Википедија

Knin

Ukoliko ste tražili jedinicu lokalne samouprave , pogledajte članak Grad Knin.

Knin je grad i sedište istoimene jedinice lokalne samouprave u Šibensko-kninskoj županiji u Hrvatskoj. Prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2021. u gradu je živelo 11.755 stanovnika, a u samom naselju je popisano 8.317 stanovnika.[1]

Knin
Pogled na Knin sa tvrđave
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Hrvatska
ŽupanijaŠibensko-kninska
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2021.Pad 8.317
Aglomeracija (2021.)Rast 11.755
Geografske karakteristike
Koordinate44° 02′ 29″ S; 16° 11′ 55″ I / 44.041387° S; 16.198623° I / 44.041387; 16.198623
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Knin na karti Hrvatske
Knin
Knin
Knin na karti Hrvatske
Ostali podaci
GradonačelnikMarijo Ćaćić (nezavisna lista)
Poštanski broj22300
Pozivni broj+385 22
Registarska oznakaŠI
Veb-sajt
www.knin.hr

Knin je od 1991. do 1995. godine, tokom građanskog rata u Hrvatskoj, bio glavni grad Republike Srpske Krajine.

Geografija uredi

Knin se nalazi u severnoj Dalmaciji, 15 км jugozapadno od granice sa Bosnom i Hercegovinom (selo Strmica).

Udaljenost Knina od većih gradova:

U selu Topolju istočno od Knina, ispod vodopada na rečici Krčić, nalazi se izvor reke Krke.

Po opisu iz 1838. godine varošica Knin se nalazi na desnoj obali reke Krke, gde se u nju uliva potok Butižnica. Okolina Knina je plodna ravnica zvana Kosovo polje.[2]

Istorija uredi

U istoriji, ime Knin prvi put spominje u 10. veku vizantijski car Konstantin VII Porfirogenit, u njegovom djelu De administrando imperio (Upravljanje carstvom), kao centar okruga Tnena. Njegovo latinsko ime je bilo Ticinium.[3] Život je u užem i širem području Knina mnogo stariji, što pokazuju brojni arheološki nalazi. Neki smatraju da je na tom mestu bio antički grad „Arduba”, koji je razorio rimski vojvoda Germanik. Knin je u prošlosti bio utvrđeni grad koji je po položaju, odbrambenoj snazi i naoružanju bio najmoćnija tvrđava u Dalmaciji. Od osnivanja, Knin se branio od mnogih neprijatelja o čemu svedoči dobro očuvana Kninska tvrđava sa čvrstim bedemima. Branioci su tvrđavu stalno dograđivali prema tadašnjim odbrambenim potrebama.

Nekoliko rimskih grobova otkrivenih ispod tvrđave i ostaci arhitekture na brdu Spas potvrđuju da je tu bilo rimsko naselje.

U doba rane hrvatske države tu je povremeno boravište vladara (Trpimir, Muncimir, Svetoslav Suronja, Stjepan Držislav, Dmitar Zvonimir i Petar Svačić). Godine 1075. hrvatski kralj Krešimir je grad proširio i uzdigao. Nakon pogibije kralja Petra Svačića 1097. i ulaskom u personalnu uniju sa Ugarskom 1102, Knin gubi status prestonice.

Godine 1312. Mladen, sin Pavla Subića (Šubić) bio je ban Kninski, Skradinski i dr. Ujedinili su se 1322. godine Šibenčani i Trogirci i prišli su Mletačkoj državi koja je uništila Mladenove brodove na moru. Zatim je u Knin došao sa vojskom mađarski kralj Karolj i zarobio bana Mladena i odvegao u ropstvo mađarsko.[4]

 
Knin u drugoj polovini 19. veka

Godine 1514. Turci su bezuspešno opsedali Knin, pa su sa velikim ljudskim gubicima odstupili. Gotovo dva veka je pod Turcima, a 11. septemba 1688. godine zauzimaju ga Mlečani i drže sve do 1797. godine. Zapadno od Knina uzdiže se srednjovekovna tvrđava podignuta sredinom 10. veka, konačni je izgled dobila početkom 18. veka., kada je veštačkim prosekom podeljena od brda Spas, koje se na nju nadovezuje sa severne strane. Tvrđava je jedna od najvećih fortifikacijskih građevina u Dalmaciji. Podeljena je na gornji, srednji i donji grad, koji su međusobno povezani drvenim mostovima. Najstariji je gornji grad na severnom delu tvrđave, dok su srednji i donji grad sagrađeni u kasnome srednjem veku. U početku 18. veka na gradnji zidina kninske tvrđave radili su i domaći majstori Ivan Macanović i njegov sin Ignjatije. Most preko reke Krke je bio veza sa varošicom. Kninsku trvđavu je 1647. godine preoteo od Turaka, mletački general Fdokolo.[2] Iako sigurna dok su je držali Francuzi, tvrđava je predata bez borbe Austrijancima 1813. godine.

Francuski general Marmont je 1808. godine izgradio kameni put dug 100 italijanskih milja od Knina do Neretve. Knin je inače bio raskrsnica nekoliko puteva. Stara dalmatinska pruga Knin-Split duga 102 kilometra završena je 1880. godine. Željeznička pruga zvana "lička" između Gračaca i Knina, duga 63 kilometra, započeta još 1912. godine, kada je otvorena krajem jula 1925. godine povezala je Zagreb sa morem.[5] Pruga Ogulin-Knin građena je tokom Prvog svetskog rata. Unska pruga između Bihaća i Knina je počela da se gradi 1936. godine.

Mesto Knin je polovinom 19. veka bilo sedište istoimenog sreza, sa 22.000 stanovnika, od kojih je bilo 19.000 pravoslavnih Srba. Sam grad Knin kao varošica imao je 1838. godine samo 719 građana.[2] Godine 1850. tu je ustanovljen sreski sud i postavljen sudija. Godišnji vašar u Kninu je održavan 15. juna (1847), pa 13. juna (1853).[6]

Godine 1846. u varošici na savijutku reke Krke, na njenoj desnoj strani bilo je 65 kuća. Srba je bilo mnogo u okolini, a malo u samom gradu.

Dvadeseti vek uredi

 
Srbi iz Knina u narodnoj nošnji, 1899. godine
 
Josip Broz Tito u Kninu 1954. godine.

Nakon Prvog svjetskog rata Knin se našao pod italijanskom kontrolom, a vojska i žandarmerija Kraljevstva SHS ga je preuzela 4. aprila 1921.[7] Kninski srez/kotar je dio Splitske oblasti 1922-29, zatim Primorske banovine. Od 1939. godine je dio teritorijalne jedinice Banovine Hrvatske. U međuratnom periodu doživljava procvat i u njemu se grupišu institucije i ustanove. Od sela postao je varošica sa asfaltiranim ulicama, bolnicom, kasarnom, električnom centralom, trospratnim hotelom, Poljoprivrednom školom i lepim novim spratnim zgradama. Društveni život se pokrenuo, orijentisan oko pet kafana koje dobro posluju. Većina stanovnika su sitni privrednici koji obrađuju i manipulišu sa dostupnim dobrima. Dve trećine od 2.500 stanovnika su pred Drugi svetski rat činili Srbi pravoslavci.[8]

Tokom Drugog svjetskog rata, u aprilu 1941. su ga okupirali Italijani. Grad je mjesec dana kasnije nominalno pripao Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, ali je defakto bio pod italijanskom vlašću koja je štitila Dinarsku četničku diviziju pod komandom vojvode Momčila Đujića. S druge strane, značajan deo Kninjana se priključio partizanskom pokretu. Godine 1943, nakon kapitulacije Italije, Knin su okupirali Nijemci. Njihov garnizon i Đujićeve snage je krajem 1944. u Kninskoj operaciji porazio Osmi dalmatinski korpus NOVJ i zauzeo Knin.

Godine 1991. proglašena je Republika Srpska Krajina, čiji je Knin bio glavni grad. U vojnoj operaciji „Oluja“, 5. avgusta 1995, Hrvatska vojska zauzima Knin i okolinu stavljajući ga pod kontrolu Republike Hrvatske, proteravajući većinsko srpsko stanovništvo a potom su snage hrvatske avijacije bombardovale civilnu kolonu koja se povlačila.[9]

Stanovništvo uredi

Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, u Kninu je živeo 12.331 stanovnik, od čega su 80% bili Srbi. Tokom građanskog rata u Hrvatskoj 1995. godine, hrvatska vojska je proterala srpsko stanovništvo sa svojih ognjišta. Odlukom tadašnjeg predsednika Hrvatske Franje Tuđmana, u Knin se uglavnom naseljavaju Hrvati iz Bosne i Hercegovine, zbog čega je etnička struktura drastično izmenjena.[10]

Nacionalni sastav prema popisu iz 1991.‍
Srbi
  
 9.867 80%
Hrvati
  
 1.660 13,5%
Jugosloveni
  
 381 3,1%
Crnogorci
  
 43 0,3%
Slovenci
  
 40 0,3%
Muslimani
  
 24 0,2%
Romi
  
 15 0,1%
Makedonci
  
 11 0,1%
Mađari
  
 10 0,1%
neopredeljeni
  
 132 1,1%
nepoznato
  
 120 0,9%
ukupno: 12.331

Po popisu stanovništva iz 2011. godine, u Kninu je živelo 10.633 stanovnika.[11]

Nacionalni sastav prema popisu iz 2011.‍
Hrvati
  
 9.001 84,6%
Srbi
  
 1.429 13,4%
Albanci
  
 37 0,3%
neizjašnjeni
  
 62 0,6%
ukupno: 10.633
Nacionalni sastav Knina po popisima
godina popisa ukupno Srbi Hrvati Jugosloveni ostali
2011. 10.633 1.429 (13,44%) 9.001 (84,65%) — 203 (1,91%)
2001. 11.128 1.269 (11,40%) 9.546 (85,78%) — 188 (1,68%)
1991. 12.331 9.867 (80,01%) 1.660 (13,46%) 381 (3,08%) 423 (3,43%)
1981. 10.933 6.516 (59,59%) 1.701 (15,55%) 2.421 (22,14%) 295 (2,69%)
1971. 7.300 4.972 (68,10%) 1.686 (23,09%) 343 (4,69%) 299 (4,09%)
1961. 5.116 3.064 (59,89%) 1.671 (32,66%) 81 (1,58%) 247 (4,82%)
Broj stanovnika Knina po popisima
Kretanje broja stanovnika[12]
1948 1953 1961 1971 1981 1991 2001 2011
2.763 3.543 5.116 7.300 10.933 12.331 11.128 10.633

Religija uredi

 
Crkva Pokrova Presvete Bogorodice

Paroh kninskopoljski bio je 1796. godine pop Josif Novaković. Vukov srpski rečnik nabavile su 1818. godine kninske prote, Petar Dobrijević i Petar Sabljić.[13] Četiri stotine kninskih Srba nije imalo crkvu, već su bili orijentisani na okolinu. Krajem aprila 1857. godine dobili su sa najvišeg mesta u državi, dozvolu da mogu graditi pravoslavnu crkvu u Kninu.[14] Problem su pravile gradske vlasti ne dajući pogodnu lokaciju za nju. Po dopisu iz 1858. godine u Kninu još nije bilo ni pravoslavne crkve, ni paroha a ni srpske škole. Aktivirana je u to vreme Fondacija Makarija Vukadinovića, nekadašnjeg paroha na Kosovu polju dalmatinskom. Ostavio je 4000 f. od kojih bi se otvorila škola u Kistanju i učitelj izdržavao. Molili su Kninjani da se iz Kistanja tu prenese škola, čijeg bi učitelja sami izdržavali.[15] U samom Kninu je oko 1860. godine bilo 50 srpskih domova, čiji su žitelji bili podeljeni između Vrbničke i Kninskopoljske parohije. U Zadarskoj pravoslavnoj dijecezi bio je Kninski protoprezvirat.[16] Srpska pravoslavna crkva u Kninu posvećena Pokrovu Presvete Bogorodice je podignuta između 1864—1866. godine. Ostvarila se vekovna želja parohijana za svojom bogomoljom. Oni su do tada morali ići u neku od okolnih seoskih hramova na bogosluženje. Od 400 Srba u Kninu, najviše se žrtvovao meštanin trgovac Teodor Sinobad, koji nije žalio ni truda ni troška.[17] Stvoreni su uslovi tek nakon Mađarske bune 1848—1849. godine. Obezbeđene su bile finansije za gradnju 1857. godine ali nije bilo lokacije obezbeđene. Veći problem je dakle bilo traženje mesta za crkvu. Crkvena opština nije mogla da se dogovori ni sa varoškom opštinom, a ni sa pojedincima. Ni intervencija ministra Baha nije bila dovoljna. Na naročitu preporuku barona Filipovića, u dogovoru sa namesnikom, baronom Mamulom, austrijski car je poslao na dar 500 f. Rad oko buduće crkve krenuo je 1860. godine. Potom je određen 1863. godine dodatni izdatak iz državne kase od 11900 f.[18], a na tu sumu su dodali prilog sami Kninjani - 1000 f. Od tog iznosa krenula je gradnja; temelji su osvećeni na Tominu nedelju 1864. godine. Crkva u vizantijskom stilu bila je građena 16 meseci, a za to vreme stizali su brojni prilozi iz Beča, Trsta, Dubrovnika, Obrovca itd. Velike zasluge tokom gradnje imali su crkveni tutori Lazo Rašković i Stevan Vujatović. Crkva je imala osnovu krsta, sa kubetom i četvorougaonim zvonikom u kojem su tri zvona. Osvećenje prve srpske crkve u gradiću je izvršeno 31. avgusta 1866. godine. U opremanju crkve učestvovali su mnogi darodavci, Petar Miović iz Drniša dao je najveće zvono a Jovanka Stipčić iz Šibenika je poklonila polijelej.[19]

Crkva je tokom Drugog svetskog rata bila do temelja porušena u savezničkom bombardovanju 1944. godine. Ponovna izgradnja crkve je započeta 1964. godine prema projetu arhitekte Dragomira Tadića iz Beograda. Ikonostas od kamena je uradio Ljuba Stojiljković iz Bele Vode, a ikone i okove oko ikona je izradio Vojislav Bilbija iz Drvara. Hram su svečano osveštali 19. septembra 1971. godine episkop raško-prizrenski Pavle, potonji patrijarh srpski, episkop dalmatinski Stefan i episkop slavonski Emilijan.[20]

Obrazovanje i kultura uredi

Toldijinu knjigu, koju je 1858. godine preveo na srpski jezik Jovan Jovanović Zmaj, kupili su imućni Srbi u Kninu. Bili su to redom trgovci: Aleksandar Katić, Teodor Sinobad, Ivan Matković, Đorđe Omčikus, Marko Mirković i Luka Bralić. U doba ilirizma u Kninu je 1865. godine Narodna stranka pobijedila na izborima. Prvi načelnik Knina iz redova hrvatskog naroda je bio dr. Lovro Monti (1834—1898). Advokat Monti bio je Srbin katolik, koji se iskreno zalagao za srpsku stvar, pa su ga Srbi iz okoline podržali za gradonačelnika Knina i zastupnika na Dalmatinskom saboru, te carevinskom veću u Beču. Pomagao je Srbe oružjem, municijom i hranom tokom Hercegovačkog ustanka. Kao gradonačelnik je štitio ćirilicu, otvarao narodne škole i radio na jačanju sloge između Srba i Hrvata.[21] Petranovićevu studiju o Bogumilima, kupovali su 1867. godine i Kninjani. Listu su predvodili Hrvati, gradonačelnik Monti i fra Bono Mlinar, a ostatak publike činili su Srbi: pop Ilija Vojvodić paroh kninskopoljski, Ilija Bućin c i k činovnik, Spiridon Vujinović srpski učitelj i trgovci - Aleksandar Katić i Špiro Sablić.[22] Kada je 1867. godine Đorđe Radić objavio knjigu o gazdovanju srpskog naroda, istu su naručili u Kninu: Sima Todorović crkveni tutor i Narodna (srpska) čitaonica.[23] Knjigu psalama koje je preveo Ostrožinski kupili su 1868. godine pretplatnici iz Knina, Hrvati i Srbi: Jovan Jurniš, Ante Cipin učitelj, Sanko Marin, fra Dobrosrećko Mlinar, fra Dobrosrećko Marić, dr Lovre Monti, Aleksandar Katić i Mihail Dragojlović.[24] Đorđe Omčikus iz Knina je bio 1875. godine pretplatnik novosadskog lista „Glas naroda”. Milan Jović se pretplatio 1882. godine na „Srpsku nezavisnost” i „Srpče” listove koji su izlazili u Beogradu.

Pretplatu za novosadski „Školski list” u iznosu od 3 f. poslao je 1862. godine Savo Bjelanović iz Knina. Bjelanović je bio politički vođa Srba u Dalmaciji. Srpska škola u Kninu je ponovo otvorena 1876. godine, zaslugom Mis Irbi. Kada je 1883. godine vršena reorganizacija školske organizacije u Dalmaciji, određen je srpskog školskog nadzornika, za školske srezove Šibenik i Knin, učitelj i ravnatelj (upravitelj) srpske narodne škole u Kninu, Josif Kalinić.[25]

U 16. veku pisanjem se bavio P. Zoranić iz Knina. Petar Knežević redovnik Sv. Franje, rodom iz Knina, oko 1765—1773. godine je pisao „Muku Isukrista”.[26] U tvrđavi je bio smešten Muzej hrvatskih starina (danas Muzej hrvatskih arheoloških spomenika u Splitu), osnovan 1893. godine.

U mestu postoji Srpski kulturni centar.[27]

Politika uredi

Na temelju izbornih rezultata od 15. maja 2005. vlast u gradu Kninu formirala je koalicija HDZ-HSLS-Hrvatski blok-HSP sa 9 mandata od ukupno 17 u skupštini grada. Ostalih 8 mandata pripadaju Samostalnoj demokratskoj srpskoj stranci. Gradonačelnica Knina je postala Josipa Rimac,[28] koja je na tom položaju ostala do 2015. godine, kada je podnela ostavku. Do 2017. vršilac dužnosti gradonačelnika je bio Nikola Blažević, da bi posle lokalnih izbora iste godine, novi gradonačelnik Knina postao Marko Jelić.[29]

Poznate ličnosti uredi

Galerija uredi

Panorama Knina slikana sa kninske tvrđave. Lijevo se nalazi naselje „Sinobadova glavica“, u sredini je kompleks fabrike „Tvik“. Tok rijeke Krke i stadion FK Dinare prikazani su desno.
  •  
    Železnička stanica
  •  
    Rijeka Butižnica
  •  
    Rijeka Krka
  •  
    Sportska hala
  •  
    Gradska pijaca
  •  
    Vatrogasni dom
  •  
    Gradska bolnica
  •  
    Crkva sv. Ante u donjem dijelu grada.
  •  
    Kapela sv. Đorđa

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Prvi rezultati popisa 2021. godine”. popis2021.hr. Arhivirano iz originala 14. 01. 2022. g. Pristupljeno 17. 1. 2022. 
  2. ^ a b v "Srbskij narodnij list", Budim 1839. godine
  3. ^ "Srbsko-dalmatinski magazin", Zadar 1846. godine
  4. ^ Vasilije Čokrljan: "Srbski rodoljubac", Budim 1832. godine
  5. ^ Vreme", Beograd 1925. godine
  6. ^ "Vojvođanin", srbsko-narodni kalendar, Beč 1853. godine
  7. ^ "Politika", 5. april 1921 (pogrešno naslovljeno sa "Oslobođenje Splita")
  8. ^ "Politika", Beograd 5. septembar 1937.
  9. ^ „Početak suđenja za raketiranje izbegličke kolone tokom Oluje – DW – 26. 12. 2022.”. dw.com (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-04-04. 
  10. ^ „Povijest”. knin.hr. 
  11. ^ Državni zavod za statistiku RH, Pristupljeno 27. 2. 2014.
  12. ^ „Knin”. dzs.hr. 
  13. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpski rječnik...", Beč 1818. godine
  14. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad
  15. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858. godine
  16. ^ "Školski list", Sombor 1867. godine
  17. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1857. godine
  18. ^ "Danica", Novi Sad 1863. godine
  19. ^ "Ljubitelj prosveštenija", Karlovac 1866. godine
  20. ^ „Knin: Hramovi Svetog velikomučenika Georgija i Pokrova presvete Bogorodice”. srbi.hr. 
  21. ^ "Branič", Beograd 1898. godine
  22. ^ Božidar Petranović: "Bogomili", Zadar 1867. godine
  23. ^ Đorđe Radić: "Vođa pri gazdovanju srpskom narodu", Novi Sad 1867. godine
  24. ^ Ognjeslav Utješanović-Ostrožinski: „Davidovi psalmi”, Beč 1868. godine
  25. ^ Školski list", Sombor 1883. godine
  26. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1871. godine
  27. ^ „Srpski kulturni centar otvoren i u Kninu”. Politika Online. Pristupljeno 2024-04-08. 
  28. ^ „Srbi u pat poziciji”. vreme.com. 
  29. ^ „Gradonačelnik”. knin.hr. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Книн&oldid=27645629”