Albert Gruden
Albert Gruden — Blisk (Šenpolaj, kod Trsta, 6. novembar 1923 — Sežana, 27. avgust 1982), učesnik Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički radnik SR Slovenije i narodni heroj Jugoslavije.
| albert gruden | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Albert Gruden Blisk | |||||||
| Lični podaci | |||||||
| Datum rođenja | 6. novembar 1923. | ||||||
| Mesto rođenja | Šenpolaj, kod Trsta, Kraljevina Italija | ||||||
| Datum smrti | 27. avgust 1982. (58 god.) | ||||||
| Mesto smrti | Sežana, SR Slovenija, SFR Jugoslavija | ||||||
| Profesija | društveno-politički radnik | ||||||
| Delovanje | |||||||
| Član KPJ od | 1943. | ||||||
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba | ||||||
| Služba | NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska armija 1942—1945. | ||||||
| Čin | kapetan u rezervi | ||||||
| Heroj | |||||||
| Narodni heroj od | 21. jula 1953. | ||||||
| Odlikovanja |
| ||||||
Biografija uredi
Rođen je 6. novembra 1923. godine u Šenpolaju, kod Trsta. Poticao je iz radničke porodice, koju su italijanski fašisti proganjali kao slovenački nacionalno svesnu. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, a zatim je kao šegrt počeo da radi u brodogradilištu u Tržiču. Tokom šegrtovanja u brodogradilištu, završio je i dva razreda Stručne srednjotehničke škole.[1]
Godine 1938. je od strane italijanskih fašističkih vlasti bio osuđen zbog ilegalnog nošenja oružja. Istom presudom mu je bilo ograničeno kretanje po Goričkom kraju. Marta 1941. godine, u vreme antifašističkih demonstracija u Jugoslaviji, bio je uhapšen zbog antifašističkih aktivnosti. Ubrzo je bio pušten, ali je bio otpušten s posla. Krajem 1941. godine zaposlio se u firmi „Sromek” u Trstu. Ovde je radio do marta 1942. godine, kada su ga fašisti ponovo uhapsili i držali u zatvoru osam dana. Aprila 1942. godine se zaposlio u brodogradilištu u Trstu, gde je stekao zvanje kvalifikovanog mehaničara.[1]
Narodnooslobodilačka borba uredi
Sredinom 1942. godine, Albert je počeo da sarađuje sa Narodnooslobodilačkim pokretom Jugoslavije (NOP), koji je delovao i na područjima Kraljevine Italije, naseljenim jugoslovenskim, a uglavnom slovenačkim življem. Najpre je uspostavio veze sa Kraškom partizanskom četom i po uputstvima drugova iz ove čete je organizovao grupu mladih Slovenaca i Italijana, koji su bili antifašistički raspoloženi i želeli da učestvuju u sabotažama i diverzijama.[1]
Novembra 1942. godine bio je pozvan u Italijansku vojsku i poslat u Mornaricu u Puli. Posle mesec dana, pobegao je iz Pule, ali je bio uhapšen na železničkoj stanici u Nabrežini. Potom je bio zatvoren u vojnom zatvoru, odakle je uspeo da pobegne početkom marta 1943. godine i priključio se Kraškoj partizanskoj četi, koja se tada nalazila na Zajčevom hribu, na Krasu.[1]
Nakon kapitulacije Italije, septembra 1943. godine, borio se na Goričkom frontu. Bio je zamenik komandanta bataljona. Posle šesnaestodnevnih borbi za Goricu, prešao je na Veliki Dol, gde je na Krasu učestvovao u formiranju Devetnaeste slovenačke brigade „Srečko Kosovel”. Tada je bio imenovan za zamenika komandanta Prvog bataljona ove brigade.[1] U međuvremenu, primljen je u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).
Početkom novembra 1943. godine je po nalogu Pokrajinskog komiteta Službe obaveštavanja i bezbednosti (VOS) bio premešten u slovenački deo Istre. Tu je odmah po dolasku organizovao bataljon VOS-a i postao komandant VOS-a za Slovenačku Istru. Aprila 1944. godine bio je imenovan za zamenika komandanta Petog bataljona Prve brigade Druge divizije Vojske državne varnosti (VDV), kasnije Druga divizija Korpusa narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ). Prilikom formiranja ovog bataljona, trebalo je da preuzme dužnost njegovog komandanta, ali je on to odbio i vratio se u Istru.[1]
Tokom rata, uglavnom je radio na Slovenačkom primorju, ali je nekoliko meseci boravio u Beloj i Suhoj krajini, gde je rukovodio traganjem za organizacijom „Crna ruka”. Njegov glavni operativni zadatak je bio — borba protiv neprijateljskih obaveštajnih službi i protiv saradnika okupatora. Njegove grupe su u slovenačkoj Istri svakog dana napdale neprijateljske položaje, a sabotaže kojima je rukovodio na tom području su rušile snagu okupatora.[1]
Decembra 1943. godine, zajedno s još desetoricom drugova, napao je neprijateljsko uporište u selu Draga, kod Trsta. Ovo uporište je bilo razbijeno, a zaplenjeno je i dosta oružja. Potom je sledila akcija u selu Prešnica, u Istri, gde je bio napadnut jak nemački položaj i zarobljena 32 vojnika. Februara 1944. godine uspeo je da na periferiji Trsta i naselju Domio mobiliše 400 novih boraca. Avgusta 1944. godine, s još šestoricom drugova, kod sela Plavje napao je nemački utvrđeni položaj i zarobio trojicu oficira iz Štaba Fridriha Rajnera.[1]
Između Ribnice i Žagara, 10. marta 1945. godine, sa svojim borcima je minirao put, kojim je trebalo da prođu pripadnici Bele garde. Tada je stradalo ukupno 87 slovenačkih četnika. Nedugo potom u selu Suhorje, opkolili su ga četnici i posle šestočasovne borbe njega i još dvojicu drugova su onesvešćene zarobili. Posle dvadesetodnevnog mučenja u četničkom zatvoru, organizovao je bekstvo iz zatvora i oslobodio još 15 zatvorenika. Bio je aktivni učesnik borbi za oslobođenje Trsta.[1]
Posleratni period uredi
Posle završetka rata, maja 1945. godine radio je u Odeljenju za zaštitu naroda (OZN) za Sloveniju. Bio je vođa grupe, koja je ilegalno delovala u Trstu. Aprila 1947. godine italijanska policija ga je uhapsila u Trstu, koji je tada pripadao Zoni A Slobodne Teritorije Trsta. Nakon sedam meseci provedenih u pritvoru, bio je pušten na slobodu. Odmah potom je prešao u Jugoslaviju, a 1952. godine italijanski sud ga je osudio na doživotnu robiju.[1]
Prelaskom u Jugoslaviju, nastanio se u Sežani, gde je vršio dužnost višeg referenta u Sekretarijatu za unutrašnje poslove (SUP). Penzionisan je 1960. godine i potom se aktivirao u lokalnim društveno-političkim organizacijama — Opštinskom komitetu Saveza komunista Slovenije, kao i Opštinskim odborima Socijalističkog saveza radnog naroda i Saveza udruženja boraca NOR.[1] Imao je čin kapetana JNA u rezervi.
Bio je veoma aktivan lovac i stradao je nesrećnim slučajem u lovu 27. avgusta 1982. godine, kada ga je ustrelio rođeni sin.
Odlikovan je mnogim jugoslovenskim odlikovanjima, među kojima su — Orden zasluga za narod drugog reda, Orden bratstva i jedinstva drugog reda, Orden partizanske zvezde trećeg reda i dva Ordena za hrabrost.[2] Ordenom narodnog heroja je odlikovan 21. jula 1953. godine.[1]
Godine 1984. književnik Igor Torkar napisao je roman Umiranje na obroke, u kome je opisao Albertove ratne doživljaje. Albert je u ovom romanu predstavljen kroz lik glavnog junaka Tineta Glina Rasa.
Reference uredi
Literatura uredi
- Ko je ko u Jugoslaviji. Beograd. 1957.
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982.
