Park prirode Šargan — Mokra Gora

Park prirode Šargan — Mokra Gora fizički pripada Dinaridima, a u okviru njih, Starovlaško-raškoj visiji, regiji u jugozapadnoj Srbiji.

Park prirode Šargan — Mokra Gora
IUCN kategorija V (zaštićeni krajolik/morski pejzaž)
Lokomotiva, simbol Šargana i Mokre Gore
Mjesto	Srbija
Najbliži grad	Užice
Površina	10.813 hektara
Upravljačko tijelo	Srbija

Danas kroz Šargan i Mokru Goru prolazi međunarodni magistralni putni pravac E-761 koji preseca Srbiju, Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku povezujući jugoistočnu sa zapadnom Evropom. Od devet transevropskih putnih koridora koji prolaze kroz Srbiju, koridor E-761 kod Višegrada prelazi iz Republike Srpske u Srbiju i ide od Mokre Gore preko Užica, Čačka, Kraljeva, Kruševca, Paraćina i Zaječara, dalje prema Bugarskoj i Rumuniji.

Park prirode Šargan — Mokra Gora prostire se na delovima katastarskih opština Mokra Gora i Kremna u opštini Užice, na delu katastarske opštine Semegnjevo u opštini Čajetina, kao i na delu katastarske opštine Zaugline u opštini Bajina Bašta.

Geološka građa

Mokra Gora

Područje Tare, Zlatibora i mokrogorske kotline izgrađeno je od magmatskih, metamorfnih i sedinmentnih stena koje su stvarane od paleozoika, preko mezozoika do kenozoika.

Najstarije stene nastale su u donjem i srednjem paleozoiku. Izgrađene su od peščara, alevrolita, glinaca i krečnjaka nataloženih u morima uz istovremeno izlivanje lava bazičnog sastava. Ove su stene u toku gornjeg paleozoika pod uticajem visokih temperatura i pritiska metamorfisane u metapeščare, filite, kristalaste krečnjake i hloritske škriljce. Od kraja devona, pa do početka trijasa, ove metamorfisane stene su tektonskim pokretima dospele na površinu.

U mezozoiku, početkom donjeg trijasa, novi tektonski pokreti su na ovaj prostor ponovo vratili more. Pre 250 do 210 miliona godina na dnu mora taložili karbonati bogati fosilima.

U toku jure prvobitno su taloženi glinoviti sedimenti, rožnaci, peščari i krečnjaci. Kasnijim produbljivanjem i širenjem okeanskog prostora, duž raseda su dovedeni peridotiti iz gornjeg omotača i izlivene ogromne količine bazaltnih lava. Naknadnim sužavanjem okeanskog prostora peridotiti su se nabacili na gornjotrijaske krečnjake i sedimente donje jure koji su metamorfisali pod uticajem visokih temperatura i pritiska. U toku gornje krede nastavljeno je taloženje krečnjaka koji danas leže preko paleozojskih stena, trijaskih krečnjaka ili peridotita. I najzad, u kenozoiku, za vreme tercijara i početka kvartara nakon povlačenja mora u depresijama nastalim tektonskim pokretima, stvarani su izolovani baseni u kojima su se taložili slatkovodni jezerski sedimenti, peskovi i gline.

Biljni i životinjski svet

Od ukupno 722 vrsta i podvrsta cvetnica i paprati ovog područja, 6,2% čine endemični i subendemični taksoni. Najveći broj endemita spada u grupu balkanskih elemenata koji ne prelaze granice Balkanskog poluostrva. Ovde se na primer, mogu naći jugoslovenski zvončić, Hajnaldova nevesika , hrvatska bresina , Pančićeva mlečika , srpski luk, runjika , lanilist i mnogi drugi endemiti.

U vodotocima koji pripadaju hladnim salmonidnim vodama, najčešće se sreću potočna mrena , potočna pastrmka , uklija , klen , peš i jedan predstavnik paklara. U fauni vodozemaca prednjače šareni daždevnjak, žutotrbi mukač, obična krastava žaba, zelena krastava žaba, grčka žaba i prava žaba, dok faunu gmizavaca čine slepić, obični zelembać, zidni gušter, smukulja, eskulapov smuk, ribarica i poskok.

Dosadašnjim istraživanjima faune ptica ustanovljeno je prisustvo 60 vrsta.

Faunu sisara čine 32 vrste bez slepih miševa koji još uvek nisu dovoljno istraženi.

Vode

Hidrografski potencijali Parka prirode čine podzemne vode, izvori, vrela, potoci, manji rečni tokovi i planinske tresavice.

Izvori i vrela javljaju se u visinskoj zoni obodnog područja Šargana, Tare i Viogora, kao i u rečnim dolinama na pregibu dolinske strane i dolinskog dna.

Vode mokrogorske kotline otiču u sliv Drine, dok vode kremanske kotline u sliv Zapadne Morave. Vododelnicu između ova dva sliva čini planina Šargan.

Najveća reka mokrogorske kotline je Kamišna koja izvire ispod južnih padina Velikog venca i nakon 17565 m ukupnog toka, ispod Kotromana se uliva u Beli Rzav, a po spajanju sa Crnim Rzavom daje Rzav, koji se uliva u reku Drinu. Ispod zaseoka Glibetići, u Kamišnu se ulivaju njene dve najveće pritoke - Šargančica (2322 m), koja izvire na Šarganu ispod Tabačke kose i Postanjski potok (4951 m) koji teče sa Ivera. Ispod Kotromana, pre ulivanja u Beli Rzav, Kamišna prima i vode Krsmanskog potoka. Od brojnih manjih potoka koji se ulivaju u Kamišnu, treba pomenuti Drugančicu, Smrdljivi potok, Brezjak, Rakije, Crni potok i Dubošac. Najveća reka kremanske kotline je Bratešina kojoj se kao izvorišni krakovi Đetinje pridružuju Konjska reka i Užički potok. Đetinja se u svom daljem toku uliva u Zapadnu Moravu.

Posebne vrednosti

Klisure

Duboko usečena klisura Suvog potoka stešnjena između Tustog brda i Ograđenice, kao i klisure Kamešine i Dubošca ispod Viogora, Đoge i Skakavca, predstavljaju jedinstvena područja divljine. Njihovim dnom teku slapoviti potoci svedeni na usko rečno korito iznad kojih se uzdižu strme litice, odseci i ostenjaci. Na njima stražare usamljena stabla crnog bora prkoseći gromovima i zubu vremena. Svojom lepotom naročito se izdvaja 12 metara visok vodopad Skakavac u koritu Kamišne.

Brdo Vao

Krečnjačko brdo Vao (1219 m), okruženo zaseocima Timotijevići, Podstenje, Turudići i Milekići, predstavlja oazu divljine omeđenu usečenim i teško prohodnim dolinama potoka Grubiševac i Suvodol. Strmi odseci ovog krečnjačkog brda prošarani su brojnim jamama i pećinama od kojih su najpoznatije Hajdučka i Crvena pećina.

Alpski različak

Alpski različak, nalazi se na krečnjačkom grebenu Ograđenice obraslom šikarama jasena i crnog graba. Pominje se u Crvenoj knjizi flore Srbije kao krajnje ugrožena vrsta (CR), u neposrednoj opasnosti od iščezavanja u Srbiji i u Crnoj Gori. Areal ove vrste obuhvata nekoliko lokaliteta u Španiji, na Alpima i na Balkanskom poluostrvu gde se javlja sporadično u Hercegovini, Crnoj Gori i zapadnoj Srbiji. U Srbiji je za sada sa sigurnošću evidentiran jedino na Ograđenici iznad sela Mokra Gora.

Cvakija

Cvakija je endemoreliktna serpentinofita čije prostranstvo obuhvata retka staništa zapad Srbije, Bosne i Hercegovine i Albanije.

Veliki tetreb

Veliki tetreb , krupna ptica iz porodice koka, živi u četinarskim šumama planinskih oblasti. Uništavanje šumskih staništa i uznemiravanje ove ptice, dovelo je do drastičnog smanjenja njene brojnosti. Danas je u Srbiji populacija velikog tetreba procenjena na 70 do 85 parova. Od toga, u središnjoj Srbiji živi 10 do 15 parova, dok se ostatak populacije nalazi u južnoj Srbiji, na Kosovu i Metohiji. Iz ovih razloga, veliki tetreb je zakonom strogo zaštićen kao prirodna retkost Srbije. Na Mokroj Gori nekoliko parova ove ugrožene vrste naseljava visoke šume crnog bora sa crnjušom na serpentinitima Jelovca i Šišatovca.

Mrki medved

Mrki medved pripada redu zverova čiji je opstanak u čitavoj Evropi veoma ugrožen. U Srbiji je zbog uništenja prirodnih staništa i krivolova njegova populacija poslednjih decenija opala na svega 150 jedinki. Zbog toga je mrki medved kod nas trajno zaštićen. Na širem području planine Tare koji uključuje i Mokru Goru, danas živi stabilna populacija od oko 50 medveda u disperziji što ovaj prostor čini njihovim najznačajnijim pribežištem u Srbiji.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Literatura

• Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. 
• Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3. 

Spoljašnje veze

• Sajt Parka prirode Šargan — Mokra Gora