Istorija Vijetnama

Istorija Vijentama prema legendama počinje pre više od 4.000 godina. Međutim, jedini pouzdani izvori pokazuju da istorija Vijetnama počinje pre otprilike 2.700 godina. Najveći deo perioda od 111. p. n. e. do početka 10. veka, Vijetnam je bio pod direktnom kontrolom kineskih dinastija. Vijetnam je ponovo stekao autonomiju početkom 10. veka, a punu nezavisnost 938. I dok je veći deo svoje istorije Vijetnam bio vazal susedne Kine, kasnije je odbijao uzastopne kineske pokušaje da stavi ovu teritoriju pod svoju kontrolu. Vijetnam je čak uspeo da odbije tri invazije Mongola tokom dinastije Juan, kada je Kina bila pod vlašću Mongola. Međutim, tadašnji kralj Tran Nan Tong je diplomatskim putem ipak postao vazal Juan da bi izbegao dalje sukobe. Period nezavisnosti je kratko prekinut u drugoj polovini 19. veka, kada je Francuska kolonizovala Vijetnam. Tokom Drugog svetskog rata, Japan je isterao Francusku iz Vijetnama, ali je zadržao francuske upravnike tokom svoje okupacije. Nakon rata Francuska je pokušala da ponovo uspostavi svoju kolonijalnu vlast, ali na kraju nije uspela. Ženevskim pregovorima država je podeljena na dva dela uz obećanje da će se nakon demokratskih izbora ponovo ujediniti država.

Međuim, podela je umesto mirnog ujedinjenja dovela do Vijentamskog rata, koji se u zavisnosti od gledišta smatra građanskim ratom ili još jednim bojištem tadašnjeg Hladnog rata. Tokom tog perioda, Severni Vijetnam su podržavali Kina i SSSR, dok je Južni Vijetnam imao podršku SAD. Nakon milonskih žrtava i povlačenja SAD iz Vijetnama 1973, rat se okončao padom Sajgona pod vlast Severnog Vijetnama aprila 1975. Ujedinjeni Vijetnam je preživeo unutrašnje represije i bio je izolovan od međunarodne zajednice zbog invazije Vijetnama na Kambodžu. Godine 1986. Komunistička partija Vijetnama je promenila svoju ekonomsku politiku i počela reforme sličnim onima u Kini.

20. vek

Početak dvadesetog veka Vijetnam dočekuje kao deo kolonija Republike Francuske tzv. Francuska Indokina. Francuska je donela pored jezika i kulture svoju Katoličku religiju koja će kasnije biti veliki problem. Ispostavilo se sudbonosne godine za budućnost naroda bile su četrdesete, kada Japanci vrše proterivanje Francuskog okupatora, ali pritom zavode još veći teror nad Vijetnamcima. Ideja za obnavljanjem državnosti se konačno mogla realizovati pa se organizuje pokret otpora koji se suprotstavlja Japanskom agresoru otpor predvodi Ho Ši Min (rođen kao Nguen Sin Kung) koji je bio i šef Komunističke partije Vijetnama. Paradoksalno Vijetkong - (Narodni front za oslobođenje Južnog Vijetnama) (koje je njegovo pravo ime, a ne američko propagandno ime Vijetnamski Komunisti skraćeno Vijet Kong) oružje i opremu dopremaju Amerikanci. Nakon poraza Japanske carevine 2. septembra 1945. Vijetnam proklamuje nezavisnost ali ga Francuska ponovo zaposeda. Novembra 1946. Ho Ši Min odlazi u Pariz na razgovore o Francuskom povlačenju iz Vijetnama. Francuska odbija bilo kakvo povlačenje te od tog trenutka počinje rat.

Prvi Vijetnamski rat

U prvo vreme Vijetkong vrši sabotaže, organizuje štrajkove onemogućavajući normalan život okupatorima iz Evrope, ali sa pobedom kineske revolucije 1949. i podrškom koju im je pružio Mao Ce Dung, ali i SSSR stvaraju se uslovi za nesmetano snabdevanje oružjem sa svim socijalističkim zemljama te Vijetkong postaje prava vojska koja 1952. u decembru zauzima dolinu Dijen Bijen Fu, čime se francuska vojska u Vijetnamu našla odsečena od ostatka svojih trupa u Indokini, te bez većih problema Vijetnamci vraćaju dolinu u svoje ruke i grade tamo bazu, ali su time upali u klopku. Vijetkong decembra 1952. priprema akciju koja počinje 13. marta 1953. Već 17. marta 1953. u bazi je poginiulo 2500 Francuza. Aerodrom u dolini potpuno je onesposobljen 28. marta 1953, a 30. marta 1953. baza ostaje bez veza sa spoljašnjim svetom. Tako da je 7. maja 1953. u 17:30 baza Dijen Bijen Fu pala u ruke Vijetkonga, 10.000 (američki izvor) francuskih vojnika odvedeno je u zarobljeništvo iz kojeg se svaki drugi vratio. Ovaj poraz proizveo je stravičan efekat čiji je rezultat bio povlačenje francuske vojske iz Indokine.

U takvim uslovima omogućeno je i potpuno osamostaljenje te Ho Ši Min 11. oktobar 1954. godine u Hanoju proglašava Demokratsku Republiku Vijetnam ali pod uticajem velikih Zapadnih sila a posredstvom Vatikana, na jugu se proglašava Republika Vijetnam iste godine. Ovo je značilo građanski rat u koji su se opet umešali spoljni faktori što je dovelo do prisilne deobe zemlje. 8. maja 1957. dogovorom između SAD, Ujedinjenog Kraljevstva, Francuske i SSSR Vijetnam je podeljen 17. paralelom na Severni i Južni. Predsednik Južnog Vijetnama Ngo Dijem (koji je imao Pol Potovske metode zatvaranja seoskog stanovništva u velike logore da bi ih zaštitio od komunista o čemu piše i Henri Kisindžer) sastao se iste godine sa američkim predsednikom Dvajtom Ajzenhauerom tražeći zaštitu i grancije SAD da će režim u Sajgonu opstati.

Drugi Vijetnamski rat

Glavni članak: Vijetnamski rat

Južni Vijetnam se već krajem pedesetih ljuljao, čitav narod je u pobuni. Već 1959. u Hanoju je doneta odluka da se krene u oštriju borbu protiv Juga. Sjedinjene Ameičke Države pomno prate situaciju i kuju plan intervencije. Oslobađanje mnogih predgrađa južnovijetnamske prestonice Sajgona od strane Vijetkonga daje povod te SAD napada 1961. godine. Mir se međutim nije mogao nikako uspostaviti, unutrašnji nemiri počinju da razdiru Južni Vijetnam tako da maja 1963. Katolička crkva zabranjuje verska obeležja većinskih Budista što dovodi do ogromnih nemira u kojima strada 40-oro demostrana. Neredi kulminiraju samospaljivanjem osmorice budističkih sveštenika. Avgusta 1963. vojni puč u Sajgonu ubijen predsednik Dijen, a marta 1965. Američka vojska okupira Južni Vijetnam na vlast dolazi predsednik Dong Van Min. Od 1965. do 1971. na snazi je tzv. Operacija pomirenje za vreme koje je trebalo ubediti Vijetnamce da su Amerikanci oslobodioci. Ali sela Min Laj, Sun Maj i druga govore samo o ubijanju nevinih civila (o sličnim događajima piše i Ron Kovik u svojoj knjizi Rođen četvrtog jula).

Ekonomska pomoć Jugu stiže iz SAD, ali ni to ne smiruje narod koji izlazi na ulice Da Nanga 1966. zahtevajući odlazak američkog okupatora protesti su ugušeni u krvi. U novembra 1967. 500.000 američkih vojnika je u Južnom Vijetnamu, a iste godine u Sajgon dolazi predsednik SAD Lindon Džonson opet sa pričama da će Amerika da sačuva Južni Vijetnam. Međutim otpor ratu raste i u SAD oktobra 1967. organizuje se Marš na Pentagon Džonson je otputovao decembra meseca u Australiju i tamo ga je sačekala gnevna omladina. Da bi nekako onemogućili ulazak Vijetkonga u Južni Vijetnam Amerikanci bombarduju džungle u Laosu. Te džungle Amerikanci zovu Put Ho Ši Mina.

Ofanziva TET

Otpor Vijetnamaca je doživeo svoj vrhunac 1968. godine kada je preko 80 gradova u unutrašnjosti Južnog Vijetnama oslobođeno. Ofanziva Tet je inače počela 31. januara 1968. na Vijetnamsku novu godinu što je do temelja uzdrmalo trupe SAD. U Sajgonu Vijetkong zauzima ambasadu SAD, napada aerodrom, oslobađa kinesko predgrađe Čo Lan i još nekoliko malih varoši na periferiji Sajgona. Da bi sprečili pad Sajgona Amerikanci ga bombarduju. Događaji na severu Južnog Vijetnama su još dramatičniji oslobođena je stara prestonica Hue, a u opsadi se našla američka baza Kei San. Vijetkong napreduje dalje na jug i 7. februara 1968. oslobađa Lang Vej, ali ponovna okupacija Lang Veja i potpuno razbijanje opsade Kei Sana 6. aprila 1968. ipak je stavilo do znanja da će rat još potrajati. Amerikancima su nanete velike žrtve što je povećavalo otpor građana SAD prema ratu do 1968. Američka vojska ostala je bez 30000 vojnika. Amerika pokušava da odgovori, te 1. maja 1968. pokušava da okupira i Kambodžu, ali Vijetkong presreće američke snage i uništava ih u džunglama. Tim je otklonjena mogućnost da SAD spreče infiltraciju Vijetkonga na Jug. Ove godine poslata je ogromna vojna pomoć Južnom Vijetnamu. U međuvremenu u SAD ubijen je Martin Luter King i Robert F. Kenedi da bi ta 1968. u americi kulminirala ogromnim antiratnim neredima u Čikagu, Los Anđelesu, Vašingtonu i drugim gradovima.

Ofanzive i pregovori

1969. godina nije bila mnogo bolja. Prvo na vlast dolazi Ričard Nikson koji potom naređuje tajno bombardovanje Kambodže. Nikson odlazi u Sajgon i obećava predsedniku Tjuu vođi Južnog Vijetnama pomoć, ali u leto dolazi novi talas protesta u SAD, pa 15. oktobra 1969. još jedan. Ovo prisiljava administraciju SAD da počne povlačenje iz Vijetnama u julu 1969. U Hanoju 2. septembra 1969. umire Ho Ši Min. SAD su se nadale da će to okončati rat, ali Ho Ši Min je jasno poručio testamentom da rat mora da se nastavi do pobede nad okupatorom što je novi predsednik Leis Van podržao.

2. maja 1970. na univerzitetu Kent počinju protesti koji kulminiraju pucanjem u studente četvoro ubijenih po zvaničnoj verziji. O ovoj i drugim akcijama američke Nacionalne garde piše u svojoj knjizi američki veteran rata Ron Kovik u knjizi Rođen četvrtog jula. Džejn Fonda (bivša supruga medijskog magnata Teda Tarnera)u Hanoju drži miting protiv rata. 8. februara 1971. združene Američko-Južno Vijetnamske snage upadaju u Laos ali Vijetkong ponovo staje pred vojsku SAD obarajući avione, helikoptere i desetkujući živu silu te se invazija Laosa završila za manje od mesec dana. Od aprila do jula 1971. u Vijetnamu ostaje 40000 američkih vojnika. Situacija u Južnom Vijetnamu potpuno izmiče kontroli.

Da bi nekako spasao sajgonski režim Nikson naređuje bombardovanje Hanoja i luke Hajfong. 18. decembra 1972. počinje 11-o dnevno bombardovanje Hanoja. Američka pevačica Džoan Baez dolazi u Hanoj i peva u skoloništima. Luka Hajfong je napadnut 22. decembra 1972. Oštećene su ambasade NR Bugarske, NSR Albanije, Egipta, Kube kao i sovjetski i kineski brodovi. Bombardovanje prestaje 29. decembra 1972. Mirovni pregovori u Parizu koji su bili nekoliko puta obnavljani pa prekidani ponovi otpočinju 3. januara 1973. Poslednja vojna pomoć Južnom Vijetnamu upućena je 20. januara 1973.

Primirje stupa na snagu u ponoć po Griniču 23. januara 1973. Mirovni sporazum potpisan je 27. januara 1973. Iduća 1974. prolazi u iščekivanju. Niksona 1974. obaraju sa vlasti aferom Votergejt što je za režim u Sajgonu značilo da je ostavljen na cedilu. Krajem decembra 1974. Vojska Severnog Vijetnama sprema akciju oslobođenja.

Kraj rata

U proleće počinje operacija. 10. marta 1975. osvojeni su gradovi Ban i Tat razbijena vojska Juga. Vlada Južnog Vijetnama zahteva intervenciju vojske SAD. Amerika ne čini ništa. Nakon zauzeća grada Veja zauzet je Da Nang. Kod mesta zvanog Zvan Lok okupila se razbijena vojska Južnog Vijetnama ali otpor je bilo nemoguće organizovati. Predsednik Južnog Vijetnama Tju podnosi ostavku 21. aprila 1975. i beži na Tajvan pa u SAD. V. D. Predsednika SAD Džerald Ford objavljuje u Nju Orleansu kraj rata govoreći da je Amerika spasila čast i pobedila. Opsada Sajgona počinje 25. aprila 1975. Obruč se stegnuo 28. aprila 1975. U 16:30h. 29. aprila 1975. ambasador SAD beži iz Sajgona sa njim idu i diplomate drugih zapadnih zemalja. U 7 časova i 53 minuta 30. aprila 1975. poslednji vojnici SAD napuštaju Sajgon i Vijetnam. U 11 časova 30. aprila 1975. zvanično kraj JUŽNOG VIJETNAMA. Sutradan 1. maja 1975. Sajgon je kršten imenom Grad Ho Ši Min a 7. maja 1975. održana je parada pobede čim je rat okončan nakon 30 godina.

• https://web.archive.org/web/20060827110612/http://www.stopusa.be/scripts/texte.php?section=CL&langue3&id=24471
• https://web.archive.org/web/20060527034732/http://www.monde-solidaire.org/spip/article.php3?id_article=2295

1977. proglašena je Socijalistička Republika Vijetnam. U jesen 20. oktobra 1977. SR Vijetnam je primljen u članstvo UN (članstvo nove države mogu da podrže ali i da spreče samo stalne članice Saveta Bezbednosti ili glasanjem u Generalnoj skupštini OUN na taj način što za prijem glasa manje od 2/3 država sveta). Nikakvih međunarodnih sankcija nikada nije bilo. Nije bilo diplomatskih odnosa sa SAD koji su imali svoje sankcije.

Žrtve rata su bile ogromne. Sa Vijetnamske strane one su bile oko 2.000.000 ljudi (u ovaj broj se računaju i žrtve vojske sajgonskog režima i civili) otprilike jer se tačan broj ne zna. U Americi podaci su konfuzni zvanično se tvrdi da je poginulo oko 58000 vojnika, dok drugi vojni izvori tvrde da je prosečno mesečno ginulo po 1000 američkih vojnika, što znači 12000 godišnje pomnoženo sa 14 godina prisustva u Vijetnamu izlazi duplo više od zvaničnog podatka, a u ovu cifru se ne računaju oni koji su dolazili u zarobljeništvo i o kojima se ništa ni danas ne zna.

Ovo nije značilo ni kraj problema nakon SAD napad na Vijetnam izvršava Pol Potova Kambodža Vijetnamska vojska je upala u Kambodžu i zbacila Crvene Kmere sa vlasti. Građanski rat u Kambodži besneo je skoro deceniju dok Pol nije umro.

• Nakon ovoga pogranični spor sa Kinom takođe je rešen ratom do jučerašnjih saveznika. Neprestalni sukobi potpuno su iscrpili ekonomiju tako da se u Vijetnamu javila glad. Ugledajući se na kineske ekonomske reforme Vijetnam uvodi tržišnu privredu i politiku investicija sa zapada što je polako počelo da podiže nacionalnu privredu. Odnosi Vijetnama i SAD normalizovani su 1995. godine posetom predsednika SAD Bila Klintona. Velikim sletom u Hanoju 1. maja 2005. proslavljeno je 60 godina pobede nad Japanskim i 30 godina pobede nad američkim zavojevačem. Danas je Vijetnam zemlja koja grabi napred sprovodeći reforme kineskog tipa, ali se trudi da ne zaboravi svoju borbu.

Literatura

• Choi, Byung Wook (2004). Southern Vietnam Under the Reign of Minh Mạng (1820–1841): Central Policies and Local Response. SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-138-3. 
• Vietnamese National Bureau for Historical Record (1998), Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (na jeziku: vijetnamski), Hanoi: Education Publishing House 
• Ngô Sĩ Liên (2009), Đại Việt sử ký toàn thư (na jeziku: vijetnamski) (Nội các quan bản izd.), Hanoi: Cultural Publishing House, ISBN 978-6041690134 
• Trần Trọng Kim (1971), Việt Nam sử lược (na jeziku: vijetnamski), Saigon: Center for School Materials 
• Coedes, George (1975), Vella, Walter F., ur., The Indianized States of Southeast Asia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0368-1 
• Dutton, George Edson (2008), The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Eighteenth-century Vietnam, Silkworm Books, ISBN 978-9749511541 
• Maspero, Georges (2002), The Champa Kingdom, White Lotus Co., Ltd, ISBN 978-9747534993 
• Phạm Văn Sơn (1960), Việt Sử Toàn Thư (na jeziku: vijetnamski), Saigon 
• Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0 
• Taylor, K.W. (2013), A History of the Vietnamese, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-69915-0 
• Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-4772-6516-1 
• Dutton, George E.; Werner, Jayne S.; Whitmore, John K., ur. (2012). Sources of Vietnamese Tradition. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-51110-0. 
• Juzheng, Xue (1995), Old History of the Five Dynasties, Zhonghua Book Company, ISBN 7101003214 
• Twitchett, Denis (2008), The Cambridge History of China 1, Cambridge University Press 
• Goscha, Christopher (2016). Vietnam: A New History. New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-09437-0. 
• Goscha, Christopher E.; de Tréglodé, Benoît, ur. (2004). Naissance d'un État-Parti: Le Viêt Nam depuis 1945. Paris: Les Indes Savantes. ISBN 978-2846540643. 
• Nguyễn Thế Anh & Philippe Papin (2008). Parcours d'un historien du Viêt Nam: Recueil des articles écrits par Nguyên Thê Anh. Paris: Les Indes Savantes.
• Tran, Nhung Tuyet; Reid, Anthony, ur. (2006). Viet Nam: Borderless Histories. Madison, WI: University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-21774-7. 
• Wilcox, Wynn, ur. (2010). Vietnam and the West: New Approaches. Ithaca, NY: SEAP Publications, Cornell University Press. ISBN 978-0-87727-782-8. 
• Eight-volume series From Indochina to Vietnam: Revolution and War in a Global Perspective by University of California Press.

Spoljašnje veze

• Virtual Vietnam Archive Exhaustive collection of Vietnam related documents (Texas Tech University)
• Thư viện Sử – Viện Việt Học Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. april 2023) (Institute of Vietnamese Studies) Pdfs of Vietnamese history books