Karl I od Austrije
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Karl I Austrijski (nem. Karl I.; Perzenbojg-Gotsdorf, 17. avgust 1887 — Madeira, 1. april 1922), u Mađarskoj Karolj IV, je bio poslednji car Austrougarske. Vladao je kao Karl I od Austrije ili kao Karl IV od Ugarske od 1916. do 1918, kada je Austrija postala republika. Karl nije abdicirao. Ostatak života, sve do smrti 1922. proveo je nastojeći da obnovi monarhiju.
| Karl I od Austrije | |
|---|---|
 car i kralj Karl I, slika iz 1916. godine | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Karl Franc Jozef Ludvig Hubert Georg Oto Marija |
| Datum rođenja | 17. avgust 1887. |
| Mesto rođenja | Perzenbojg-Gotsdorf, Austrougarska |
| Datum smrti | 1. april 1922. (34 god.) |
| Mesto smrti | Madeira, Portugalija |
| Porodica | |
| Supružnik | Zita od Burbon-Parme |
| Potomstvo | Otto von Habsburg, Adelheid of Austria, Robert, nadvojvoda od Austrije-Este, Archduke Felix of Austria, Archduke Carl Ludwig of Austria, Archduke Rudolf of Austria, Charlotte of Austria, Elizabeta od Austrije |
| Roditelji | Oto Franc od Austrije Marija Jozefa od Saksonije |
| Dinastija | Habzburg-Lorena |
| Car Austrije Kralj Ugarske i Hrvatske Kralj Češke | |
| Period | 21. novembar 1916 — 12. novembar 1918. |
| Prethodnik | Franc Jozef |
| Naslednik | monarhija ukinuta |
Tokom Prvog svetskog rata, kao vrhovni zapovednik austrougarske vojske od 1916. do 1918. godine, nastavio je sa politikom vojnih represalija protiv civilnog stanovništva u okupiranim oblastima, čime je omogućio nastavak masovnih zločina protiv srpskog naroda. Lično je doneo odluku o nastavku upotrebe bojnih otrova kao hemijskog oružja, čime je prekršio Hašku konvenciju iz 1899. godine.[1][2] Zbog toga je neposredno po okončanju Prvog svetskog rata bila pokrenuta iicijativa da mu se sudi kao ratnom zločincu. Uprkos tome, Katolička crkva je 2004. godine donela odluku kojom se Karl Habzburški proglašava za "blaženog" čime je pokrenut postupak za njegovu kanonizaciju. Ova odluka izazvala je velike rasprave među istoričarima,[3] kao i javnu osudu u zemljama koje su tokom Prvog svetskog rata bile žrtve austrougarske agresije.[4]
Biografija uredi
Karl je sin nadvojvode Ota Franca od Austrije (1865—1906) i Marije Jozefe od Saksonije (1867—1944). Bio je oženjen Zitom od Burbon-Parme. Kada je ubijen njegov stric nadvojvoda Franc Ferdinand Karl je postao prestolonaslednik. Nasledio je 1916. cara Franca Jozefa. Preuzeo je vrhovnu komandu nad austrijskom vojskom 2. decembra 1916. Tokom 1917. vodio je tajne mirovne pregovore sa Francuskom. Austrijski ministar spoljnih poslova je bio zainteresovan samo za opšti mir. Karl je pokazivao spremnost da sklopi separatni mirovni sporazum. Kada su 1918. procurile vesti da pokušava da sklopi separatni mirovni sporazum Karlo je sve odlučno negirao. Francuski predsednik vlade je objavio njegova pisma, koja su pokazala namere sklapanja separatnoga mira. ministar spoljnih poslova je zbog toga dao ostavku, a Austrougarska je još više postala zavisna od Nemačke. Austrougarska je bila u stanju rasula u poslednjim godinama rata. Predsednik SAD Vudro Vilson je kao deo svojih 14 tačaka zahtevao od Evrope da dopusti samoopredeljenje naroda. Kao odgovor na takvu mogućnost Karl se složio da se sazove parlament i da se stvori konfederacija, po kojoj bi svaka etnička grupa imala pravo autonomije. Međutim stvari su brzo izmicale kontrole i usledilo je proglašavanje nezavisnosti u svim delovima Austrougarske. Karlova politička budućnost je postala neizvesna. Izgledalo je da će moći da vlada bar Austrijom, ali Austrija je postala republika.
Život u egzilu uredi
Do 11. novembra 1918. sve nacije Austrougarske su proklamovale svoje težnje da se odvoje od Austrougarske. Karl nije abdicirao, nego je pobegao u Švajcarsku, odakle je nastojao da povrati vlast. Bio je ohrabren od mađarskih nacionalista, pa je dva puta tokom 1921. pokušao da se vrati na tron Mađarske. Mađarska je ostala kraljevina, ali bez kralja. U pokušaju da se vrati bar na tron Mađarske nije uspeo zbog raznih faktora uključujući i izostanak podrške regenta Mikloša Hortija.
Monarhisti Hortijevo odbijanje da pomogne Karlu često opisuju kao „izdajničko“. Prvi pokušaj marta 1921. da povrati krunu Mađarske propao je kada je Hortijeva vlada zamolila Karla da napusti zemlju. Drugi put u oktobru 1921. priključuje mu se 3.000 mađarskih vojnika, ali su Kraljevina SHS i Čehoslovačka predale Mađarskoj ultimatum preteći ratom, ako se Karl kruniše.
Pošto je postao opasan po međunarodni poredak (Versajski poredak) i mir u Evropi Francuska i Velika Britanija su odredile portugalsko ostrvo Madeiru kao mesto njegova izgnanstva. Na Madeiri je umro 1922. od upale pluća.
Posle smrti uredi
Istoričari različito ocenjuju Karla i njegov period vlasti. Jedan od najvećih kritičara je Helmut Rumpler, šef jednoga odela austrijske akademije nauka, koji je opisao Karla kao „diletanta, preslaboga za izazove sa kojima se suočavao“ i smatra da nije bio pravi političar. Engleski pisac Herbert Vivian piše: „Karl je veliki vođa, princ mira, koji je nastojao da spasi svet jedne godine rata državnik sa idejama da spasi narod komplikovanih problema carstva“. Papa ga je 2004. proglasio svecem.
Porodično stablo uredi
| 16. Franc II | ||||||||||||||||
| 8. Franc Karl od Austrije | ||||||||||||||||
| 17. Marija Tereza od Dve Sicilije | ||||||||||||||||
| 4. Karl Ludvig od Austrije | ||||||||||||||||
| 18. Maksimilijan I Jozef od Bavarske | ||||||||||||||||
| 9. Sofija od Bavarske | ||||||||||||||||
| 19. Karolina Badenska | ||||||||||||||||
| 2. Oto Franc od Austrije | ||||||||||||||||
| 20. Franc I od Sicilije | ||||||||||||||||
| 10. Ferdinand II od Sicilije | ||||||||||||||||
| 21. Marija Izabela od Španije | ||||||||||||||||
| 5. Marija Anuncijata | ||||||||||||||||
| 22. Karl od Austrije, vojvoda od Tešena | ||||||||||||||||
| 11. Marija Tereza od Austrije | ||||||||||||||||
| 23. Henrijeta od Nasau-Vajlburga | ||||||||||||||||
| 1. Karl I od Austrije | ||||||||||||||||
| 24. Maksimilijan od Saksonije | ||||||||||||||||
| 12. Johan od Saksonije | ||||||||||||||||
| 25. Karolina od Parme | ||||||||||||||||
| 6. Georg od Saksonije | ||||||||||||||||
| 26. Maksimilijan I Jozef od Bavarske (= 18) | ||||||||||||||||
| 13. Amalija Augusta od Bavarske | ||||||||||||||||
| 27. Karolina Badenska (= 19) | ||||||||||||||||
| 3. Marija Jozefa od Saksonije | ||||||||||||||||
| 28. Ferdinand od Saks-Koburg i Gota | ||||||||||||||||
| 14. Fernando II Portugalski | ||||||||||||||||
| 29. Marija Antonija Kohari de Čabrag | ||||||||||||||||
| 7. Maria Anna of Portugal | ||||||||||||||||
| 30. Pedro I od Brazila | ||||||||||||||||
| 15. Marija II Portugalska | ||||||||||||||||
| 31. Marija Leopoldina od Austrije | ||||||||||||||||
Porodica uredi
Supružnik uredi
| ime | slika | datum rođenja | datum smrti |
|---|---|---|---|
| Zita od Burbon-Parme |  |
9. maj 1892. | 14. mart 1989. |
Deca uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Emperor and mystic nun beatified”. BBC News.
- ^ „Pope to beatify 'buffoon' who was Austria's last emperor”. The Guardian.
- ^ „Historians Question the Beatification of Blessed Charles”. Deutsche Welle.
- ^ „Austria’s Holy Uproar: Vatican beatification of World War I emperor triggers spirited debate”. NBC News.
Literatura uredi
- Babić, Mirko; Vujičić, Petar (2014). „Austrougarski pogromi protiv Srba 1914-1918: Sa posebnim osvrtom na ratno zakonodavstvo, logore i zločine šuckora u BiH”. Sarajevski atentat 1914. Ćorovićevi susreti 2013. godine: Međunarodni naučni skup istoričara. Gacko: Prosvjeta. str. 307—324.
- Kraljačić, Tomislav (2014) [1992]. „Austrougarski planovi o stvaranju etničkog zida u istočnoj Bosni u Prvom svjetskom ratu”. Moguće strategije razvoja Srbije. Beograd: SANU. str. 930—936.
- Mitrović, Andrej (1981). Prodor na Balkan: Srbija u planovima Austro-Ugarske i Nemačke 1908-1918. Beograd: Nolit.
- Mitrović, Andrej (1984). Srbija u Prvom svetskom ratu. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War 1914-1918. West Lafayette: Purdue University Press.
- Radojević, Mira; Dimić, Ljubodrag (2014). Srbija u Velikom ratu 1914-1918: Kratka istorija. Beograd: Srpska književna zadruga, Beogradski forum za svet ravnopravnih.
- Stojančević, Vladimir (1988). Srbija i srpski narod za vreme rata i okupacije 1914-1918. godine. Leskovac: Narodni muzej.
- Terzić, Slavenko (2012). „Austrougarski logor za Srbe u Doboju 1915-1917”. Glas SANU. 420 (16): 409—421.
- Ćorović, Vladimir (1920). Crna knjiga: Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914-1918 (1. izd.). Beograd-Sarajevo.
Spoljašnje veze uredi
