Википедија

Srpska vojska Krajine

оружана сила Републике Српске Крајине

Srpska vojska Krajine (skraćeno SVK) bila je oružana sila Republike Srpske Krajine. Osnovana je 17. oktobra 1992. godine. Nastala je spajanjem jedinica TO Srpske Krajine i dela Jugoslovenske narodne armije. Oružane snage sastojale su se od kopnene vojske i vazduhoplovstva.

Srpska vojska Krajine
Amblem Srpske vojske Krajine
Zastava Srpske vojske Krajine
Osnovana17. oktobar 1992. god.; prije 31 godine (1992-10-17)
Raspuštena1996. god.; prije 28 godina (1996)
Vidovi vojskeKopnena vojska
Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana
Glavni štabKnin
 Republika Srpska Krajina
Vođstvo
Predsjednik RepublikeMilan Martić (posljednji)
Ministar odbraneRade Tanjga (posljednji)
Načelnik Glavnog štabaMile Mrkšić (posljednji)
Srpska vojna istorija
Srpska vojska u srednjem veku
Vojska Kneževine Srbije
Crnogorska knjaževska i kraljevska vojska
Srpska kraljevska vojska
Jugoslovenska vojska
Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije
Jugoslovenska narodna armija
Srpska vojska Krajine
Vojska Republike Srpske
Vojska Jugoslavije
Vojska Srbije i Crne Gore
Vojska Srbije

Reforma u jesen 1992. godine ojačala je strukturu SVK. Od tada se vojska sastojala od Glavnog štaba, štabnih jedinica, armijskih korpusa, kao i vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane. Uopšteno, krajiški korpusi su se sastojali od štaba, nekoliko brigada, artiljerijskih diviziona, protivtenkovskih diviziona, diviziona PVO itd. Istovremeno, u nekim korpusima su postojali specijalni odredi, oklopni bataljoni i itd, a u 11. korpusu je bila Baranjska divizija, koja se sastojala od tri brigade i 11. oklopnog puka. Osnovne korpusne jedinice su bile brigade. U SVK je bilo nekoliko vrsta brigada: laka pješadijska, pješadijska i motorizovana. U ljeto 1995. godine formiran je Korpus specijalnih jedinica, u čijem sastavu su bile oklopna, specijalna i gardijska brigada.

Srpska vojska Krajine prestala je da postoji 1996. godine, početkom mirne integracije Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema u sastav Hrvatske.

Istorija uredi

Glavni članci: Teritorijalna odbrana Srpske Krajine i Posebne jedinice Milicije Srpske Krajine

Od početka sukoba u Hrvatskoj, značajnu ulogu u prvim okršajima imala je Milicija Krajine. Vršeći pritisak na Srbe, hrvatska vlada je otpustila većinu Srba iz centralnog aparata republičkog ministarstva unutrašnjih poslova i mnogih naseljenih mjesta, gdje su većinu stanovništva činili Hrvati.[1] Pokušaji da se uradi isto i uvedu novi službeni simboli na uniforme milicije u područjima gdje Srbi čini većina naišao je na otpor srpskih milicionera. Početkom prvih sukoba pravosudne strukture u nekoliko gradova napustile su republički MUP i osnovale Miliciju Krajine, na čelu sa inspektorom milicije iz Knina Milanom Martićem. Sekretarijat unutrašnjih poslova na čelu sa Martićem osnovan je 4. januara 1991. godine. Milicija Krajine je u više navrata učestvovala u borbama, uprkos činjenici da su njeni pripadnici bili naoružani samo lakim vatrenim oružjem. Prema zapadnim istraživačima, u julu 1991. imala je oko 7.000 pripadnika i 20.000 ljudi u rezervnom sastavu. Prema srpskim autorima, Miliciju je 9. oktobra 1991. činilo 1.200 običnih milicionera, 500 ljudi u specijalnim jedinicama i 1.200 rezervista. Oni su bili potčinjeni Sekretarijatu unutrašnjih poslova u sedam gradova, to su Knin, Korenica, Petrinja, Vojnić, Okučani, Beli Manastir i Vukovar.[2]

Od početka neprijateljstava u Jugoslovensku narodnu armiju mobilisan je veći broj Srba iz SAO Krajine. Pored toga, komanda JNA je organizovala Teritorijalnu odbranu Srpske Krajine (TO SK) od mjesnih Srba. U novembru 1991. godine, TO SK se sastojala od štaba, tri regionalna štaba (Dalmacija, Lika, Kordun i Banija), 13 opštinskih štabova, 13 brigada i 3 odreda. U njenim redovima bilo je 24.100 ljudi. Štab TO SK postavljen je neposredno po naređenju generala Veljka Kadijevića. Za načelnika štaba imenovan je general Ilija Đukić, a za njegovog zamjenika je postavljen Dušan Kasum. Do proljeća 1992. TO Srpske Krajine je borbe vodila u okviru JNA.[3]

Prema Vensovom planu, prihvaćen od sukobljenih strana kao osnov za mirovno rješenje, JNA je morala da napusti Hrvatsku i Srpsku Krajinu. Između hrvatskih i srpskih položaja postavljeni su bataljoni mirovnih snaga Organizacije ujedinjenih nacija. Mirovnjaci je trebalo da prate prekid vatre i, u slučaju novog sukoba, da razdvoje sukobljene strane. Vensov plan je predviđao i uklanjanje teškog naoružanja sa linije fronta. U isto vrijeme, oklopna vozila i artiljerija, koje je JNA ostavila krajiškim Srbima, uskladišten je po sistemu „dvojnog ključa”, ali pod nadzorom mirovnjaka,[4] dok je tehnika hrvatska vojska bila uskladištena bez spoljne kontrole.[5]

Za kontrolu granica krajiški Srbi su 28. aprila 1992. godine osnovali Kancelariju posebnih milicijinih jedinica. Ove jedinice činilo je osam brigada koje su imala oko 24.000 ljudi i predstavljale su neku prelaznu organizaciju od Teritorijalne odbrane ka regularnoj vojsci. Vojnici ovih brigada imali su samo streljačko oružje, motorna vozila i laka oklopna vozila. Poslije hrvatskog napada na Miljevački plato počele su pripreme za uspostavljanje regularne vojske. Izdata je odgovarajuća naredba 16. oktobra 1992. godine koju su potpisali načelnik štaba TO general-potpukovnik Milan Torbica, ministar odbrane pukovnik Stojan Španović i ministar unutrašnjih poslova Milan Martić. Dana 27. novembra izdata je naredba o organizacionim promjenama u vojsci. Vojska je promjenama bila sačinjena iz Glavnog štaba i šest korpusa, odgovornih za određena geografska područja, svaka sa svojim štabom. Jedinica TO i pojedine brigade milicije su raspuštene, a njihovi pripadnici su priključeni novim korpusima.[6]

Sprovodeći reforme vojska je odvojena od milicije. Ministarstvo unutrašnjih poslova je osnovalo specijalnu brigadu, pripadnici su regrutovani na osnovu konkursa 30. decembra 1992. godine. Kandidati su bili dužni da završe milicijski kurs u trajanju 4–5 mjeseci. Bilo je predviđeno da obični milicajci mogu služiti samo do 30 godina, zatim bi bili prebačeni u mjesnu policijsku stanicu. Ova ograničenja nisu važila za oficire. Brigada se sastojala od 500 ljudi i bila je stacionirana u kninskom garnizonu.

 
Kompletna oprema pripadnika Srpske vojske Krajine

General Milisav Sekulić je rekao da ove reforme ne mijenjaju glavni cilj, SVK je ostala preimenovana TO. Bilo je praktično nemoguće manevrisati jedinicama, trebalo im je dosta vremena za premještanje. Sve ovo je dokazana za vrijeme hrvatske ofanzive u oblasti Maslenice u januaru 1993. godine.

Hrvatska ofanziva u oblasti Maslenice i višemjesečne borbe nakon nje otkrile su niz grešaka u reorganizaciji vojske. Glavni problem je bio nedostatak jedinica koje se mogu izmještati u druge oblasti u kratkom vremenskom periodu. Da bi se ova situacija popravila, u Glavnom štabu je odlučeno da se osnuje udarna brigada, koja će poslužiti kao operativna rezerva ofanzivnog karaktera. Prema planu komande, brigada je trebalo da ima svoj štab, štabni bataljon, bataljon nabavke, dva oklopna bataljon mješovitog sastava, tri udarna bataljona, mješovitu protivtenkovsku artiljerijsku diviziju, mješovitu artiljerijsku diviziju, dva diverzantska odreda, protivdiverzantski odred i mješovitu helikoptersku eskadrilu. Prema planu, brigada se dopunjavala vojnicima starosti 19–25 godina i oficirima starosti od 26 godina pa nadalje. Predviđeno je da se formiranje završi do 19. marta, a brigada je trebalo da bude potpuno spremna do 5. aprila. Međutim sprovođenje ovog projekta nije uspjelo i, tokom nekog vremena, faktički je ugašeno. Naučene lekcije Glavni štab je ispoljio 1995. godine, u procesu formiranja Korpusa specijalnih jedinica.[7]

Tokom hrvatske ofanzive kodnog naziva operacija „Oluja” Srpska vojska Krajine je nekoliko dana branila pozicije, a onda je počela da se povlači na teritoriju Republike Srpske. Tokom borbi Srbi su pretrpjeli teške gubitke, ubijeno je ili nestalo 742 vojnika i 12 milicajaca. Hrvatska vojska je dio tehnike i opreme SVK zarobila, najviše od 21. korpusa SVK. Međutim, većina naoružanja je evakuisana na teritoriju Republike Srpske, gdje je predata Vojsci Republike Srpske. Među naoružanjem su bila i 23 tenka M-84.[8]

U jesen 1995. godine, tokom hrvatsko-muslimanske ofanzive na Republiku Srpsku, u sastavu 1. krajiškog korpusa VRS djelovale su jedinice, u kojima se nalazilo nekoliko stotina vojnika SVK i 36. samostalni protivtenkovski bataljon, kojim je i dalje komandovao Glavni štab SVK. Sa završetkom rata u Bosni i Hercegovini, bataljon je rasformiran, a ostatak tehnike je predat VRS. Ostatak 11. korpusa SVK u Istočnoj Slavoniji, Baranji i Zapadnom Sremu demilitarizovan je prema Erdutskom sporazumu 1996. godine. Tehnika korpusa je u maju i junu prebačena u Saveznu Republiku Jugoslaviju i predata je Vojsci Jugoslavije na aerodromu u Somboru.[8]

Milicija Krajine je postajala u Istočnoj Slavoniji, Baranji i Zapadnom Sremu do 1. jula 1996. godine. Nakon toga je preimenovana u „prelaznu policiju” sa višenacionalnim sastavom. Dana 15. decembra 1997. godine formalno je postala dio Hrvatske policije.[2]

Organizacija i ljudstvo uredi

Reforma u jesen 1992. godine ojačala je strukturu SVK. Od tada se vojska sastojala od Glavnog štaba, štabnih jedinica, armijskih korpusa, kao i vazduhoplovstva i provitvvazdušne odbrane. Uopšteno, krajiški korpusi su se sastojali od štaba, nekoliko brigada, artiljerijskih diviziona, protivtenkovskih diviziona, diviziona PVO itd. Istovremeno, u nekim korpusima su postojali specijalni odredi, oklopni bataljoni i itd, a u 11. korpusu je bila Baranjska divizija,[9] koja se sastojala od tri brigade.[8] Osnovne korpusne jedinice su bile brigade. U SVK je bilo nekoliko vrsta brigada: laka pješadijska, pješadijska i motorizovana. U ljeto 1995. godine formiran je Korpus specijalnih jedinica, u čijem sastavu su, prema Davoru Marjanu, bile oklopna, specijalna i gardijska brigada.[10]

Položaj korpusa i brigada i njihova brojnost nisu bile jednake, kao i njihova struktura. Veličina brigade i sastav jedinice zavisila je od stanovništva teritorije na kojoj su razmješteni, kao i od količine oružja, koju je JNA ostavila na tom području. Uprkos odredbama ustava, koji je predviđao odbranu brigade na frontu dužine 12 km, u SVK su neke brigade držale položaje dužine od 50 km. Situacija je najteža bila u 15. ličkom i 18. zapadnoslavonskom korpusu, dok su brigade 11. istočnoslavonskog i 21. kordunaškog korpusa bile u najboljem položaju.[11]

Struktura uredi

 
Mapa zona odgovornosti korpusa SVK

Formiranjem Srpske Krajine stalno su vršene reforme, kojima su nastajale nove jedinice. Opšta struktura Vojske bila je sljedeća:[12]

Tokom postojanja Srpske Krajine, Teritorijalnom odbranom i vojnim formacijama su komandovali:

Dobrovoljačke i paravojne formacije uredi

U oružanim jedinicama SVK, naročito na početku ratnih sukoba, važnu ulogu su igrale dobrovoljačke i paravojne formacije. Učešće u odredima samoodbrane i Milicije bilo je dobrovoljno. Veliki broj dobrovoljaca je djelovao u odredima koji su osnovani na području Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore. Mnogi od njih su bili pod nadzorom Službe državne bezbjednosti i bili su pod komandom Jugoslovenske narodne armije.[2]

Istraživači su identifikovali brojne formacije koje su djelovale u Srpskoj Krajini. „Srpski četnički pokret” je osnovao Vojislav Šešelj krajem 1990. godine. Odredi četnika su bili među prvima koji su stigli u Srpsku Krajinu, gdje su učestvovali u mnogim borbama, uključujući i bitku za Vukovar. Još jedna slična formacija, osnovana takođe 1990. godine, bili su Beli orlovi. Oni su djelovali u mnogim djelovima Srpske Krajine, formalno potčinjeni sekretarijatu unutrašnjih poslova AP Vojvodine. Osnivač Belih orlova je bio Dragoslav Bokan, jedan od osnivača Srpske narodne odbrane. U proljeće 1991. godine on je osnovao još jedan odred — Dušan Silni — koji je učestvovao u borbama u istočnoj Slavoniji. Druga velika dobrovoljačka jedinica bila je Srpska garda, koju je organizovao Vuk Drašković predsjednik Srpskog pokreta obnove, učestvovala je u borbama u zapadnoj Slavoniji i Lici, a najpoznatija je po svom učešću u bici za Gospić, tokom koje je poginuo njen komandant Đorđe Božović Giška. Garda je imala oko 1.500 boraca, organizovanih u tri bataljona koju su uglavnom popunjavali Srbi iz Vojvodine.[13]

U ukupnom broju dobrovoljaca 1993. godine bile su 343 žene. Njihova prosječna starost bila je 32 godine, a najstarija među njima je imala 60 godina. U SVK su služili i strani dobrovoljci, uključujući i one iz bivšeg Sovjetskog Saveza, Bugarske, Makedonije, Rumunije, Grčke i Poljske.[14]

Ljudstvo uredi

Prema planiranoj formaciji, SVK je trebalo da ima brojno stanje od 80.080 ljudi, ali cifra nikada nije postignuta. Struktura sastava SVK bila je oko 36% od ukupnog muškog stanovništva RSK.[6] Postoje različite procjene brojnosti SVK:

  • Podaci pukovnika Koste Novakovića: ukupno 62.438 (772 oficira, 2.709 podoficira i 59.002 vojnika) ili 78% od planirane brojnosti vojske;[15]
  • Podaci Glavnog štaba 1994. godine: ukupno 62.805 (2.890 oficira, 4.392 podoficira i 55.886 vojnika);[16]
  • Podaci generala Milisava Sekulića: ukupno 71.409 (3.291 oficira, 3.424 podoficira i 60.496 vojnika).[16]

Naoružanje uredi

Tačan broj naoružanja tokom formiranja Srpske Krajine nije poznat. Prema srpskom vojnom istraživaču Bojanu Dimitrijeviću, nakon potpisivanja Vensovog plana Jugoslovenska narodna armija je napustila Srpsku Krajinu, a dio tehnike je ostavljen jedinicama Teritorijalne odbrane. Prema Glavnom štabu TO Srpske Krajine, na koji se Dimitrijević poziva, JNA je ostavila 262 tenka, 56 BTR i BMP, 1.360 artiljerijskih topova svih kalibara i 2.574 transportna vozila.[17] Prema Davoru Marijanu, Srpska vojska Krajine je 1995. imala 303 tenka, 295 drugih oklopnih vozila, 360 artiljerijskih topova kalibra 100 mm i više, nekoliko borbenih aviona i helikoptera.[10]

Od oklopnih vozila krajiški Srbi su koristili tenkove T-34-85, T-55, M-84 i T-72, oklopna vozila BVP M-80, BOV i OT M-60, a takođe i M18 Helket i M36 Džekson.[8]

SVK je posjedovala znatne količine različitih vrsta artiljerije. Prema podacima Glavnog štaba SVK od 2. marta 1995. godine, sva artiljerija je bila podjeljena u protivtenkovsku i topove za podršku. Među protivtenkovskim topovima bili su ZIS-3 i MT-12, artiljerijska podrška se sastojala uglavnom od haubica (B-1, M-56, M-2, M-38, D-30), top M-46, minobacači i VBR (M-77 Oganj i M-63 Plamen).[18]

SVK je u posjedu imala i borbene i transportne avione i helikoptere. Među njima 16 J-21 Jastreb, 2 G-2 Galeb, 4 SA 342 Gazela, 2 HN-42M Gama, 2 Mi-8T, jedan An-2 i nekoliko Utva 66, Utva 75, J-20 Kraguj i Zlin Z-526.[19]

Učešće u ratnim zločinima uredi

Niz akcija formacija krajiških Srba (masakr u Škabrnji, masakr na Ovčari, raketiranje Zagreba) smatra se ratnim zločinima. Haški tribunal je za ratne zločine osudio generala Mila Mrkšića[20] i posljednjeg predsjednika Srpske Krajine Milana Martića.[21]

Reference uredi

  1. ^ Nikiforov 2011, str. 781.
  2. ^ a b v Thomas & Mikulan 2006, str. 42.
  3. ^ Novaković 2009, str. 281.
  4. ^ Novaković 2015, str. 241.
  5. ^ Gusьkova 2007, str. 71.
  6. ^ a b Novaković 2015, str. 223.
  7. ^ Novaković 2009, str. 340.
  8. ^ a b v g Dimitrijević 2010, str. 306.
  9. ^ Thomas & Mikulan 2006, str. 41.
  10. ^ a b Marjan 2007, str. 38.
  11. ^ Novaković 2009, str. 337.
  12. ^ Novaković 2009, str. 295; Thomas & Mikulan 2006, str. 32; Isby 2002, str. 455; Novaković 2015, str. 241.
  13. ^ Thomas & Mikulan 2006, str. 43.
  14. ^ Novaković 2009, str. 363.
  15. ^ Novaković 2009, str. 292.
  16. ^ a b Rat za opstanak Srba Krajišnika 2010, str. 199.
  17. ^ Dimitrijević 2010, str. 305.
  18. ^ Pregled artiljerijskih oruđa u SVK. 2. marta 1995. godine. S. 11.
  19. ^ „RV i PVO Srpske vojske Krajine”. udruzenjepvlps.org. Pristupljeno 6. 7. 2017. 
  20. ^ „Mrkšić i drugi (IT-95-13/1)” (PDF). Pristupljeno 6. 7. 2017. 
  21. ^ „Martić (IT-95-11)” (PDF). Pristupljeno 6. 7. 2017. 

Literatura uredi

srpski
  • Vrcelj, Marko (2002). Rat za Srpsku Krajinu: 1991-1995 (na jeziku: srpski). Beograd/Knin: Srpsko kulturno društvo Zora. str. 254. ISBN 978-86-83809-06-6. 
  • Novaković, Kosta (2015). Kninski garnizon (na jeziku: srpski). Beograd/Knin: Srpsko kulturno društvo Zora. str. 307. ISBN 978-86-83809-81-3. 
  • Novaković, Kosta (2009). Srpska Krajina: Usponi, padovi, uzdizanja (na jeziku: srpski). Beograd/Knin: Srpsko kulturno društvo Zora. str. 602. ISBN 978-86-83809-54-7. 
  • Dimitrijević, Bojan B. (2010). Modernizacija i intervencija jugoslovenske oklopne jedinice, 1945-2006 (na jeziku: srpski) (1. izd.). Beograd: Institut za savremenu istoriju. ISBN 978-86-7403-138-4. 
  • Rat za opstanak Srba Krajišnika. Zbornik radova 1. (na jeziku: srpski). Beograd: Telo Print. 2010. 
hrvatski
  • Marjan, Davor (2007). Nazor, Ante, ur. Oluja (PDF) (na jeziku: hrvatski). Zagreb: Hrvatski memorijalno-dokumentacijski centar Domovinskog rata. Arhivirano iz originala (PDF) 31. 12. 2014. g. Pristupljeno 18. 2. 2018. 
ruski
  • Nikiforov, K. V., ur. (2011). Юgoslaviя v XX veke: očerki političeskoй istorii (na jeziku: ruski). Moskva: Indrik. str. 888. ISBN 978-5-91674-121-6. 
  • Gusьkova, E. Ю. (2007). Naši mirotvorcы na Balkanah (na jeziku: ruski). Moskva: Indrik. 
  • Sokolov V. A. Miliciя Serbskoй Krainы protiv policii i armii Horvatii // Obozrevatelь. — 2018. — № 337. — S. 67—78.
engleski

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српска_војска_Крајине&oldid=26913623”