Kordunski Ljeskovac
Kordunski Ljeskovac je naseljeno mjesto u opštini Rakovica, na Kordunu, Karlovačka županija, Republika Hrvatska. Selo je smješteno uz granicu sa Bosnom i Hercegovinom i do 1991. godine administrativno je pripadalo opštini Slunj. Ovo selo je sjedište parohije koju osim Ljeskovca čine i Nova Kršlja, Basara i Koranski Lug. Do 1991. u Ljeskovcu je radila i osmorazredna osnovna škola. Prema popisu iz 2011. godine u selu živi ukupno 18 stanovnika i svi su stariji od 50 godina.
Kordunski Ljeskovac | |
|---|---|
 Kordunski Ljeskovac — pogled prema Rastovcima | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Karlovačka |
| Opština | Rakovica (Kordun) |
| Oblast | Kordun |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 18 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 00′ 15″ S; 15° 46′ 01″ I / 45.004155217537395° S; 15.766917452493414° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 326 m |
  Kordunski Ljeskovac Kordunski Ljeskovac na karti Hrvatske | |
 Kordunski Ljeskovac Kordunski Ljeskovac na karti Karlovačke županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 47245 Rakovica |
| Pozivni broj | +385 47 |
Geografija uredi
Položaj uredi
Kordunski Ljeskovac se nalazi u opštini Rakovica. Od sjedišta opštine udaljen je 14 kilometara prema istoku. Susjedna sela su mu Nova Kršlja, Jamarje i Basara (Hrvatska) i Tržačka Raštela, Ćehići, Tržac i Crnaja (Bosna i Hercegovina). Ljekovac je smješten sa lijeve strane rijeke Korane, koja je ujedno i granica sa Bosnom i Hercegovinom. Danas više nije u funkciji most preko Korane, koji je do 1991. godine služio kao prelaz u susjednu Cazinsku i Bihaćku krajinu.
Krajolik u kome je smješteno selo je brežuljkast, prekriven pretežno listopadnim šumama, sa nadmorskom visinom do 326 m. Uz Koranu se prostire uzak pojas plodne ravnice aluvijalnog tla tzv. bare i luke. Selo zahvata površinu od ukupno 9,6 km2.
Klima uredi
Na ovom prostoru prevladava umjerena kontinentalna klima sa svježim ljetima i hladnim zimama s količinom padavina od 1200 mm ravnomjerno raspoređenih tokom cijele godine. Tokom godine ima više od 130 kišnih dana. Po klimatskim obilježjima područje Kordunskog Ljeskovca je umjereno toplo područje, sa srednjom godišnjom temperaturom vazduha od 10,1 °C. Najhladniji je mjesec januar sa srednjom mjesečnom temperaturom od –0,5 °C, a najtopliji je mjesec jul sa srednjom mjesečnom temperaturom od 19,7 °C. Najniža prosječna temperatura je –22°, a najviša 38 °C.
Privreda uredi
Osnovna djelatnost ovoga kraja je poljoprivreda, stočarstvo i šumarstvo. Stanovništvo Ljeskovca i susjednih sela u periodu do 1991. godine je ulagalo dosta truda i u voćarstvo, te je većina domaćinstava imala značajne površine zasada voća i to pretežno šljivika. Jedna od posljedica rata od 1991. do 1995. godine je i to što je došlo do izmjene demografske strukture. U selu sada živi 18 stanovnika starijih od 50 godina, pa je i privredna djelatnost zanemariva. Potencijal sela danas leži u razvoju turizma, jer se opštinsko podučje Rakovice graniči sa Nacionalnim parkom Plitvice. Osim toga u ovom kraju nalaz se i i nekoliko pećina od kojih su najpoznatije Baraćeve pećine u Novoj Kršlji, Jankovića pećina u Sadilovcu i Božića pećina u Kordunskom Ljeskovcu, a to daje priliku za razvoj speleološkog turizma.
Istorija uredi
Period prije Vojne krajine uredi
Teritorija Drežničke županije, na kojoj se nalazio Kordunski Ljeskovac, bila je u vlasništvu više hrvatskih plemićkih porodica. Sredinom 13. vijeka je vlast u ovim krajevima bila u rukama Nelipića, a od 1292. godine cijela župa je pripadala porodici Babonić. Babonići su njome vladali sve do 1323. godine, kada je vlast prešla u ruke porodice Frankopan.[1] Ova hrvatska plemićka porodica je gospodarila i susjednom tvrđavom Tržac, te po njoj jedna grana ove porodice nosi naziv knezovi Tržački. Osmalije su počele u te krajeve prodirati 1530. godine, kada su po prvi put poharali Tržac. Ovaj kraj sve do kraja 16. vijeka bio na čestom udaru turskih pljačkaških četa, te je zato poslije 1590. godine potpuno opustio.[2]. Od sredine 17. vijeka Turci su počeli obnavljati tvrđavu Tržac i naseljavati njenu okolinu.[3] Osim Tržca Osmanlije su gospodarile i susjednim krajevima preko Korane sve do Svištovskog mira.
Period Vojne krajine uredi
Poslije Svištovkog mira Vojnoj krajini su pripojene oblasti oko Cetingrada i Drežnika, kao i oblasti oko Lapca i Srba. Razgraničavanje sa Osmanskim carstvom je završeno 1795. godine.[4]
Austrijsko-turski rat je bio povod da mnogo naroda pređe iz Osmanske u Habsburšku carevinu. U Drežničkom kotaru naseljeno je u to vrijeme šest sela tzv. novoselija: Ljeskovac, Grabovac, Sadilovac, Vaganac, Drežnik i Rešetar. U Ljeskovcu je naseljeno 50 porodica na 4800 rali (27,6 km2) zemlje, od koje je oko 1300 rali bilo dobre i plodne zemlje[5].
Kordunski Ljeskovac je, po navodima Franca Julijusa Frasa 1835. godine, služilo kao vojna straža.[6] Turci su selo poharali dva puta, 1809. i 1813. godine.[7] Poslije toga u selu je ostalo 64 kuće, odnosno 838 stanovnika.[7] Selo je bilo sjedište parohije, a svi stanovnici su bili pravoslavne vjere. Crkva Svetog proroka Ilije podignuta je 1867. godine. Parohiji su osim Kordunskog Ljeskovca 1871. godine pripala i sela: Stara Kršlja, Jamarje, Mašvina, Rakovica, Nova Kršlja i Koranski Lug[8].
Kordunski Ljeskovac je u pogledu vojne organizacije pripadao Ogulinskoj regimenti[6]. Kao isturena predstraža prema turskom Serhatu, Ljeskovac je bio na udaru mnogim vojskama za sve vrijeme postojanja Vojne krajine. Stanovništvo ovoga kraja pretrpjelo je mnoga stradanja od upada Turaka o čemu svjedoče i ostaci ljudskih kosti pronađeni u Božića pećini[9].
Nakon što je Vojna krajina 1881. godine ukinuta Kordunski Ljeskovac je ušao u sastav tzv. civilne Hrvatske. Uspostavom Modruško-riječke županije 1885. godine Ljeskovac ulazi u njen sastav i postaje dio kotara Slunj. Ovakva upravna podjela je ostala sve do propasti Austrougarske monarhije i formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Period do Drugog svjetskog rata uredi
Poslije 1878. godine kada je Austrougarska okupirala Bosnu i Hercegovinu Kordunski Ljeskovac gubi svoj značaj graničnog stražarskog mjesta. Vojna krajina je ukinuta 1881. godine selo je ušlo u sastav Slunjskog kotara Modruško-riječke županije. Pod kraj 19. vijeka i u prvoj deceniji 20. vijeka i Kordunski Ljeskovac i okolna sela zahvatio je talas iseljavanja. Razlozi iseljavanja bili su ekonomske prirode. U portazi za poslom mnogi su se iselili u Sjedinjene Američke Države[10]. Iseljenici, ne rijetko oženjeni ljudi, su radeći u inostranstvu izdržavali porodice, koje su ostale u zavičaju. Poslije sloma Austrougarske monarhije 1918. godine Ljeskovac, kao i ostatak južnoslovenskih krajeva monarhije ulazi u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U novoj administrativnoj podjeli Kraljevine SHS selo je od 1918. godine pripadalo Pokrajini Hrvatske i Slavonije pa sve do 1922. kada je cjelokupan Slunjski kotar bio uključen u novoosnovanu Primorsko-krajišku oblast. Od 1929. godine, kada je država podjeljena na banovine, Ljeskovac je pripadao Savskoj banovini, a od 1939. u sastavu je Banovine Hrvatske sve do 1941. godine.
Drugi svjetski rat uredi
Organizacija otpora uredi
Kordunski Ljeskovac je u toku Drugog svjetskog rata bio u sastavu Nezavisne Države Hrvatske i to u italijanskoj interesnoj oblasti. Kao i sve oblasti NDH tako je i ovaj kraj pogodio talas ustaških zločina i progona. Najviše stanovništva je stradalo u toku prve tri godine rata, a posebno 1942. i 1943. godine. Masovna stradanja srpskog stanovništva već u prvim mjesecima okupacije dovela su do organizovanog otpora. U septembru 1941. godine je formiran gerilski odred u Kordunskom Ljeskovcu. Sredinom seprembra u selu je foriran partizanski odred „Kordunski Ljeskovac“ od geriskih grupa iz Crnaje i Korgunskog Ljeskovca[11]. Za komandanta je izabran Vasilj Božić, a za komesara Josip Sekulić[12]. Od toga trenutka stanovništvo Ljeskovca se aktivno uključuje u narodnooslobodilački pokret pod vođstvom KPJ[11]. Kordunski Ljeskovac tada postaje slobodna teritorija na koju se sklanjalo stanovništvo iz okolnih sela.
Istaknuti borci uredi
Iz Ljeskovca su bili ovi istaknuti učesnici narodnooslobolilačkog rata: Josip Sekulić koji je bio prvi komesar partizanskog odreda Kordunski Ljeskovac, Simo Sekulić, Milan Čakširan Budžan, prvoborac, narodni heroj i komandant čete. O Milanu Čakširanu je spjevana i pjesma:
Malo je takvih porodila žena
Kao majka Milu Čakširana
Dok mitraljez iz bunkera kosi
Bombaši mu privlače se bosi
Jer naš Mile samo tako radi,
Daruje mu bombu od pozadi.
Iz bunkera više pas ne laje,
Mile četi mitraljeze daje.[13]
Stradanja stanovništva uredi
Stanovništvo Korduna, a posebno opštine Rakovica podnijelo je velike žrtve tokom Drugog svjetskog rata. Stanovništvo Kordunskog Ljeskovca stradalo je u masovnim zločinima ustaša, odvođenjem u logore i borbama sa neprijateljem. Osim toga dosta naroda je umrlo od posljedica tifusa u toku Četvrte neprijateljske ofanzive u zimu 1943. godine. Tada se narod iz Ljeskovca povlačio zajedno sa parizanskom vojskom pravcem: Kordunski Ljeskovac-Bihać-Bosanski Petrovac-Drvar-Glamoč-Livno. Poslije jenjavanja ofanzive preživjeli su se vtaćali preko Glamoča, Lapca, Korenice i Plitvičkih Jezera u svoje pusto selo. Poslije ove velike bježanije narod Korduna, pa tako i Ljeskovca nije bježao dalje od svog zavičaja do kraja rata.
| Pali borci[14] | Žetve fašističkog terora | Umrli od tifusa | Ukupno |
|---|---|---|---|
| 98 | 420 | 164 | 682 |
Ustaški zločini uredi
Ustaše su na srpska sela u opštini Rakovica napadali iz svojih utvrđenih uporišta u Drežniku i Rakovici, ali i sa bosanske strane iz Cazina. Tokom Drugog svjetskog rata mnogi ustaški zločini su se desili i na ovom području:
- Kordunski Ljeskovac — Dakića Gaj: na prelazu preko Korane polovinom septembra 1941. na ovom mjestu ustaše su zaklale 17 ljudi iz sela Rujnica, Tržačka Raštela i Bukovica.
- Kordunski Ljeskovac: 18. jula 1942. ustaše iz Slunja i Cazina su izvršile napad na selo i u njemu ubile 262 stanovnika, od kojih je većina bilo žena i djece.
- Jama Stolina pećina: u lijevom kanjonu rijeke Korane, između Kordunskog Ljeskovca i Bugara. Na ulazu u pećinu ustaša je sjekirom ubio Evicu Rastovac, staru 38 godina, zato što je spriječavala bacanje bombi na srpske izbjeglice koje su se bile sklonile u istu 21. jula 1942. godine.
- Rakovica, opštinska štala: jul 1942. godine, ustaše su na ovom mjestu pogubile ukupno 326 stanovnika sela Kordunski Ljeskovac i Bugar.
Period 1945-1991. uredi
Po završetku Drugog svjetskog rata vratio se miran život u ovo selo na Kordunu, a stanovništvo se vratilo na svoja opustošena imanja. Krajem avgusta 1945. godine donesen je Savezni zakon o agrarnoj reformi i unutrašnjoj kolonizaciji, jer je bjegstvom Folksdojčera ostala znatna površina plodne zemlje u Vojvodini. Agrarnom reformom to je nacionalizovano i određeno za naseljavanje stanovništva iz siromašnih ktajeva, a takav je te 1945. godine bio i Kordunski Ljeskovac. Iz sela je, prema odlukama komisija, stanovništvo kolonizovano u podučje opštine Sombor, a prvenstvo su imale porodice boraca. Iz Ljeskovca su se tada samo u Čonoplju i Kljajićevo kod Sombora iselile 44 porodice, odnosno 307 stanovnika[15]. Ograničenja sa kojima su se tamo neki susreli, ali i čežnja za rodnim krajem natjerala je pojedine porodice da se vrate. Loša infrastruktura i industrijka nerazvijenost ovoga dijela Korduna natjerala je mnoge u novi talas iseljavanja 60-ih godina 20. vijeka. Tada se dobar dio Ljeskovčana seli u potrazi za poslom prvenstveno u Njemačku i Francusku. Iseljavaju se ljudi u punoj životnoj snazi, a u selo u demografskom pogledu stari. Iako je ovo iseljavanje donosilo, kao i ono u SAD početkom 20. vijeka, ekonomsku korist ono je dovelo do pada prirodnog priraštaja i značajnog smanjivanja broja stanovnika. Po popisu iz 1991. godine u selu je živjelo 316 stanovnika.
Period nakon 1991. godine uredi
Kordunski Ljeskovac se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazio u Republici Srpskoj Krajini. U selu do 1995. godine nije bilo ratnih okršaja, ali se dobar dio stanovnika iselio iz straha već u prvoj godini rata. Početkom avgusta 1995. godine u selo su ušle muslimanske snage iz susjedne Cazinske krajine. Pred nadiranjem hrvatsko-muslimanske vojske preostalo stanovništvo se iselilo većinom u Srbiju, u okolinu Beograda, Batajnicu, Novu i Staru Pazovu. Selo je potpuno uništeno, kuće su razorene i spaljene. Obnova poslije 1995. godine je tekla sporo, tako da se u selo vratio neznatan broj pretežno starijeg stanovništva. Prema popisu iz 2001. godine u selu je bilo 3, a 2011. godine 18 stanovnika, uglavnom starijih od 50 godina [1]. Do teritorijalne reorganizacije u Hrvatskoj Ljeskovac se nalazio u sastavu bivše velike opštine Slunj, a danas je u sastavu opštine Rakovica.
-
Kordunski Ljeskovac (Rastovci) — nakon vojne akcije hrvatske vojske u avgustu 1995. godine -
Kordunski Ljeskovac (Rastovci) — nakon vojne akcije hrvatske vojske u avgustu 1995. godine -
Kordunski Ljeskovac (Rastovci) — nakon vojne akcije hrvatske vojske u avgustu 1995. godine
Stanovništvo uredi
Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, naselje Kordunski Ljeskovac je imalo 18 stanovnika.[16]
Broj stanovnika po popisima uredi
| Nacionalnost[17] | 2011. | 2001. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. | 1953. | 1948. | 1931. | 1921. | 1910. | 1900. | 1890. | 1880. | 1869. | 1857. |
| br. stanovnika | 18 | 3 | 316 | 563 | 521 | 615 | 633 | 624 | 1.047 | 1.002 | 1.069 | 982 | 917 | 1.194 | 1.372 | 1.514 |
Napomena: Do 1900. iskazivano pod imenom Ljeskovac. U 2001. smanjeno izdvajanjem naselja Basara i Koranski Lug. U 1981. i 1991. sadrži podatke za naselja Basara i Koranski Lug.
Nacionalni sastav uredi
| Nacionalnost[17] | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. |
| Srbi | 305 (96,51%) | 474 (84,19%) | 691 (97,59%) | 850 (99,06%) |
| Hrvati | 3 (0,94%) | 13 (2,30%) | 7 (0,98%) | 6 (0,69%) |
| Jugosloveni | 5 (1,58%) | 73 (12,96%) | 6 (0,84%) | 0 |
| ostali i nepoznato | 3 (0,94%) | 3 (0,53%) | 4 (0,56%) | 2 (0,23%) |
| Ukupno | 316 | 563 | 708 | 858 |
Napomena: U tabeli: Nacionalni sastav, za popisne godine od 1961. do 1991. sadržani su podaci za novoformirana naselja: Basara i Koranski Lug.
Popis 1991. uredi
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mjesto Kordunski Ljeskovac je imalo 316 stanovnika, sljedećeg nacionalnog sastava:
Prezimena porodica koje su živjele u ovom selu uredi
Rastovac, Dakić, Gravara, Rončević, Dević, Tumara, Ćaćić, Bjelobrk, Vukas, Grgić, Smiljanić, Gvojić, Božić, Gravara, Kovačević, Roknić, Graora, Pjevac, Đermanović, Ćaćić, Kukić, Vukelić, Cvjetičanin, Sekulić, Čakširan, Egić, Miljković, Vorkapić, Zobenica, Kolundžija, Gojić, Klarić, Milošević, Beuk, Manojlović, Grković, Lokić, Opačić, Marjanović, Šaša, Vojvodić, Vučetić...
Znamenite ličnosti uredi
- Dara Sekulić, srpska pjesnikinja
- Nenad Tumara, krajiški pjevač, solista krajiških grupa Petrova gora i Zvuci Banije.
- Milan Čakširan, učesnik NOB i narodni heroj Jugoslavije.
Reference uredi
- ^ Radovan Lopašić, Bihać i Bihaćka krajina, Zagreb (1890), str. 283
- ^ Radovan Lopašić, Bihać i Bihaćka krajina, Zagreb (1890), strane 289-291.
- ^ Radovan Lopašić, Bihać i Bihaćka krajina, Zagreb (1890), str. 291
- ^ Galib Šljivo, Prvi pokušaj Bosanskih krajišnika da vrate Cetingrad... Prilozi, 31, Sarajevo (2002), str. 112
- ^ Manojlo Grbić, Karlovačko vladičanstvo, knj. 1, Karlovac (1891), strana 110.
- ^ a b Franz de Paula Julijus Fras, Cjelovita topografija Karlovačke vojne krajine,Gospić (1988), strana 210.
- ^ a b Franz de Paula Julijus Fras, Cjelovita topografija Karlovačke vojne krajine,Gospić (1988),str. 210
- ^ Šematizam, pravoslavne eparhije Gornjekarlovačke, 1871.
- ^ Vlado Božić, Ljudevit Rossi i Božićeva špilja, Srnjski zbornik 30, Senj (2003), strana 679.
- ^ „Ellis Island — FREE Port of New York Passenger Records Search[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 13. 04. 2014. g. Pristupljeno 21. 04. 2014. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ a b Dušan D. Miljković, Stradanja u Cazinskoj krajini i antifašistička borba, Beograd (2011), strana 144.
- ^ Miloš Gaćeša, Borci na Kordunu 1941 — Spomen Album, Grafički Zavod Hrvatske, Zagreb 1986, stranica 276.
- ^ Dušan D. Miljković, Stradanja u Cazinskoj krajini i antifašistička borba, Beograd (2011), strana 169.
- ^ Svetozar Livada, Kordunski rekvijem,Zagreb (2008) strana 270.
- ^ Svetozar Livada, Kordunski rekvijem,Zagreb (2008) strane 324-337.
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. 2011. Pristupljeno 25. 4. 2014.
- ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Izvori i literatura uredi
- Vlado Božić, Ljudevit Rossi i Božićeva špilja, Srnjski zbornik 30, Senj (2003), strane 679-692.
- Manojlo Bubalo — Kordunaš, Iz vremena ogulinkog Korduna za vreme graničarske uprave, Glasnik etnografskog muzeja u Beogradu, knjiga XX, Beograd (1957), strane 186-193.
- Manojlo Grbić, Karlovačko vladičanstvo, knj. 1, Karlovac (1891)
- Svetozar Livada, Kordunski rekvijem,Zagreb (2008)
- Radovan Lopišić, Bihać i Bihaćka krajina, Zagreb (1890)
- Dušan D. Miljković, Stradanja u Cazinskoj krajini i antifašistička borba, Beograd (2011)
- Naselja i stanovništvo RH od 1857-2001. godine, Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske, Zagreb, 2005.
- Adam Pribićević, Naseljavanje Srba u Hrvatskoj i Dalmaciji, Vindzor (1955)
- Milan Radeka, Gornja krajina ili Karlovački generalat, Zagreb (1975)
- Drago Roksandić, Srbi u Hrvatskoj od 15. stoljeća do naših dana, Zagreb (1991)
- Franz de Paula Julijus Fras, Cjelovita topografija Karlovačke vojne krajine, Gospić (1988)
- Šematizam pravoslavne eparhije Gornjekarlovačke, 1871. g.
- Galib Šljivo, Prvi pokušaj Bosanskih krajišnika da vrate Cetingrad u sastav Bosanskog ejaleta (26. april 1809.-14. maj 1810.) Prilozi, 31, Sarajevo (2002), str. 111-136
- Dabić, Vojin S. (2000). Vojna krajina: Karlovački generalat (1530-1746). Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
