Википедија

Operacija Maslenica

Operacija Maslenica ili agresija na Ravne Kotare predstavlja planiranu i organizovanu seriju napada na srpska sela na području Ravnih Kotara koje su sproveli pripadnici hrvatske vojske sa ciljem etničkog čišćenja ovog prostora od srpskog stanovništva.[4] Sam naziv „Maslenica” je kodni naziv Vojske Republike Hrvatske za ovu akciju.

Operacija Maslenica
Deo rata u Hrvatskoj
Maslenica na karti Hrvatske
Maslenica
Maslenica
Maslenica na karti Hrvatske
Vreme22. januar — 1. februar 1993.
Mesto
Maslenica, Republika Srpska Krajina (današnja Hrvatska)
Ishod taktička pobeda hrvatskih snaga
Sukobljene strane
 Hrvatska

Republika Srpska Krajina
 Republika Srpska

Komandanti i vođe
Janko Bobetko
Ante Gotovina
Ante Roso
Mirko Norac
Mladen Markač
Mirko Šundov
Miljenko Filipović		 Mile Novaković
Kosta Novaković
Milan Đilas
Jovo Dopuđ
Dragan Harambašić
Dragan Tanjga
Momčilo Bogunović  †
Veljko Milanković  Ranjen
Jačina
10.000 3.500[a]-8.500[b]
Žrtve i gubici
127[1]
ranjeno: 158

srpski izvori : 348 vojnika i civila, uključujući 35 žena i troje dece[2]

hrvatski izvori : 490 vojnika[3]

U ovoj akciji koja je trajala do kraja 1993. godine ubijeno je i nestalo 348 civila i vojnika, a među njima 40 žena i četvoro dece. U hrvatskim logorima ali i u svojim kućama silovano je najmanje 50 žena i devojčica srpske nacionalnosti. U zbegovima je kao direktna posledica agresije umrlo još 165 civila, a ukupan broj stradalih je 513.[4] Sa područja Ravnih kotara, koje su u ovoj akciji delimično zauzele hrvatske snage (nekoliko desetina km²), ukupno je prognano oko 10.000 stanovnika srpske nacionalnosti.[5] Sela Smoković, Islam Grčki i Kašić su potpuno uništena i spaljena,[5] a stradala su i nacionalno mešovita sela: Murvica, Crno, Zemunik, Poljica, Islam Latinski. Srbi iz tih sela su prognani, mučeni, poklani ili odvedeni u hrvatske logore.[6] Za ove zločine niko nije procesuiran niti kažnjen.[7]

Prethodnica uredi

Raspadom SFRJ 1990-1991, i cepanjem SR Hrvatske od Jugoslavije, preko 650.000 Srba ostalo je da živi u SR Hrvatskoj. Nove vlasti u Hrvatskoj na čelu sa predsednikom dr Franjom Tuđmanom i vodećom strankom HDZ ubrzano su radili na ponavljanju genocida, odnosno proterivanja Srba iz SR Hrvatske. Čak i JNA koja je bila na području cele SFRJ jedina legitimna oružana sila, postala je nepoželjna i njeni pripadnici, kao i kasarne, stalno su napadani 1991. A u leto 1991. počeo je i otvoreni rat protiv Srba i JNA. U tom ratu, Srbi su proglasili RSK 19. decembra 1991.

Hrvatska vojska je pre ove akcije protiv krajiških Srba izvela napad na Miljevački plato 21. juna 1992.[6]

Državni i vojni vrh RSK je znao na osnovu procena i obaveštajnih podataka da će Hrvatska izvršiti napad ograničenog karaktera da bi ispitala snagu Srpske vojske Krajine i da će u nastaloj situaciji nastojati maksimalno da eksploatiše eventualni uspeh u napadu. Procenjeno je da bi za Hrvatsku najveći uspeh bio povezivanje dalmatinske obale i komunikacija koje su bile u prekidu zbog mosta u Maslenici koji nije bio u funkciji. Takva procena nije bila jednoglasno prihvaćena iz razloga što je bilo onih koji su verovali da će Hrvatska prvo planirati i izvesti napad na Zapadnu Slavoniju koja je u odnosu na centralni deo Krajine bila dislocirana i sa najslabijim snagama.[8]

Napad uredi

 
Operacija Maslenica: puna linija - početni položaji; isprekidana linija - front nakon hrvatskog napada i srpskih kontranapada.

Nakon uspostavljanja prekida vatre 2. januara 1993. između vlada Republike Hrvatske i Republike Srpske Krajine, hrvatske snage su tokom dvadeset dana preduzimale samo simbolične vojne operacije uperene protiv srpskog življa u Republici Srpskoj Krajini, a među njima naročito se istakla ona u Maslenici do koje je došlo 22. januara 1993.[9] I tako je, u nastojanju da steknu kontrolu nad mostom i okolinom u pomenutom kraju, hrvatska vojska prekršila UNPROFOR-ovu demarkacionu liniju i započela ofanzivu 22. januara oko 6 časova.[10] Napad je otpočeo u zadarskom zaleđu iz nekoliko pravaca ali je odmah bilo jasno da je glavni pravac napada ka Maslenici. Pomoćni pravci napada bili su na Velebitu u pravcu Gračaca sa verovatnim ciljem presecanja komunikacije Obrovac – Gračac i iz Sinja sa verovatnim ciljem oslobađanja brane i hidroelektrane Peruća sa okolinom. Prvog dana operacije napad je izgledao dobro planiran i organizovan jer je u odnosu na srpsku stranu postignuto određeno iznenađenje. Narednih dana međutim, sve do završetka operacije, HV je delovala prilično stihijski i neorganizovano. U selu Žegar kod Obrovca Glavni štab Srpske Vojske Krajine je imao svoje istureno komandno mesto u kom se nalazio general Mile Novaković, koji nije imao odrešene ruke u komandovanju i kome je neko postavljao ograničenja u odlučivanju.[11] Četvrtog dana napada HV, srpske jedinice su se nalazile u povoljnom taktičkom položaju u odnosu na hrvatske jedinice i bilo je moguće zadati im odlučujući kontraudar ali to nije učinjeno iz nepoznatih razloga. Graničarima SVK su veliku i nesebičnu pomoć pružili pripadnici garde Željka Ražnatovića Arkana i pripadnici VRS u kojoj su prednjačili borci jedinice Vukovi sa Vučjaka i njihov komandant Veljko Milanković koji je prilikom dejstva hrvatske artiljerije teško ranjen. Podlegao je povredama 14. februara 1993.[12] Gubitkom Masleničkog mosta i aerodroma Zemunik, krajiški Srbi su ostali sa jako malo prostora za političke manevre. Uprkos tome, vlada Republike Srpske Krajine, odnosno Knin je bio spreman na pregovore sa Zagrebom u cilju da „skroz normalizuje srpsko-hrvatske odnose“.[traži se izvor] Napad Republike Hrvatske na južne delove Republike Srpske Krajine se desio u toku realizacije „Vensovog plana“. Prema „Vensovom planu“ Republika Srpska Krajina je stavljena pod zaštitu mirovnih snaga UN-a, odnosno Unprofora, a ovo je bila treća po redu agresija Republike Hrvatske na zaštićeno područje UN-a.[4] Tokom napada, hrvatske snage su zauzele deo Ravnih kotara, aerodrom Zemunik, branu i hidroelektranu Peruća, nekoliko vrhova na planini Velebit i objekte na lokacijama Tulove Grede i Velika Bobija, kao i Novigrad.[4]

Srpske snage su odbačene u zadarskom zaleđu. Veće bezbednosti UN je donelo Rezoluciju 802. Dostignutu liniju u napadu Hrvatska vojska nije napustila ni nakon kritike međunarodne zajednice. Akcija Maslenica je smatrana u početku promašenom vojnom operacijom ali je i takva donela uspeh Hrvatskoj a RSK još jedan poraz i nesigurnost.[12]

U hrvatskom napadu na područje Ravnih kotara su najviše stradala naselja Smoković, Islam Grčki i Kašić, koja su spaljena, a nakon njih i naselja Murvica, Crno, Zemunik Gornji, Poljica i Islam Latinski, koja su delimično spaljena.[4] Ovaj napad su planirali i izveli Janko Bobetko, Ante Gotovina, Ante Roso, Mirko Norac i Mladen Markač, a odobrenje je dao Franjo Tuđman.[5] Mnogi od hrvatskih komandanata su tada ili ubrzo potom unapređeni u činove generala.[5] Jedan od učesnika ovih događaja je bio i kosovski Albanac Agim Čeku, koji je u hrvatskoj vojsci bio načelnik artiljerije sektora „Velebit“.[5]

Intenzivne borbene aktivnosti za Ravne Kotare potrajale su do kraja marta 1993, a slabijeg intenziteta i do kraja te godine.[13]

Zločini uredi

Tokom nekoliko dana napada hrvatskih snaga na područje Ravnih kotara u sastavu Republike Srpske Krajine, stanovnici ovog područja, odnosno Srbi iz naselja Smoković, Islam Grčki, Kašić, Murvica, Crno, Zemunik Gornji, Poljica i Islam Latinski, su ubijeni, prognani ili odvedeni u hrvatske zatvore i logore.[4] U zločinima hrvatskih snaga su stradali i pripadnici Srpske vojske Krajine, kao i civili, među kojima je bilo i 40 žena i četvoro djece.[4] Od ukupno 348 žrtava srpske nacionalnosti, bilo je 72-oje civila, mahom žena, starijih lica i dece kao 108 ratnih zarobljenika koji su likvidirani na krajnje okrutan način.[5] Osam lica se i dalje vode kao nestala.[4] U napadu na selo Islam Grčki, pripadnici hrvatske vojske su mučili pa masakrirali bračni par - penzionere Jovu (60) i njegovu suprugu Stanu Despot (59) koje su usmrtili hladnim oružjem pa ispalili u njihova tela više metaka.[14] Na svirep način ubijeni su i majka i sin - Ana (81) i Mišo Uzelac (48), civili iz sela Islam Grčki.[14] Mišu su odmah ubili na kućnom pragu pa ga izmasakrirali, a teško pokretnu Anu su zatočili u jednom od zloglasnih hrvatskih logora, gde su je strahovito mučili i zlostavljali da bi je potom ubili.[14] U selu Donja Jagonja, u podrumu svoje porodične kuće, hrvatski vojnici su na spavanju ubili Srpkinju Nevenku Crnobrnju (33) i njenu ćerku Snježanu Crnobrnju koja je imala samo 12 godina.[14] U napadu na Smiljčić, ubijena je Danica Pupovac (36) dok je njen petogodišnji sin Georgije tom prilikom izgubio ruku i zadobio teške povrede.[14] U okrilju noći, u artiljerijskom napadu na selo Buković ubijeni su Milenko Gagić, njegova petogodišnja ćerka Milena i sedmogodišnji sin Milan Gagić, dok je majka Branka Gagić zadobila teške povrede.[14] U granatiranju osnovne škole i civilnih objekata u Karinu ubijene su devojčica Nataša Jokić (17), njena tetka Soka Arčaba (43) i penzionerka Sofija Cupać (79), dok je teško ranjeno dvadesetak civila, uključujući i četvoro dece.[14]

U napadu na Gornje Biljane ubijene su penzionerka Olga Miljević (67), devojka Ines Drača (22) i mnogi drugi civili.[14] U Zemuniku hrvatske snage likvidiraju staricu Mandu Subotić, penzionerku od 62 godine, a nešto ranije u istom selu rafalima su pokošeni civili Mirko Subotić (35) i Dostana Ćoso (23).[14] U Smokoviću je u svojoj porodičnoj kući zlostavljana, mučena pa doslovno masakrirana teško pokretna starica Božica Prostran (74).[14] U Donjim Miranjama u svojoj porodičnoj kući ubijena je domaćica Ljubica Šekuljica, a kao nestali se od rata vode Danka Novaković (50), Radoslav Pavić (87), Marija Opačić (84), Slavka Višić (47) koji su najverovatnije zarobljeni pa likvidirani u nekom od logora.[14] Damir Brkljač preživeo je pokolj na Malom Alanu, a u svojoj izjavi je naveo kako je njegov otac Dane Brkljač (46) tom prilikom lakše ranjen ali ga je hrvatska vojska zarobila i ubila.[14] Mnogi civili su pronađeni masakrirani po svojim kućama, sa prerezanim grlom, bez jednog ili više ekstremiteta, sa brojnim znacima mučenja.[14] Medicinsku sestru Dušanku Gaćešu (25), hrvatski vojnici su zarobili i zlostavljali a potom je usmrtili; patolozi su na Dušankinom telu utvrdili prostrelnu ranu na levoj natkolenici i rasekotinu na desnom ramenu, te smrtonosnu povredu čeonog dela glave, nanesenu tupim predmetom, najverovatnije krampom.[14]

Hrvatske snage su imovinu stanovnika ovoga kraja opljačkale ili uništile. Kulturna dobra koja govore o istoriji Srba na ovom području, poput kulturnih spomenika, crkava i grobalja, su uništeni, oskrnavljeni ili porušeni.[5] Među stradalim spomenicima kulture su Dvori Janković Stojana sa crkvicom Svetog Georgija u Islamu Grčkom, u kojoj je sahranjen srpski književnik Vladan Desnica.[5] U ovoj operaciji su stradale i srpske pravoslavne crkve Svetog Georgija u Smokoviću i Svetog Ilije u Kašiću.[5] Sa područja Ravnih kotara ukupno je prognano oko 10.000 stanovnika srpske nacionalnosti, a u zbjegovima je umrlo 165 Srba kao direktna posljedica napada hrvatskih snaga na civilno područje pod zaštitom Ujedinjenih nacija.[5] Kada su hrvatske snage zauzele ovo područje, po naseljima ovoga kraja je dolazilo do pojedinačnih egzekucija nenaoružanog srpskog stanovništva, ili do hapšenja. Svi Srbi koje su hrvatske snage zatekle, a koji nisu ubijani na licu mjesta, su odmah odvođeni u zatvore u Zadru i Splitu (logor Lora), gdje su mučeni, a neki i ubijani.[traži se izvor] Jedan od najtežih zločina se desio prvog dana operacije na velebitskom prevoju Mali Alan.[4] U neposrednoj blizini osmatračnice UNPROFOR-a na Velebitu, odnosno planinskom prevoju Mali Alan, pripadnici hrvatske specijalne policije su izvršili napad na malu grupu pripadnika Srpske vojske Krajine sa područja Gračaca.[4] Ovaj zločin poznat kao pokolj na Velebitu 1993. ili pokolj na Malom Alanu 1993. se ističe po svireposti napadača i načinu na koji su ubijani zarobljeni Srbi, među kojima je bila i jedna bolničarka.[4][15]

Medijski izveštaji uredi

Iz ugla evropske javnosti, štampe obeju strana su raspravljajući o ovom događaju bacale na njega manje-više ružnu sliku: u Hrvatskoj je kao rezultat povećane upotrebe eufemizma i paradoksije konsolidovan simboličan efekat pobede; dok je u Srbiji, u pokušaju da se umanje gubici, događaj bio objavljen javnosti putem iskrivljenog jezika paradoksije i parafraze.[16] Hrvatska štampa proslavljala je pobedu, ali je, imajući u vidu da bi to moglo prouzrokovati negativne međunarodne reakcije, pribegla objašnjenjima da bi opravdala operaciju - operacija je bila neminovna zbog: 1) ponovnog uspostavljanja saobraćaja između kontinentalnog dela zemlje i Dalmacije; 2) zaštite mostova od napada srpskih snaga. Sve u svemu, akcija je bila okarakterisana kao „čišćenje terena“ i „dovođenje reda“.[17]

Optuženi uredi

Posledice uredi

 
Maslenički most obnovljen 2005. godine.

Imanja čiji su vlasnici Srbi bila su opljačkana i potpuno uništena. U izbeglištvu se našlo oko 10.000 ljudi iz podvelebitskih i ravnokotarskih sela. Za krajiške Srbe ovo je bio težak udarac. Nakon ovog poraza došlo je do sukoba između vojnog i političkog vrha RSK. Jedinici Željka Ražnatovića Arkana trajno je zabranjen ulazak u RSK.[19] Ni nakon 20 godina nakon ovog zločina, skoro niko od krajiških Srba se ne vraća na svoja imanja. Pred hrvatskim i međunarodnim sudovima za ovaj zločin još niko nije procesuiran. Stevan Veselinović, jedan komandant voda SVK, dao je srpskom Tužilaštvu izjavu i video materijal gde se jasno vide ubistva 22 vojnika SVK i jedne medicinske sestre Dušanke Gaćeše na prevoju Mali Alan, ali Tužilaštvo nije do sada pokrenulo istragu. Stevan Veselinović je išao i u Kancelariju Haškog suda u Beogradu, ali oni nisu bili zainteresovani za taj slučaj.[6] Hrvatsko stanovništvo neprijateljski dočekuje Srbe povratnike u Ravnim Kotarima i Bukovici dok pravno-birokratski sistem Republike Hrvatske čini sve da odmogne povratak ljudima na svoja viševekovna imanja.[19] Ni posle 30 godina od zločina za njega niko nije osuđen.[20]

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Na početku napada
  2. ^ Na vrhuncu napada

Reference uredi

  1. ^ VRA "Maslenica" - 15. obljetnica akcije
  2. ^ „"Maslenica"-u agresiji poginulo 348 vojnika i civila”. rtrs.tv (na jeziku: srpski). 21. 1. 2011. Pristupljeno 1. 3. 2015. 
  3. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 2. 2. 2009. g. Pristupljeno 21. 1. 2024. 
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j „Godišnjica stradanja Srba u akciji „Maslenica“”. Radio-televizija Vojvodine. 22. 1. 2011.  (jezik: srpski)
  5. ^ a b v g d đ e ž z i RTRS (22. 1. 2011). „Služen parastos Srbima ubijenim u akciji „Maslenica“”. Radio televizija Republike Srpske.  (jezik: srpski)
  6. ^ a b v „Ravni Kotari, Maslenica 93, Pristupljeno 16. 3. 2013.”. Veritas.org.rs. Pristupljeno 16. 3. 2013. 
  7. ^ „U hrvatskoj akciji „Maslenica” poginulo i nestalo 348 Srba, nema kažnjenih za zlodela”. Politika. 22. 1. 2022. Pristupljeno 23. 1. 2022. 
  8. ^ „Rat u Hrvatskoj iz pera jednog obaveštajca, str. 139” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 16. 5. 2011. g. Pristupljeno 15. 1. 2011. 
  9. ^ Ramet 2010, str. 69
  10. ^ A Political Chronology of Europe. Psychology Press. 2001. str. 69—70. ISBN 978-1-85743-113-1. 
  11. ^ „Rat u Hrvatskoj iz pera obavještajca, str. 138” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 9. 2013. g. Pristupljeno 10. 10. 2017. 
  12. ^ a b „Rat u Hrvatskoj iz pera jednog obaveštajca, str. 140” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 16. 5. 2011. g. Pristupljeno 15. 1. 2011. 
  13. ^ Operacija „Maslenica” u filmskoj seriji „General”, Politika 26. 1. 2020.
  14. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj [1], Pristupljeno 21. 1. 2021.
  15. ^ „Saopštenje Veritasa o Ravnim Kotarima, Pristupljeno 16. 3. 2013.”. Veritas.org.rs. 21. 1. 2013. Pristupljeno 16. 3. 2013. 
  16. ^ Kolstø 2009, str. 76
  17. ^ Zoran Vodopija - „Promašeno iskupljenje“, Večernji list, 27. februar 1993, str. 2
  18. ^ „Godišnjica stradanja Srba u Ravnim Kotarima 1993, Pristupljeno 16. 3. 2013.”. Srbel.net. 22. 1. 2013. Arhivirano iz originala 18. 6. 2013. g. Pristupljeno 16. 3. 2013. 
  19. ^ a b „Rat u Hrvatskoj iz pera jednog obavještajca, str. 141” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 16. 5. 2011. g. Pristupljeno 15. 1. 2011. 
  20. ^ P., D. (22. 1. 2023). „Zločin nad Srbima u Maslenici punih 30 godina bez osude”. Politika. Pristupljeno 23. 1. 2023. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Масленица&oldid=27456134”