Википедија

Vrhovni štab NOV i POJ

Врховно војно руководство партизанског покрета

Vrhovni štab Narodnooslobilačke vojske Jugoslavije i partizanskih odreda Jugoslavije (skraćeno Vrhovni štab NOV i POJ) bio je vrhovno vojno rukovodstvo Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) i imao je ulogu rukovođenja oružanim snagama Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije (NOV i POJ) tokom Narodnooslobodilačkog rata od jula 1941. do maja 1945. godine.[1][2][3]

Vrhovni štab NOV i POJ
Jugoslovenska partizanska zastava
Osnovana27. jun 1941.
Raspuštena1. mart 1945[a]
Vođstvo
GlavnokomandujućiJosip Broz Tito
Načelnik štabaArso Jovanović
Srodni članci
Istorija

Formiran je 27. juna 1941, na sednici Politbiroa Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije, pod nazivom Glavni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije (skraćeno Glavni štab NOPOJ), a u toku rata je nikoliko puta menjao naziv. Marta 1945. reorganizovan je u Generalštab Jugoslovenske armije, kada je postao neposredni organ Povereništva narodne odbrane u Privremenoj vladi DF Jugoslavije.

Narodnooslobodilačkom borbom je rukovodio preko glavnih, oblasnih i operativnih štabova; neposredno potčinjenih štabova odreda, brigada, divizija i korpusa ili posebno formiranih operativnih grupa. Vezu sa potčinjenim štabovima održavao je u početku rata preko svojih specijalnih delegata i kurira, a kasnije radio-vezom. Sa dolaskom savezničkih vojnih misija, uspostavio je vezu sa Saveznicima, koja je korišćena za usklađivanje operacija i za organizaciju dopremanja materijalne pomoći. Tokom čitavog rata izdavao je svoj Bilten.

Boravio je najpre u okupiranom Beogradu, do polovine septembra 1941, a potom na oslobođenoj teritoriji — zapadne Srbije (Krupanj, Užice), Sandžaka (Nova Varoš), istočne (Ivančići, Foča) i zapadne Bosne (Bihać, Bosanski Petrovac, Drvar, Jajce, Milinište), Crne Gore (Žabljak) i Dalmacije (ostrvo Vis). Od oktobra 1944. do kraja rata sedište Vrhovnog štaba bilo je u oslobođenom Beogradu. Komandant Vrhovnog štaba i Vrhovni komandant NOV i POJ bio je maršal Jugoslavije Josip Broz Tito, a o bezbednosti Vrhovnog štaba brinuo je Prateći bataljon Vrhovnog štaba.

Nazivi uredi

 
Pečat Vrhovnog štaba NOV i POJ

Vrhovni štab je prateći razvoj oružanih snaga Narodnooslobodilačkog pokreta više puta u toku rata menjao svoj naziv:

  • Glavni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije (skraćeno Glavni štab NOPOJ; sloven. Glavni štab Narodnoosvobodilnih partizanskih odredov Jugoslavie; mkd. Главниот штаб на Народноослободилетни партизански одреди на Југославија) — naziv Štaba od formiranja 27. juna 1941.[4] do savetovanju u Stolicama, 26. septembra 1941. godine.[5]
  • Vrhovni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije (skraćeno Vrhovni štab NOPOJ; sloven. Vrhovni štab Narodnoosvobodilnih partizanskih odredov Jugoslavie; mkd. Врховниот штаб на Народноослободилетни партизански одреди на Југославија) — naziv Štaba od savetovanja u Stolicama, 26. septembra 1941. do formiranja Dobrovoljačke vojske Jugoslavije, 11. januara 1942. godine.[6]
  • Vrhovni štab Narodnooslobdilačke partizanske i dobrovoljačke vojske Jugoslavije (skraćeno Vrhovni štab NOP i DVJ; sloven. Vrhovni štab Narodnoosvobodilne partizanske in prostovoljne vojske Jugoslavije; mkd. Врховниот штаб на Народноослободилетни партизански одреди и доброволна војска на Југославија — naziv Štaba od formiranja Dobrovoljačke vojske, 11. januara 1942. do stvaranja Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), 1. novembra 1942. godine.[7]
  • Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije (skraćeno Vrhovni štab NOV i POJ; sloven. Vrhovni štab Narodnoosvobodilne vojske in partizanskih odredov Jugoslavije; mkd. Врховниот штаб на Народноослободилетна војска и партизански одреди на Југославија) — naziv Štaba od stvaranja Narodnooslobodilačke vojske, 1. novembra 1942. do reorganizacije i preimenovanja u Generalštab Jugoslovenske armije (skraćeno Generalštab JA; sloven. Generalštab Jugoslovanske armade; mkd. Генералштабот на Југословенската армија) 1. marta 1945.[8] kada je postao neposredni organ Povereništva narodne obdbrane u Privremenoj vladi Demokratske Federativne Jugoslavije (DFJ).

Istorijat uredi

Oktobra 1940. godine na Petoj zemaljskoj konferenciji Komunističke partije Jugoslavije održanoj u Dubravi, kod Zagreba, formirana je pri Centralnom komitetu Vojna komisija (sloven. Vojaške komisije; mkd. Воена комисија), koja je imala zadatak priprema otpor na vojnom planu i uspostavi kontakte s antifašistički orijentisanim oficirima u Jugoslovenskoj vojsci. Takođe i pri Centralnom komitetu KP Hrvatske i KP Slovenije, kao i pri ostalim Pokarjinskim komitetima KPJ, formirane su vojne komisije. Odmah posle konferencije počeo je pojačan rad u vojsci.

U toku Aprilskog rata 1941. godine, Politbiro CK KPJ je na svojoj sednici, održanoj 10. aprila, formirao Vojni komitet (sloven. Vojaški komite; mkd. Воениот комитет) koji je imao zadatak da organizuje pružanje otpora neprijatelju. Na čelu komiteta nalazio se generalni sekretar CK KPJ Josip Broz Tito. Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije, od strane sila Osovine, početkom maja održano je u Zagrebu Majsko savetovanje CK KPJ, na kome je odlučeno da se po uzoru na Vojni komitet pri većem broju pokrajinskih, oblasnih i drugih nižih partijskih organa formiraju vojni komiteti čiji bi zadatak bio da rade na pripremama oružanog ustanka.

Formiranje Glavnog štaba uredi

 
Deo članova Vrhovnog štaba NOV i POJ u Jajcu novembra 1943. godine. Sleva nadesno: Lola Ribar, Aleksandar Ranković, Milovan Đilas, Josip Broz Tito, Sreten Žujović, Andrija Hebrang, Moša Pijade i Edvard Kardelj

Glavni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije (GŠ NOPOJ) formiran je 27. juna 1941. na sednici Politbiroa CK KPJ održanoj u Beogradu i predstavljao je najviše vojno rukovodstvo Narodnososlobodilačkog pokreta (NOP).

Dotadašnji predsednik Vojnog komiteta i generalni sekretar CK KPJ Josip Broz Tito preuzeo je dužnost komandanta Glavnog štaba, a za članove Glavnog štaba, tada su imenovani svi članovi Politbiroa CK KPJ: Milovan Đilas, Edvard Kardelj, Rade Končar, Franc Leskošek Luka, Ivan Milutinović i Aleksandar Ranković Marko, kao i članovi CK KPJ Svetozar Vukmanović Tempo, Sreten Žujović Crni i Ivo Lola Ribar.

Instruktori i delegati CK KPJ i GŠ NOPOJ uredi

Glavni štab NOPOJ i Centralni komitet KPJ uputili su, juna 1941, delegate i instruktore u sve krajeve Jugoslavije. Zbog karaktera i uslova vođenja rata, ti delegati su imali specifičnu partijsku i vojnu ulogu. Oni koji su bili članovi najužeg rukovodstva bili su delegati CK KPJ i GŠ NOPOJ, dok su svi ostali imali ulogu instruktora Centralnog komiteta sa manjim ovlašćenjima. Delegati CK KPJ i GŠ NOPOJ imali su zadatak da zajedno sa pokrajinskim rukovodstvima organizuju ustanak i da rukovode oslobodilačkom borbom. U svojstvu delegata CK KPJ i GŠ NOPOJ, među prvima, su upućeni: Vlado Popović u Hrvatsku, Svetozar Vukmanović Tempo u Bosnu i Hercegovinu, Milovan Đilas u Crnu Goru, a Dragan Pavlović Šilja, u svojstvu instruktora, u Makedoniju. Članovi CK KPJ i GŠ NOPOJ Sreten Žujović Crni i Franc Leskošek Luka, bili su ujedno i komandanti pokrajinskih rukovodstava na terenu, Žujović u Srbiji, a Leskošek u Sloveniji.

Delegati i instruktori CK KPJ i GŠ NOPOJ imali su najodgovornije funkcije u pokrajnama. Oni su u ime Glavnog štaba izdavali direktive, naređivali, proučavali situaciju i regulisali sva bitna pitanja. Time je rukovodeći centar preko svojih članova ostvario svoje prisustvo, rukovođenje i uticaj na razvoj oslobodilačke borbe u čitavoj zemlji. Glavni štab i CK KPJ nisu imali nikakvih tehničkih sredstava za brže održavanje veza sa pokrajinskim rukovodstvima i delegatima, već su pomoću kurira povremeno održavane veze, preko postojećih partijskih kanala, što je bilo dosta neredovno, nesigurno i riskantno.

Ratni put Vrhovnog štaba uredi

Glavni štab NOPOJ formiran je u okupiranom Beogradu, koji je ostao njegovo sedište sve do polovine septembra 1941. godine. Zbog teškoća ilegalnog boravka članova Glavnog štaba u okupiranom gradu, kao i zbog potrebe direktnog komandovanja brojnim partizanskim jedinicama na terenu, članovi Štaba su odlučili da pređu na oslobođenu teritoriju zapadne Srbije. U sedištu Glavnog štaba, dok je boravio u Beogradu, pored komandanta, bila su još tri člana: Ivan Milutinović i Aleksandar Ranković i Ivo Lola Ribar, dok su ostali članovi zauzimali najodgovornije dužnosti na terenu. Posle napuštanja Beograda, članovi Glavnog šatab su odvojeno putovali do oslobođene teritorije, a ponovo su se okupili u oslobođenom Krupnju, krajem septembra 1941. godine. U periodu do prelaska u oslobođeno Užice, 15. oktobra, Glavni štab je boravio u selima u okolini Valjeva i Krupnja.

U zaseoku Stolice, kod Krupnja, održano je 26. septembra 1941. vojno-političko savetovanje Glavnog štaba sa neposrednim rukovodiocima ustanka iz Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i komandantima nekih partizanskih odreda iz Srbije. Na savetovanju je odlučeno da se u svim pokrajinama formiraju Glavni štabovi, a Glavni štab NOPOJ je preimenovan u Vrhovni štab.

Neposredno posle savetovanja u Stolicama Vrhovni komandanat Josip Broz Tito izdao je nekoliko uputstava od opšteg značaja, kao što su: Uputstvo o načinu odbrane oslobođene teritorije, Uputstvo o načinu osvajanja naseljenog mesta i Uputstvo o borbenoj obuci partizana. To su bili prvi teoretski materijali za potrebe starešinskog kadra o izvođenju pojedinih partizanskih borbenih radnji. Ova uputstva imala su trajni karakter i značaj, jer je u njima na konkretnim primerima razrađivana partizanka taktika.

U periodu od polovine oktobra do kraja novembra 1941. godine Vrhovni štab se nalazio u oslobođenom Užicu. Pored Vrhovnog štaba, ovde se nalazio Centralni komitet KPJ, Centralni komitet SKOJ, Glavni štab NOPO Srbije, Glavni narodnooslobodilački odbor Srbije, kao i druge institucije Narodnooslobodilačkog pokreta. U gradu je postojala fabrika oružja, radionica odeće i obuće i štamparija lista Borba. Užice je postalo centar ustanka, odatle su sve partizanske jedinice bile snabdevane oružjem i municijom, odećom i obućom, propagandnim i agitacionim materijalom.

Posle Prve neprijateljske ofanzive, decembra 1941, Vrhovni štab se sa glavninom partizanskih jedinica povukao u Sandžak, a odatle u istočnu Bosnu. Tu je došlo do reorganizacije partizanskih jedinica. Formiranje Prve proleterske i drugih brigada, kao i izrada Statuta proleterskih udarnih brigada odražava novo poglavlje u razvoju ustanka. Na osnovu tog dokumenta u toku rata formirano je 240 brigada Narodnooslobodilačke vojske. Kroz borbe Prve proleterske brigade u istočnoj Bosni, početkom 1942, Vrhovni štab je lično proverio svrsishodnost, valjanost, organizaciju i formaciju brigade kroz borbena dejstva, pa su nakon toga izdali naređenje za formiranje novih brigada, jer su brigade pokazale sve prednosti nad odredima.

Krajem januara 1942. Vrhovni štab je prešao u Foču, koja je postala centar Narodnooslobodilačkog pokreta sve do maja 1942. godine. Odatle su uspostavljene veze sa Glavnim štabovima neposredno i preko ilegalnih kanala u Sarajevu, Zagrebu i Beogradu. Izvršene su analize i uopštena iskustva iz dotadašnjih borbi, pa su na osnovu procenjene situacije i u ovom periodu donete značajne odluke.

Organizacija Vrhovnog štaba uredi

U nadležnosti Vrhovnog štaba ulazili su poslovi operatine i obaveštajne službe, organizacijski, mobilizacijski, nastavni, pozadinski i dr. U skladu sa razvojem Narodnooslobodilačke borbe, krajem 1942. godine u Vrhonom štabu organizovani su:

  • operativni odsek (sa sekcijama - za pripremu i izvođenje operacija, za organizaciju, formaciju i mobilizaciju i nastavu i obuku)
  • obaveštajni odsek (sa sekcijama - za prikupljanje podataka o neprijatelju i za kontrašpijunažu)
  • ekonomski odsek (sa sekcijama - za naoružanje i ubojnu opremu, za ishranu i dotur hrane i za odeću i obuću)
  • vojnosudski odsek (sa sekcijama - građevinskom, poštansko-telefonskom, saobraćajnom i industrijskom)
  • sanitetski odsek (sa referentima - za sanitet operativne vojske, za bolnice, za epidemiološgiju i za apotekarstvo) i
  • komisija za borbu protiv špijuna i pete kolone.

Ova organizacija Vrhovnog štaba ostala je sve do njegove reorganizacije u Generalštab Jugoslovenske armije, 1. marta 1945. godine.

Članovi Vrhovnog štaba uredi

 
Spomenik „Poziv na ustanak“ rad vajara Vojina Bakića, koji se nalazi ispred Muzeja „4. juli“ u Beogradu

Prilikom osnivanja Vrhovnog štaba, juna 1941. za njegove članove imenovano je deset članova Centralnog komiteta KPJ (od prvobitnih deset članova Vrhovnog štaba trojica su poginula tokom rata). Posle savetovanja u Stolicama, septembra 1941. u Vrhovni štab je uključeno i nekoliko vojnih rukovodilaca, oficira bivše Jugoslovenske vojske, u svojstvu načelnika Vrhovnog štaba, njegovih pomoćnika i rukovodilaca pojedinih rodova i stručnih službi. Do početka maja 1942. sastav Vrhovnog štaba je proširen i na pojedine rukovodioce iz glavnih i operativnih štabova i iz štabova pojedinih jedinica. Članovi Vrhovnog štaba NOV i POJ su bili:

Dokumenta Vrhovnog štaba uredi

Dokumenta Vrhovnog štaba NOVJ:

Napomene uredi

  1. ^ reorganizovan i preimenovan u Generalštab Jugoslovenske armije (JA)

Reference uredi

  1. ^ Vojna enciklopedija 10 1975, str. 622.
  2. ^ Lensikon NOR 2 198, str. 1213.
  3. ^ Leksikon 1981, str. 1120.
  4. ^ Hronologija NOB 1963, str. 44.
  5. ^ Hronologija NOB 1963, str. 97.
  6. ^ Hronologija NOB 1963, str. 188.
  7. ^ Hronologija NOB 1963, str. 367.
  8. ^ Hronologija NOB 1963, str. 1079.

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Врховни_штаб_НОВ_и_ПОЈ&oldid=27553705”