Hronologija radničkog pokreta i KPJ 1939.
◄ 1920—1929. | |
1940—1949. ► |
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Radnički pokret Jugoslavije i Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ), kao i opšta politička dešavanja koja su se dogodila u Kraljevini Jugoslaviji tokom 1939. godine.
Januar
uredi5. januar
uredi- U Moskvi održana sednica Sekretarijata Izvršnog komiteta Kominterne na kojoj je konačno rešeno pitanje rukovodstva Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), a Josip Broz Tito dobio mandat da formira Centralni komitet u zemlji, čime je potvrđen njegov rad na reorganizaciji i učvršćivanju KPJ. Na istoj sednici prihvaćena je Rezolucija CK KPJ u kojoj su tretirani problemi rada u zemlji, stanje i dalji zadaci KPJ.[1][2]
7. januar
uredi- U Skoplju umro Dušan Cekić (1879—1939), jedan od osnivača i istaknutih rukovodilaca socijalističkog pokreta u Srbiji i Makedoniji i jedno vreme član rukovodstva KP Jugoslavije.[1]
16. januar
uredi
- U Beogradu, na Čukarici, prilikom transporta pritvorenika iz zatvora Uprave grada Beograda tzv „Glavnjače” u istražni zatvor na Adi Ciganliji, došlo do saobraćajne nezgode između pritvoreničkog vozila i tramvaja (pretpostavlja se da je saobraćajna nezgoda iscenirana od strane policije). U nezgodi je teško povređen pritvorenik dr Dragiša Mišović (1898—1939), istaknuti politički radnik i član KPJ, koji je od posledica povreda preminuo 18. januara, dok su lakše povređeni — drugi pritvorenik Stanislav Završnik, žandarm-pratilac i vozač.[3]
20. januar
uredi- U Čačku, sahranjen lekar dr Dragiša Mišović, istaknuti politički radnik i član KPJ, koji je umro 18. januara od povreda zadobijenih u saobraćajnoj nezgodi prilikom transporta u zatvor na Adi Ciganliji. Sahrani „narodnog lekara“ prisustvovalo je oko 15.000 radnika i građana Čačka, ali i drugih gradova Srbije, i ona je pretvorena u protest protiv policijskog nasilja i Vlade Milana Stojadinovića.[3]
Februar
uredi5. februar
uredi- Formirana nova Vlada Kraljevine Jugoslavije na čijem se čelu nalazio Dragiša Cvetković, jedan od vođa Jugoslovenske radikalne zajednice. Vlada je 28. avgusta rekonstruisana i u nju je uključen i lider HSS Vlatko Maček, a postojala je do 27. marta 1941. kada je oborena vojnim pučem. Za vreme mandata ove Vlade stvorena je Banovina Hrvatska i potpisano pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu.[2]
22. februar
uredi- U Skoplju održana Konferencija podružnice tekstilnih radnika Ujedinjenog radničkog sindikalnog saveza Jugoslavije (URSSJ), na kojoj je govorio Jordan Nikolov Orce, član Pokrajinskog komiteta KPJ za Makedoniju. Posebna pažnja posvećena je razvitku radničkog i sindikalnog pokreta i položaju krojačkih i tekstilnih radnika u Skoplju i celoj Makedoniji.[3]
19. april
uredi- U Moskvi, u toku „staljinovih čistki“, osuđeno na smrt i istog dana streljano 11 lica, među kojima su bili — dr Sima Marković (1888—1939), jedan od osnivača KP Jugoslavije i naučni saradnik Filozofskog instituta Akademije nauka SSSR i Vladimir Čopić (1891—1931), jedan od osnivača KP Jugoslavije i učesnik Španskog građanskog rata. Obojica su rehabilitovana 10. juna 1958. odlukom Vrhovnog suda SSSR-a.
Mart
uredi15. mart
uredi- U Bohinjskoj Bistrici, od 15. do 18. marta, održano zasedanje Privremenog rukovodstva KPJ, kada je konstituisan novi i zvanični Centralni komitet KPJ na čelu sa Josipom Brozom Titom, a sa zasedanja je upućeno Otvoreno pismo članovima KPJ.[2][4]
- U Beogradu održane manifestacije u znak solidarnosti sa borbom čehoslovačkog naroda, koje su počele protestom protiv nemačke okupacije Čehoslovačke, koja je otpočela istog dana.[4]
Jun
uredi
1. jun
uredi- Knez Pavle i knjeginja Olga otputovali u osmodnevnu posetu Trećem rajhu, a njihovi domaćini bili su lično Adolf Hitler, Herman Gering i Joahim fon Ribentrop (zvanična državna poseta trajala je pet dana, a preostala tri dana bili su privatna poseta). Prvog dana posete, 1. juna priređen im je spektakularan doček u Berlinu i banket u Rajhskancelariji, kojem je prisustvovao Hitler. Drugog dana posete, 2. juna organizovana je impresivna vojna parada (najveća do tada i trajala je više od tri sata), a uveče opera Majstori pevači, sa svečanim prijemom i večerom u pauzi. Trećeg dana posete, 3. juna organizovan je odlazak u Potsdam, gde je Ribentrop organizovao ručak u Novoj palati, a zatim su organizovani susret sa Gebelsom i večera sa Hitlerom u Kajzerhofu. Četvrtog dana posete, 4. juna Gering je organizovao veliki prijem u Šarlotenburgu. Petog i poslednjeg dana zvanične posete, 5. juna organizovan je ručak sa Hitlerom, a popodne sastanak sa Hitlerom u Drezdenu. Poslednja tri dana, privatne posete knez Pavle i knjeginja Olga proveli su na Geringovom imanju u Karinholu.
9. jun
uredi- U podnožju Šmartne gore, u selu Tacenu, kod Ljubljane, 9. i 10. juna održano Zemaljsko savetovanje rukovodstva KP Jugoslavije, kome je prisustvovalo 29 delegata i 2 gosta. Na savetovanju se raspravljalo o dotadašnjem radu na konsolidaciji KPJ. Glavni Referat Stanje u Partiji podneo je Josip Broz Tito, Edvard Kardelj je govorio o spoljnom i političkom položaju, Ivo Lola Ribar o radu SKOJ-a, a Franc Leskošek i Aleksandar Ranković o problemima sindikalnog rada. Savetovanje je imalo veliki značaj za dalji rad KPJ, na kome su određeni zadaci u smislu organizacionog širenja i jačanja KPJ, prihvaćen kurs o samofinansiranju KPJ, organizovanje partijskih kurseva za sve članove KPJ i dr.[5][6]
17. jun
uredi- Na Vrhu iznad Trbovlja održan sastanak vodećeg aktiva KP Slovenije, kome je prisustvovao generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito. Na savetovanju je raspravljano o partijskoj organizovanosti. Glavni izveštaj podneo je Edvard Kardelj, dok je Boris Krajger govorio o problemima u vezi sa frakcionaškim delovanjem Petka Miletića među robijašima-komunistima u zatvoru u Sremskoj Mitrovici.[5]
kraj juna
uredi- U Beogradu održana Mesna konferencija KPJ za Beograd, kojoj je prisustvovalo 30 članova partijskih rukovodstava, predstavnika Rejonskih komiteta i Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju. U toku Konferencije, Radoje Dakić je podneo referat O radu partijske organizacije, Miloš Matijević O organizacionom pitanju, Luka Šunka O radu skojevske organizacije, Vasilije Buha O sindikalnom pitanju, Vlado Popović O radu na Univerzitetu i Vukašin Antić O narodnoj pomoći. Na Konferenciji je izabran novi Mesni komitet KPJ za Beograd, na čijem su čelu bili — Miloš Matijević, politički i Radoje Dakić, organizacioni sekretar.[7]
Avgust
uredi
26. avgust
uredi- U Bledu potpisan sporazum između predsednika Vlade Dragiše Cvetkovića i vođe Hrvatske seljačke stranke Vlatka Mačeka tzv. sporazum „Cvetković-Maček“ kojim je formirana Banovina Hrvatska i rekonstruisana postojeća Vlada u koju je ušlo i pet ministara iz HSS (ova Vlada je u istoriografiji poznata kao Vlada „Cvetković-Maček“).[8]
- Vlada donela Uredbu o Banovini Hrvatskoj kojom je formirana Banovina Hrvatska, koja je obuhvatala teritorije Savske i Primorske banovine, kao i delova Dunavske, Vrbaske, Drinske i Zetske banovine i imala Sabor, bana (dr Ivan Šubašić) i nadležnosti u oblasti poljoprivrede, trgovine, industrije i dr. [8]
- Namesništvo Kraljevine Jugoslavije na čelu sa knezom-namesnikom Pavlom Karađorđevićem donelo odluku kojom je raspušten Senat Kraljevine Jugoslavije (formiran Ustavom iz 1931) i Narodna skupština (izabrana na izborima 1938.) i suspendovan Zakon o izboru narodih poslanika (donet 1931. i bio osporavan od opozicije).
Septembar
uredi1. septembar
uredi- Napadom Trećeg rajha na Poljsku otpočeo Drugi svetski rat, koji je trajao do 2. septembra 1945. i u kome je poginulo oko 55 miliona ljudi.[9]
Decembar
uredi
14. decembar
uredi- U Beogradu, pod rukovodstvom Mesnog komiteta KPJ za Beograd i Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, održane velike demonstracije protiv skupoće, unutrašnje i spoljne politike Vlade Cvetković-Maček, pod parolama — Za hleb, mir i slobodu, Dole rat, Dole skupoća, Živela sloboda sindikalnog organizovanja i dr. Na demonstracijama je učestvovalo oko 50.000 ljudi, uglavnom radničke i studentske omladine, među govornicima bili su Rifat Burdžović, Radoje Dakić i dr, a povorke radnika i studenata predvodili su — Vule Antić, Voja Leković, Đuro Strugar, Mirko Tomić, Milan Premasunac, Vukica Mitrović, Janko Lisjak, Aleksandar Ranković i dr. Policija je u želji da rasturi demonstracije, upotrebila silu i otpočela sukobe s demonstrantima, a najžešći sukobi između demonstranata i žandarmerije odigrali su se u Prištinskoj ulici (danas Ulica Cara Nikolaja, a jedno vreme ulica 14. decembra), kod Pravnog fakulteta, kod Tehničkog fakulteta i u Aleksandrovoj ulici (danas Bulevar Kralja Aleksandra). U sukobima, tokom demonstracija, stradalo je 10 lica — Mirko Luković, student medicine; Rajko Lalić, stolarski radnik; Bosiljka Bosa Milićević, student više komercijalne škole; Živadin Sedlan, student tehnike; Golubović, radnik i još pet radnika i studenata čija imena nisu utvrđena; ranjeno je 40 demonstranata, a 60 uhapšeno.[10]
Reference
uredi- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 268.
- ^ a b v Hronologija Tito 1978, str. 32.
- ^ a b v Hronologija 1 1980, str. 269.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 270.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 272.
- ^ Hronologija Tito 1978, str. 33.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 273.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 275.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 276.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 279.
Literatura
uredi- Pregled istorije Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta. 1963. COBISS.SR 54157575
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom I 1919—1941. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 1539739342
- Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Izdavački centar „Komunist”; Narodna knjiga; Rad. 1985. COBISS.SR 68649479
