Istočni Sloveni

Istočni Sloveni (blr. Ushodnія slavяne; rus. Vostočnыe slavяne; ukr. Shіdnі slov'яni) su grupa slovenskih naroda koji naseljavaju područje istočne Evrope. Države u kojima čine većinu stanovništva su: Belorusija, Rusija i Ukrajina. Govore istočnoslovenskim jezicima i upotrebljavaju ćiriličko pismo. Najvećim delom su pravoslavni hrišćani, a manji deo pripada grkokatoličkoj crkvi.

Istočni Sloveni, Ushodnія slavяne (beloruski), Vostočnыe slavяne (ruski), Shіdnі slov'яni (ukrajinski)

Države koje naseljavaju Istočni Sloveni
Ukupna populacija
preko 200 miliona
Regioni sa značajnom populacijom
većina: Belorusija, Rusija i Ukrajina manjina: Baltičke države, Moldavija, Kavkaz
Jezici
ruski jezik, beloruski jezik, ukrajinski jezik i rusinski jezik
Religija
hrišćanstvo (Ruska pravoslavna crkva • Ukrajinska pravoslavna crkva • Beloruska pravoslavna crkva • Grkokatolička crkva) Ireligioznost (Agnosticizam • Ateizam • Deizam)

Istočnoslovenski narodi

U savremene istočnoslovenske narode spadaju, prema azbučnom redosledu:

• Belorusi, koji govore beloruskim jezikom i čine najveći deo stanovništva u današnjoj Belorusiji.
• Rusi, koji govore ruskim jezikom i čine najveći deo stanovništva u današnjoj Rusiji.
• Rusini, koji govore rusinskim jezikom i priznati su kao poseban narod u nekoliko država, uključujući i Srbiju.
• Ukrajinci, koji govore ukrajinski jezikom i čine najveći deo stanovništva u današnjoj Ukrajini.

Istorija

Istočnoslovenska plemena
u ranom srednjem veku

Za više informacija pogledajte: Istorija Rusije, Istorija Belorusije i Istorija Ukrajine

Tokom ranog srednjeg veka, u oblastima istočne Evrope živelo je nekoliko slovenskih plemena, čije je političko objedinjavanje izvršeno tokom 9. i 10. veka, u okvirima velike Kijevske Rusije. Tokom kijevsko-ruskog perioda, sproveden je proces hristijanizacije. Tadašnji književni jezik je bio crkvenoslovenski, a govorni staroruski. Tokom 11. i 12. veka, na području Kijevske Rusije započeo je proces stvaranja udeonih kneževina.

Nakon mongolske najezde u 13. veku, došlo je do znatnog slabljenja udeonih kneževina. Tokom 14. i 15. veka, zapadne kneževine su postepeno potpale pod uticaj, a potom i pod vlast Velike Kneževine Litvanije i Kraljevine Poljske, dok su istočne kneževine tokom vremena objedinjene pod vlašću Moskovske velike kneževine, koja je potom prerasla u Rusko carstvo.

Pomenuta politička podeljenost na istočni i zapadni deo dovela je do postepenog nastanka raznih regionalnih posebnosti. Tokom 15. i 16. veka, književni jezik je počeo da se razvija u dva smera. U oblastima Ruskog carstva nastaje istočnoruska (moskovska) redakcija, dok se u zapadnim oblastima (pod poljsko-litvanskom vlašću) razvija zapadnoruska redakcija. Slični procesi su došli do izražaja i u razvoju govornog jezika, koji je zapadnim oblastima poprimio razna regionalna obeležja.

Istočni Sloveni su svoju narodnost i jezik označavali putem raznih endonimskih (izvornih) naziva, izvedenih iz starog ruskog imena. Na osnovu tih naziva, već tokom srednjeg veka oblikovani su i odgovarajući pojmovi u zapadnoj terminologiji (lat. Rusi, Russi, Rusci). Međutim, uporedo sa tim nazivima, pojavilo se i nekoliko specifičnih egzonimskih (stranih) pojmova koji su u starijoj latinskoj terminologiji označavali pojedine antičke narode. Pošto je u srednjovekovnoj istoriografiji postojao običaj da se imena antičkih naroda prenose na savremene narode, pojedini zapadni hroničari su neke od takvih pojmova počeli da upotrebljavaju za označavanje istočnoslovenskog stanovništva. Jedan od takvih naziva je bio i termin Ruteni (lat. Rutheni). ali taj veštački pojam se nije odomaćio u narodnom govoru, niti je ikada prihvaćen kao narodni naziv od strane bilo koje slovenske grupe, tako da tokom celokupne istorije nije postojao ni jedan slovenski narod čiji bi pripadnici sami sebe na sopstvenom jeziku nazivali Rutenima.

Tokom 16. i 17. veka, među pravoslavnim Istočnim Slovenima u jugoistočnim delovima Poljsko-litvanske države i severoistočnim delovima Ugarske došlo je do postepenog prihvatanja unije sa Katoličkom crkvom. Prvi talas unijaćenja, koji je pokrenut sklapanjem Brestovske unije (1596), zahvatio je Istočne Slovene u okviru poljsko-litvanskih granica. Drugi talas unijaćenja, koji je pokrenut sklapanjem Užgorodske unije (1646), zahvatio je Istočne Slovene u okviru ugarskih granica.

Tokom 17. i 18. veka, ruska država je postepeno uspela da potisne poljsko-litvansku i krimsko-tatarsku vlast iz zapadnih i južnih oblasti, tako da se gotovo svo istočnoslovensko stanovništvo našlo u sastavu velike Ruske imperije, osim najzapadnijih (karpatskih) oblasti koje su bile u sastavu Habzburške monarhije.

Tokom 19. veka, u vreme uspona nacionalnih ideja, u zapadnim oblastima Rusije došlo je do pojave ukrajinskog, a zatim i beloruskog pokreta, dok se u istočnoslovenskim oblastima susedne Austrougarske monarhije javlja i rusinski pokret. U isto vreme, pojavio se i sveruski pokret, koji je promovisao ideju istočnoslovenskog zajedništva u okviru jedinstvenog sveruskog naroda, sastavljenog od tri ogranka, koji su označavani kao: velikoruski, beloruski i maloruski.

Nakon izbijanja građanske Februarske revolucije (1917), došlo je do naglog slabljenja centralne vlasti, usled čega je predstavnicima ukrajinskog nacionalnog pokreta omogućeno da u Kijevu uspostave autonomne organe vlasti, koji su nakon izbijanja boljševičke Oktobarske revolucije proglasili stvaranje Ukrajinske Narodne Republike (1918). U isto vreme, boljševičke vlasti su takođe promovisale ideju o različitosti ruskog, beloruskog i ukrajinskog naroda, što je dovelo do stvaranja tri posebne sovjetske republike (ruske, beloruske i ukrajinske), koje su potom ušle u sastav Sovjetskog Saveza.

Tokom razdoblja sovjetske vlasti, zaokružen je proces konstituisanja posebnih nacija (ruske, beloruske i ukrajinske), s tim što boljševički režim nije priznavao posebnost rusinskog naroda, koji je nakon sovjetskog zaposedanja i priključenja galičko-karpatskih oblasti (1939—1945) bio podvrgnut ukrajinizaciji.

Religija

Stara vera

Kod Istočnih Slovena se SSV razvila do stadijuma hramova, možda bi bolji izraz bio svetilišta, i idola, odnosno kumira. SSV je bila tesno povezana sa državom, ali za razliku od Polablja, gde je sveštenik imao neretko i veću moć od vladara, u Rusiji su sveštenici imali gotovo isključivo religioznu ulogu. Prelazak vladajuće klase među Rusima u hrišćanstvo je označio kraj javnom poštovanju Starih Bogova u Rusiji, ali je to nastavljeno krišom i vremenom preraslo u rusko Pravoslavlje koji sa grčkom Ortodoksijom gotovo da nema veze. Za Rusiju je karakteristična dosta čudna i nerasvetljena veza između sveštenstva SSV i sveštenstva ruskog Pravoslavlja. Danas se smatra (u zvaničnim krugovima) da je Nestorova Hronika najstariji ruski pisani spis. Pisao ga je monah Nestor krajem XI veka i u njemu se pokazuje odlično poznavanje SSV iako je hrišćanstvo glavna i jedina religija u Rusiji više od veka. Druga još čudnija stvar vezana je za Velesovu knjigu, čiji su odlomci pronađeni u spisima koje je pisao novgorodski arhiepiskop nekoliko vekova kasnije.

Božanstva

Na osnovu podataka koji su sadržani u ugovorima između Vizantije i Rusije iz 945. i 971. godine, odnosno u takozvanoj „Prvobitnoj hronici”, kompiliranoj oko 1111. godine doznajemo imena najvažnijih božanstava Kijevske Rusije. Najpre se pominju bogovi Perun i Volos. Knez Vladimir je 980. godine obeležio početak svoje vladavine u Kijevu na taj način što je na jednom brežuljku postavio drveni idol Peruna sa srebrnom glavom, a uz njega i idole Horsa, Dažboga, Striboga, Simargla i Mokoš, da bi ispred njih sa svojim narodom prinosio žrtve. Istovremeno je i Vladimirov ujak u Novgorodu postavio Perunov idol. Iz navedenih podataka je izvesno da je vrhovni bog ruskog panteona bio Perun. Ostala božanstva, posebno Hors i Simargl, verovatno ne pripadaju slovenskom panteonu. Jedino je autentična boginja Mokoš, jer se pominje i u kasnijim homelijama.

Istočnoslovenski panteon nije zasnovan ni na hijerarhijskim niti na rodbinskim odnosima. Idoli najznačajnijih božanstava postavljeni su na vrhovima brežuljaka, pod vedrim nebom. Neizvesno je kako su izgledala mesta žrtvovanja, kao i mesta žrtvi. Sveštenstvo nije pomenuto ni u jednom istorijskom izvoru, a nema ni podataka o proricanju i vračanju.

Svetilišta

U pisanim izvorima nije pomenuto nijedno svetilište kod Istočnih Slovena. Arheološkim istraživanjima otkriveni su, međutim, na lokalitetu Perin u blizini Novgoroda, ostaci drvene konstrukcije sa osnovom u obliku oktogonalne rozete, koja je protumačena kao Perunov hram. U središtu konstrukcije nađeno je ugljenisano drvo, koje ukazuje da se tu nalazio idol i mesto na kome je gorela vatra, dok je jedan ravan kamen u blizini protumačen kao žrtvenik. U staroj Ladogi otkriven je fragmentovan drveni idol bradatog božanstva iz IX ili X veka, sa koničnim šlemom na glavi.

Velesova Knjiga

Glavni članak: Velesova Knjiga

„Velesovu knjigu” mnogi istoričari osporavaju, tvrdeći da je u pitanju falsifikat, budući da Sloveni nisu imali pismo pre nego što su Ćirilo i Metodije osmislili glagoljicu. Kontraargument je da je Crnorizac Hrabar svojevremeno zapisao da su se pre nego što su sv. Braća sastavila glagoljicu Sloveni za pisanje koristili „črtama i rezama”, a germanski hroničar Titmar navodi da su na slovenskim idolima bila urezana njihova imena.

Vidi još

• Istočnoslovenski jezici
• Staroruski jezik
• Malorusi
• Ruteni
• Slovenski jezici
• Sloveni
• Zapadni Sloveni
• Južni Sloveni

Literatura

• Baйcar, Andrій; Baйcar, Іrina (2018). „Nazvi Rusь, Červona Rusь na kartah Єvropi XIV–XVIII st.”. Vіsnik Lьvіvsьkogo unіversitetu: Serія geografіčna. 52: 15—26. 
• Bunčić, Daniel (2015). „On the dialectal basis of the Ruthenian literary language” (PDF). Die Welt der Slaven. 60 (2): 276—289. 
• Vakar, Nicholas P. (1949). „The Name White Russia”. The American Slavic and East European Review. 8 (3): 201—213. 
• Danylenko, Andrii (2004). „The name Rus’: In search of a new dimension”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 52 (1): 1—32. 
• Isaevič, Яroslav D. (1969). „O proishoždenii nazvaniй Červen, Červenskie goroda, Červonnaя Rusь”. Dokladы i soobщeniя Lьvovskogo otdela Geografičeskogo obщestva USSR za 1966 god: 135—138. 
• Juchnowski, Jerzy; Sielezin, Jan R.; Maj, Ewa (2018). The Image of «White» and «Red» Russia in the Polish Political Thought of the 19th and 20th Century. Berlin: Peter Lang. 
• Krajcar, Jan (1963). „A Report on the Ruthenians and their Errors, prepared for the Fifth Lateran Council”. Orientalia christiana periodica. 29: 79—94. 
• Magocsi, Paul R. (2002). The Roots of Ukrainian Nationalism: Galicia as Ukraine's Piedmont. Toronto: University of Toronto Press. 
• Magocsi, Paul R. (2010) [1996]. A History of Ukraine: The Land and Its Peoples (2. rev. izd.). Toronto: University of Toronto Press. 
• Magocsi, Paul R. (2015). With Their Backs to the Mountains: A History of Carpathian Rus’ and Carpatho-Rusyns. Budapest-New York: Central European University Press. 
• Milošević, Zoran (2008). Od Malorusa do Ukrajinaca: Prilog proučavanju promjene kulturnog i nacionalnog identiteta Malorusa. Istočno Sarajevo: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. Arhivirano iz originala 18. 08. 2022. g. Pristupljeno 11. 07. 2021. 
• Mыlьnikov, Aleksandr S. (1996). Kartina slavяnskogo mira: Vzglяd iz Vostočnoй Evropы: Эtnogenetičeskie legendы, dogadki, protogipotezы XVI-načala XVIII veka. Sankt-Peterburg: Peterburgskoe Vostokovedenie. 
• Obolenski, Dimitrije; Oti, Robert, ur. (2003). Istorija Rusije. Beograd: Clio. 
• Rjabčuk, Mikola (2003). Od Malorusije do Ukrajine. Beograd: Biblioteka grada Beograda. 
• Solovьev, Aleksandr V. (1947). „Velikaя, Malaя i Belaя Rusь” (PDF). Voprosы istorii. 7 (1): 24—38. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 07. 2021. 
• Soloviev, Alexandre V. (1959). „Weiß-, Schwarz- und Rotreußen: Versuch einer historisch-politischen Analyse”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 7 (1): 1—33. 
• Shipman, Andrew J. (1912). „Ruthenians”. The Catholic Encyclopedia. 13. New York: Robert Appleton Company. str. 277—279. 
• Himka, John-Paul (1999). Religion and Nationality in Western Ukraine: The Greek Catholic Church and the Ruthenian National Movement in Galicia, 1870—1900. Montreal & Kingston: McGill-Queen's University Press. 
• Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European Peoples. New York: Infobase Publishing.