Beogradski prevodilački susreti

Manifestacija koja u glavnom gradu Srbije okuplja stručnjake iz oblasti književnog prevođenja iz zemlje i sveta, sa ciljem razmene iskustava i diskutovanja o značajnim temama koje se tiču ove profesije. Prvi Beogradski prevodilački susreti otvoreni su 5. decembra 1975. godine. Od tog datuma Susreti su održani 42 puta, a o njihovoj plodnosti između ostalog svedoče broj i sastav učesnika, bogatstvo tema, raznovrsnost formi rada (referati sa diskusijom, okrugli stolovi, književne večeri, tribine, gostovanja, obilazak kulturnoistorijskih spomenika), neposredni i trajni odjeci u zemlji i svetu. Susreti se održavaju pod okriljem i uz pomoć Sekretarijata za kulturu Grada Beograda.

Učesnici po zemljama

Od 1975. do 1998. održana su uzastopce dvadeset četiri susreta sa ukupno pedeset pet okvirnih tema (od kojih su neke i ponovljene) iz teorije, istorije i kritike prevođenja, recepcije srpske književnosti u svetu, pitanjima društvenog položaja prevodilaca i dr. Ukupno je učestvovalo više od tri stotine stranih teoretičara i istoričara književnosti i prevođenja, prevodilaca, lingvista, sociologa i stručnjaka iz četrdeset zemalja (uračunavajući i bivše jugoslovenske, sovjetske i čehoslovačke republike): Argentine, Azerbejdžana, Austrije, Australije, Belgije, Bugarske, Belorusije, Bosne i Hercegovine, Gruzije, Grčke, Danske, Egipta, Engleske, Izraela, Indije, Italije, Japana, Jermenije, Južne Koreje, Kanade, Kine, Letonije, Mađarske, Makedonije, Meksika, Nemačke, Norveške, Poljske, Republike Srpske, Rumunije, Rusije, SAD, Slovačke, Slovenije, Ukrajine, Finske, Francuske, Holandije, Hrvatske, Crne Gore, Češke, Švajcarske, Švedske i Španije. Podneto je blizu sedam stotina referata, uz diskusiju i razgovore za okruglim stolom. Građa sa I-XII susreta (1975–1986), ukupnog obima 2.250 strana, objavljena je u jedanaest tomova zbornika Prevodna književnost od 1976. do 1988, počev od prvog Prevodna književnost, zbornik radova Prvih beogradskih prevodilačkih susreta, Beograd, UKPS, 1976, do najnovijeg toma Prevodna književnost, zbornik radova 29. i 30. Beogradskih prevodilačkih susreta, Beograd, UKPS, 2008.

Istorijat

I u najsažetijem prikazu istorijata Beogradskih prevodilačkih susreta izdvajaju se kao osobiti međaši sami počeci manifestacije.

Prvi susreti

Održani su 2–7. decembra 1975. i bavili su se temama:

• Prevodna i nacionalna književnost i problemi njihovog proučavanja;
• Društveni i stručni problemi prevodilaštva;
• Teorija i kritika prevođenja.

Drugi susreti

Održani su 2–7. decembra 1976 (prvi međunarodni, sa nekoliko stranih učesnika) i bili posvećeni temama:

• Dvadeset pet godina Udruženja književnih prevodilaca Srbije;
• Dva veka novije srpske prevodne književnosti;
• Srpska književnost u svetu;
• Prevođenje kao jezički i stvaralački čin;
• Društveni položaj prevodilaštva (uz izložbu: dva veka srpske prevodne književnosti u Narodnom muzeju).

Treći susreti

Održani su 5–9. decembra 1977 (međunarodni u punom smislu, sa većim brojem stranih učesnika) i bili posvećeni temama:

• Prevodna književnost za decu i omladinu;
• Prilozi istoriji prevodne književnosti;
• Slobodne tema.

Uporedo je održana sednica Biroa Međunarodnog saveza prevodilaca – FIT, čiji su članovi takođe učestvovali na Susretima.

Program i teme

Od tada su se ustalili metod rada i program susreta. Na petnaestim susretima 25–29. maja 1989. primenjena je metodološka novina – okrugli stolovi sa uvodnim izlaganjem i pretežno usmenim saopštenjima i diskusijom, posvećeni temama:

• Književni prevod kao činilac nastanka ili ubrzavanja razvoja književnosti primaoca;
• Prevod i dominantna poetika tekuće književnosti primaoca;
• Višekratno prevođenje istog književnog dela;
• Žanrovi književnog prevoda.

Od osamnaestih susreta, 29–30. maja 1992, ustalio se okrugli sto o prevođenju srpske književnosti u svetu uopšte, a posebno su posvećeni prevođenju dela Andrića, Crnjanskog, Ćopića, Kiša, Desanke Maksimović, Nušića, Pope, kao i savremene srpske proze i savremene srpske književnosti. Na dvadeset drugim i dvadeset trećim susretima, 1996–1997, uvedena je prevodilačka radionica. Na dvadeset četvrtim, 25–29. oktobra 1998, uz raznovrsniji sastav učesnika, središnja je bila kompleksna kulturološka tema:

• Prevođenje između Istoka i Zapada.

Redovno održavanje susreta bilo je prekinuto 1999. zbog agresije NATO alijanse na Jugoslaviju. Upravo u maju te godine Beograd je trebalo da bude domaćin dvadesetpetogodišnjeg jubileja svojih prevodilačkih susreta, za koje je učešće već dotle prijavilo više od dvadeset stranaca, od kojih su mnogi poslali saopštenja ili svoje teme. Prigodno obeleživši 26. maja 1999. dan kada XXV beogradski prevodilački susreti nisu održani, Organizacioni odbor ih je odložio, uz obrazloženje da u godini kada NATO, koji ruši mostove, slavi svoj jubilej, nema smisla slaviti jubilej Beogradskih prevodilačkih susreta koji dvadeset pet godina grade mostove. Ovakav stav Organizacionog odbora nesuđeni gosti Susreta jednodušno su podržali, zahvalili se na pozivu za narednu godinu i učestvovali na susretima u maju 2000. godine. Glavna tema dvadeset šestih susreta (2001) bila je prevođenje za pozorište, ali govorilo se i o srpskoj prevodnoj književnosti od 1945. do 2000. godine. Jubilarni trideseti susreti, 2005, bili su posvećeni razgovorima u okviru pet okruglih stolova:

• Pisac kao prevodilac,
• Tumačenje i značenje,
• Prevod kao otkrivanje originala,
• Prevodilačke poetike u 20. veku,
• Prevod: potvrđivanje ili poništavanje kulturnih razlika.

Tumačenje i značenje bila je okvirna tema razgovora za okruglim stolom više narednih susreta (trideset drugih do trideset četvrtih, 2007–2009). O sadašnjosti i budućnosti književnog prevođenja govorilo se na trideset šestim susretima 2011. Od trideset sedmih susreta, 2012, uveden je običaj da se strani prevodioci sretnu sa autorom kojeg su prevodili, i sa njim razgovaraju o iskustvu prevođenja njegovih dela na svoje jezike. Od 2012. do danas na Susretima su gostovali David Albahari, Goran Petrović, Dragan Velikić, Vida Ognjenović, Mihajlo Pantić i Jelena Lengold.

Značaj

Tokom četrdeset dve godine Susreti su potvrdili postojanost i prilagodljivost, te stekli visok ugled u zemlji i u svetu. Najmanje tri stotine istaknutih stranih učesnika, od kojih mnogi i po više puta, i znatno veći broj onih koji su nešto značili u jugoslovenskom prevodilaštvu a smatrali su da im je čast i obaveza da sudeluju u radu Susreta – doprineli su da Beogradski prevodilački susreti ostave neizbrisiv trag u domaćoj i svetskoj translatologiji, ali i u mnogim susednim oblastima, od istraživanja književnih i kulturnih veza do primenjene lingvistike i sociologije kulture.