Hronologija Narodnooslobodilačke borbe januar 1942.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji su se desili tokom januara meseca 1942. godine:
 ← decembar '41 · Hronologija Narodnooslobodilačke borbe u 1942. godini · februar →
|
1. januar uredi
- Kod sela Vučja, blizu Leskovca, četnici i nedićevci napali Leskovački partizanski odred. Oni su zauzeli Vučje i prinudili Leskovački odred da se povuče ka planini Kukavici.[1]
2. januar uredi
- U blizini sela Štitara, kod Berana, u borbi protiv četnika, poginuo politički komesar Beranskog partizanskog bataljona „Miloš Mališić“, Radomir Mitrović (1912—1942), narodni heroj.[2][3]
- U blizini sela Piperci, kod Bijeljine, delovi Majevičkog partizanskog odreda vodili borbe sa Šestim pešadijskim pukom Domobranstva NDH. U ovoj borbi poginuo je komandir Prve čete Majevičkog odreda Krsto Bjeletić (1917—1942), narodni heroj.[2][4]
3. januar uredi
- Opunomoćeni komandujući general u Srbiji izdao zapovest o otpočinjanju ofanzive protiv glavnine partizanskih snaga u istočnoj Bosni tzv. „Druga neprijateljska ofanziva“. Plan ofanzive bio je - jednovremenim koncentričnim napadom iz Višegrada, Zvornika, Tuzle i Sarajeva, potisnuti, okružiti i uništiti partizanske snage na prostoriji Vlasenica, Han Pijesak, Žljebovi. U ofanzivi su bile angažovane sledeće okupatorske snage: nemačka 342. i 718. pešadijska divizija i jedan bataljon nemačke 714. pešadijske divizije, sedam domobranskih bataljona, šest haubičkih diviziona, dve pionirske i jedna železnička četa i dve eskadrile izviđačke avijacije. Za početak ofanzive određen je 15. januar.[5]
- U toku noći 3/4. januara, u blizini Vladičinog Hana, od bugarske zasede ubijen Jordan Nikolov Orce (1916—1942), narodni heroj, koji je po direktivi CK KPJ bio upućen u Makedoniju da radi na organizovanju ustanka.[1][6]
5. januar uredi
- U toku noći 5/6. januara, delovi Prvog bataljona Drugog krajiškog partizanskog odreda zauzeli Blagaj (na pruzi Prijedor—Bosanski Novi) i spalili železničku stanicu, sve državne zgrade, fabriku gipsa i uređaje žičane železnice. Time su pruga i put Prijedor—Bosanski Novi bili prekinuti više meseci. Posada (jedan vod Sedme čete domobranskog Dvanaestog pešadijskog puka) uglavnom je zarobljena.[7]
6. januar uredi
- U blizini sela Visoka, kod Arilja partizanski bataljoni iz Užičkog, Čačanskog i Drugog šumadijskog odreda vodili borbu protiv četnika i Šestog dobrovoljačkog odreda. U teškoj borbi četnicima su naneti gubici od osam mrtvih i 17 ranjenih boraca.[1]
- Od zadobijenih rana u borbi na Jelinom dubu, kod Podgorice, umro komandir Gornjopiperske partizanske čete Radoslav Popović (1909—1942), narodni heroj.[2][8]
- U selu Mošorinu, kod Žablja, mađarske okupacione vlasti na zverski način pobile 104 muškarca, 47 žena i 29 dece, mahom srpske narodnosti.[1]
7. januar uredi
- U selu Ivančićima, kod Sarajeva, otpočelo dvodnevno savetovanje Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, kome su prisustvovah generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito, članovi Politbiroa CK KPJ Edvard Kardelj i Milovan Đilas i još nekoliko članova Centralnog komiteta KPJ. Na savetovanju su istaknute sledeće greške: kolebljiv stav prema četnicima, nesređivanje slobodne teritorije, zanemarivanje organizovanja partijskog rada i preuzimanje vojnih dužnosti, nebudnost, nepodizanje mlađeg komandnog kadra i sporost u formiranju pokretnih udarnih jedinica. Zauzet je stav u pitanju odnosa sa četnicima i donete su značajne odluke u pogledu učvršćivanja partizanskih jedinica, formiranja Dobrovoljačkih odreda i napuštanja frontalnog ratovanja.[5][9]
8. januar uredi
- U Zagreb stigli, sa oslobođene teritorije istočne Bosne, članovi Organizacionog sekretarijata CK KPJ za neoslobođene krajeve Ivo Lola Ribar i potom Edvard Kardelj. Ovaj organ Centrslnig komiteta imao je zadatak da uspostavi čvrste veze sa rukovodstvima ustanka u Hrvatskoj, Sloveniji, Srbiji i Makedoniji i ostvari neposredni uticaj CK KPJ i Vrhovnog štaba na razvoj partijskih organizacija, NOP odreda i NO obora u ovim delovima Jugoslavije.[10][11]
- U selu Čevljanovići, kod Ilijaša stigla dvojica kurira iz Srema, koji su Vrhovnom štabu NOPOJ i CK KPJ doneli pismo Okružnog komiteta KPJ za Srem. Jedan od dvojice kurira bio je Boško Palkovljević Pinki, poznati partizanski borac iz Srema, koji je Vrhovnog komandanta Josipa Broza Tita informisao o borbama u Sremu. Po motivima njegovog putovanja iz Srema do Romanije, koje je trajalo skoro mesec dana, književnik Jovan Popović je napisao pripovetku Pinki je video Tita.[12]
9. januar uredi
- Delovi 750. puka nemačke 718. pešadijske divizije sa dva puka domobranske Četvrte pešadijske divizije izvršili iz dolina reka Spreče i Bosne neuspeo koncentričan napad na Ozrenski partizanski odred.[7]
12. januar uredi
- Delovi Kordunaškog partizanskog odreda zauzeli Vojnić. Tom prilikom zarobljeno je 410, poginulo 30 i ranjeno 37 domobrana. Zaplenjeno je 6 mitraljeza, 14 puškomitraljeza, 350 pušaka, 3 minobacača i oko 35.000 metaka.[13]
14. januar uredi
- Štab Durmitorskog partizanskog odreda, po naređenju Vrhovnog štaba NOP i DVJ, uputio svoja dva bataljona - „Vojvoda Momčilo“ i „Bajo Pivljanin“, jačine 517 boraca u istočnu Bosnu da pruže vojnu i političku pomoć tamošnjim partizanskim jedinicama u razbijanju četničkog pokreta koji je tada već bio uzeo maha u istočnoj Bosni.[2]
15. januar uredi
- U istočnoj Bosni otpočela tzv „Druga neprijateljska ofanziva“. U dve etape (Romanijsko-birčanska i Druga ozrenska operacija) do 7. februara 1942. godine jake nemačke, ustaške i domobranske snage (preko 35.000 vojnika) podržane avijacijom, uz pomoć četnika, ovladale su komunikacijama u centralnom delu istočne Bosne (od reke Drine do reke Bosne). Zahvaćene partizanske jedinice (Prva proleterska brigada, Romanijski, Birčanski, Zvijezda i Ozrenski odred), ne upuštajući se u frontalne borbe, sačuvale su živu silu i u dvadesetpetodnevnim borbama naneli neprijatelju znatne gubitke i po prolasku neprijateljskih glavnih kolona ponovo ovladale izgubljenim delovima slobodne teritorije.[5]
18. januar uredi
- Partizani Solinskog partizanskog odreda bacili bombu u oficirsku menzu u Solinu i tom prilikom ubili dvojicu i ranili 14 italijanskih oficira. Za odmazdu, italijanske vlasti su u Splitu ubile 12 talaca i uhapsile 200 lica.[13]
19. januar uredi
- Bataljon „Vojvoda Momčilo“ Durmitorskog partizanskog odreda, koji se privremeno nalazio pod komandom Kalinovičkog partizanskog odreda, ušao u Foču, koju su prethodno napustili četnici.[7]
- U toku noći 19/20. januara, u selu Kraljskim Barama, kod Kolašina, jače četničke snage pod komandom Đorđija Lašića opkolile dve čete Komskog partizanskog odreda (oko 140 boraca), koje su bile na prenoćištu bez potrebnog obezbeđenja, i u zoru ih napale i nanele im teške gubitke. Tom prilikom su četnici ubili 33, ranili 15 i zarobili skoro sve ostale partizane. U ovoj borbi poginuo je jedan od organizatora ustanka u kolašinskom srezu i sekretar Mesnog komiteta KPJ za Kolašin Vukman Kruščić (1909—1942), narodni heroj.[2][14]
20. januar uredi
- Vrhovni komandant NOP i DV Jugoslavije Josip Broz Tito obavestio delegata Vrhovnog štaba pri Glavnom štabu NOP odreda Bosne i Hercegovine Svetozara Vukmanovića Tempa o organizovanju prvih jedinica dobrovoljačke vojske u istočnoj Bosni i o predstojećim zadacima Prve proleterske udarne brigade, Romanijskog partizanskog odreda i delova Durmitorskog partizanskog odreda.[5]
21. januar uredi
- U Novom Sadu mađarske okupacione trupe i žandarmerija otpočele trodnevno masovno hapšenje i ubijanje Srba i Jevreja tzv „Novosadska racija“ u kojoj je ubijeno oko 4.500 ljudi.[1]
- Na železničkoj stanici Pjenovac, kod Han Pijeska, na pruzi Olovo—Zavidovići, jedna skijaška jedinica iz sastava nemačke 342. pešadijske divizije iznenada napala Peti šumadijski bataljon Prve proleterske udarne brigade i manje delove Romanijskog partizanskog odreda. Tom prilikom poginulo je 59 partizana, među kojima — Slaviša Vajner Čiča (1903—1942), komandant Romanijskog partizanskog odreda; Milan Ilić Čiča (1886—1942), komandant Petog bataljona i Dragan Pavlović Šilja (1908—1942), politički komesar Petog bataljona, narodni heroji (videti Borba u Pjenovcu).[7][15][16][17]
- U selu Bijelim Vodama, na Romaniji, jedna kolona 738. puka nemačke 718. pešadijske divizije iznenadila delove Drugog bataljona Prve proleterske udarne brigade. Bočnim dejstvom jednog voda, Štab bataljona je izvukao svoje delove. Poginulo je 15 partizana, među kojima i komandir voda Radovan Petrović (1916—1942), narodni heroj.[7][18]
- Kod sela Ilovače, kod Goražda, ustaše iz zasede ubile komandanta Praćanskog bataljona Romanijskog partizanskog odreda Milana Simovića (1909—1942), narodnog heroja.[7][19]
22. januar uredi
- U zatvoru u Kostajnici, posle trodnevnog mučenja, ustaše ubile člana CK KP Hrvatske Anku Butorac (1903—1942), narodnog heroja.[13][20]
23. januar uredi
- U toku noći 23/24. januara, Četnici Pavla Đurišića, u selu Lubnicama, kod Berana, opkolili i iznenada napali veću grupu partizana iz Komskog partizanskog odreda. U neravnopravnoj borbi poginula su 42 partizana, a jedan broj njih je uspeo da se spapse i povuče. Četnici su imali dvoje mrtvih i nekoliko ranjenih boraca.[2]
24. januar uredi
- Kod Popovog mosta, na putu Zrin—Divuša, blizu Kostajnice, Drugi bataljon Banijskog partizanskog odreda iz zasede napao ustaše i naneo im gubitke. U borbi je poginuo i komandant Drugog bataljona Miloš Čavić (1918—1942), narodni heroj.[13][21]
25. januar uredi
- U oslobođenu Foču stigli CK KPJ i VŠ NOP i DV Jugoslavije. Period njihovog boravka u Foči (do 10. maja) nazivan je u istoriografiji kao „fočanski period“ ili „Fočanska republika“. Tokom boravka u Foči oni su doneli niz krupnih odluka u cilju razvoja Narodnooslobodilačke borbe. Razvijena je živa politička i kulturno-prosvetna aktivnost u gradu i okolini, pa su iskustva u tome radu preneta i u ostale krajeve Jugoslavije.[5][22]
- Otpočeo trodnevni marš glavnine Prve proleterske udarne brigade. Zajedno sa članovima Glavnog štaba NOP odreda BiH, ona se, po dubokom snegu, na temperaturi od -32 stepeni, kretala iz sela Gajeva, kod Olova, preko Sarajevskog polja i planine Igmana do sela Presjenice, kod Trnova. Poslednja, najteža, etapa marša u noći 27. januara — od sela Kremeša, koja je trajala 18 časova, poznata je kao „Igmanski marš“. Usled smrzavanja, iz stroja su izbačena 172 borca (od ukupno oko 730). Brigadu je Vrhovni štab NOP i DVJ pohvalio zbog samopregora i zalaganja u toku ovog marša.[7][22]
27. januar uredi
- Ojačani Pljevaljski bataljon Crnogorsko-sandžačkog partizanskog odreda zauzeo Čajniče, koje su držali četnici.[7]
- Delovi Durmitorskog partizanskog odreda i Četvrti kraljevački bataljon Prve proleterske udarne brigade ušli u Goražde i razoružali bataljon četnika.[7]
28. januar uredi
- U selu Baljcima, kod Bileće, po naređenju Privremenog operativnog štaba NOP odreda za Hercegovinu formiran Hercegovačko-crnogorski udarni bataljon (kasnije je dobio naziv Prvi hercegovački udarni bataljon).[7]
29. januar uredi
- Nemačka 718. pešadijska divizija, 697. puk nemačke 342. pešadijske divizije i delovi domobranskog Drugog i Trećeg korpusa (oko 17.000 vojnika) počeli „Drugu ozrensku operaciju“ sa ciljem da Ozrenski partizanski odred unište u okruženju. Do 4. februara oni su ga samo nabacili na greben Ozren-planine, kada su, zbog odlaska 342. pešadijske divizije, nemačke jedinice izvučene iz borbe. Odred je tada prešao u protivnapad i od 5. do 7. februara razbio domobranske posade i povratio izgubljenu teritoriju. Neprijatelj je imao oko 400 izbačenih iz stroja, a Ozrenski partizanski odred preko 150 mrtvih i ranjenih boraca. Neprijatelj je opljačkao sela u podnožju Ozrena i pohapsio preko 200 seljaka.[7]
30. januar uredi
- U selu Zbjegu, kod Slunja, otpočelo dvodnevno Drugo zasedanje Glavnog štaba NOP odreda Hrvatske, kome su prisustvovali komandanti i politički komesari Grupe NOP odreda za Liku, Kordunaškog i Primorsko-goranskog partizanskog odreda. Diskutovalo se o opštoj situaciji, zadacima i ulozi partizanskih jedinica, vojničkoj situaciji u Hrvatskoj, uvlačenju hrvatskih masa u Narodnooslobodilački pokret i zauzimanju pravilnog stava prema izbegličkoj vladi Kraljevine Jugoslavije u Londonu. Odlučeno je da se na slobodnoj teritoriji Korduna formira jednomesečni oficirski tečaj.[13]
Reference uredi
- ^ a b v g d Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 203–206.
- ^ a b v g d đ Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 195–198.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 568.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 81.
- ^ a b v g d Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 187–190.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 30.
- ^ a b v g d đ e ž z i j Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 191–195.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 117.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 91.
- ^ Hronologija NOB 1964, str. 187–190.
- ^ Hronologija SKJ 2 1980, str. 91.
- ^ Atanacković 1968, str. 178–181.
- ^ a b v g d Hronologija oslobodilačke borbe 1964, str. 198–201.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 431.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 307.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 296.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 77.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 97.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 2 1982, str. 197.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 132.
- ^ Narodni heroji Jugoslavije 1 1982, str. 150.
- ^ a b Hronologija SKJ 1980, str. 94.
Literatura uredi
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut. 1964.
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: „Eksport pres“. 1978.
- Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919—1979 tom II. Beograd: „Institut za savremenu istoriju“. 1980.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom I. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980.
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980.
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982.
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982.
