Википедија

Raspad Srpskog carstva

Do raspada Srpskog carstva došlo je tokom vladavine poslednjeg Nemanjića, Stefana Uroša V Nejakog. Početak opadanja Carstva označava dolazak Simeona Uroša Nemanjića na vlast u Epiru i Tesaliji[1]. Najmoćniji srpski velikaš, Vojislav Vojinović, ostao je lojalan srpskom caru sve do smrti 1363. godine nakon čega je Uroš primoran da se osloni na velikaše dinastije Mrnjavčević. Rezultat toga jeste krunisanje Vukašina Mrnjavčevića za kralja. Kralj Vukašin i njegov brat, despot Jovan Uglješa, poginuli su 1371. godine u bici na Marici. Uroš je umro krajem iste godine. Pošto nije imao dece, njegova smrt označila je kraj vladavine dinastije Nemanjić i kraj Srpskog carstva.

Epir, Tesalija i Braničevo uredi

 
Srpsko Carstvo i feudalni posedi unutar Uroševog Carstva i Carstva Simeona Uroša Nemanjića 1371. godine

Odjek Dušanove smrti među savremenicima ostaje nam potpuno nepoznat jer nema domaćih pisaca koji bi svojim delima osvetlili zbivanja. Od polovine 14. veka proređuju se i dokumenti, a počinju da se stvaraju predanja. Gotovo sve istaknute ličnosti od vremena Dušanove smrti ušle su u legendu.[2] Spoljnim napadima na Srpsko carstvo prethodili su unutrašnji sukobi. Despot Nićifor II Orsini iskoristio je smrt kesara Preljuba i ovladao je Tesalijom, a nešto kasnije i južnim Epirom (1356). Tim pokrajinama je pripojio i Kefaloniju i tri godine je vladao nezavisno od Carigrada. Braća Paleolozi, Jovan i Aleksije, su osvajali istočne delove Carstva: gradove na egejskoj obali Hrisopolj, Anaktoropolj i Hristopolj. Navedene gradove Srbija je izgubila i pre Dušanove smrti. Ovi gradovi bili su izloženi napadima nekog pirata iz Vitinije. Upad Matije Kantakuzina (sin vizantijskog cara Jovana Kantakuzina) u oblast Sera završen je neslavno. Njegova vojska je razbijena, a Matija je zarobljen i jedno vreme držan od strane Dušanovog bratunčeta Vojihne. Na severu Carstva došlo je do sukoba dvojice vlastelina od kojih se jedan, pripadnik porodice Rastislalića, obratio za pomoć najpre caru Urošu, a potom i kralju Ugarske, Ludoviku. Uz učešće ugarske vojske Ludovik je odneo pobedu. On se početkom 1361. godine pominje kao gospodar Braničeva. Ludovik je tom prilikom prodro duboko u srpske krajeve. Sredinom 1359. godine Ugari se povlače. Srbija je izgubila Braničevo, a verovatno i Kučevo. Rastislalići su tim teritorijama upravljali kao Ludovikovi vazali[1].

Albanija i Serska oblast uredi

 
Car Dušan i carica Jelena na fresci u manastiru Lesnovo

Gotovo neprimetno je iz Carstva izdvojena još jedna oblast: kraj oko Kanine i Valone gde je pokušavao da se osamostali ujak cara Uroša, Jelenin brat Jovan Komnin Asen. On je od Dušana dobio despotsku titulu i namesništvo u novoosvojenim oblastima[1]. Ispoljavao je samovolju još za života Dušana što se ogleda u njegovim odnosima sa mletačkim trgovcima. Štitila ga je od Dušana carica Jelena. Nakon Dušanove smrti formirao je potpuno nezavisnu oblast. Nezavisnost je platio sve većim uticajem Mletaka u primorskim gradovima. Postavlja se pitanje u kom svojstvu je Jelena upravljala Serskom oblašću. Uroševa vladavina nije bila u potpunosti ukinuta već izvori govore o tesnoj saradnji majke i sina. Uroš šalje vojsku koja je porazila Matiju Kantakuzina. Jelena 1357. godine prisustvuje jednim od državnih sabora u Skoplju. Prema tome, srpska vlast u Serskoj oblasti bila je stabilna. U Serskoj oblasti Uroš se od 1360. godine izostavlja. Jelena je priznata kao jedini gospodar Serske oblasti. U Seru je uvela (prema vizantijskom uzoru) ustanove senata i vaseljenskih sudija, a lokalnu upravu poveravala je svojim rođacima[3].

Simeon Uroš Nemanjić uredi

 
Simeon Uroš Nemanjić, freska manastira Visoki Dečani

Nićifor je iz osvojenih oblasti proterao namesnike srpske vlasti, despota Simeona i kesarisu Irinu, udovicu kesara Preljuba, zajedno sa sinom. Jerina se sklonila na dvor cara Uroša koji joj je vratio Preljubovu staru baštinu, Crnu Reku. Simeon nije sledio njen primer već je sakupio četiri do pet hiljada vojnika i zauzeo grad Kostur proglasivši se za cara. Uzevši carsku titulu, Simeon je pokazao da nije nameravao da bude Urošev savladar jer su savladari u Srpskom carstvu nosili titulu kralja. Kraljevsku titulu nosio je Uroš za života svoga oca. Ustanova savladarstva uvedena je na saboru u Skoplju 1346. godine. Simeon je dakle ponovo pokrenuo odavno rešeno pitanje nasledstva. Njegovo proglašenje za cara je, u stvari, uzurpatorski čin. Jovan Kantakuzin piše da je Simeon "tražio vlast nad svim srpskim zemljama misleći da su njegova prava pretežnija, a Uroš je bio primoran da očevinu od strica brani". Simeon nije pokušavao da istisne Nićifora Orsinija već je pokretao pohode ka severu. Borba za nasledstvo uznemiravala je savremenike. Našla je odjeka čak kod dubrovačkih trgovaca u Kučevu. Simeon je raspolagao znatnim vojnim snagama, ali je vlastela, kao i crkva, bila na strani Uroša. Jelena je bila na strani svoga sina. Jedino je Jovan Asen Komnin bio uz Simeona. U toku leta 1358. godine Simeon je lako suzbijen kod Skadra. Nastupili su za njega teški dani. Simeon je sve do sredine 1359. godine upravljao samo Kosturom iako je nosio carsku titulu.[4][5]

Zahvaljujući određenim okolnostima, Simeonov politički pad nije bio dugotrajan. Despot Nićifor poginuo je prilikom pokušaja gušenja ustanka Arbanasa. Stradao je sredinom 1359. godine u bici kod Aheloja[6]. Tesalija i Epir ostali su bez gospodara. U Arti je formirana posebna despotovina koja je postojala do 1416. godine. Vizantijska, a ni srpska centralna vlast nisu ništa preduzimale. To je iskoristio Simeon da bez mnogo napora tamo uspostavi svoju vlast. Simeon je u Epiru i Tesaliji formirao novu državu. Tek kada je ovim pokrajinama zavladao član dinastije Nemanjić, one su konačno izdvojene iz srpske države. Nemoćni vizantijski car Jovan V bio je samo nemi svedok ovih događaja. Crkva i plemstvo, naviknuti na česte promene, prihvatili su Simeonovu vlast.[7]

U Zeti se kao gospodar javlja do tada potpuno nepoznati vlastelin Žarko. Dušan je Jeleni dao zetske trgove. Ona je tada boravila u Seru što je Žarko pokušao da iskoristi pa je 1356. godine kod Svetog Srđa na Bojani oduzeo dubrovačkim trgovcima robu. Uroš je u Sveti Srđ poslao vlasteličića Vukšu i tako je Žarko brzo nestao sa političke scene[8]. Njegov sin Mrkša kasnije će ovladati krajevima današnje Južne Albanije oko Berata[6].

 
Država Vojislava Vojinovića i Nikole Altomanovića

Prema Janjinskoj hronici, epirsko stanovništvo dobro je dočekalo Simeona. Gradovi, među kojima su i Arta i Janjina, otvaraju mu kapije. Smenu vlasti pokušao je da iskoristi Radoslav Hlapen, Dušanov, a potom i Urošev namesnik u Beru i Vodenu. Pošto je Hlapen osvojio utvrđenje Damasis na severu Tesalije, Simeon je pohitao na sever da zaštiti svoje teritorije. Umesto očekivanog sukoba, dvojica protivnika su se orodila nakon čega su se nagodila o granicama. Izgleda da je Simeon prepustio Hlapenu grad Kostur. Nejasan je Hlapenov odnos sa Urošem. Oblast kojom je upravljao kao namesnik nalazila se na granici Simeonove i Uroševe države. Granice Simeonove države nije moguće odrediti zbog nedostatka izvorne građe. Po ocu Nemanjić, a po majci Paleolog, Simeon je bio srodnik mnogim istaknutim velikašima. Simeon je, dakle, napustio Kostur i za prestonicu izabrao Trikalu u Tesaliji. Zadržavajući ponekad ime Uroš (koje često nose Nemanjići), Simeon se uvek potpisivao kao Paleolog. Gradsko stanovništvo u Simeonovoj državi je, bez obzira na poreklo, odavno bilo helenizovano. Stoga nije čudno što Simeon neprekidno ističe da je poreklom iz vizantijske carske porodice. Povelje je izdavao isključivo na grčkom jeziku. Nijedna sačuvana Simeonova povelja nije napisana na starom srpskom jeziku. Sigurno je, međutim, da su među njegovim podanicima bili Grci, Srbi i Arbanasi. Maja 1366. godine Simeon se potpisao kao "samodržac Romeja i Srba i cele Albanije, Uroš Paleolog". Simeon je zadržao vizantijske ustanove i upravne organe.[9]

Vojislav Vojinović i Balšići uredi

Braća Vojinović, Miloš, Altoman i Vojislav, bili su sinovi vojvode Vojina, istaknutog vlastelina Stefana Dečanskog. Milošu i Vojislavu Dušan je dodelio titulu stavilca (Vojislavu 1350. godine)[10]. Miloš je umro mlad, a Altoman se poslednji put pominje 1359. godine. Jezgro Vojislavove države činila je znatna porodična baština kojoj je pripojio župe Dabar, Drinu, Gacko i Rudine nakon smrti velikog čelnika Dimitrija (1359). U pojedinostima nije poznato koji su krajevi još ušli u sastav njegove države, ali se zna da je pre smrti (1363) upravljao oblastima između Drine i Kosova, Rudnika i Mora, uključujući i župe Dračevicu, Konavle, Trebinje i Popovo Polje[11]. U to vreme je u primorju došlo do velikih promena. Zadarskim mirom iz 1358. godine Ugarska je potisnula Mlečane sa istočnog Jadrana, a Dubrovnik priznaje njenu vrhovnu vlast[5]. Vojislav Vojinović je učestvovao u ratu protiv Ugara (1359). Rastislalići su odvojili Braničevo (i Kučevo), a Vojislav je nastavio rat protiv Ugarskog vazala – Dubrovnika. Smatrao je da mu pripada titula humskog kneza i vlast nad Stonom i Pelješcom.

Balšići se prvi put pominju 1360. godine. Rodonačelnik Balšića je prema Mavru Orbinu držao samo jedno selo. Balšići su držali stranu caru Urošu te su doživeli veliki uspon. Oni su 1360. godine držali samo oblast između Skadarskoj jezera i mora. Braća Balšić, Stracimir, Đurađ i Balša, manje su poštovali centralnu vlast od Vojislava koji je upravljao znatno većom teritorijom.

Na strani Vojislava u ratu bio je i grad Kotor kome je smetala dubrovačka trgovina. Dubrovnik je blokirao znatno slabiju kotorsku flotu. Vojislav flotu očigledno nije ni imao. Dubrovnik je sproveo ekonomsku blokadu; sprečavao je dovoz soli. Dubrovčani sklapaju savez sa Balšićima, ali se on svodio na izjave prijateljstva. Mir je sklopljen u Onogoštu 1362. godine uz posredovanje Vukašina, kesara Grgura Golubića i carice Jelene. Dubrovčani su zadržali Ston i Pelješac, a Kotor je Uroš uzeo u svoju zaštitu i potvrdio Dubrovčanima stare povlastice. Balšići se ne spominju prilikom sklapanja mira.[12] Vojislav se pripremao za rat sa Balšićima. Neposredno pred smrt, Vojislav je vladao oblašću koja se dobrim delom podudarala sa Raškom, ishodištem države Nemanjića. Nijedan vlastelin, pa ni Vukašin, nije se mogao meriti sa Vojislavom Vojinovićem. Dalje širenje prekinula je njegova iznenadna smrt 1363. godine.

Dejanovići uredi

 
Despot Dejan sa suprugom, manastir Belovo kod Zemena

Vojislavova smrt poremetila je odnos snaga u Srpskom carstvu. U isto vreme sa političke scene nestaju krupni feudalci, nosioci najviših titula. Jovanu Oliveru gubi se trag nakon Dušanove smrti. Despot Dejan je u političkom životu prisutan nešto duže. Njegova baština obuvhatala je Žegligovo i Preševo. On je pripojio krajeve oko gornjeg toka Strume sa Velbuždom, kraj prema Melniku, a njegovi sinovi formirali su veliku državu nakon Maričke bitke. Najpoznatija zadužbina Dejana je Arhiljevica. Njegove sinove je do Maričke bitke potisnuo ne mnogo poznati Vlatko Paskačić (baština u Psači). On je bio gospodar župe Slavište. Iskoristio je despotovu smrt (ili povlačenje u manastir) da se proširi na župe Vranje i Inogošte. Ipak, nije uspeo da se osamostali, a u ratu sa Dejanovićima oslanjao se na Uroša i Mrnjavčeviće. Nosio je titulu sevastokratora.[13][14]

Mrnjavčevići uredi

 
Vukašin Mrnjavčević

Životni put Uglješe i Vukašina Mrnjavčevića nakon Dušanove smrti je povezan. U izvorima se javljaju tek sredinom 14. veka, Uglješa u zreloj životnoj dobi, a Vukašin u poodmaklim godinama. Uglješa je kao Dušanov namesnik oko 1346. godine kratko upravljao oblašću oko Dubrovnika. Vukašin se 1350. godine pominje u Prilepu sa titulom župana.[15] Uglješin uspon počinje ženidbom sa Jefimijom, ćerkom kesara Vojihne (ne zna se godina) te se stiče utisak da je njegov dolazak na vlast u Serskoj oblasti iznenadan (1363/4). On se ne pominje ni među dvoranima carice Jelene. Vukašinov uspon bio je nešto sporiji. Za života Vojislava Vojinovića nje pokušavao ništa, a svoj uticaj širio je rodbinskim vezama. Mrnjavčevići su se rodbinskim vezama povezali sa Radoslavom Hlapenom, Đurađom Balšićem i kesarom Vojihnom. Mrnjavčevićima se sada niko nije mogao suprotstaviti. Vojislav Vojinović, Oliver i despot Dejan više nisu bili živi, a Lazar Hrebeljanović, Nikola Altomanović i Vuk Branković tek su formirali svoje oblasti. Urošu nije ostalo drugog izlaza već da znacima kraljevskog dostojanstva uzdigne Vukašina za savladara (1365). Uglješa je ranije sa despotskom titulom preuzeo od Jelene vlast nad Serom. Predanje je osudilo Mrnjavčeviće da su nasilno preuzeli vlast (najranije predanje zabeležio je Danilov nastavljač), ali to nije tako jer je Vukašin postao kralj uz pristanak cara. Uzurpator nije bio Vukašin već Dušanov brat Simeon koji je uzeo carsku titulu. Vukašinov sin Marko postao je mladi kralj[5]. Time je rešeno pitanje Uroševog naslednika jer car nije imao dece. Vukašin se potpisivao kao kralj Srba i Grka.[16] Umesto Prilepa, centri njegove oblasti postali su Skoplje i Prizren. Mavro Orbin piše da je uzeo Prištinu i Novo Brdo kao prestoni grad. Znatno više se zna o oblasti despota Uglješe. Serska oblast je na istoku obuhvatala teritorije veće od teritorija Dušanovog carstva. U okviru Serske oblasti nalazio se i Halkidiki sa Svetom Gorom. Severnu granicu činila je linija Strumica-Melnik, a zapadna granica prelazila je reku Vardar. Stvarne granice sa Vukašinom zapravo nije ni bilo.[17]

U raškim zemljama brz uspon doživeo je Altomanov sin Nikola. Njegov otac pominje se poslednji put 1359. godine sa titulom velikog župana. Župan Nikola Altomanović je 1367. godine držao Rudnik. Vojislava je nasledila supruga Gojislava koja se na svojim teritorijama uspela održati pet godina (1363-1368). Gornju Zetu je prepustila Balšićima, a konačno ju je potisnuo Nikola Altomanović. Skoro cela Vojislavova oblast našla se u njegovim rukama. Prišao mu je i Sanko Miltenović koji je gospodario Popovim Poljem i Dabrom. Odmetnuo se od bosanskog bana. Sanko je izneverio novog zaštitnika i u sukobu sa njim stradao 1370. godine u blizini Trebinja[18].

 
Grb Mrnjavčevića

Uspon Lazara Hrebeljanovića bio je mnogo sporiji. Dugo je boravio na dvoru cara Uroša sa skromnom titulom stavilca. Lazar je napustio dvorsku službu kada je Vukašin krunisan za kralja. Baština kneza Lazara je rodni Prilepac kod Novog Brda. Sporno je bilo Kosovo oko koga su se sukobljavali Mrnjavčevići, Lazar i Altomanović. Do bitke je došlo 1369. godine. Lazar se povukao, a Altomanovićeva vojska je stradala. On sam jedva se spasao. Vukašin, Marko Mrnjavčević i Balšići spremali su se za napad na Altomanovića (proleće 1371), ali ih je sprečio dolazak Turaka. Sanko Miltenović je iskoristio Altomanovićev poraz da mu privremeno zauzme Konavle (1370), a Lazar Rudnik.[19]

Jovana Asena Komnina je 1363. godine nasledio sin Aleksandar (na čelu Kanine i Valone). Karlo Topija, princeps Albanije, osvojio je Drač i postao 1368. godine najmoćniji, ako ne i jedini, gospodar ravnice uz jonsku obalu. On je između 1364. i 1366. godine u zarobljeništvu držao Đurđa Balšića. Braća su ga oslobodila te su zajedno opseli Kotor koga je car još 1362. godine u Onogoštu uzeo pod zaštitu. Pošto od Uroša nisu dobili pomoć, Kotorani su 1370. godine priznali vrhovnu vlast Ugarske. Kotor je izgubio trgovačke privilegije u Srbiji. Nov uspon doživeo je Nikola Altomanović koji se iznenađujuće lako oporavio od poraza na Kosovu. Izgleda da je uživao podršku Ugarske. Protiv njega su se udružile kuće Mrnjavčevića i Balšića, knez Lazar i Tvrtko Kotromanić. Vukašinovo povlačenje na istok dovelo je do raspada koalicije.[20]

Marička bitka uredi

 
Oblasni vladari srpskog carstva 1360. godine.
 
Smrt cara Uroša, romantičarski prikaz, Novak Radonjić

Serska oblast u međuvremenu jača. Nemanjići tamo nisu menjali vizantijski način uprave koga je prihvatila i carica Jelena. Ništa nije menjao ni Jovan Uglješa. Despot je obezbedio podršku svetogorskih manastira. Svestrane su i svakodnevne veze sa Vizantijskim carstvom koje je tada obuhvatalo četiri geografski odvojena dela: oblast braće Paleolog (Hristopolj, Hristopolj Anaktoropolj i ostrvo Tasos), Carigrad sa okolinom, Solun sa okolinom i Moreju. Turci su se učvrstili na teritorijama koje su odvajale severna tri dela. Zajednička opasnost zbližila je Uglješu i Jovana V Paleologa. Uglješa nije imao tako utvrđene gradove kao što je bio Solun. Zato je bio spreman na pregovore oko rešavanja crkvenog raskola nastalog 1350. godine. Patrijarh Kalist koji je još 1350. godine izopštio srpskog cara i patrijarha, došao je u Ser da pregovara sa Jelenom (1363). On se iznenada razboleo i umro, ali su pregovori kasnije obnovljeni i završeni poveljom o izmirenju iz 1368. godine, kojom je despot Uglješa uvažio zahteve novog carigradskog patrijarha Filoteja.[21][22]

Sporno je to da li je Vukašin u Maričkoj bici učestvovao kao srpski kralj ili kao gospodar. Sevastokrator Vlatko Paskačić ne pominje se u izvorima o bici, a Radoslav Hlapen (za koga se ne zna da li je učestvovao u bici) je nadživeo kralja i despota. Uoči odlučujućeg sukoba Mrnjavčevići su ipak bili usamljeni. Raspolagali su, međutim, znatnim snagama. Turci su sredinom 14. veka zauzećem Galipolja trajno prešli na Balkan i otpočeli sa planskim osvajanjem Poluostrva. Neuobičajeno lako osvajaju grad za gradom: Dimotiku (1360), Jedrene (1362) i Plovdiv (1363). Serski despot se, prema Mavru Orbinu, u početku uspešno borio protiv Turaka i naneo im nekoliko poraza. Pre odlaska u bitku, Uglješa je posetio Svetu Goru gde je dobio blagoslov za pohod koji je dobio versko obeležje. Braća su prodrla u blizinu nove turske prestonice, Jedrena. Međutim, iznenađeni su 26. septembra 1371. godine kod Černomena.[23]

O Maričkoj bici se pisalo mnogo, ali se o samom sukobu zna veoma malo. Iz najranijih izvora ne može se zaključiti mnogo više od datuma, mesta i rezultata bitke. Bitka je završena propašću srpske vojske i pogibijom Vukašina i Uglješe. To je bila najveća pobeda Turaka pre 1453. godine. Njen rezultat je slom Serske države. Solunski despot Manojlo (budući ca Manojlo II) zauzeo je Ser koji je do tada pripadao Jovanu Uglješi. Nesumnjivo je pokorio i ostale gradove u samom središtu Uglješine države uključujući i ostrvo Tasos i gradove u Pierijskom primorju. Pod kontrolom Vizantinaca ponovo se našlo područje od Soluna do hristopoljskih klanaca. Restauracija vizantijske vlasti podgrejala je nadu o obnovi nekadašnje imperije, ali se nada brzo izjalovila. Opasnost od Turaka primorala je Vizantince na nepopularnu meru: oduzimanje crkvenih dobara radi jačanja odbrambene moći. Teritorije su ustupljene pronijarima. Manojlo je 1408. godine priseća kako je odmah po pogibiji Uglješe morao ustupiti polovinu metoha svetogorskih i solunskih pronijarima. Ubrzo posle Maričke bitke Vizantija gubi samostalnost. Car Jovan kao Muratov vazal učestvuje u jednom od turskih pohoda[24][25].

Uroš je poslednji put istupao 1369. godine. Izgubio je ugled državnika; više mu se nije obraćao ni Hilandar, a čak i Dubrovnik dobija privilegije od Vukašina. Država Nemanjića i Srpsko carstvo prestalo je da postoji Uroševom smrću 4. decembra 1371. godine.[26]

Kraj srpskog carstva uredi

Vukašinovom pogibijom srpska država nije ostala bez kralja. Zakonito ga je nasledio sin Marko. On je 26. septembra 1371. godine postao Urošev savladar. Isto tako je, barem formalno, Marko nasledio cara Uroša koji nije imao dece. Srpska država nominalno je postala kraljevina. Međutim, niko nije ni pomišljao da za vrhovnog vladara prizna kralja iz nove „nesvetorodne“ dinastije. Prevlast kuće Mrnjavčević okončana je bitkom na Marici, a Marko je postao turski vazal (ne zna se tačno kada). Središte ponovnog stvaranja države pomera se na sever, u ishodište države Nemanjića.[27]

Posledice uredi

 
Države oblasnih gospodara 1373−1395.
 
Adam Stefanović, Kosovski boj (1870)

Smrt cara Uroša označila je i formalno kraj Carstva u kome su se osamostalili oblasni gospodari koji su prigrabili oblasti sa svim regalnim pravima. Svi oni su na različite načine pokušavali da se prikažu kao legitimni naslednici Nemanjića, a jedan od načina bilo je nasleđivanje ktitorskih prava u kraljevskim manastirima Nemanjića, posebno u Hilandaru. Prvi je u tom pravcu krenuo Vuk Branković koji je 1365. godine darovao svoje baštinske posede u Drenici sa Kosova Hilandaru gde je njegov brat Radonja bio monah[28].

Osamdesetih godina 14. veka Turci su nekoliko puta pokušavali da ugroze srpske teritorije; svaki put bez uspeha. Oni su 1380. godine poraženi na Dubravnici kod Paraćina, 1388. kod Bileće, 1386. godine osvajaju Niš, ali ih Lazar zaustavlja kod Pločnika. Nakon toga Murat poziva na odlučujuću bitku. Lazar traži saveznike u Tvrtku, Vuku i Đurđu II Stracimiroviću, kao i u mačvanskom banu i trnovskom dvoru u Bugarskoj. Bitka je vođena 15. juna 1389. godine. S vojničkog aspekta ishod bitke bio je nerešen, a pošto je Bajazit užurbano otišao delovalo je kao da su Srbi pobedili. Rat su, međutim, dobili Turci, a srpske zemlje okupljene oko kneza Lazara raspale su se nakon njegove pogibije. Ugari napadaju sa severa, a vlastela je krenula da se razračunava. U tom cilju sazvan je sabor Lazarevih saradnika i Stefanovih pristalica, a najistaknutije mesto imala je Srpska pravoslavna crkva na čelu sa Spiridonom. Doneta je odluka o miru sa Turcima kako bi se rešili problemi sa Ugarima i osamostaljenom vlastelom. Stefan i Vuk postali su turski vazali, a Olivera je poslata u emirov harem. Stefan Lazarević je bio potčinjen Turcima sve do 1402. godine. Vuk Branković nije želeo mir sa Turcima. Održavao je dobre odnose sa Tvrtkom i Dubrovnikom. Vuk je oslovljavan kao „blagoveran i hristoljubiv“ što ukazuje da je zauzeo položaj kakav je do tada imao Lazar. Milica saziva sabor i 1390. godine je Danilo izabran za patrijarha dok se Jefrem povlači u Peć. Danilo je zaslužan za kanonizaciju i prenos moštiju iz Prištine u Ravanicu, a slika o žrtvi kneza Lazara, koji postaje svetac i mučenik, postaje sve izraženija. Gubitkom života stekao je večnu slavu i nebesko carstvo što je za hrišćane veoma značajno. Kanonizacija Lazarevića učvrstila je njihov položaj od pretenzija Brankovića. Stefan i Vuk postali su izdanci sveca i najdostojniji naslednici Nemanjića[29][30].

Tvrtko je nakon Kosovske bitke pažnju usmerio ka osvajanju hrvatskih zemalja, a Lazareviće nije ugrožavao. Umro je 1391. godine, a u Bosni se osamostaljuju oblasni gospodari: Hrvoje Vukčić, Sandalj Hranić i knez Pavle Radenović. Vuk Branković pruža otpor Turcima tri godine. Turci mu 1392. godine oduzimaju Skoplje i on postaje turski vazal uz obavezu harača i vojne obaveze. On je, međutim, bio nelojalan vazal pa je njegov otpor skršen 1396. godine. Najveći deo njegovih oblasti predat je Stefanu Lazareviću. Nakon bitke na Rovinama Turci zauzimaju oblasti nastradalih Marka Mrnjavčevića i Konstantina Dragaša. Ugrožavaju i Đurđa Stracimirovića. On je uspeo da preotme gradove koje je izgubio i daje ih na čuvanje Veneciji koja ih je zadržala za sebe. Lazarevići su sačuvali, i čak proširili svoju oblast zahvaljujući podršci crkve i Turaka. Na državnom saboru iz 1393. godine Stefan je formalno preuzeo vlast kao „veliki knez Stefan, samodržac i vladar Srba“. Milica se zamonašila, ali je i dalje učestvovala u političkom životu. Deo vlasti pripao je i Vuku Lazareviću. Podrška Turaka Lazarevićima bila je, međutim, privremena i neiskrena. Oni podstiču 1397. godine Novaka Belocrkvića i Nikolu Zojića na ustanak koji je ugušen nakon čega Turci ponovo napadaju srpske zemlje. Milica sklapa mir. Bajazit oko 1401. godine oduzima oblasti Brankovića Stefanu i daje ih Vukovim sinovima Lazaru, Đurđu i Grguru. Nakon bitke kod Angore, Bajazit je zarobljen, a Stefan i Đurađ Branković beže u Carigrad. Stefan je otkazao poslušnost Turcima i okrenuo se Vizantiji dobijajući titulu despota. Vizantija je oslobođena vazalnih obaveza prema Turskoj što je ljutilo Stefana. Izbija desetogodišnji sukob između Brankovića i Lazarevića. Stefan postaje ugarski vazal jer od Vizantije nije mogao očekivati pomoć. Dobija Mačvu, Beograd i Golubac.Stefan preuzima i ktitorstvo nad kraljevskim manastirima Nemanjića, a stiče i naklonosti svetogorskih monaha 1402. godine. Oni su do tada bili pristalice Vuka Brankovića[31][32].

Podela Srpskog carstva uredi

Oblasti
Mapa Teritorija Vladar Prestonica Zabeleška
  Moravska Srbija
(Centralna Srbija)		 Lazar Hrebeljanović
Stefan Lazarević		  
Kruševac		 turski vazali 1390-
  Zeta
(Južna Crna Gora i severna Albanija)		 Đurađ Stracimirović Balšić  
Skadar		 .
  Država kralja Marka
(Zapadna Makedonija)		 Marko Mrnjavčević  
Prilep		 turski vazal nakon Maričke bitke.
  Država Dejanovića
(Istočna Makedonija)		 Jovan Dragaš  
Velbužd		 turski vazal nakon Maričke bitke.
  Zemlja Brankovića
(Kosovo i Metohija, Raška i Skoplje)		 Vuk Branković  
Priština		 turski vazal 1392-1396
manje:
  Oblast Altomanovića
(Hercegovina, Raška, Zlatibor, deo Kosova)		 Nikola Altomanović  
Užice		 Nikola Altomanović je poražen 1373. nakon čega je njegova država podeljena između pobednika

Reference uredi

  1. ^ a b v Mišić 2014, str. 41.
  2. ^ Mihaljčić 1981a, str. 566.
  3. ^ Mihaljčić 1981a, str. 568.
  4. ^ Mihaljčić 1981a, str. 568-570.
  5. ^ a b v Mišić 2014, str. 42.
  6. ^ a b Mišić 2014, str. 44.
  7. ^ Mihaljčić 1981a, str. 570.
  8. ^ Mihaljčić 1981a, str. 571.
  9. ^ Mihaljčić 1981b, str. 572-575.
  10. ^ ISN 1999, str. 542.
  11. ^ Mihaljčić 1981b, str. 578.
  12. ^ Mihaljčić 1981b, str. 580.
  13. ^ Mihaljčić 1981v, str. 583–584.
  14. ^ Mišić 2014, str. 41–42.
  15. ^ Mihaljčić 1981v, str. 586.
  16. ^ Mihaljčić 1981v, str. 587.
  17. ^ Mihaljčić 1981v, str. 588.
  18. ^ Mišić 2014, str. 43.
  19. ^ Mihaljčić 1981v, str. 592.
  20. ^ Mihaljčić 1981g, str. 593–594.
  21. ^ Petrović 1979, str. 29-51.
  22. ^ Mihaljčić 1981g, str. 596-597.
  23. ^ Mihaljčić 1981g, str. 598.
  24. ^ Mihaljčić 1981g, str. 601.
  25. ^ Mišić 2014, str. 45.
  26. ^ Mihaljčić 1981g, str. 602.
  27. ^ Mihaljčić 1981g, str. 601-602.
  28. ^ Blagojević 1997, str. 255.
  29. ^ Blagojević 1997, str. 259–63
  30. ^ Mišić 2014, str. 47.
  31. ^ Blagojević 1997, str. 263–68
  32. ^ Mišić 2014, str. 47–8

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Распад_Српског_царства&oldid=27673518”