Memorijalni kompleks Takovski grm

Memorijalni kompleks Takovski grm obuhvata građevine, spomenike i prirodu vezane za podizanje Drugog srpskog ustanka. Nalazi se u Takovu u opštini Gornji Milanovac i pod zaštitom je Zavoda za zaštitu spomenika kulture kao znamenito mesto i nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja.^[1]

Hrast koji je posadio knez Mihailo 1865. godine, prilikom posete Takovu (slika levo) i Spomenik „Takovski ustanak” delo Petra Ubavkića (slika desno).

Pouzdano se zna da je na ovom prostoru bila gusta hrastova šuma, a kao sećanje na nju ostalo je nekoliko moćnih hrastova, sada pod zaštitom države. U tadašnjem zabranu, na Cveti 1815. godine, pod najvećim hrastom, doneta je konačna odluka o podizanju Drugog ustanka.^[2]

Čitav kompleks je osmišljen na taj način da su sačuvani originalan izgled i vrednost ovog predela. Pri njegovom uređivanju iskorišćeni su isključivo najneophodniji savremeniji elementi. Ulaz iz sela u kompleks je u vidu kapije sa elementima narodnog graditeljstva. Takođe, na samom ulazu nalazi se prodavnica suvenira „Takovski krst”.

Muzej Drugog srpskog ustanka uredi

U vitrinama Muzeja su izloženi krst na kome su se zakleli ustanički prvaci, odežda kneza Miloša Obrenovića i deo „Takovskog grma“. Takođe, u okviru muzejske postavke, izloženo je i poznato delo slikara Paje Jovanovića „Takovski ustanak“.

Crkva-brvnara u Takovu uredi

Crkva u Takovu

Sama crkva nalazi se na uzvišenju u neposrednoj okolini spomen-škole i muzejske postavke o Drugom srpskom ustanku.

Nakon praznične liturgije u crkvi-brvnari u Takovu okupljeni narodni vođi izabrali su za svog zapovednika rudničkog kneza Miloša, potonjeg naslednog kneza Srbije i osnivača dinastije Obrenović.

Znameniti kamen, prikazan na kompoziciji Paje Jovanovića „Takovski ustanak“ kao mesto sa kog knez Miloš razvija barjak ustanka, nalazi se uz sam južni zid takovske crkve .

Takovski grmovi uredi

Spomenik Milošu Obrenoviću i Takovski grm

Mladi Takovski grm

Pod Takovskim grmom podignut je 1887. godine spomenik Milošu Obrenoviću. Po skici inženjera Manoka, vajar Mihailo Čebinac iz Kraljeva izradio je četvorostrani obelisk od crvenog poliranog mermera, postavljen na šestougaono podnožje i ograđen sa šest stubova povezanih lancima.^[2] Na spomeniku do kojeg vodi kamena staza nalaze se stihovi Ljubomira Nenadovića:^[2]

Ovaj grm će vreme da osuši
I kameni stub će da poruši
Al Srbija večito stajaće
I MILOŠA ime spominjaće

Ostaci ovog prvog grma se čuvaju u Muzeju Drugog srpskog ustanka u Takovu i u crkvi svete Trojice u Gornjem Milanovcu.^[2]

Nedaleko od ovog spomenika nalazi se i hrast koji je knez Mihailo, prilikom posete Takovu 1867. godine, osveštao za „naslednika“. Istovremeno, otkupio je okolni prostor koji se od tada naziva „kneževe livade“.^[2] Hrast naslednik listao je sve do 1992. godine. Danas, to drvo danas deluje kao prirodna skulptura. U blizini njega nalaze se dva stogodišnja hrasta i nekoliko mlađih stabala.

Pored toga, zasađen je „mladi grm“ i pored njega postavljena spomen-ploča, sa natpisom:

Tu je nova Srbija stvorena
U narodu hrastovih korena.
Sve ljubeći slobodu i čast
Ponovo smo posadili hrast.
Da i dalje širom naših strana
Nad Srbijom sloboda se grana,
Da sačuva zavetni nam glas
„Evo mene, a eto i vas.“

23.04.1995. godine
Narod opštine
G. Milanovac

M. Vitezović

Zahvalno potomstvo

Spomenik Takovski ustanak uredi

Spomenik Takovski ustanak

Zapadno od spomenika Milošu Obrenoviću, na blagoj padini, nalazi se drugo spomen-obeležje, delo Petra Ubavkića, Takovski ustanak. Spomen skupina je rad jednog od prvih vajara obnovljene Srbije. Na monumentalnoj figuralnoj kompoziciji su predstavljeni Miloš Obrenović i Melentije Pavlović.^[2] Prikazuje trenutak ustaničke zakletve pred takovskim protom koji u ruci drži drveni krst dok knez Miloš razvija ustanički barjak. Na obeležju je napisano:

„Evo mene, a eto vam rata s Turcima”

Miloš, na Cveti, u Takovu 1815.

Spomenik je rađen za Svetsku izložbu u Parizu 1900. godine, ali tamo nije bio izložen, već je ostao u umetnikovom ateljeu. Skulptura je tek nakon Drugog svetskog rata isečena na komade i prebačena u depo Narodnog muzeja u Beogradu. Prvi put je javno izložen 1982. godine na retrospektivnoj izložbi na beogradskom sajmištu. Odatle je prebačen na livenje a u Takovo je dospeo 11. aprila 1990. godine povodom proslave 175 godina od podizanja Drugog srpskog ustanka.^[2] Ispod spomenika se nalazi amfiteatar koji redovno služi kao otvorena pozornica za obeležavanje istorijskih datuma.