Srbi u Bugarskoj
Srbi u Bugarskoj su građani Bugarske srpskog porekla ili državljani Srbije koji žive i rade u Bugarskoj.
 | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Ukupna populacija | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 313[1] i 569 državljana Srbije[2] (2011) 20.000 (procena)[3] | |||||||||||||
| Regioni sa značajnom populacijom | |||||||||||||
| zapadna Bugarska (Šopluk) | |||||||||||||
| Jezici | |||||||||||||
| bugarski i srpski | |||||||||||||
| Religija | |||||||||||||
| pravoslavlje | |||||||||||||
| Srodne etničke grupe | |||||||||||||
| srpska dijaspora | |||||||||||||
Istorija
urediTragovi boravka Srba na prostoru današnje bugarske države mogu se pratiti od davnina, posebno od seoba na Balkan, tj od 7. veka. Johan Engel je 1801. godine u Srbiju ubrajao pored ostalih zemalja i delove Bugarske.[4] O čestim vezama, različitim oblicima komunikacije i saradnje pre svega u ranijoj prošlosti, Srba i Bugara, dva veoma bliska naroda, govore mnogobrojne materijalne i duhovne vrednosti stvarane vekovima na prostoru od Dunava na severu pa sve do rodopskog planinskog lanca na jugu.
Srpski uticaj na Bugare kreće od vremena kada je prestala prevlast Vizantije nad Srbima. Bilo je to vreme Milutinovo. Patrijaršija Makarija Sokolovića prostirala se duboko u prostor današnje Bugarske, do reke Iskar. Srpski patrijarh je postavljao episkope u Vidinu i Sofiji - 200 godina.[5] U zapadnoj Bugarskoj, uz granicu sa Srbijom prostire se oblast Znepolje sa gradovima Trnom i Breznikom. Ovi predeli su za vreme Nemanjića bili srpski i njima je u 14. veku vladao rođak Cara Dušana Silnog, Despot Konstantin Dragaš, deda poslednjeg vizantijskog cara i svog imenjaka Konstantina XI Paleologa-Dragaša, kao i srpski despot Stefan Lazarević.
Despot Konstantin Dragaš podigao je i većinu crkava i manastira u tom kraju, kao na primer manastir Sv. Jovana Bogoslova u Poganovu (kod Dimitrovgrada) ili manastir Sv. Arhangela Mihaila kod Trna, a po njemu se zove i obližnji grad Ćustendil – srednjovekovni Velbužd (na turskom, Kjustendil znači Konstantinova banja). Narod ovog kraja ustajao je na Turke za vreme Srpske revolucije, kada ih je predvodio legendarni junak Hajduk Apostol, pobratim Hajduk Veljka Petrovića, dok je njegov unuk Aranđel Stanojević-Trnski bio najugledniji znepoljski prvak tokom šezdesetih i sedamdesetih godina 19. veka, i kodžabaša (narodni starešina) trnski, vitez i vojvoda.
Predeo Osogov, Breznik i Radomir je 1750. godine objedinjeni, sa sedištem u mestu Remesnana (današnja Bela Palanka). Tu je pripadao i Pirot, koji je centar episkopije zvane "Nišavska". A Ćustendil je sa gradovima u Makedoniji - Kratovom, Štipom i Strumicom bio jedna celina, oblast kojom su vladali srpski velikaši Dejanovići.[6]
Pored pravoslavnih Srba u istorijsko-etničkom prostoru "Šopluku", koji se proteže do Sofije (vekovnog Sredeca) bilo je i Srba Dubrovčana, među kojima mnogo katolika. Tokom 19. veka u Bugarskoj je bilo mnogo Srba doseljenika, koji su bili politički emigranti, ali i učitelji i profesori, trgovci i zanatlije.
U Bugarskoj je po zvaničnim državnim podacima uvek bilo malo Srba. Pristrasnost je bila tendenciozna, ali i efikasna za njihove pretenzije. Tako je 1887. godine popisano 2142 Srbina, a 1900. godine svega 1503. Najviše ih je bilo 1887. godine u Vidinskom okrugu - 1610.[7]
Razgraničenje 1877-1879. godine
urediTrn, kao i Breznik, Caribrod i Pirot je bila oslobodila srpska vojska 1877. godine, ali je grad sa okolinom dosuđen Bugarskoj, i u Sanstefanu i u Berlinu, bez obzira na peticiju koju je potpisalo šesnaest hiljada uglednih Srba toga kraja, u kojoj su izrazili želju da budu pripojeni matici Srbiji.[8] Nakon godinu dana srpske uprave, 1879. godine ove oblasti postaju deo savremene bugarske države.[6]
Da je granica između dve države bila nepravilna, veštačka i nepravedna svedoče i druge brojne peticije i zahtevi Srba, koji su potpali - ostali u Bugarskoj. Teritorija današnje Bugarske je objedinila oblasti koje joj nisu prirodno pripadale, jer su bile orijentisane ka zapadu. Tu su živeli pomešani narodi Srbi, Vlasi, a Bugari će taj prostor tek nakon 1878. godine "uzeti pod svoje". Bili su tamošnji Srbi žrtvovani zbog ruskih pretenzija prema Carigradu, koje su pokušali da ostvare preko Bugara. Rusi su tada podržavali stvaranje nekakve "Velike Bugarske"[9], a radili protiv interesa Srbije, koja je bila u nezavidnom položaju i nemoćna da zaštiti svoje sunarodnike Srbe, van tadašnjih granica. Srbija se morala odreći svojih oblasti: Sofije, Trna, Breznika, Radomira. Ćustendila, Vidina, Lom-Palanke iako stanovništvo tih krajeva nije pristajalo da bude dodeljeno Bugarskoj. Pisali su (ne samo Srbi) mnogo molbi sa peticijama, adresiranih na Evropu i Rusiju, da se ne dozvoli stvaranje "Velike Bugarske". Sve države učesnice rata bile su nezadovoljne ishodom mirovnog sporazuma, jedino je Bugarska kao "miljenica Rusije" profitirala. Ostala je samo uskraćena za rumunsku Dobrudžu.[10]
Arhivi srpski čuvaju bogatu građu o očajničkim pokušajima da se Srbi otrgnu od "Bugarskog zagrljaja" 1878. godine. Jednu, šestu (citiranu u literaturi) molbu su 16. jula 1878. godine podneli opštine i pojedinci, potvrđujući je sa 250 opštinskih pečata i 600 potpisa, srpskom knezu Milanu Obrenoviću. Ta molba je objavljena, a u njoj se tražilo sledeće: "Mi tvoj siromašni i nesrećni narod iz okruga Radomirskog, Sofijskog, Samokovskog, Dupničkog, Ihtimanskog, Entropoljskog i okoline svikolici čisti i pravi Srbi od starine - izuzevši čorbadžije, popove, vladike, učitelje, odbornike, vojne kapetane i sve činovnike, molimo te i preklinjemo ponovo, oslobodi nas skoro od ove bede i nevolje i primi nas kao kvočka pod tvoja krila, da nas spaseš od ovog bugarskog gospodarstva. Jer mi smo svi od pamtiveka pravi i čisti Srbi, pa sve do veka! Amin." U nastavku piše: "Mi smo molili i našu rusku braću koja su nas oslobodila, da nas ostave pod tvojim krilima, jer smo čisti Srbi. Oni odgovoriše: svejedno, bratko, svejedno, ili Srbin ili Bugarin, bićete ruska braća; ali mi ne možemo biti ni Bugari ni Rusi, i nemamo za to vremena. Zato te molimo uzvišeni vladaoče, oslobodi nas i sajedini nas sa našom majkom Srbijom. Mi ćemo Tebi i Tvom kolenu biti uvek verni, kao što besmo nekada svojim kraljevima Nemanjićima. Primi nas i oslobodi nas od ovih triput prokletih Bugara, nećemo da budemo Bugari, čiji je duh, izgled i jezik od našeg različan. Mi smo ovejani i pravi Srbi, slavimo slavu, pevamo svoje srpske kraljeve, govorimo srpski, znamo od starine da smo Srbi, kako možemo dakle sada postati Bugari? Mi znamo da je naš sveti kralj (Milutin) koji je u Sofiji sahranjen Srbin, da naš sveti otac u Rimu beše Srbin, da sve varoši, zamci, crkve, manastiri i stare grobnice u našoj zemlji ostaše od Srba. Ako hoćeš da izgubiš tvoj narod, unuke Nemanjića, onda nas ostavi Bugarima, koji su još gori od Turaka". Ta molba se završava rečima: "Ovako ne možemo da živimo pod Bugarima, nećemo da budemo Bugari, već ostajemo Srbi, kao što jesmo."
Srpska vojska u rejonu preko reke Timoka, koji je zauzela tokom rata 1877-1878. godine našla sledeće stanje: od 66 sela, njih 21 bila su srpska, 13 srpsko-bugarska, 24 vlaška i samo 8 bugarskih.[11]
Ruski istoričar, profesor Moskovskog univerziteta A. A. Majkov je velikim člankom u ruskom listu "Novo Vreme" februara 1878. godine progovorio o problematičnoj granici između Srbije i Bugarske. Zastupao je srpsku tezu sa argumentima, da im po svemu pripada granična linija od Vidina, na Berkovac, Sofiju i Serez (Ser) sa tim gradovima unutar nje. Pokušao je Majkov da utiče na Rusiju, da ne učini nepravdu Srbima, tako što će podržati bugarsku inteligenciju sa njenom "bugaromanijom", iz koje se krije strategija prisvajanja srpskih teritorija i pobugarenja stanovništva.[12]
21. vek
uredi2010. godine je osnovano "Udruženje Srba u Bugarskoj", a za predsednika je izabran popularni glumac Đorđe Rosić.[13]
Populacija
uredi
Bugarska ne priznaje postojanje manjina, već zastupa tezu da postoji jedinstvena bugarska nacija ali sa različitim etničkim poreklom. Zbog toga je teško utvrditi ne samo brojnost već i realne činjenice o položaju Srba u Bugarskoj. Premda istorijski podaci govore da postoji autohtono srpsko stanovništvo u zapadnom delu zemlje (Trn, Breznik, Belogradčik, Novo selo, Valčedrm...), u Bugarskoj se danas, ako se uopšte zvanično pominju Srbi, govori o nevelikoj srpskoj dijaspori doseljenoj u novije vreme. Prema bugarskom popisu iz 2011. godine registrovano je 569 državljana Srbije,[2] dok prema nekim procenama broj Srba u Bugarskoj je oko 20.000.[14] Inače, u zapadnom delu zemlje, uz granicu sa Srbijom, se govori prizrensko-timočkim dijalektom srpskog jezika.[15]
Poznate ličnosti
uredi
- Konstantin Dragaš, srpski velmoža
- Romil Ravanički, srpski monah
- Pop Peja, srpski književnik i istaknuti predstavnik Sofijske književne škole
- Đorđe Kratovac, srpski pravoslavni svetac
- Ivan Jugović, rimokatolički sveštenik
- Petar Jugović, knez Ćiprovaca
- Frančesko Markanić, knez Ćiprovaca
- Petar Parčević, rimokatolički sveštenik
- Frančesko Sojmirović, rimokatolički sveštenik
- Petar Bogdan Bakšić, rimokatolički sveštenik
- Krsto Pejkić, rimokatolički sveštenik
- Partenije Pavlović, (umro 1760[16]) srpski episkop i književnik[17]
- Hajduk Apostol, vođa znepoljskih Srba u Prvom srpskom ustanku
- Dragan Papazoglu, srpski junak u Prvom srpskom ustanku
- Grigorije Srbin, mitropolit niški (1837—1842)
- Misail Cvetković Bajkuš, srpski crkveni velikodostojnik, prvi učitelj mladog Petra II Petrovića Njegoša
- Anastas Jovanović, jedan je od najranijih fotografa u svetu, savremenik Luja Dagera i Talbota, likovno obrazovan, umetnički svestrana ličnost, entuzijast, vanredno produktivan sa velikim brojem sačuvanih dela.
- Ceko Petković, istaknuti srpski narodni i ustanički narodni vođa, poverenik Srpske vlade
- Ignjat Nasalevski, srpski trgovac i nacionalni radnik koji je radio na polju oslobođenja Južne Srbije 1860—ih godina
- Tančo Zelenogradski, srpski trgovac i nacionalni radnik
- Aranđel Stanojević-Trnski, narodni starešina Trna i Znepolja
- Damjan Džunović, srpski trgovac i kmet sela Breze u opštini Svoge u Sofijskoj oblasti, podigao je srpski ustanak protiv rusko-bugarske uprave u ovoj oblasti pred sam kraj Rusko-turskog rata
- Natalija Petrović Karavelova, srpska dobrotvorka, književnica i supruga čuvenog bugarskog pesnika i političkog aktiviste Ljubena Karavelova
- Simo Sokolović, srpski vojvoda, oficir srpske i bugarske vojske i vođa Šopskog ustanka
- Ljubomir Miletić, bugarski lingvista, etnograf i istoričar
- Fotije Stanojević, srpski politički radnik i diplomata.
- Branko Lazarević, srpski književnik i diplomata.
- Vojislav Arnovljević, lekar, član SANU.
- Đorđe Rosić, glumac
- Zlatomir Zagorčić, reprezentativac Bugarske na Evropskom prvenstvu 2004. u fudbalu
- Zoran Janković, reprezentativac Bugarske na Evropskom prvenstvu 2004. u fudbalu
- Predrag Pažin, reprezentativac Bugarske na Evropskom prvenstvu 2004. u fudbalu
- Ivan Čvorović, fudbaler
- Marina Tošić, bugarska pop-folk pevačica
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Etničeski malcinstveni obщnosti Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2015) nccedi.government.bg (jezik: bugarski)
- ^ a b 2011 Population Census nsi.bg (jezik: engleski)
- ^ Broj Srba u zemljama okruženja novosti.rs
- ^ Milorad Ekmečić: "Dugo kretanje između oranja i klanja", Beograd 2017.
- ^ "Vreme", Beograd 20. decembar 1939. godine
- ^ a b "Zvezda", Beograd 1901. godine
- ^ "Delo", Beograd 1909.
- ^ O Istini i Laži | Srpski list srpskilist.net
- ^ M. R. S.: "Srbi i Bugari, u prošlosti i sadašnjosti", Beograd 1913. godine
- ^ "Srbi i Bugari..."...
- ^ "Otadžbina", Beograd 1. maj 1883. godine
- ^ "Vreme", Beograd 25. decembar 1927. godine
- ^ Održana osnivačka skupština Udruženja Srba u Bugarskoj srbija.gov.rs
- ^ Susedi broje Srbe novosti.rs
- ^ Ivić 2001, str. 188.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1905.
- ^ Prosvetiteljstvo i racionalizam kod Srba Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. avgust 2016) pravoslavninastavnik.rs
Literatura
uredi- Ivić, Pavle (2001). Srpski dijalekti i njihova klasifikacija III. Novi Sad.
- Rajičić, Miodrag (1954). „Osnovno jezgro države Dejanovića: Prilozi našoj istoriskoj geografiji”. Istoriski časopis. 4 (1952—1953): 227—243.
- Šuletić, Nebojša (2012). „Kolasijska eparhija i njene starešine u turskim poreskim knjigama (1662-1766)” (PDF). Srpske studije. 3: 151—182. Arhivirano iz originala 06. 05. 2019. g. Pristupljeno 05. 04. 2020.
- Šuletić, Nebojša (2018). „Katalog starešina Samokovske eparhije (XVI-XVIII vek)” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 97: 29—51.
- Šuletić, Nebojša (2018). „Jugoistočna granica Srpske patrijaršije u doba osmanske vladavine”. Južni srpski krajevi u XIX i XX veku: Društveno-ekonomski i politički aspekt. Vranje: Narodni muzej. str. 47—57.