Sveti Srđ (trg)
Sveti Srđ[a] je bio srednjovekovni trg, koji se nalazio oko istoimenog samostana Benediktinaca, posvećenog svetim Srđu i Vahu, koji se nalazio levoj obali Bojane, nedaleko od Skadra. U doba srpskih država[b], trg je bio značajno trgovačko mesto, zahvaljujući monopolu u trgovini solju[v] i specifičnom položaju[g], da bi u doba mletačke vlasti, izgubio svoj trgovački značaj. Sama opatija, prema navodima „Letopisa Popa Dukljanina“, potiče iz prednemanjićkog doba i bila je grobna crkva prvih srpskih kraljeva Mihajla (oko 1050—1081) i Bodina (1081—1101), kao i njihovih legendarnih potomaka, Vladimira i Gradihne, a jedno vreme je bila sedište skadarske biskupije. Precizniji detalji o izgledu nekadašnjeg samostana i trga, nisu poznati, pošto na tom prostoru nisu obavljana arheološka istraživanja[1], a reka je tokom vekova odnela deo prostora na kome su se nalazili[2].
Prošlost Svetog Srđa
uredi
Nije poznato kada je podignut benediktinski samostan. Iako ga predanja vezuju za cara Justinijana (527—565)[1], najverovatnije je nastao u XI veku[2]. Polulegendarni spis,„Letopis Popa Dukljanina“, navodi samostan kao grobnu crkva istorijski poznatih kraljeva iz porodice Vojislavljevića, Mihajla i njegovog sina Bodina, čija se prestonica nalazila u Skadru, kao i njihovih istorijski nepotvrđenih potomaka, Vladimira i Gradihne. Prema nekim tumačenjima, njegov opat Petar je bio prisutan 1166. godine na osvećenju nove crkve svetog Trifuna u Kotoru, iako se to ne može sa sigurnošću potvrditi[d].
Zajedno sa ostacima nekadašnje Zete, Sveti Srđ je tokom prve polovine devete decenije XII veka, ušao u sastav države Stefana Nemanje ((1166)1168—1196). Nije poznato kada je i kako stradala crkva u samostanu, ali se zna da ju je 1288/1290. godine[đ] obnavljala kraljica Jelena Anžujska, sa sinovima Dragutinom (1276—1282) i Milutinom (1282—1321), o čemu svedoči uklesani natpis na zapadnom portalu crkve[2]. Novu, temeljnu obnovu, izveo je 1318. godine kralj Milutin[1].
Posle smrti Dušana Silnog (kralj 1331—1346, car 1346—1355), oblast oko Skadra se našla pod kontrolom vlastelina Žarka, da bi početkom sedme decenije XIV veka postala deo oblasti Balšića. Kratak period osmanske vlasti (1392—1395) prekinuo je Đurađ II (1385—1403) koji je uspeo da povrati Skadar, Sveti Srđ i Drivast.
On je sklopio sporazum sa Mlečanima i predao im ove gradove na čuvanje u zamenu za godišnju rentu od 1000 dukata i vojnu pomoć, u slučaju napada Osmanlija. Njegov sin, Balša III (1403—1421) vodio je oko ovih gradova dva rata protiv Mlečana (Prvi i Drugi skadarski rat), a borbe je okončao tek njegov ujak Stefan Lazarević (knez 1389—1402, despot 1402—1427) mirom sklopljenim u Svetom Srđu 12.08. 1423. godine, koji je doveo do konačnog mira, zaključenog u Vučitrnu 1426. godine. Tokom ovih sukoba, Sveti Srđ je imao značajnu stratešku ulogu za Mlečane u snabdevanju Skadra i okolnih mesta[1], što je potvrdio i prilikom obnove sukoba 1448. godine[1].
Prva osmanska opsada Skadra odigrala se 1474. godine i tada je Sveti Srđ, korišćen kao glavna baza za mletačke kontra-udare[1]. Nova opsada, koju je predvodio lično sultan Mehmed II (1451—1481) 1478. godine, okončala se mirom 24.01. 1479. godine, kojim su Skadar i gradovi oko njega, uključujući i Sveti Srđ, predati Osmanlijama.
Posle pada Skadra i pretvaranja gradske katedrale u džamiju, sedište skadarskog biskupa postao je samostan svetih Srđa i Vaha, koji su krajem XVI veka opustošile i razrušile Osmanlije.
Privredni značaj
urediOko utvrđenog samostana, nastalo je trgovačko naselje, u kome su se pored trga i pristaništa, nalazila skladišta, trgovačke kuće i carinarnica, a veliki vašar održavan je na dan svetih Srđa i Vaha (Srđevdan).
U doba dok se nalazio pod vlašću srpskih vladara, Sveti Srđ je bio jedan od 4 primorska trga sa kojih je bio dozvoljen uvoz soli, između Bojane i Neretve. Ovom trgovinom su se prevashodno bavili Dubrovčani, ali i Dračani, pa je preko Svetog Srđa snabdevan solju sever današnje Albanije i veliki deo Zete[1]. Prihode sa ovog trga, bilo u novcu, bilo u soli, srpski vladari su ustupali manastirima i crkvama[1]. Posle dolaska Mlečana, trg je izgubio na prihodima i značaju u trgovini solju, koja je omogoćena i u obližnjim gradovima, Danju i Skadru, a skladišta soli su sa desne obale reke, prebačena na ostrvce, pored samostana.
Tokom srpskog doba, preko ovog trga su, mahom Ulcinjani, izvozili kvalitetno drvo, a na njemu se tada još prodavalo[1]: ulje, vino, gvožđe, tkanine, dok su se kupovale životinjske kože, stoka, sir, mleko, meso i drugo. U mletačko doba, glavni izvozni proizvod postalo je žito, za čiju je trgovinu bio zadužen poseban činovnik tzv. ponderator[1].
Samostan je u srpsko doba, takođe uživao značajne povlastice. Njemu je pripadao prihod od plovidbe Bojanom (oko 2 dukata godišnje), zatim 4 solida od svake dubrovačke lađe koja je pristala u Svetom Srđu, a posedovao je i svoje ribnjake. Posle dolaska Mlečana, ove povlastice su mu ukinute, a ribnjaci su oko 1405. godine porušeni[1]. Prihodi od carine su se takođe smanjili na samo 18 iperpera godišnje, usled toga što su većina trgovaca bili Mlečani, koji su bili oslobođeni njenog plaćanja. Sa druge strane, najveći prihod ostvarivan je od krčme (320 iperpera), dok je taksa za točenje vina, davana pod zakup.
Trgovina u Svetom Srđu, nastavljena je jedno vreme i posle osmanskog osvajanja, da bi posle nekoliko decenija bila i definitivno okončana.
Napomene
uredi- ^ U izvorima se njegovo ime javlja u oblicima Sanctus Sergius et Bacchus de Drino, S. Sergi, S. Sercius,S. Sercius,S. Serzius i San Serghi, na latiničnom pismu.
- ^ Sveti Srđ je bio deo država Vojislavljevića, Nemanjića i Balšića.
- ^ Trg je bio jedan od 4 mesta u nemanjićkoj državi, između Bojane i Neretve, u kome je bila dozvoljena trgovina solju.
- ^ Samostan i trg su se nalazili na 18 milja od ušća reke i 6 milja od samog Skadra, na mestu do koga je Bojana bila plovna, zbog čega se na njemu obavljao utovar i istovar robe.
- ^ Navod Petrus,abbas sanctorum Sergii et Bachi može se odnositi na bilo koji sakralni objekat posvećen ovoj dvojici svetaca.
- ^ Natpis je oštećen na mestu gde se nalazi godina, pa se on dvojako tumači kao 1288. ili 1290. godina.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v g d đ e ž z i j Mišić, Siniša, ur. (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja: prema pisanim izvorima (na jeziku: srpski). Beograd: Zavod za udžbenike. ISBN 978-86-17-16604-3. Pristupljeno 10. 10. 2023.
- ^ a b v Deroko, Aleksandar (1985). Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji (treće dopunjeno izdanje). Beograd.
Literatura
uredi- Antonović, Miloš (2003). Grad i župa u Zetskom primorju i severnoj Albaniji u XIV i XV veku. Beograd: Istorijski institut.
- Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Božić, Ivan (1982). „Raspad mletačkog sistema u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 403—413.
- Spremić, Momčilo (1963). „Sveti Srđ pod mletačkom vlašću (1396–1479)”. Zbornik Filozofskog fakulteta. Beograd. 7 (1): 295—312.
- Spremić, Momčilo (1982). „Pripajanje Zete Despotovini i širenje mletačke vlasti u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—204.
- Mišić, Siniša, ur. (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja: prema pisanim izvorima (na jeziku: srpski). Beograd: Zavod za udžbenike. ISBN 978-86-17-16604-3. Pristupljeno 10. 10. 2023.