Портал:Biografija/Izabrani članak 2014.
Izabrani članci
uredi
Januar uredi
Salvador Felipe Hasinto Dali, 1. markiz od Pubola (kat. Salvador Felip Jacint Dalí Domènech, šp. Salvador Felipe Jacinto Dalí Domènech; Figeras, 11. maj 1904 — Figeras, 23. januar 1989) je bio katalonski i španski nadrealistički slikar, pisac, vajar, scenograf i glumac.
On je jedan od najznačajnijih umetnika 20. veka, a često ga nazivaju i velikim majstorom nadrealizma. Njegova umetnička dela pokazala su da je on jedan od najkreativnijih slikara svog vremena. Dalijeva česta tematika je svet prostora, pijanstva, groznice i religije.
Slavni slikar je čitavog svog života verovao u svoju posebnost. Jedni su ga smatrali genijem, dok su drugi govorili o njemu kao poremećenom egocentriku, čija dela nemaju nikakvu vrednost. Mada su ga španski likovni kritičari uvek smatrali za nadobudnog i netalentovanog šarlatana, popularnost i prodajna cena njegovih dela neprestano su rasli. Danas, svetski kolekcionari plaćaju milione dolara kako bi u svojoj kolekciji imali bar jednu Dalijevu sliku.
Februar uredi
Desanka Maksimović (Rabrovica (Divci) kod Valjeva, 16. maj 1898 — Beograd, 11. februar 1993) je bila srpska pesnikinja, profesorka književnosti i članica Srpske akademije nauka i umetnosti.
Desanka Maksimović je bila najstarije dete oca Mihaila, učitelja, i majke Draginje. Odmah posle njenog rođenja, Mihailo Maksimović je dobio premeštaj, te se porodica odselila u Brankovinu. U Brankovini je provela detinjstvo, a u Valjevu je završila gimnaziju. Početkom avgusta 1933. godine udala se za Sergeja Slastikova. Nije imala dece.
Studirala je na odeljenju za svetsku književnost, opštu istoriju i istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Nakon diplomiranja, Desanka Maksimović je najpre radila u Obrenovačkoj gimnaziji, a zatim kao suplent u Trećoj ženskoj gimnaziji u Beogradu. U Parizu je provela godinu dana na usavršavanju kao stipendista francuske vlade. Nakon što je od 3. septembra 1925. godine radila oko godinu dana u učiteljskoj školi u Dubrovniku, prešla je ponovo u Beograd gde je radila u Prvoj ženskoj realnoj gimnaziji (a današnjoj Petoj beogradskoj gimnaziji). Jedna od njenih učenica bila je i Mira Alečković, koja je takođe postala pesnikinja i bliska prijateljica Desanke Maksimović. Početkom Drugog svetskog rata je otišla u penziju, ali se u službu vratila 1944. i u istoj školi ostala do konačnog penzionisanja, 1953.
Mart uredi
Robert Džejms „Bobi“ Fišer (engl. Robert James „Bobby“ Fischer; Čikago, 9. mart 1943 — Rejkjavik, 17. januar 2008) je bio velemajstor i bivši svetski šampion u šahu, koji je 1. septembra, 1972. postao prvi američki šahista koji je osvojio svetski šampionat u organizaciji Svetske šahovske federacije. Godine 1975. zvanično je izgubio titulu kada je Svetska šahovska federacija odbila njegove uslove za odbranu titule. Gari Kasparov je napisao da je od svih svetskih šampiona u šahu, jaz između Fišera i njegovih savremenika bio najveći u istoriji šaha.
Fišerova pobeda nad sovjetskim šampionom Borisom Spaskim za svetsku titulu u „meču stoleća“ posmatrana je kao simbolična pobeda zapada koja je podstakla međunarodnu popularnost šaha. Njegov protivnik je portretisan, posebno u Sjedinjenim Državama, kao proizvod bezličnog, mehaničkog i represivnog sistema državne kontrole, dok je Fišer bio usamljeni genije koji je pobedio sovjetsku dominaciju. Kao nacionalnom heroju, Amerikanci su bili spremni da mu oproste neobično ponašanje i poglede, i u popularnoj kulturi on je postao simbol genija čija briljantnost je bila tako velika da ga je na kraju uništila.
Fišer nije branio svoju titulu 1975. jer nije mogao da postigne dogovor s međunarodnom šahovskom federacijom FIDE oko uslova meča. Tada je postao još povučeniji i nije igrao takmičarske mečeve sve do 1992, kada je pobedio u ponovnom meču protiv Spaskog. Takmičenje je održano u Jugoslaviji, koja je tada bila pod strogim embargom Ujedinjenih nacija. Ovo je dovelo do konflikta sa vladom Sjedinjenih Država, zbog čega se nikada nije vratio u svoju rodnu zemlju.
Nakon toga je živeo u Mađarskoj, Nemačkoj, na Filipinima i u Japanu. Tokom ovog perioda davao je sve žešće antiameričke i antisemitske izjave, uprkos svom jevrejskom poreklu. U periodu između 2004. i 2005. nakon što je njegov američki pasoš povučen, japanske vlasti su ga držale devet meseci pod pretnjom izručenja. Nakon što mu je Island zagarantovao državljanstvo, japanske vlasti su ga pustile u tu zemlju, gde je živeo sve do svoje smrti 2008.
April uredi
Leonard Ojler (nem. Leonhard Euler; Bazel, 15. april 1707 — Sankt Peterburg, 18. septembar 1783) je bio švajcarski matematičar i fizičar. Živeo je i radio u Berlinu i Sankt Peterburgu.
Ojler je došao do velikih otkrića u potpuno različitim oblastima kao što su matematička analiza i teorija grafova. Uveo je u upotrebu veliki broj termina koji se koriste u savremenoj matematici i unapredio matematičku notaciju, posebno u okviru analize. Ojler je zaslužan za savremeni zapis matematičke funkcije.
Značajan doprinos dao je i na poljima mehanike, optike i astronomije.
Smatra se da je Ojler jedan od vrlo značajnih matematičara 18. veka i među najvećim matematičarima svih vremena. Takođe je i jedan od najplodnijih - sačuvano je oko 900 njegovih radova.
Ojlerov lik je nekoliko puta štampan na poštanskim markicama u Švajcarskoj, Nemačkoj i Rusiji, na novčanici od 10 švajcarskih franaka a asteroid 2002 Ojler je dobio ime u njegovu čast. Luteranska crkva ga je uvrstila u svoj kalendar svetaca. Sećanju na Ojlera su posvetili 24. maj.
Maj uredi
Klint Istvud (engl. Clint Eastwood; rođen 31. maja 1930. kao Klinton Istvud mlađi u San Francisku) je američki filmski glumac, kompozitor, reditelj i producent. Iako kritičari bez izuzetka hvale njegova skorašnja rediteljska ostvarenja kao što su filmovi Devojka od milion dolara i Pisma sa Ivo Džime, Istvud je mnogo poznatiji po ulogama „čvrstih momaka“ ili antijunaka kao što su inspektor „Prljavi“ Hari Kalahan u seriji filmova o Prljavom Hariju ili čovek bez imena u špageti-vesternima Serđa Leonea.
Istvud je dobio dva Oskara za najboljeg režisera za filmove Neoprostivo i Devojka od milion dolara.
Iako rođen u San Francisku, Istvud se sa porodicom često selio po gradovima Zapadne obale u kojima je njegov otac radio. Tinejdžerske godine proveo je u Ouklandu gde je 1949. i maturirao na Srednjoj tehničkoj školi. Po završetku srednje škole radio je na benzinskoj pumpi zajedno s ocem, zatim je bio drvoseča, spasilac na plaži, ložač u čeličani, čistač bazena itd. Odsluživši vojni rok, početkom 50-ih počinje se zanimati za glumu.
Juni uredi
Meril Strip (engl. Meryl Streep; rođena 22. juna 1949. u Samitu, Nju Džerzi, SAD) je američka pozorišna, filmska i televizijska glumica. Glumačku karijeru započela je 1971. u pozorišnoj predstavi „Seviljski plejboj“, a prvu filmsku ulogu dobila je 1977. u drami Džulija Freda Zinemana. Najpoznatiji filmovi u kojima je glumila su Lovac na jelene, Žena francuskog poručnika, Moja Afrika, Mostovi okruga Medison, Đavo nosi Pradu i Sumnja. Za ulogu u drami Kramer protiv Kramera dobila je Oskar za najbolju glumicu u sporednoj ulozi, a za uloge u filmovima Sofijin izbor i Čelična dama nagrađena je Oskarom za najbolju glumicu u glavnoj ulozi.
Osamnaest puta je nominovana za nagradu Oskar (od kojih je osvojila tri), a 27 puta za nagradu Zlatni globus (od kojih je osvojila sedam). Dobitnica je dva Emija, jedne kanske Zlatne palme, jednog Zlatnog i jednog Srebrnog medveda, i dve nagrade BAFTA. Pet puta je nominovana za nagradu Gremi a jednom za nagradu Toni. Američki filmski institut joj je 2004. dodelio Nagradu za životno delo.
Meril Strip je jedna od najboljih i najviše nagrađivanih glumica svih vremena, a često se, pored dame Džudi Denč, navodi kao najbolja glumica svoje generacije. Tu titulu joj je još osamdesetih predvidela legendarna Beti Dejvis.
Juli uredi
Simonida Nemanjić (grč. Σιμωνις; rođena 1294, umrla posle 1345) bila je ćerka vizantijskog cara Andronika II Paleologa i peta supruga srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina.
Nakon sklapanja mira između srpskog kralja Milutina i vizantijskog cara Andronika II 1299, Andronik je ponudio Milutinu ruku svoje maloletne kćeri, kao garanciju mira i prijateljstva između dve države. Simonida je bila poznata po svojoj lepoti, njena freska u manastiru Gračanica je jedna od najvrednijih fresaka srpskog srednjovekovnog slikarstva. Freska je delimično upropašćena, pa tako na slici Simonida nema oči. Simonida je umrla posle 1345. kao monahinja.
Pesnik Milan Rakić je napisao poemu „Simonida“, a Milutin Bojić je napisao dramu „Kraljeva jesen“. Asteroid 1675 Simonida koji je otkrio astronom Milorad B. Protić je dobio ime po Simonidi Nemanjić.
Avgust uredi
Viktor Robertovič Coj (rus. Ви́ктор Ро́бертович Цой, kor. 빅토르 최, rođen 21. juna 1962. godine u Lenjingradu, u Kupčinskom rejonu, poginuo 15. avgusta 1990. godine, nedaleko od Tukumsa u letonskom dijelu SSSR, blizu Rige) je bio jedan od najpoznatijih ruskih i sovjetskih rok muzičara 1980ih godina, vođa rok grupe „Kino“.
Viktor Coj je rođen u Lenjingradu u porodici profesorke fizičkog obrazovanja Valentine Vasiljevne Coj i inžinjera Roberta Maksimoviča Coja. Bio je njihovo jedino dijete.
Od 1974. do 1977. godine je pohađao nastavu u srednjoj umjetničkoj školi, gdje je osnovao grupu „Palata № 6“ na čelu sa Maksimom Paškovim. Nakon isključenja iz umjetničke škole zbog neuspjeha, upisao se na SGPTU-61 da uči drvorez.
Godine 1982. je upoznao svoju buduću suprugu, Marinu Igorevnu, da bi se njom oženio tri godine kasnije, 1985. godine. Iste godine, 26. avgusta, dobili su sina Sašu.
Septembar uredi
Stepan Stepanović – Stepa (Kumodraž kod Beograda, 28. februar/11. mart 1856 — Čačak, 27. april 1929) bio je srpski i jugoslovenski vojvoda.
Učesnik je srpsko-turskih ratova (1876—1878), kao pitomac-narednik, kasnije potporučnik. U periodu između bitaka na Slivnici i kod Kumanova obavljao je dužnosti komandanta bataljona, puka, brigade, divizije i pomoćnika načelnika Glavnog đeneralštaba. Dva puta bio je i ministar vojni. U tom periodu Srpska vojska je u organizacionom, stručnom, materijalnom i moralnom pogledu bila dobro pripremljena za predstojeće ratove. U Prvom balkanskom ratu (1912—1913) Stepa Stepanović je komandovao Drugom armijom.
U Drugom balkanskom ratu, armija pod Stepinom komandom požrtvovano je branila nišavsku zonu sa utvrđenim logorom u Pirotu. Kada je počeo Prvi svetski rat, kao zastupnik odsutnog načelnika Štaba Vrhovne komande Radomira Putnika, rukovodio je mobilizacijom i koncentracijom Srpske vojske. Posle Putnikovog povratka u zemlju, ponovo preuzima dužnost komandanta Druge armije i sa njenim glavnim snagama izvodi marš-manevar preko Koceljeve i Tekeriša. U noćnom napadu, na istočnim padinama Cera, porazio je 21. diviziju austrougarskog 8. korpusa čime je omogućio pobedu Srba u Cerskoj bici. Za tu savezničku pobedu nad Centralnim silama, 20. avgusta 1914. godine, unapređen je u čin vojvode.
Njegova armija je u bici na Drini požrtvovano branila Mačvu, uspešno odbijala više koncentričnih napada nadmoćnijih austrougarskih snaga, prikovala Poćorekovu Petu armiju za obale Drine i Save i mesecima iscrpljivala i trošila njene snage.
Oktobar uredi
_(14641439744).jpg)
Novak Đoković (Beograd, SFRJ, 22. maj 1987) je srpski teniser. Od 7. jula 2014. zauzima prvo mesto na ATP listi u pojedinačnoj konkurenciji. Na prvoj poziciji je bio još u dva navrata, od 4. jula 2011. do 8. jula 2012. i od 5. novembra 2012. do 6. oktobra 2013, ukupno 101 nedelju. Mnogi teniski kritičari, bivši igrači i saigrači smatraju Đokovića jednim od najboljih tenisera u istoriji. Profesionalno igra od 2003. godine. U dosadašnjoj karijeri osvojio je sedam titula na grend slem turnirima: Otvoreno prvenstvo Australije 2008, 2011, 2012 i 2013, Vimbldon 2011. i 2014. i Otvoreno prvenstvo SAD 2011. godine. Zajedno sa Andreom Agasijem i Rodžerom Federerom drži rekord sa osvojena četiri trofeja na Otvorenom prvenstvu Australije, a jedini je koji je trijumfovao tri puta za redom.
Četiri puta je bio vicešampion Otvorenog prvenstva SAD, dva puta na Rolan Garosu i jednom na Vimbldonu. Osvajač je i Masters kupa 2008, 2012. i 2013. godine. Takođe, stigao je do finala dvadeset devet turnira Masters 1000 serije, od kojih je na devetnaest trijumfovao. Đoković je, zajedno sa Rafaelom Nadalom, rekorder po broju osvojenih Masters turnira u jednoj sezoni. On je, takođe, jedini teniser koji je osvojio bar jednu titulu na osam od devet turnira iz 1000 serije. Osvojio je bronzanu medalju na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu. Zajedno sa saigračima iz reprezentacije Srbije je došao do titule u Dejvis kupu 2010. godine, a 2013. su se plasirali u finale.
Sa Rafaelom Nadalom je ostvario jedno od najvećih rivalstava u istoriji tenisa. Odigrali su rekordan broj međusobnih duela u Open eri, najveći broj mečeva na grend slemovima, jedini su igrali finale na sva četiri grend slem turnira, uključujući i najduže finale. Zapaženo je i Đokovićevo rivalstvo sa Rodžerom Federerom, protiv koga je igrao u rekordnih devet grend slem polufinala i u dva grend slem finala.
Pored proglašenja za najboljeg sportistu i tenisera Srbije i sveta, Đoković je odlikovan ordenom Karađorđeve zvezde, ordenom Svetog Save od SPC i ordenom Republike Srpske.
Novembar uredi
Leonardo Vilhelm Dikaprio (engl. Leonardo Wilhelm DiCaprio, rođen 11. novembra 1974. u Los Anđelesu, SAD) američki je glumac i producent.
Pet puta je nominovan za nagradu Oskar, a deset puta za nagradu Zlatni globus. Dobitnik je dva Zlatna globusa — za najboljeg glavnog glumca u drami za ulogu Hauarda Hjuza u filmu Avijatičar (2004) i za najboljeg glavnog glumca u komediji ili mjuziklu za ulogu Džordana Belforta u filmu Vuk sa Vol Strita (2013). Takođe je bio nominovan za nagrade BAFTA, Satelit i Nagradu Udruženja filmskih glumaca.
Glumačku karijeru je započeo devedesetih godina prošlog veka nastupajući u reklamama i sapunicama kao što su Santa Barbara, Roditeljstvo, te u sitkomu Od muke do nauke. Prvu zapaženiju filmsku ulogu ostvario je u filmu Dečakov život iz 1993, gde mu je partner bio Robert de Niro. U drami Šta izjeda Gilberta Grejpa iz 1993. godine imao je sporednu ulogu, a u biografckom filmu Košarkaški dnevnici iz 1995. glumio je zavisnika Džima Kerola. Postaje popularan 1996. zahvaljujući ulozi u modernoj adaptaciji Šekspirovog dela Romeo i Julija u režiji Baza Lurmana. Međunarodnu slavu stiče glavnom ulogom u ljubavnom filmu Titanik iz 1997. režisera Džejmsa Kamerona, koji je u to vreme bio film sa najvećom zaradom u istoriji kinematografije. Početkom 21. veka kritika je hvalila njegove izvedbe u filmovima Uhvati me ako možeš (2002), Bande Njujorka (2002), Krvavi dijamant (2006), Dvostruka igra (2006), Revolucionarni put (2008), Zatvoreno ostrvo (2010), Početak (2010), Đangova osveta (2012) i Vuk sa Vol Strita (2013).
Vlasnik je producentske kompanije „Appian Way Productions“. Često sarađuje sa režiserom Martinom Skorsezeom i do sada je nastupio u pet njegovih filmova. Kao posvećenog filantropa i borca za očuvanje životne sredine pohvalile su ga organizacije za zaštitu životne sredine.
Decembar uredi
Petar Bojović (Miševići kod Nove Varoši, 4/16. jul 1858 — Beograd, 19. januar 1945) bio je srpski i jugoslovenski vojvoda.
Učesnik je srpsko-turskih ratova tokom kojih je bio u štabu Vrhovne komande, a po završetku ratova postao je vodnik baterije u Beogradu. Posle srpsko-bugarskog rata postao je vodnik konjice, a zatim je 1891. položio ispit i dobio čin kapetana. Istovremeno je postavljen za vršioca dužnosti načelnika Štaba Moravske divizije u Nišu, gde je ostao pet godina. Menjao je nekoliko dužnosti sve do izbijanja Balkanskih ratova 1912. godine, kada je bio komandant Konjičke divizije.
U Prvom balkanskom ratu Bojović je bio načelnik Štaba Prve armije od oktobra 1912. godine. Istakao se tokom Kumanovske i Bitoljske bitke, posle kojih je dobio čin generala. Po okončanju Prvog balkanskog rata, na njegov predlog, a uz podršku vojvode Putnika, sklopljen je savez sa Grčkom, kao protivteža opasnosti koja je tada dolazila od Bugarske. U Drugom balkanskom ratu bio je načelnik Štaba Prve armije koja je odnela pobedu u bici na Bregalnici, a posle rata bio je komandant trupa Novih oblasti na Kosovu i Makedoniji.
U Prvom svetskom ratu je bio komandant Prve armije. Učestvovao je u završnim operacijama Cerske bitke, a po oslobađanju Šapca, sa ovom jedinicom forsirao je, početkom septembra, Savu i prodro u Srem. Biva ranjen u gležanj, pa je smenjen sa mesta komandanta. Od novembra 1914. do novembra 1915. godine general Bojović je bio na raspolaganju, kada je zbog Trojne ofanzive, opet reaktiviran. Opet je postao komandant trupa Novih oblasti i uspeo je da pruži otpor neprijatelju, dok se srpska vojska povlačila ka Kosovu. Kada je doneta odluka da se trupe povlače ka Albaniji, Bojović je tada (decembar 1915.) postavljen za načelnika Vrhovne komande. Podneo je ostavku načelnika Vrhovne komande 19. juna 1918. godine, zbog neslaganja oko proširenja Solunskog fronta. Zatim je opet postavljen za komandanta Prve armije, kojom je komandovao i u bici kod Dobrog polja. Zbog ratnih zasluga 13. septembra 1918. dobio je čin vojvode.