Википедија

Vlastimir

српски средњовековни владар
Ukoliko ste tražili lično ime, pogledajte članak Vlastimir (ime).

Vlastimir (grč. Βλαστίμηρος; oko 805. godine — oko 851. godine) bio je srpski knez koji je vladao Srbijom u periodu oko 830. do oko 851. godine.

Vlastimir
arhont (ἄρχων)
Vlastimir, srpski knez iz 9. veka. Portret kneza Vlastimira je urađen na osnovu slika kneza Časlava E. Muanovića i knjige "Ilustrovana istorija srpskog naroda od najstarijih vremena do proglašenja nove kraljevine" K. Mandrovića iz 1885. godine.
Lični podaci
Datum rođenjapre 805. ?
Mesto rođenjaSrbija
Datum smrtioko 851.
Mesto smrtiSrbija
Porodica
PotomstvoMutimir, Gojnik, Strojimir
RoditeljiProsigoj
DinastijaVlastimirovići
Knez (arhont) Srbije
Periodoko 830 — oko 851.
PrethodnikProsigoj
NaslednikMutimir

Prvi je srpski knez (arhont) o kome postoji više podataka u istorijskim izvorima. Po njemu je nazvana srpska vladarska dinastija Vlastimirovići. Sredinom 9. veka došao u sukob sa Bugarima koje je predvodio Presijan (836—852), a koji su pokušali da potčine sebi celu Srbiju. Vlastimir je u trogodišnjem ratu uspeo da odbije napade Bugara i sačuva srpsku nezavisnost.[1]

U to vreme, Bugarsko carstvo i Vizantijsko carstvo su bili u miru po ugovoru, i iako je vizantijski car bio gospodar nad srpskim zemljama, nije bio u mogućnosti da pomogne Srbima u potencijalnom ratu. Presijan od Bugarske je na kraju izvršio invaziju na Srbiju, što je rezultiralo trogodišnjim ratom, u kojem je bugarska vojska bila razorena i proterana. Vlastimir je tada skrenuo na zapad, dobro se proširivši u zaleđe Dalmacije. Istoimeni je osnivač dinastije Vlastimirovića, prve srpske dinastije.

Prema pisanju Konstantina VII Porfirogenita posle smrti arhonta Vlastimira vlast su nasledila njegova tri sina: Mutimir (grč. Μουντιμηρος), Strojimir (grč. Στροίμηρος) i Gojnik (grč. Γοίνικος). U to vreme u Bugarskoj na vlast dolazi arhont Boris Mihailo koji je želeo da se osveti za poraz svog oca Presijana.[2] Knez Boris Mihailo je vladao Bugarskom od 852 godine. Zbog ovog zapisa Konstantina VII Porfirogenita se veruje da je 852. srpski knez Vlastimir već bio mrtav. Na početku svoje vladavine je ujedinio nekoliko srpskih plemena[3] i car Teofilo mu je priznao državnu nezavisnost.[4]

Pozadina

uredi

Srpska država i porodična istorija

uredi
Za više informacija pogledajte: Istorija Srbije u srednjem veku § Srpske države u ranom srednjem veku

Vlastimirov predak bio je knez (arhont) koji je poveo Srbe na Balkan i dobio zaštitu Iraklija (r. 610–641), poznatog kao Nepoznati arhont.[5] Srbi su u to vreme organizovani u županije, konfederaciju seoskih zajednica (otprilike ekvivalent okruga),[6] na čijem je čelu bio lokalni župan (magistrat ili guverner).[7] Po Fajnu, namesništvo je bilo nasledno, a župan je izveštavao srpskog kneza, kome su bili dužni da pomažu u ratu.[8] Car Konstantin VII Porfirogenit (r. 913–959) pominje da srpski presto nasleđuje sin, odnosno prvorođenac,[5] mada jednom prilikom u njegovom nabrajanju monarha postoji trijumvirat.[9][10] Izveštaj DAI o srpskom etničkom naseljavanju i uspostavljanju nekoliko budućih kneževina do 10. veka smatra se veoma spornim: Srbija (otprilike kasnija provincija Raška, uključujući Bosnu; deo Zagorja – „zaleđe“); i Paganija, Zahumlje, Travunija (uključujući Konavljane) i Dokleja (deo Pomorja – „primorski“).[11][12][13][14][15][16]

Višeslav, Vlastimirov pradeda i prvi srpski monarh poznat po imenu, bio je savremenik Karla Velikog (768–814). Neposredno je držao nasledne zemlje Taru, Pivu i Lim.[17][18] Konstantin VI je 785. godine osvojio Sklavinije (Slovenstvo – „slavensko područje”) Makedonije, koje se nalaze na jugu.[19] Višeslava je nasledio Radoslav, zatim Prosigoj, koji su vladali tokom pobune Ljudevita Posavskog protiv Franaka (819–822). Prema Kraljevskim franačkim analima, napisanim 822. godine, Ljudevit je sa svog sedišta u Sisku otišao do Srba, koji su kontrolisali veliki deo Dalmacije.[20][21]

Uspon bugarske moći

uredi
Za više informacija pogledajte: Prvo bugarsko carstvo § Ekspanzija
 
Ekspanzija Bugarskog carstva do 814. godine.

Na istoku je ojačalo Bugarsko carstvo. Han Krum je 805. godine osvojio Braničevce, Timočane i Obotriće na istoku Srbije, proterao njihove plemenske poglavare i zamenio ih administratorima koje je postavljala centralna vlast.[22] Bugari i Vizantinci su 815. godine potpisali 30-godišnji mirovni ugovor.[23] Godine 818. za vreme vladavine Omurtaga (814–831), Braničevci i Timočani, zajedno sa ostalim pograničnim plemenima, pobunili su se i otcepili se od Bugarske zbog administrativne reforme koja im je oduzela veliki deo lokalne vlasti.[24] Timočani su napustili societas (savez[25]) Bugarskog carstva i tražili su, zajedno sa podunavskim Obotritima i Guduščanima, zaštitu od svetog rimskog cara Luja Pobožnog (r. 813–840) i sreli ga na njegovom dvoru u Herstalu.[25] Timočani su se doselili na franačku teritoriju, negde u Donju Panoniju, a poslednji put se pominju 819. godine, kada ih je Ljudevit nagovorio da mu se pridruže u borbi protiv Franaka.[25]

Podunavski Obotriti su ostali u Banatu, i pružali otpor Bugarima sve do 824. godine, kada se o njima više ništa ne čuje.[26] Kan je poslao izaslanike Francima i zatražio da se između njih razgraniči tačna granica, a pregovori su trajali do 826. godine, kada su ga Franci zanemarili.[26] Bugari su odgovorili tako što su napali Slovene koji su živeli u Panoniji i pokorili ih, zatim poslali brodove uz Dravu i 828. godine opustošili Gornju Panoniju, severno od Drave.[26] I 829. godine bilo je više borbi, a do tada su Bugari pokorili sve svoje nekadašnje slovenske saveznike.[26][27]

Bugarska država je imala opštu politiku ekspanzije u kojoj je najpre nametnula plaćanje danka susednom narodu i obavezu pružanja vojne pomoći u vidu saveza (societas), ostavljajući im unutrašnju samoupravu i lokalne vladare, a kada bi potreba za ovakvim odnosom istekla, oni bi prekinuli samoupravni aranžman i nametnuli direktnu i apsolutnu vlast, integrišući svog suseda u potpunosti u bugarski politički i kulturni sistem.[28]

Poreklo i porodica

uredi

Poreklo

uredi
 
Evropa 814.

Prema Porfirogenitu, vizantijskom caru i piscu, arhont Vlastimir (grč. Βλαστίμηρος) bio je potomak srpskog vladara pod čijim su se vođstvom, u doba vizantijskog cara Iraklija (610 — 641), Srbi naselili na Balkansko poluostrvo.[29] Porfirogenit nije znao da navede tačna imena svih srpkih vladara pre Vlastimira, osim trojice vladara koji su vladali neposredno pre njega — Višeslava, Radoslava i Prosigoja.[29][30] Svi ovi vladari su bili rođaci. Višeslav je bio otac Radoslava, deda Prosigoja i pradeda Vlastimira. Na taj način je u kratkoj genealogiji utvrdio jednu važnu informaciju o ustavljenom običaju nasleđivanja vlasti kod Srba u okviru jedne vladarske porodice.[31]

Proces nasleđivanja

uredi

Pričajući o prvom nasledniku srpskog arhonta koji je doveo Srbe u delove Dalmacije, Porfirogenit donosi vest da ga je nasledio najstariji sin, i da je na isti način njega nasledio njegov sin.[30][29] Iako Porfirogenit samo piše da ga je nasledio sin, bez prideva najstariji, ovaj zaključak se može izvesti iz docnijeg pisanja Porfirogenita o srpskim vladarima iz 9. veka, gde se kao naslednik Vlastimira pominje Mutimir, a kao naslednik Mutimira Pribislav (Prvoslav). Budući da je Porfirogenit preneo podatak o srpskoj tradiciji, onda je veoma izvesno da je nasleđivanje vlasti sa oca na najstarijeg sina do cara je stiglo srpskim izvorom. Drugim rečima, u samoj sredini 10. veka kada je Porfirogenit pisao njegovo delo i prikupljao izvore o Srbima, postojalo je ne samo ustaljeno mišljenje da presto nasleđuje najstariji sin vladara, već se upravo i na taj način vršilo nasleđivanje prestola.[32][33]

Dva veka mlađi pisac Pop Dukljanin na isti način opisuje postupak nasleđa kod Srba, iako su ličnosti istorijski nepotvrđene i legendarne — Svevlad, Selimir, Vladin, Ratimir („Svevladus, Selimirus, Vladinus, Ratimirum”). Pop Dukljanin i Porfirogenit se slažu da je srpski presto nasleđivao najstariji sin — cui successit filius eius Selimirus in regno...,accepit regnum filius eius Vladinus...mortuus est Vladinus et regnavit pro eo Ratimirus, filius eius.[34][35]

Istoričari smatraju da je Vlastimir bio potomak onog kneza što je doveo Srbe na predeo antičke Dalmacije. Tako dugo vladanje dinastije nesumnjivo govori o stabilnosti ne samo vladarevog položaja, već i same državne tvorevine uspostavljene još u prvoj polovini 7. veka.[35]

Porodica

uredi

Vlastimir je imao tri sina i jednu kćer:

Vladavina

uredi

Početak vladavine

uredi

Vlastimir je nasledio svog oca Prosigoja kao arhonta Srbije.[36] Prema Živkoviću, datum Vlastimirovog prisajedinjenja je oko 830.[37] On je ujedinio srpska plemena u okolini.[38][39] Srbi su se najverovatnije konsolidovali zbog uzbune zbog napredovanja Bugarske ka njihovim granicama – brzog osvajanja susednih Slovena – u samoodbrani,[40][41] i verovatno su nastojali da prekinu bugarsku ekspanziju na jug (ka Makedoniji).[39] Car Teofilo (r. 829–842) priznat je kao nominalni suzeren (gospodar) Srba[40] i najverovatnije ih je podsticao da osujeti Bugare.[39] Tridesetogodišnji mirovni ugovor između Vizantinaca i Bugara, potpisan 815. godine, još je bio na snazi.[37] Kako su ga nasledili njegovi već odrasli sinovi značilo bi da nije kratko živeo i da je dugo vladao. Moglo bi se zaključiti da je vladao od oko 830. godine do 851. godine. Što bi značilo da je bio savremenik vizantijskih careva Teofila (829 — 842) i Mihaila III (842 —– 867), bugarskih hanova Omurtaga (814 —– 831), Malamira (831 —– 836) i Presijama (836 —– 852), pa i hrvatskih kneževa Mislava (pre 839. — pre 846/848) i Trpimira (posle 846/848 —– posle 852, najkasnije do 864).[42]

Položaj države i osvajanja

uredi
 
Srpske kneževine 8. i 9. vek.

Prema istoričarima, Srbija se najverovatnije prostirala do Une. Đorđe Janković tvrdi da je 812. godine zaključen mir u Ahenu, gde je Srbija proširila granice do Pounja i Dinare.[43] Isto tvrdi i akademik A. Vukosavljević u svojoj analizi Porfirogenitovog dela.[44] Severni delovi današnje Bosne su po Džonu Fajnu osvojeni oko 845. godine.[45] Prema Novakoviću Relji, Srbija je sigurno već 822. godine držala Grmeč i Kozaru, verovatno da se prostirala do Une ili čak do Kupe.[46]

Lj. Jovanović i Lj. Kovačević tvrde da je oko 836. godine ujedinio srpska plemena, pod čime se najverovatnije podrazumeva Konavlje i Travunija,[3] međutim, Živković je osporio da je Vlastimir držao Konavlje.[47] Zahumlje je prema Džonu Fajnu osvojio oko 845. godine.[45] Travuniju je dao Krajini 847. ili 848. godine.[47] Paganija je od 823. godine postala vazal Srbije.[48]

Istočna granica

uredi

Prema Borislavu Vlajiću, istočna granica Srbije nalazila se na reci Timok. Poznato je da su posle Vlastimirove smrti 851. godine, vladala u Srbiji tri brata u podeljenim pokrajinama, verovatno tako što je Mutimir upravljao centralnom zonom zemlje niz slivove reka Drine i Bosne; Gojnik je vladao zapadnom teritorijom zemlje Srbije, niz slivove reka Vrbasa, Une, Gline i Korane, tj. kneževinom Donjom Srbijom, i Stojimir istočnim kneževinama Moravijom i Raškom.[49]

Porfirogenit na sledeći način definiše teritorije kneževine Moravije (gl. 40):

"Na ovoj strani (Dunava), od mesta današnjeg starog spomenika, još živećeg mosta cara Trajana, do nepravednih zlikovačkih Mađara, i Beograda, koji je tri dana putovanja udaljen od samog mosta, u kojem je kula svetog i Velikog Konstantina vasileosa, a c druge strane (Beograda), pravcem kursa reke je Sermium, koji je od Beograda udaljen dva dana putovanja; dotle je Velika Moravija, krštena i cenjena, koju Mađari pljačkaju (pustoše) svakovrsno, čiji prvak bijaše vladar svim naseljenim mestima".[29]

 
Srbije u vreme kneza Vlastimira na Balkanskom poluostrvu.

To, između ostalog, upućuje da je ova kneževina Moravija bila u sklopu Vlastimirove Srbije, što granicu države postavlja na Trajanov most, na reci Timok. Ove teritorije najverovatnije su osvojene nakon sukoba sa Bugarima, pošto su Bugari 805. godine, za vreme Kruma, pokorili teritorije Timočana, Braničevaca i Moravljana.

Dok opisuje rat između Srba i Bugara za vreme Mutimira, Porfirogenit koristi graničnu odrednicu ΕΩΣ ΤΗΣ ΡΛΣΗΣ (Eos Tis Rasis)[29] za okupacionu granicu Srbije u Bugarske, što se može transkribovati i kao "do Rasa"[4] i kao "do Rasine".[49] Pošto se radi o okupacionoj granici, prava granica bila bi istočnije od ovih lokacija, što se poklapa sa idejom da je istočna granica bila na Timoku.

Odnosi sa Vizantijom

uredi

Početkom 9. veka Vizantija je sprovodila veoma živu spoljnu politiku prema Dalmaciji, a zatim prema neposrednom zaleđu gde su se nalazile Srbija i Hrvatska. Cilj je bio da se podigne rang arhontije u temu, sa sedištem u Zadru, što se najkasnije desilo u doba cara Lava V (813—820), nešto kasnije 817. godine.[50] Tako da je u cilju Romeja bilo da se poboljšaju odnosi između srpskih arhonta i carigradske vlade. Takođe nije nemoguće da je Vizantija bila pritisnuta od strane bugarskog hana Kruma u razdoblju 809 — 813. godine, te su pokušavali da obezbede saveznika u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva. Njihov izbor morao je da bude da Srbija, pošto je ona bila jedina država koja bi mogla da pruži protivtežu Bugarskoj. Početkom 9. veka Vizantija je učvrstila vlast na južnim obalama Jadrana stvaranjem teme Drač sa kojom je stupila u dodir sa Srbijom[51] Takva je Vizantija za vreme vladavine cara Teofila (829 — 842), Vlastimirovog savremenika, držala snažne pozicije u Draču i u Zadru i iz ove dve teme je mogla da utiče na zaleđe i srpske kneževine - Zahumlje, Travuniju, Duklju i samu Srbiju.[52]

U svetlosti spoljnopolitičkih događaja, pre svega onih koji su činili okosnicu vizantijsko-bugarskih sukoba, moguće je da je srpski arhont Vlastimir već oko 846. postao vizantijski saveznik, kada je Presijam posle tridesetogodišnjem mira, otpočeo neprijateljstva na vizantijskih posedima na Trakiji.[53]

 
Vizantija polovinom 9. veka

Sa daleko većom izvesnošću može se zaključiti da je Vlastimir bio srpski hrišćanski vladar i da je bio u dobrim odnosima sa Vizantijom. Na polju političkog delovanja među srpskim kneževima težio je političkoj prevlasti što se jasno vidi na osnovu položaja Travunije. U spoljnoj politici vizantijsku podršku koju je nesumnjivo imao prema srpskim kneževinama mogao je da obezbeđuje ratnom ulogom u vizantijsko-bugarskom ratu. Može se zaključiti da od vremena vladavine Vlastimira Srbija počinje da igra ulogu veoma važnog vizantijskog zaštitnika u središtu Balkanskog poluostrva protiv Bugara. Tako je u vreme Vlastimirovog perioda utemeljena ona spoljna politika koja će Srbiju tokom narednog veka dovesti do sve obimnijeg vojnog učešća u vizantijsko-bugarskim ratovima, kao i sve jačim odnosima sa Vizantijom.[54]

Teza Stanoja Stanojevića o pobuni

uredi

Pri kraju Vlastimirovog života u Srbiji dolazi do stvaranja antivizantijskog bloka među predstavnicima naroda na čijem čelu je svakako stajao mnogobožački element koji je najjače osećao vizantijski kulturni uticaj. Kao posledica ovoga dolazi do organizovanja pobune na čije čelo je stao knez Vlastimir. Iz Srbije su proterani hrišćanski misionari i vojne posade čime je praktično stečena nezavisnost. Vizantija je bila zauzeta na drugim stranama (napadom Bugara prevashodno) tako da nije mogla da preduzme ništa ozbiljnije protiv Srbije, na šta su Srbi verovatno i računali kada su podizali ustanak. U prilog ovome ide i činjenica da je gusarenje u Jadranu pojačano, pogotovo od strane Srba iz Neretljanske oblasti, sredinom IX veka kada se smešta antivizantijski pokret u Srbiji. Bugari, koji su nešto pre Srba osnovali nezavisnu državu, videli su u Srbiji pretnju njihovom cilju da sebi potčine sve Slovene na Balkanu, što je moglo dovesti do sukoba.[4]

Teza Tibora Živkovića o savezništvu

uredi

Kada je Presijam bio na vlasti i dalje je trajao mirovni ugovor između Vizantije i Bugarske koji je sklopljen 815/816. godine, koji je bio obavezan za oba vladara.[55] Međutim ugovor između Vizantije i Bugarske je tek bio sklopljen na trideset godina i 845/846. godine bližilo se vreme kada je isticao.[56] Tada je Vizantijom upravljao Mihailo III, dok je njegova majka Teodora, vladara Vizantijom uz pomoć svog brata, cezara Varde.[57][58] Presijam je verovao da Vizantija nije imala pravog vođu pa je zato otpočeo neprijateljske odnose sa vizantijskim posedima u Trakiji, poslavši vojsku u oblast Nesta (danas reka Mesta) i Strimona (danas reka Strumica) protiv slovenskog plemena Smoljana, koji su služili Vizantiji da čuvaju granicu protiv Bugara. Prema ovom izgleda da je do vizantijsko-bugarskih sukoba došlo oko 846. godine. Rat je bio vođen u oblasti Trakiji koja se nalazila na granici, ovaj rat Presijamu nije doneo nikakve uspehe, pa je onda sigurno okušao ratnu sreću protiv Srbije, tj. zapada. Ostaje pitanje da li je arhont Vlastimir i pre bugarskog prodora na Srbiju bio umešan u vizantijsko-bugarske odnose, pa je Presijamov napad bio odgovor na učešće Srbije u vizantijsko-bugarskom ratu na strani Vizantije. Prema gledanju Porfirogenita, Presijam je započeo rat da bi pokorio Srbiju, ali bi to mogla da bude uobičajena fraza, a da suština uzroka rata ostaje o njemu nepoznata.[59]

Teza Sime Lazića o Vlastimiru i Neretljanima

uredi

Prema srpskom publicisti Simi Laziću, koji je bio deo srpske autohtonističke škole, Vlastimir je u njegovo doba imao odnose sa Neretljanima i njihovim knezom Druškom ili Družakom, što je moguće budući da je Paganija od 823. godine postala vazal Srbije.[48] Kako on tvrdi, vodio je ratove sa njim protiv Mletačke republike i uspeo je da ih natera na mir. Kada je umro Druško, Mletačka republika je opet udarila na Druškovog sina Ljudislava, ali ih je i Ljudislav savladao. U to doba (oko 840. godine) Arapi (Saraceni) su opsedali primorske gradove, Budvu, Rose i Kotor, držali su ih u opsadi 15 meseci. Nakon toga, Arapi su ostavili zaludne muke i otišli u Apeninsko pl. Porušenu Budvu i Rose su zauzeli Srbi, a Grcima osta samo Dubrovnik i Kotor.[60]

Rat sa Bugarskim carstvom

uredi
Za više informacija pogledajte: Srpsko-bugarski rat (839–842)
 
Caru Teofilu, koji je bio gospodar Srba, bilo je zabranjeno da pomaže Vlastimiru u potencijalnom ratu sa Bugarima pošto je bio na snazi mirovni ugovor. Neki istoričari smatraju da je on imao važnu ulogu u bugarsko-srpskom ratu.
 
Konstantin VII Porfirogenit bio je vizantijski car i istoriograf. Stvorio je delo De Administrando Imperio, u kom beleži mnoge događaje i ličnosti iz srpske istorije.

Prema Konstantinu VII, Srbi i Bugari su živeli mirno kao susedi sve do najezde 839. godine (poslednjih godina života cara Teofila).[61] Ne zna se šta je tačno podstaklo rat,[62] jer Porfirogenit ne daje jasan odgovor; da li je to rezultat srpsko-bugarskih odnosa, odnosno bugarskog osvajanja jugoistoka, ili rezultat vizantijsko-bugarskog rivalstva, u kojem je Srbija bila carski saveznik.[63] Nije bilo malo verovatno da je u tome učestvovao i car; kako je bio u ratu sa Arapima, možda je naterao Srbe da oteraju Bugarsku iz zapadne Makedonije, što bi koristilo obema stranama.[61] Prema J. Buriju, ovaj savez bi objasnio Malamirov postupak.[61] Zlatarski pretpostavlja da je car zauzvrat Srbima ponudio potpunu nezavisnost.[61][64]

Motivi za rat nisu poznati i danas se tumače na dva načina:

  • Vlastimirovo odbacivanje vizantijske vrhovne vlasti, što je pokrenulo Bugare da pokušaju da prošire svoju vlast sa ostalih Slovena i na Srbe[4]
  • Vlastimirovo savezništvo i pomoć Vizantiji tokom njihovog rata oko 846. godine[65]

Prema Živkoviću, trogodišnje ratovanje sa Srbima bi trebalo da bude pred kraj Presijamove vladavine, pa je rat najverovatnije vođen oko 848 — 851 godine, a usledio je kao bugarski odgovor na srpsko približavanje Vizantiji i najverovatnije učešću u ratu oko 846. godine na vizantijskoj strani. Možda je mešanje Srba promenilo mišljenje Presijama od daljih napada na Trakiju. Porfirogenit je hteo rečima da iskaže kako su Srbi i Bugari uvek bili pod Vizantijom, što se Bugarima nije svidelo, pa je iz tog razloga mogao da prećuti razloge izbijanja neprijateljstva i srpsko savezništvo na strani Vizantije. Na kraju samog poglavlja o Srbima je stavio da Srbi nikad nisu bili pod bugarskom vlašću.[65]

Trogodišnji pokušaji Presijama da potčini Srbe završili su se neuspehom, a prema pisanju Konstantina VII Porfirogenita u njima je bugarski vladar izgubio većinu svoje vojske. Srbi su tako odbranili svoju državu i zaustavili prvi poznati napad Bugara. U tom uspehu značaj je moglo imati i to što su se branili u svojim šumama ili na svojim planinama. Trogodišnji rat u kome je bugarski vladar izgubio mnogo vojnika govori o značajnoj vojsci koju je knez Vlastimir mogao da sakupi, ali i o učvršćenju središnje državne vlasti u Srbiji sredinom IX veka. Prema Simi Lukini Laziću Srbi i Hrvati su zajedno ratovali protiv Franačke i Bugarske.[60]

Tokom vladavine tog istog Vlastimira, zarati protiv Srba Presijam, arhont Bugarske, želeći da ih potčini, ali i ako ih je tukao tri godine, nije ništa postigao nego je čak izgubio i većinu svoje vojske.

— Konstantin VII Porfirogenit, De administrando Imperio

Prema Porfirogenitu, Bugari su hteli da nastave osvajanje na zapadu i da nateraju Srbe u pokoravanje. Presijan (r. 836–852) pokrenuo je invaziju na srpsku teritoriju 839. godine, što je dovelo do tri godine rata, u kome su Srbi odneli pobedu; poraženi Presijan izgubio je veliki broj svojih ljudi, nije ostvario nikakve teritorijalne dobitke, i proterala ga je Vlastimirova vojska.[66][67][68] Srbi su se držali u svojim lako odbranjivim šumama i klisurama, i znali su da se bore u brdima.[66][69] Rat je završen smrću cara Teofila 842. godine, čime je Vlastimir oslobođen obaveza prema Carstvu.[70]

Prema Živkovićevim rečima, moguće je da je bugarski napad usledio posle neuspele invazije na Strumu i Nestos 846. Presijan je možda sakupio vojsku i krenuo ka Srbiji, a Vlastimir je možda učestvovao u vizantijsko-bugarskim ratovima, što bi značilo da je Presijan odgovorio na direktnu srpsku umešanost.[71]

Poraz Bugara, koji su u 9. veku postali jedna od najvećih sila, pokazuje da je Srbija bila organizovana celina, potpuno sposobna da brani svoje granice i da je imala vojnu i administrativnu organizaciju. Nije poznato da li je Srbija u vreme Vlastimira imala sistem utvrđenja ili razvijene vojne strukture u kojima je župan imao jasno definisane uloge.[72]

Ekspanzija

uredi
 
Vlastimir, srpski knez iz 9. veka i začetnik prve srpske dinastije Vlastimirović. Ilustrovan u knjizi K. Mandrovića (1885).

Posle pobede Vlastimirov status je porastao.[73] Dalje se širio na zapad, zauzevši Bosnu i Hercegovinu (Hum). Vlastimir je svoju ćerku oženio Krajinom, sina lokalnog trebinjskog župana Beloja, oko. 847/848.[74] Vlastimir je ovim brakom titulu Krajine iz župana uzdigao u arhonta.[74] Porodica Belojević je imala pravo na vlast Travunije. Krajina je sa Vlastimirovom ćerkom dobio sina, po imenu Hvalimir, koji će kasnije biti župan Travunije.[75]

Vlastimirova namera da se poveže sa vladarskom kućom Travunije pokazuje, u kontekstu, da je njegov ugled među susednim srpskim arhontima i županima bio u porastu, kao i politički značaj i vojna snaga Srbije.[74] Moguće je da je travunski župan pre Vlastimirove vladavine nastojao da se oslobodi uticaja Srbije, ali da je Vlastimir rešenje našao u političkom braku svoje ćerke sa Krajinom.[76] Uzdizanje titule Krajine (što je značilo praktičnu nezavisnost Travunije) snažno sugeriše da je Vlastimir bio hrišćanski vladar koji je veoma dobro razumeo monarhijsku ideologiju koja se razvila u ranom srednjem veku.[76] Postoji mogućnost da je brak sklopljen pre sukoba sa Bugarskom, što čini verovatnom još jednu teoriju: da je Bugarska reagovala na Vlastimirov sve veći i jači politički položaj, posebno s obzirom na to da je imao pravo da potvrđuje vladare u susednim srpskim kneževinama uz vizantijske sankcije.[77] Iako su Vlastimirova podizanja titula bila samo simbolična, a ne odraz administrativno-političkih odnosa, to ipak pokazuje da je on imao pravo da tako postupa, što ga nesumnjivo stavlja na čelo svih srpskih arhonta, tj. među srpskim kneževinama.[77]

Ubrzo posle 846. godine, sa završetkom tridesetogodišnjeg primirja, Malamir (ili Presijan) je izvršio invaziju na oblasti Strume i Nestosa, a carica-regentica Teodora (r. 842–855, žena cara Teofila) je odgovorila napadom na Severnu Trakiju.[78] Sklopljen je kratak mir, a zatim je Malamir krenuo u invaziju na Makedoniju.[78][79][80] Bugarska je takođe nametnula vlast nad Moravom, pograničnom oblašću sa Srbima. Godine 844. anonimni bavarski geograf pominje Merehane kao narod koji se najdalje graničio sa Francima.[81] Živeli su u dolinama današnjeg sliva reke Morave, i još uvek su bili nepokoreni od Bugara.[81] Međutim, posle 845. Bugarska je dodala ove Slovene svojim societas; poslednji put se pominju 853. godine.[82]

Tačnost DAI potkrepljuje sukob vizantijskog stratega Dalmacije sa hrvatskim knezom Trpimirom iz oko 846/848. godine, gde su Vizantinci bili pobeđeni.[83] Takođe, ova informacije ukazuje na to da je Vizantija vodila veoma aktivnu politiku u dalmatskom zaleđu. U to vreme su Hrvati bili vazali franačkog cara, pa je odnos prema njima mogao da bude drugačiji za razliku od srpskih kneževa u Dalmaciji i njegovom zaleđu. Napred izloženi događaji uneliko zaokružuju političke prilike u Dalmaciji u vreme Vlastimirove vladavine u Srbiji. Travunija, kao jedna arhontija u dalmatskom zaleđu, bila je u jakim vezama i pre vladavine Vlastimira, kada je njome župan iz roda koji je bio povezan sa dinastijom. Izgleda da je župan Travunije želeo da se oslobodi pritiska Srbije, pa je Vlastimir rešenje pronašao u sklapanju političkog braka između njegove kćeri i Krajine. Praktična samostalnost Travunije potvrđena je kada se Krajina oženio za njegovu kćer. Ideološki okvir u kojem se ovo uzdizanje desilo izuzetno je bitan jer pokazuje izuzetno jak signal da je srpski arhont (knez) bio hrišćanski vladar koji je veoma dobro shvatao vladarsku ideologiju koja je u ranom srednjem veku doživela svoj razvoj. Preko ovog obrasca radio je čitav sistem vazalnih država u Evropi u to vreme, a njegovo ishodište nalazilo se u razvijenoj vladarskoj ideologiji.[47]

Unutrašnja politika

uredi

Iako je možda samo nominalno priznavao vrhovnu vlast vizantijskog cara, pretpostavlja se da je Vlastimir u svojim rukama držao vrhovnu vlast nad svim oblastima Srbije, tj. vladao je kao de facto suveren vladar, i njemu su bili podređeni niži upravnici (župani i drugi) ostalih srpskih oblasti.[84] U to vreme zabeleženo je značajno gusarenje u Jadranu, pogotovo od strane Srba Neretljana, sredinom 9. veka.

Odnos sa Travunijom

uredi
 
Srpske primorske kneževine polovinom 9. veka.

Govoreći o prilikama u Travuniji, Porfirogenit navodi da je ostao još jedan podatak o kojem je bio vezan knez Vlastimir u kojem bi se mogao naći zanimljiv trag u pokušaju da se odgovori na pitanje u kakvom međusobnom hijerarhijskom odnosu su bili vladari srpskih kneževina. U vreme Vlastimira, došlo je do vladarskog braka i uzdizanje Travunije iz ranga županije na rang arhontije. Vlastimir je svoju ćerku dao Krajni, sinu Beloja, župana Travunije. Navodno je od tog vremena Travunija postala samostalna, jer je Vlastimir svom zetu dao titulu arhonta. Ali, nedoumicu o političkom statusu Travunije razrešava sam Porfirogenit zaključkom da je Travunija uvek bila pod vlašću Srbije.[84][29][85]

Carev iskaz zarađuje posebnu pažnju budući da je Travunija kao geo-politička oblast nastala prvih decenija posle naseljavanja Srba na Balkansko pl. sa vladajućom porodicom koja je bila u rodbini sa arhontom Srbije. Brak između Vlastimirove ćerke i Krajine donosi zaključak. Dodatna vest potiče od porekla vladara arhonta Zahumlja, Mihaila Viševića u poglavlju gde Porfirogenit izlaže saznanja o njegovoj kneževini, da nema rodbinskih veza između arhonta Srbije i Zahumlja. Nema nikakve smetnje i ako se ovaj obrazac koristi i za druge kneževina Paganiju i Duklju.[86][29][87]

Kazivanje Porfirogenita da su arhonti Travunije oduvek bili pod vrhovnom vlašću arhonta Srbije trebalo bi misliti u sklopu političkih prilika iz sredine 10. veka kad je Porfirogenit pisao „De administrando imperio”. Srbija je tada imala važnu ulogu prema Ugrima, jer su štitili od ugarskih napada Vizantiju, pa izgleda da je tadašnji srpski arhont zaista nadzirao i arhonta Travunije.[88] Isto bi trebalo stalno imati na umu da je i carev informator pokupio informacije najverovatnije iz Srbije, pa je caru prenosio sopstveno uverenje o srpskoj prošlosti. Kako god, sredinom 10. veka Travunije je deo Srbije, ali vek ranije u vreme Vlastimira, očigledno je bilo drugačije. Namera Vlastimira da se orodi sa vladarskom kućom Travunije pokazuje, po svojoj prilici, da je njegov ugled među okolnim srpskim arhontima i županima bio u usponu, a samim tim je verovatno odgovarajući politički značaj i vojno nadmoć Srbije.[89]

Vladarski brakovi u srednjem veku su bili diplomatsko oružje i istorija srednjovekovne Evrope u ovakvim primerima. U Porfirogenitovom podatku o braku Vlastimirove kćeri sa sinom Beloja trebalo bi prepoznati trag političkog delovanja srpskog arhonta. Ovakvo mišljenje nesumnjivo je i na osnovu druge informacija da je Vlastimir svog zeta uzdigao na rang arhonta. Pitanje je koliki je on zaista imao takav značaj, a koliko bi na taj korak bio prisiljen jačanjem svoga suseda u Travuniji. Međutim, Porfirogenit dodaje oblast Konvala (Kanala) pod Travunijom.[84][29] Na osnovu drugog nastalog takođe pod nadzorom Porfirogenita, o ceremonijama, poznato je da je među primaocima carskih zapovedi među južnoslovenskim vladarima bio je i arhont Konavla.[90] Otuda se vidi da je Konavlje pre vremena Porfirogenita bilo nezavisno. U 29. poglavlju Porfirogenit izričito kaže da su u pomoć vizantijskoj vojsci u Italiji, radi opsade Barija, bili uključeni i Konavljani.[91][29] U periodu vladavine vizantijskog cara Mihaila Amorijca (820 —– 829) Konvanjani su takođe pomenuti kao jedno pleme koje je odbacilo vlast cara, a to je bio početak Vlastimirove vladavine u Srbiji.[92] Isti podatak sadržan je i u 29. poglavlju DAI.[93][29][94]

Pobuna Ljudevita Posavskog

uredi

Već 822. godine franački letopisac Ajnhard pominje da se posle neuspelog ustanka Ljudevit Posavski povukao pred Francima u Sisak, a odatle je otišao kod Srba, gde je našao utočište kod jednog srpskog vojvode (župana).[95] Ovaj usamljeni podatak nije dovoljan za izvođenje širih zaključaka, u smislu da je svaku župan raspolagao i utvrđenim mestom, koje je slučajno vojno i upravno središte jedne oblasti, ali ukazuje na to da je postajala pa svoj prilici veoma dobra ustavljena i razrađena upravna struktura u delovima u kojima su Srbi živeli. U vreme kada je vladao Vlastimir vidi se postojanje župana upravo na podatku iz Ajnhardovih Anala, jer on piše da se Ljudevit Posavski sklonio kod jednog od „njihovih” župana, kao i u Porfirogenitovom podatku o županu Travunije, koga je Vlastimir, ženidbenim vezama, uzdigao na rang arhonta. Prema ovim podacima moglo bi se naslutiti da je arhont Srbije nadzirao zapadne oblasti svoje države preko namesnika, župana, koji su imali potpunu vlast na toj oblasti, ali je njihov posed činio sastavni deo Srbije. Otuda i Bosna u to vreme predstavlja samo jednu regiju u sklopu Srbije, gde je upravljao župan sa verovatno nešto manjom samostalnošću od onoga u Travuniji.[96][29][97]

Odnos sa Konavljanima

uredi

Izgleda da je Konavlje imalo status arhontije pre vremena Porfirogenita i da je bilo priključeno Travuniji posle 868. godine, pa bi iz tog razloga u vreme Vlastimira Travunija još uvek bila u svom prvobitnom stanju bez Konavla, Zbog stoga, potreba za političkim brakom sa arhontom Travunije nije bila potčinjea širenjem uticaja župana Travunije na okolne oblasti, najpre Konavle, već posledice drugih događaja o kojima ćute izvori, a koji su bili možda posledica jačanja položaja srpskog arhonta. Porast Vlastimirovog ugleda može se primetiti posle njegovog približavanja sa Vizantijom četrdesetih godine 9. veka. Otuda bi brak Vlastimirove kćerke i Krajne trebalo staviti u poslednje godine Vlastimirove vladavine, tačnije oko 847/848. godine.[47]

Porfirogenit se potrudio da okrivi vladare koji su vladali pre njegovog dede Vasilija I što je propala vlast Vizantije u Dalmaciji. Stvarajući idealan opis dede, Porferogenit je i sasvim beznačajne događaje mogao da opiše kao tragične. Porfirogenit nameće Mihailu II Amoricjem (820 —– 829) da je on kriv i da su u njegovo vreme Hrvati, Srbi, Zahumljani, Travunjani, Konavli, Dukljani i Neretljani (Pagani) otpali od Vizantije.[93][29] Ipak, između vladavine Mihaila II i Vasilija I, Porfirogenit ne govori da se to događalo u Dalmaciji. On ćuteći prelazi sve događaje nastavljajući izlaganje o ovim plemenima tek od onog vremena kada su oni poslali poslanike Vasiliju I koji ih je vratio pod vizantijsku vlast.[98][29][99]

Istorijske pretpostavke

uredi

Oskudni podaci o Vlastimirovoj vladavini dovoljno su tek za izvođenje hipoteza, koje mogu biti veoma privlačne i ubedljive, a koje najverovatnije nikada neće uspeti da budu u skroz dokazane. Jedna od tih hipoteza ticala bi se i samo ustrojstva srpskog plemena koje je po naseljavanju zateklo nekoliko etničkih grupa na prostoru današnje Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Srbije. Ukoliko bi Srbi bili dobro organizovano vojničko pleme, što bi trebalo da znači tačno budući da su savladali Avare i zaustavili njihove upade južno od Save i Dunava, onda je vrlo izvesno da su i nad prostorom koji su naselili, mogli da gospodare na onaj način na koji su i drugi narodi tokom seobe naroda ostavili svoju prevlast na novoosvojenim zemljama. To bi se postiglo uspostavljanjem garnizona na čelu sa vojnim zapovednicima, županima, koji su vršili vojnu i upravnu vlast u ime vrhovnog gospodara. Vremenom su ovi župani postali nasledni i utvrdili svoju vlast na poverenoj zemlji. Na taj način bi da bude objašnjenja veoma rana pojava srpskih država koje su u drugoj polovini 9. veka posmatrane kao zasebne državice — Travunija, Zahumlje, Duklja i Paganija. Poslednja oblast koja će izdvojiti iz prvobitne Srbije, bila je Bosna krajem 10. veka. Ipak ova hipoteza tek treba da bude dokazana i ovde izložena rekonstrukcija može da bude samo veoma izvesna mogućnost.[54]

Posle Vlastimirove smrti vlast prelazi na trojicu njegovih sinova:

Nasleđe

uredi
 
Pečat kneza Strojimira iz 9. veka.

Vlastimirova tri sina su uspešno odbila navalu Borisa I Bugarskog 853. ili 854. godine (ubrzo posle Vlastimirove smrti[100]), kada su zarobili 12 velikaša i samog zapovednika Vladimira, sina Borisa. Bugari su nastojali da se osvete za prethodni poraz Presijana 842. Dve strane su sklopile mir, a možda i savez.[101] Dva mlađa brata su se kasnije pobunila protiv Mutimira iz neotkrivenih razloga. Mutimir ih je kao zarobljenike, garanciju mira, poslao na Borisov dvor u Plisku.[101][100] Nakon što je Mutimir zatražio da car Vasilije I (867–886) pokrsti njegove zemlje, poslani su carigradski sveštenici i osnovana je srpska episkopija. Hrišćanstvo je evidentno u tradiciji teoforskih imena koja se nalaze u sledećoj generaciji srpskih monarha (npr. Petar Gojniković, Pavle Branović). Tri grane Vlastimirovih sinova nastavile su decenijama sukcesijski rat.[101]

Bugare pod Borisom I nagovorio je moravski knez Rastislav da napadnu Luja Nemca Istočne Franačke. Bugarsko-slovenski pohod se završio katastrofalno, a mir je potpisan 855. Sledeće godine, vizantijska vojska, predvođena Mihailom III i cezarom Bardom, ponovo je zauzela Filipopolj (Plovdiv), oblast Zagore i luke oko zaliva Burgas na Crnom moru. Godine 863. Vizantinci su ponovo izvršili invaziju na Kanat, tokom perioda gladi i prirodnih katastrofa. Boris I je bio prinuđen da potpiše mir i da pređe na hrišćanstvo, za šta mu je poklonjena Zagora. Kolevka bugarske pravoslavne crkve osnovana je oko 870. godine u Pliski.

Dana 11. jula 2006. nađen je zlatni pečat Strojimira, koji datira od 855—896 godine i bio je kupljen od strane Republike Srbije na aukciji u Minhenu, Nemačkoj. Bio je prodat od strane nepoznatog Rusa za cenu od 20.000 €, dok je bugarska ponuda bila 15.000 €. Ovaj pečat je vizantijsko delo (iz Atine, Soluna ili Konstantinopolja), težak je 15,64 grama, ima patrijarhalni krst i grčki natpis koji glasi „Stroimir” i „Bog pomaže”.[102][103]

Ulice u Novom Sadu i Beogradu (Čukarica) nose naziv po knezu Vlastimiru.[104][105]

Reference

uredi
  1. ^ Ferjančić 1959, str. 50-51.
  2. ^ Ferjančić 1959, str. 51.
  3. ^ a b Lj. Kovačević & Lj. Jovanović, Istorija srpskoga naroda, Beograd 1894, knj. 2. str. 38—39
  4. ^ a b v g Stanoje Stanojević, „Istorija Srpskoga Naroda“, Beograd 1989
  5. ^ a b Živković 2006, str. 11
  6. ^ Fine 1991, str. 304
  7. ^ Evans 2007, str. xxi
  8. ^ Fine 1991, str. 225
  9. ^ Živković 2006, str. 21
  10. ^ Fine 1991, str. 141
  11. ^ Fine 1991, str. 53, 225
  12. ^ Dvornik 1962a, str. 139, 142: C.’s general claim that the Zachlumians were Serbs is, therefore, inaccurate; and indeed his later statements that the Terbouniotes (34/4—5), and even the Narentans (36/5-7), were Serbs and came with the Serbs, seem to conflict with what he has said earlier (32/18-20) on the Serb migration, which reached the new Serbia from the direction of Belgrade. He probably saw that in his time all these tribes were in the Serb sphere of influence, and therefore called them Serbs, thus ante-dating by three centuries the state of affairs in his own day ... For C.’s statement that the Pagani are ‘descended from the unbaptized Serbs’ (36/5-6), see on 33/18-19. It is obvious that the small retinue of the Serbian prince could not have populated Serbia, Zachlumia, Terbounia and Narenta.
  13. ^ Curta 2006, str. 210: According to Constantine Porphyrogenitus, the Slavs of the Dalmatian zhupanias of Pagania, Zahumlje, Travounia, and Konavli all "descended from the unbaptized Serbs."51 This has been rightly interpreted as an indication that in the mid-tenth century the coastal zhupanias were under the control of the Serbian zhupan Časlav, who ruled over the regions in the interior and extended his power westwards across the mountains to the coast.
  14. ^ Živković 2006, str. 60–61: Data on the family origin of Mihailo Višević indicate that his family did not belong to a Serbian or Croatian tribe, but to another Slavic tribe who lived along the Vistula River and who joined the Serbs during the migration during the reign of Emperor Heraclius. The introduction of Mihajlo Višević and his family by Porphyrogenitus suggests that the rulers of Zahumlje until his time belonged to this ruling family, so that, both in Serbia and Croatia, and in Zahumlje, there would be a very early established principle of inheriting power by members of one family. Constantine Porphyrogenitus explicitly calls the inhabitants of Zahumlje Serbs who have settled there since the time of Emperor Heraclius, but we cannot be certain that the Travunians, Zachlumians and Narentines in the migration period to the Balkans really were Serbs or Croats or Slavic tribes which in alliance with Serbs or Croats arrived in the Balkans. The emperor-writer says that all these principalities are inhabited by Serbs, but this is a view from his time, when the process of ethnogenesis had already reached such a stage that the Serbian name became widespread and generally accepted throughout the land due to Serbia's political domination. Therefore, it could be concluded that in the middle of the 10th century the process of ethnogenesis in Zahumlje, Travunija and Paganija was probably completed, because the emperor's informant collected data from his surroundings and transferred to Constantinople the tribal sense of belonging of the inhabitants of these archons ... The Byzantine writings on the De Ceremoniis, which were also written under the patronage of Constantine Porphyrogenitus, listed the imperial orders to the surrounding peoples. The writings cite orders from the archons of Croats, Serbs, Zahumljani, Kanalites, Travunians, Duklja and Moravia. The above-mentioned orders may have originated at the earliest during the reign of Emperor Theophilus (829 - 842) and represent the earliest evidence of the political fragmentation of the South Slavic principalities, that is, they confirm their very early formation. It is not known when Zahumlje was formed as a separate principality. All the news that Constantine Porphyrogenitus provides about this area agrees that it has always been so - that is, since the seventh-century settlement in the time of Emperor Heraclius. It is most probable that the prefects in the coastal principalities recognized the supreme authority of the Serbian ruler from the very beginning, but that they aspired to become independent, which took place according to the list of orders preserved in the book De Ceremoniis, no later than the first half of the 9th century. A falsified and highly controversial papal charter from 743 also mentions Zahumlje and Travunija as separate areas. If the basic information about these countries were correct, it would mean that they formed as very early principalities that were practically independent of the archon of Serbia.
  15. ^ Živković, Tibor (2012b). „Neretljani – primer razmatranja identiteta u ranom srednjem veku” [Arentani - an Example of Identity Examination in the Early Middle Ages]. Istorijski časopis. 61: 12—13. „The geographical position of the Neretvans, ie Paganians, often imposed the opinion in science that they were Croats, which was especially used to deny their affiliation with the Serbian tribe - which is explicitly stated by Constantine Porphyrogenitus.7 In this case, there can be no question of the existence of any Serbian or Croatian identity outside the political framework of their principalities. In fact, the ethnic moment is completely subordinated to the political one, so the formation of the tribal states of the South Slavs is a consequence of political development, not some independent development of ethnic / tribal consciousness.8 In other words, when discussing the principality of Neretva, its territory, and the tribal affiliation of its inhabitants, one should first of all examine how the formation of these principalities as political beings came about.9” 
  16. ^ Bilogrivić, Goran (2015). „Bosnia i Hum/Hercegovina” [Bosnia and Hum/Herzegovina]. Ur.: Zrinka Nikolić Jakus. Nova zraka u europskom svjetlu: Hrvatske zemlje u ranome srednjem vijeku (oko 550 − oko 1150) [Croatian lands in the Early Middle Ages (o. 550. – o. 1150.)] (na jeziku: hrvatski). Zagreb: Matica hrvatska. str. 486. ISBN 978-953-150-942-8. „Porfirogenet piše kako stanovnici svih triju sklavinija vuku podrijetlo od Srba, no vjerojatnije je tumačenje toga navoda u smislu njihove podložnosti Srbiji, pod čiju su vlast potpali najvjerojatnije tijekom prve polovice 10. stoljeća, u vrijeme srpskoga kneza Petra ili pak Časlava. U prilog odvojenoj etničkoj pripadnosti govori i podatak prema kojemu bi Travunjani bili Srbi samo od vremena bizantskoga cara Heraklija do srpskoga kneza Vlastimira, kada su stekli određenu neovisnost pod županom Krajinom, kao i navođenje jasne i odvojene lokalne tradicije vladajućeg roda Zahumljana o podrijetlu njihovih predaka s područja Visle.” 
  17. ^ Mijatovic 2007, str. 3
  18. ^ Cuddon 1986, str. 454
  19. ^ Carter 1977, str. 298
  20. ^ Ćorović 2001, ch. 2, II
  21. ^ Einhard, year 822
  22. ^ Bulgarian Academy of Sciences 1966, str. 66
  23. ^ Živković 2006, str. 13
  24. ^ Slijepčević 1958, str. 35, 41, 52
  25. ^ a b v Komatina 2010, str. 4
  26. ^ a b v g Komatina 2010, str. 19
  27. ^ Einhard, year 827
  28. ^ Komatina 2010, str. 24
  29. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Konstantin Porfirogenit, „De administrando Imperio“ (O upravljanju Carstvom) (glava 32)
  30. ^ a b Ferjančić 1959, str. 50.
  31. ^ Živković 2006, str. 22.
  32. ^ B. M. Radojković, Razmatranja o deonom vladanju i deonim kneževinama IČ 8 (1959) 1 - 15
  33. ^ Živković 2006, str. 22-23.
  34. ^ Pop Dukljanin, str. 43-44.
  35. ^ a b Živković 2006, str. 23.
  36. ^ Živković 2006, str. 11
  37. ^ a b Živković 2006, str. 13
  38. ^ Fine 1991, str. 141
  39. ^ a b v Runciman 1930, ch. 2, n. 88
  40. ^ a b Bury 1912, str. 372
  41. ^ Ćorović 2001, ch. 2, III
  42. ^ Živković 2006, str. 23-24.
  43. ^ Dr Đorđe Janković, Srednjovekovna kultura Srba na granici prema Zapadnoj Evropi
  44. ^ Aleksandar J. Vukosavljvić, ,,Neka zapažanja o glavi 30. de administrando imperio - analiza izvora i osvrt na jedan deo istorijografije
  45. ^ a b Fine 1991, str. 110.
  46. ^ Relja Novaković, „Gde se nalazila Srbija od VII do XII veka”, Beograd (1981). str. 23.
  47. ^ a b v g Živković 2006, str. 30.
  48. ^ a b Prospetto cronologico della storia della Dalmazia: con riguardo alle provincie slave contermini. str. 86.
  49. ^ a b Dr. Borislav Vlajić (1999) "Srbi starosedeoci Balkana i Panonije", "Stručna Knjiga", Beograd
  50. ^ Ferluga 1957, str. 70.
  51. ^ .J. Ferluga, Sur la date de la création du thème de Dyrrachium, Actès du XIIè congrès d’etudes byzantines, Ochride 10 – 16 septembre 1961, I – II, Belgrade 1964, I, 83 – 92
  52. ^ Živković 2006, str. 25-26.
  53. ^ Živković 2006, str. 25.
  54. ^ a b Živković 2006, str. 32-33.
  55. ^ J. B. Bury, The Bulgarian Treaty of 814 and the Great Fence of Thrace, English Historical Review 25 (1910) 284; S. Runciman, A History of the First Bulgarian Empire, London 1930,
  56. ^ V. Beševliev, Die Protobulgarischen Inschriften, Berlin 1963, Nº 41 (= Beševliev, Inschriften).
  57. ^ * Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
  58. ^ Živković 2006, str. 24.
  59. ^ Živković 2006, str. 24-25.
  60. ^ a b Sima Lukin Lazić, Kratka povjesnica Srba od postanja Srpstva do danas, 1894.
  61. ^ a b v g Bury 1912, str. 372
  62. ^ Runciman 1930, ch. 2, n. 88
  63. ^ Živković 2006, str. 13
  64. ^ Zlatarski 1918, f. 17
  65. ^ a b Živković 2006, str. 26-27.
  66. ^ a b Runciman 1930, ch. 2, n. 88
  67. ^ Zlatarski 1918, f. 17
  68. ^ Fine 1991, str. 108, 110
  69. ^ Ćorović 2001, ch. 2, III
  70. ^ Houtsma 1993, str. 199
  71. ^ Živković 2006, str. 14–15
  72. ^ Živković 2006, str. 19
  73. ^ Ćorović 2001, ch. 2, III
  74. ^ a b v Živković 2006, str. 17
  75. ^ DAI, p. 161
  76. ^ a b Živković 2006, str. 18
  77. ^ a b Živković 2006, str. 19
  78. ^ a b Runciman 1930, ch. 2, n. 88
  79. ^ Bury 1912, str. 372
  80. ^ Zlatarski 1918, f. 17
  81. ^ a b Komatina 2010, str. 21
  82. ^ Komatina 2010, str. 22
  83. ^ L. Katić, Saksonac Gottschalk na dvoru kneza Trpimira (poseban otisak Bihaća hrvatskog društva za istraživanje domaće povijesti) Zagreb 1932, 10. Ferluga, Uprava, 67
  84. ^ a b v Ferjančić 1959, str. 62.
  85. ^ Živković 2006, str. 27.
  86. ^ Ferjančić 1959, str. 60.
  87. ^ Živković 2006, str. 27-28.
  88. ^ Živković 2002, str. 421-422.
  89. ^ Živković 2006, str. 28.
  90. ^ Constantini Porphyrogeniti imperatoris De ceremoniis aulae byzantine libri duo, ed. I. Reiske, Bonnae 1829, 691.8 – 11 (=De cerim.).
  91. ^ Ferjančić 1959, str. 18.
  92. ^ Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker, Bonnae 1838, 288.20 – 23.
  93. ^ a b Ferjančić 1959, str. 14.
  94. ^ Živković 2006, str. 28-29.
  95. ^ Einhardi Annales, MGH SS I, ed. G. Pertz, Hannoverae 1826, 209.16 – 17 ( = Einh.), “...et uno ex ducibus eorum
  96. ^ Ferjančić 1959, str. 58.
  97. ^ Živković 2006, str. 31-32.
  98. ^ Ferjančić 1959, str. 16.
  99. ^ Živković 2006, str. 29-30.
  100. ^ a b DAI, pp. 154—5
  101. ^ a b v Fine 1991, str. 141
  102. ^ Glas Javnosti, 2006/07/27, Arhiva
  103. ^ „Pečat kneza Strojimira | Virtuelni muzej srpskog jezika” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-07-14. 
  104. ^ „Kneza Vlastimira, 11250 Beograd (Čukarica)”. PlanPlus.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-07-14. 
  105. ^ „Kneza Vlastimira, 21124 Novi Sad”. PlanPlus.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-07-14. 

Izvori

uredi

Primarni izvori

uredi

Sekundarni izvori

uredi

Vikizvornik

uredi
 
Vlastimir na Vikimedijinoj ostavi.
Vlastimir
(dinastija Vlastimirovići)
Rođenje: oko 805. Smrt: oko 851.
Vladarske titule
knez
oko 830 – 851.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Властимир&oldid=27970870”