gore Milo Đukanović posetio je Srbiju.
  • 30. maja 2013. Predsednik Vlade i MVPEI Crne Gore Igor Lukšić posetio je Republiku Srbiju.
• Poseta Predsednika Vlade Republike Srbije:
  • 20. septembra 2013. Predsednik Vlade Ivica Dačić boravio je u poseti Crnoj Gori.
• 20. oktobra 2014. Predsednik Narodne skupštine Republike Srbije Maja Gojković posetila je Crnu Goru.
• 11-12. jula 2013. Predsednik Skupštine Crne Gore Ranko Krivokapić boravio je u poseti Srbiji.
• Posete pojedinih ministra:
  • 3. i 4. decembra 2015. Potpredsednik Vlade i ministar inostranih poslova i evropskih integracija Crne Gore Igor Lukšić učestvovao je na Ministarskom savetu OEBS u Beogradu.
  • 18. februara 2015. u funkciji predsedavajućeg OEBS, prvi potpredsednik Vlade i ministar spoljnih poslova Ivica Dačić posetio je Crnu Goru.
  • 26. oktobra 2014. Potpredsednik Vlade i ministar inostranih poslova i evropskih integracija Crne Gore Igor Lukšić učestovvao je na Konferenciji Zapadni Balkan - EU u Beogradu.
  • 17. juna 2014. Potpredsednik Vlade i ministar inostranih poslova i evropskih integracija Crne Gore Igor Lukšić posetio je Srbiju.
  • 19. aprila 2013. Ministar spoljnih poslova Ivan Mrkić boravio je u poseti Crnoj Gori.

Ekonomski odnosi

Srbija ostvaruje značajan suficit u robnoj razmeni sa Crnom Gorom.

• Robna razmena je u 2018. godini iznosila 976 mil. $ (izvoz 905 - uvoz 71)
• Robna razmena je u je 2019. iznosila 959 mil. $ (izvoz 881 - uvoz 78)
• Robna razmena je u 2020. godini iznosila 858,4 mil. $ (izvoz 784,5 - uvoz 73,8)

Autoput Bar—Boljare u izgradnji deo planiranog Autoputa Beograd—Bar

Srbija je jedan od najvažnijih ekonomskih partnera Crne Gore. Postoji obostrana zainteresovanost za unapređenje ekonomske saradnje i za realizaciju zajedničkih infrastrukturnih projekata (rekonstrukcija pruge Beograd-Bar i izgradnja autoputa Bar-Beograd), kao i u energetici (sliv Drine, reka Komarnica), a mogući izvori finansiranja bi bili fondovi EU. Drugi sastanak MK za ekonomsku saradnju održan je u Beogradu, 2. marta 2015. godine.

Značajan broj državljana Crne Gore živi i radi u Srbiji, prvenstveno u Beogradu, i obratno državljani Srbije žive i rade u Crnoj Gori posebno u letnjoj turističkoj sezoni.

Turizam

• U 2012. godini u Crnoj Gori je boravilo 337 245 turista iz Republike Srbije, koji su ostvarili 2 353 370 noćenja.
• U 2011. godini u Crnoj Gori je boravilo 299 617 turista iz Republike Srbije, koji su ostvarili 2 109 159 noćenja.
• U 2010. godini u Crnoj Gori je boravilo 314 836 turista iz Republike Srbije, koji su ostvarili 1 097 051 noćenja.

Prosveta

Mnogi državljani Crne Gore, prvenstveno srpske nacionalnosti, dolaze u Srbiju radi sticanja višeg i visokog obrazovanja.

Diplomatski predstavnici

Srbija nije imala ambasadora u Podgorici do 2008.

U Beogradu i Nišu

• Ana Ražnatović, otpravnik poslova, 2021. -
• Tarzan Milošević, ambasador, 2019. - 2021.
• Branislav Mićunović, ambasador, 2014. - 2019.
• Igor Jovović, ambasador, 2009. - 2014.
• Anka Vojvodić, ambasador, 2006—2008.
• Lazar Mijušković, poslanik, 1913—1915. -U periodu 1914-1915. zbog izbijanja Prvog svetskog rata poslanstvo je prebačeno u Niš.
• Janko Vukotić, knjažev i vladin izaslanik, 1908.

U Podgorici

• Nebojša Rodić, ambasador, 2023—

• Jelisaveta Čolanović, otpravnica poslova, 2022-
• Mićo Rogović, otpr. poslova, 2021-2022.
• Oliver Stamenković, otpr. poslova, 2020-2021
• Dr Vladimir Božović, ambasador, 2019-2020
• Prof. dr Zoran Bingulac, ambasador, 2013-2019
• Zoran Lutovac, ambasador, 2008—2013

Kod crnogorske vlade u egzilu

• Tihomir Popović, otpravnik poslova, 1918.

Na Cetinju

Nekadašnje srpsko poslanstvo na Cetinju

• Ljubomir Mihailović, poslanik, 1915—1916.
• Mihailo Gavrilović, poslanik, 1911—1914.
• Todor Petković, otpravnik poslova (od 1910 akreditovan poslanik), 1909—1911.
• Jovan M. Jovanović Pižon, otpr. poslova, 1907—1909.
• Miloš Vasić, poslanik, 1902—1903.
• Vasilije Antonić, poslanik, 1901—1902.
• Aleksandar Mašin, poslanik, 1898—1899.
• Jevrem Velimirović, zastupnik, 1897.

Poređenje

	Crna Gora	Srbija
Stanovništvo	620.029	9.024.734 (sa KiM), 7.243.007 (bez KiM)
Površina	13.812 km²	88.361 km²
Glavni grad	Podgorica - 150.977 (185.937 šire područje)	Beograd - 1.182.000 (1.659.440 šire područje)
Oblik vladavine	Parlamentarna republika	Parlamentarna republika

Galerija

• 
  Spomenik Njegošu u Beogradu
• 
  Spomenik Karađorđu u Podgorici
• 
  Knez Petar Karađorđević u emigraciji na Cetinju
• 
  Večernje novosti 15. juna 1896. su pisale o sastanku knjaza Nikole i kralja Aleksandra u Beogradu
• 
  U krugu šire rodbine: kralj Nikola I Petrović i prestolonasljednik Aleksandar Karađorđević 1910.
• 
  Srpski i crnogorski oficiri u Đakovici
• 
  Medova, Bratski susret generala Janka Vukotića i Bojovića

Vidi još

• Srbi u Crnoj Gori
• Srpski jezik u Crnoj Gori
• Srpski nacionalni savjet Crne Gore
• Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori
• Etnički Crnogorci u Srbiji
• Državljanstvo Srbije
• Državljanstvo Crne Gore
• Crnogorska pravoslavna crkva (1993)
• Crnogorska pravoslavna crkva (2018)
• Pruga Beograd—Bar
• Pokret za evropsku državnu zajednicu Srbije i Crne Gore
• Odbor za odbranu jednakih prava državljana Crne Gore

Literatura

• Andrijašević, Živko M. (1999). „Knjaz Nikola o Srbiji i srbijansko-crnogorskim odnosima u "Memoarima" vojvode Sime Popovića”. Pero i povest: Crpsko društvo u sećanjima. Beograd: Filozofski fakultet. str. 129—142. 
• Durković-Jakšić, Ljubomir (1951). Srbijanska štampa o Njegošu i Crnoj Gori (1833-1851). Beograd: Naučna knjiga. 
• Durković-Jakšić, Ljubomir (1957). Srbijansko-crnogorska saradnja (1830-1851). Beograd: Naučno delo. 
• Elezović, Sanja, ur. (2005). Pravni aspekti referenduma u Crnoj Gori u kontekstu međunarodnog prava i prakse (PDF). Podgorica: Institut za otvoreno društvo: Predstavništvo u Crnoj Gori. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 07. 2019. g. Pristupljeno 15. 07. 2019. 
• Ljušić, Radoš (1999). „Dobri brat i kum Nikola ili Gavro Vuković o crnogorsko-srbijanskim odnosima”. Pero i povest: Crpsko društvo u sećanjima. Beograd: Filozofski fakultet. str. 143—162. 
• Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Ljušić, Radoš (2008). „Srbijansko-crnogorski odnosi”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 1054—1055. 
• Markuš, Jovan B., ur. (2007). Bijela knjiga: Referendum u Crnoj Gori 2006: Zbornik dokumenata. Podgorica: Narodna misao. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu. 
• Perović, Radoslav (1939). „Nekoliko priloga za istoriju srbijansko-crnogorskih odnosa u XIX veku”. Zapisi: glasnik Cetinjskog istorijskog društva. 12 (21): 147—154. 
• Popović, Pavle M. (1920). Geneza srbijansko-crnogorskog pitanja. Rim: Crnogorska državna štamparija. 
• Rakočević, Novica (1961). „Stav Crne Gore prema ujedinjenju Bugarske i srpsko-bugarskom ratu 1885. godine”. Istorijski zapisi. 14 (18/4): 623—636. 
• Ćupić, Drago, ur. (2001). Za zajedničku državu Srbije i Crne Gore. Beograd: Odbor za odbranu jednakih prava državljana Crne Gore. 

Spoljašnje veze

• Ambasada Republike Srbije Podgorica - Crna Gora
• Generalni konzulat Republike Srbije Herceg Novi - Crna Gora
• Vlada R. Crne Gore
• Tribina „Crna Gora 1918. godine – okupacija ili ujedinjenje“