Википедија

Kosače

Za naselje u Bosni i Hercegovini pogledajte stranicu Kosače (Goražde).

Kosače su srpska srednjovjekovna plemićka porodica, koja je krajem 14. i tokom 15. vijeka bila jedna od najznačajnijih velikaških porodica u Kraljevini Bosni, a potom je uspostavila i sopstvenu hercešku vlast u novostvorenom Vojvodstvu Svetog Save. Prvobitni posjedi Kosača nalazili su se oko gornje Drine, a kasnije se njihova oblast znatno proširila, prema zapadu do Humske zemlje i neretvanske Krajine, prema jugu do Travunije i gornje Zete, a prema istoku do donjeg Polimlja. Prvi znameniti pripadnik roda Kosača bio je vojvoda Vlatko Vuković (u. 1392), vojskovođa bana i kralja Stefana Tvrtka I (u. 1391), koji je 1388. godine predvodio vojsku u pobjedi nad Turcima kod Bileće, a potom je 1389. godine komandovao lijevim krilom srpske vojske u Kosovskom boju. Njegov sinovac i nasljednik je bio vojvoda Sandalj Hranić Kosača (u. 1435), koji je znatno proširio porodične posjede, a Sandaljev sinovac i nasljednik je bio Stefan Vukčić Kosača (u. 1466), koji je 1448. godine uzeo titulu hercega i ustanovio Vojvodstvo Svetog Save. Njegovi potomci su vladali tom srpskom srednjovjekovnom državom sve do njenog konačnog pada pod tursku vlast (1482), a potom su nastavili da nose počasni naslov hercega od svetog Save, sve do izumiranja porodice Kosača u 17. vijeku. Po njihovoj herceškoj tituli, nastao je naziv "Hercegovina Svetog Save", koji se u skraćenom obliku (Hercegovina) koristi do danas.[2][3][4][5][6]

Kosače
DržavaKraljevina Bosna, Vojvodstvo Svetog Save (danas Hercegovina)
Posedioblast Hercegovine u starom istorijskom opsegu: Humska zemlja sa neretvanskom Krajinom, Travunija, gornje Podrinje i donje Polimlje
OsnivačVuk Kosača
Vladavinanema precizno
NacionalnostSrbi
Otisak pečata hercega Stefana,[1] sa priznanice hercega Vlatka iz 1470. godine

Prema istaknutim članovima i njihovim zvanjima, pojedini ogranci porodice Kosača se takođe nazivaju i Hranići (potomci Hrane Vukovića), Vukčići (potomci Vukca Hranića) ili Hercegovići (potomci hercega Stefana Vukčića), a opšte prezime Kosača (koje obuhvata sve ogranke) takođe se javlja i u obliku Kosačić.[7]

Istorija

 
Oblast porodice Kosača u sastavu Kraljevine Bosne, oko 1412. godine
 
Oblasti Kosača oko 1441. godine.

Osnivač dinastije bio je vlastelin Vuk Kosača, koji je živeo sredinom 14. vijeka, za vreme vladavine srpskog cara Stefana Dušana (u. 1355). Kazivanja o Vukovom životu zabeležio je Mavro Orbin (u. 1614).[8][9]

Prvobitni posjedi porodice Kosača nalazili su se u gornjem Podrinju, oko sastava Tare i Pive. To područje je u vrijeme raspada Srpskog carstva spadalo u širu oblast pod vlašću porodice Vojinovića. Oblast gornjeg Podrinja je 1373. godine potpala pod vlast bosanskog bana Tvrtka,[10] koji se 1377. godine u Mileševi proglasio kraljem Srba i Bosne.[11] Od tog vremena, izvori pominju Vukove sinove, Vlatka i Hranu.

Vlatko Vuković pominje se kao svjedok u povelji kralja Tvrtka od 10. aprila 1378. godine. Bio je jedan od povjerljivih ljudi kralja i poslanik u pregovorima sa dalmatinskim gradovima i sa Dubrovnikom. Pobjedio je tursku vojsku predvođenu pašom Lala Šahinom 27. avgusta 1388. kod Bileće. Bitka se okončala potpunim porazom Osmanlija u kome se i sam Lala Šahin jedva spasao bjekstvom, dok su gubici u srpskim redovima bili neznatni. Našao se na čelu odreda koji je Tvrtko kao kralj Srba i Bosne poslao knezu Lazaru. Vlatkov odred je činio lijevo krilo srpske vojske u Kosovskom boju koje je bilo pod udarom sultanovog sina Bajazita I. Nakon bitke, Vlatko se vratio u Bosnu i izvestio kralja o srpskoj pobjedi.

Vojvoda Vlatko je umro 1392. godine, a naslijedio ga je bratanac Sandalj Hranić Kosača. Smatra se da je sahranjen blizu današnjeg sela Boljuni, nedaleko od Stoca u Hercegovini, gde se nalazi grob sa kamenim krstom i natpisom koji je datiran u kraj 15. vijeka. Na natpisu stoji: "Ase leži dobri junak i čoek Vlatko Vuković. Piše Semorad".[12]

 
Na nadgrobnoj ploči ćerke hercega Stefana, bosanske kraljice Katarine Kosača (u. 1478), naznačena je titula njenog oca: „herceg od Svetog Save”, kao i srodstvo njene majke Jelene Balšić sa srpskim carem Stefanom Dušanom.[13]

Vlatka je nasledio sinovac Sandalj, najstariji sin Vlatkovog mlađeg brata Hrane Vukovića Kosače. Sandalj je od strica naslijedio titulu vojvode. U političkom životu Kraljevine Bosne bio je prisutan preko četiri decenije. Sandalj je značajno proširio svoju teritoriju posle smrti Pavla Radenovića (1415) i Hrvoja Vukčića (1416). Njegova oblast se prostirala od neretvanske Krajine na zapadu, do gornjeg Podrinja i donjeg Polimlje na istoku. Nominalno je bio pod krunom kraljeva Srba i Bosne, ali je vodio samostalnu politiku. Ratovao je sa susednim državama i zaključivao ugovore, a imao je i sopstvene vazale.

Kada je izbila borba za ugarski presto, Sandalj je podržao Ladislava Napuljskog, od koga je 1407. godine dobio gradove Skradin i Ostrovicu. Učestvovao je u svrgavanju kralja Ostoje Kotromanića 1404. godine, kojom je prilikom pripojio kompletnu teritoriju nekadašnjih Sankovića, čiji su dio tada držali Pavlovići. Od tada je bio u stalnom sukobu sa Pavlovićima. Učestvovao je zavjeri kralja Ostoje (prva vlada 1398—1404, druga vlada 1409—1418) i Zlatonosovića, kada je tokom lova na Parenoj poljani kraj Bobovca ubijen vojvoda Pavle Radenović. Svoj dio Konavla prodao je Dubrovčanima 1419. godine. Tokom Konavoskog rata 1430. godine između Pavlovića i Dubrovnika, stavio se na stranu Dubrovnika. Neko vrijeme bio je uz kralja Tvrtka II ali je kasnije postao njegov protivnik. Nastojao je da zbaci kralja Tvrtka i da na vlast dovede Ostojinog sina Radivoja. Umro je iznenada 15. marta 1435. godine. Nosio je titulu: "po milosti Božjoj veliki vojvoda bosanski".

 
Prostorni opseg Hercegovačkog sandžaka, nakon konačnog propasti države Kosača, Vojvodstva Svetog Save

Sandalja je nasledio sinovac Stefan Vukčić Kosača. On je bio najistaknutiji predstavnik porodice Kosača. Od smrti oca Vukca 1432. godine upravljao je nasleđenim posedima oko župe Govze i grada Jeleča. Kada je stupio na čelo porodice 1435. godine, uveliko je trajao rat sa Pavlovićima. Rat se završio mirom 1439. godine, ali je do okončanja došlo tek posle smrti vojvode Radoslava Pavlovića.

Iskoristivši borbu za ugarski prestol, proširio je vlast na Omiš i Poljicu, a takođe se učvrstio i u južnim oblastima, zauzevši Trebinje i Klobuk. Privremeno je ovladao i pojedinim oblastima u Zeti, zaposevši trg Podgoricu i utvrđenja Medun i Soko (štitarski) u Gornjoj Zeti, kao i grad Bar (Donja Zeta). Ugrožen od Mlečana i zetskoga vojvode Stefana Crnojevića, koji su mu ubrzo zatim oteli Bar, Gornju Zetu i Omiš, pomirio se s bosanskim kraljem Stefanom Tomašem. U znak pomirenja pristao je na udaju kćeri Katarine za bosanskog kralja (1446). Godine 1448. priklonio se Osmanlijama i srpskom despotu Đurđu Brankoviću u napadu na bosanskog kralja i u manastiru Mileševa proglasio se „Hercegom od Svetog Save". Teritorija pod njegovom vlašću, od tada poznata pod imenom Hercegovina Svetog Save, protezala se od Lima do Cetine i od Rame do Kotorskoga zaliva. Na tom je prostoru bio samostalan vladar. Težnje za privrednim osamostaljenjem hercegove države došle su do izražaja i u njegovim naporima da Herceg Novi razvije u pomorsko i trgovačko središte. U ratu sa Kotorom i Dubrovnikom, koji je trajao 1451—1454, u sukob su se upleli i hercegovi protivnici (kralj Stefan Tomaš, hercegov sin Vladislav Hercegović Kosača, vlastela Vlatkovići i pojedini hercegovi vazali). Osmanska vojna pomoć upućena hercegu pokolebala je njegove protivnike pa se 1453. pomirio sa sinom Vladislavom, a 1454. s Dubrovnikom. Pošto su Osmanlije počele upadati u njegovu zemlju, pomirio se i s novim bosanskim kraljem Stefanom Tomaševićem.

 
Grb porodice Kosača iz Fojničkog grbovnika (17. vek)
 
Današnji izgled Crkve Svetog Đorđa u Sopotnici, zadužbine hercega Stefana Vukčića Kosače

Nakon pada Kraljevine Bosne (1463),[14] hercegove zemlje u unutrašnjosti su počevši od 1465. godine postepeno osvajali Turci (Polimlje, Podrinje, Hum), dok su se zapadne oblasti (neretvanska Krajina) našle na udaru Mlečana. Krajem života vlast mu je bila svedena na uže primorsko područje, sa prestonicom u Herceg-Novom. Umro je 22. maja 1466. godine. Dan prije smrti sastavio je testament. Testamentom je izdiktirao poslednju volju mileševskom mitropolitu Davidu, u prisustvu dva svjedoka, gosta Radina i komornika Pribislava Vukotića.[15]

Najstariji sin hercega Stefana, Vladislav Hercegović Kosača je još za očevog života upravljao zapadnim oblastima države Kosača, kojima je vladao i neposredno nakon očeve smrti (1466). Još od 1455. godine, bio je oženjen Anom Kantakuzinom, bratanicom srpske despotice Jerine. Kasnije se priklonio Mlečanima, a zatim i ugarskom kralju Matiji Korvinu, koji mu je 1469. godine darovao posede oko Kalnika u gornjoj Slavoniji. Njegovi potomci su živeli u Ugarskoj i Erdelju, sve do početka 17. veka, nastavljajući da nose titulu hercega od svetog Save.[16]

Drugi sin hercega Stefana, Vlatko Hercegović Kosača je 1466. godine naslijedio oca kao novi herceg i vladar u južnim oblastima Vojvodstva Svetog Save, sa prestonicom u Herceg-Novom. Vlatko se 1474. godine oženio Margaretom Marcano, nećakinjom napuljskog kralja Ferdinanda I. Kada su Turci zauzeli Herceg-Novi (1482), Vlatko se sa porodicom preselio na posede koje je dobio u unutrašnjosti, ali se već 1485. godine razišao sa turskim vlastima, prešavši sa porodicom pod mletačko okrilje. Nastanio se na ostrvu Rabu, gdje je i umro (1489). Njegov sin Jovan I Kosača se potom preselio u Veneciju, gde su njegovi potomci nastavili da žive sve do sredine 17. veka, kao mletački plemići, noseći titulu hercega od svetog Save.[17]

Treći sin hercega Stefana, koji se takođe zvao Stefan, prešao je nakon 1470. godine na islam, te je postao poznat kao Ahmed-paša Hercegović. Bio je veliki vezir (1497—1498, 1503—1506, 1511, 1512—1514, 1515—1516) i glavni admiral (1506—1511) Osmanskog carstva, a orodio se i sa sultanom, pošto se oženio Fatimom, ćerkom Bajazita II (1481—1512), sa kojom je imao i potomke, koji su tokom 16, veka zauzimali visoke položaje u Osmanskom carstvu.[18][19]

Herceg Stefan i drugi članovi porodice Kosača podigli su nekoliko zadužbina, odnosno pravoslavnih crkava, koje su se nalazile prvenstveno u istočnim i središnjim oblastima države Kosača.[20][21]

Istaknuti članovi porodice Kosača

Istoriografija

Počevši od 16. veka, pojedini istaknuti pripadnici ove velikaške porodice pominjani su u raznim istoriografskim radovima, a prva opširnija kazivanja o Kosačama i njihovoj nekadašnjoj državi (Vojvodstvo Svetog Save) saopštio je Mavro Orbin (u. 1614), u svom poznatom delu: "Il Regno de gli Slavi" (1601).[22] Nedugo potom, u najstarijem štampanom rodoslovu porodice Kosača, koji je objavljen 1621. godine u delu "Genealogia diversarum principum familiarum mundi incipiendo ab Adamo", naznačeni su i osnovni genealoški podaci o glavnim ograncima porodice Kosača, a isti rodoslov je kasnije preuzeo i objavio francuski istoričar Šarl Difren (u. 1688).[23][24] Kasnija genealoška i prosopografska istraživanja znatno su dopunila saznanja o ovoj porodici i njenim ograncima.[5]

Rodoslov

  1. Vuk Kosača, vlastelin (sredina 14. veka)
    1. Vlatko Vuković, vojvoda (u. oko 1392)
    2. Hrana Vuković Kosača, knez
      1. Sandalj Hranić Kosača (u. 1435), veliki vojvoda bosanski. Prvo, 1396. oženio Jelenu Crnojević, zatim 1405. Katarinu, ćerku bana Vuka Vukčića Hrvatinića i banice Anke,[25] zatim 1411. Jelenu Lazarević (?-1443), ćerku kneza Lazara Hrebeljanovića, udovicu Đorđa II Balšića.
      2. Vukac Hranić Kosača (u. 1432), knez, oženio Katarinu.
        1. Stefan Vukčić Kosača (u. 1446), knez, veliki vojvoda, od 1448. godine herceg od svetog Save. Prvo se, 1424. oženio Jelenom Balšić (u. 1453), kćerkom Balše III Balšića, zatim 1455. Varvarom (u. 1459), kćerkom hercega de Pajro, a potom 1460. Cecilijom iz Barlete.
          1. Vladislav Hercegović (?-1487/89), sin Jelene Balšić, herceg od svetoga Save. Oženio se (1455) Anom Kantakuzinom, bratanicom srpske despotice Jerine.[26][27]
            1. Petar Balša Hercegović Kosača (u. oko 1514), oženio se Kvirinom, ćerkom Frančeska Kvirinija
              1. Matija Hercegović Kosača (u. oko 1520), oženio se Jelenom-Irinom, ćerkom Stefana Jakšića
                1. Nikola Balša Hercegović Kosača (u. oko 1562), preselio se u Transilvaniju
                  1. Đorđe, Pavle, Stefan, Katarina, Marija (pominju se 1566. godine)
              2. Vladislav II Hercegović Kosača (u. nakon 1514)
          2. Vlatko Hercegović (u. 1489), sin Jelene Balšić, herceg od Svetoga Save. Prvo se 1455. oženio nepoznatom nećakom grofa Ulriha II Celjskog, sa kojom je rastavljen 1463. godine, a 1474. oženio se Margaritom Marcano, kasnije preudatom za Marka Loredana.
            1. Jovan I Kosača (u. 1537), oženio se Ipolitom Neofitom Loski iz Vićence.
              1. Vlatko III Kosača (u. 1591), oženio se Tadeom Belazio.
                1. Jovan II Kosača (u. 1602), oženio se 1577. godine Elizabetom Đorđi.
                  1. Vlatko IV Kosača (u. nakon 1637), oženio 1605. godine Osanom Đordano.
                    1. Jelisaveta Kosača, udata 1615. za Anđela Đorđija.
                2. Alfonso Kosača (u. nakon 1623), sa suprugom nepoznatog imena imao je dve ćerke, od kojih je po imenu poznata:
                  1. Izabela Kosača, udata 1605. za Frančeska Boldua, a potom (1610) za Marka Antonija Balbija.
                3. Horacije Kosača (u. nakon 1604), oženio se Elenom Moro, a potom Kamilom Pizani.
              2. Ferante Kosača, oženio se 1564. Faustinom, kćerkom Sebastijana Erica.
                1. Ferandin Kosača (u. 1599).
                2. Olimpija Kosača (u. 1622), udata za Domenika Venijera.
              3. Stefan Kosača (u. oko 1548).
              4. Sava Kosača, udata 1544. za Paola Alviza Boldua.
              5. Fiorenca Kosača (u. nakon 1589), udata za Zuana Alviza Pizanija.
              6. Izabela Kosača, udata 1545. za Pompea Avogadra.
            2. Marija Kosača, udata za Antonija Pezara.
          3. Katarina Hercegović Kosača (?-1478), ćerka Jelene Balšić, udata 1446. za Stefana Tomaša (?-1461), kralja bosanskog.
          4. Stefan Hercegović Kosača, sin Varvarin, poturčen oko 1474. godine,[28] kao Ahmed-paša Hercegović. Oženio se nepoznatom kćerkom sultana Bajazita II.
            1. Mustafa-beg Hercegović
            2. Ali-beg Hercegović
        2. Teodora Vukčić Kosača (?-1450), udata oko 1442. za Radoslava Pavlovića (?-1441), velikog vojvodu bosanskog.
      3. Vuk Hranić Kosača (?-1425), drinski knez. Iz prvog braka imao je dva sina, da bi se 1405. oženio Jelenom, kćerkom bana Vuka Vukčića Hrvatinića.[25]
        1. Ivan Vuković Kosača, vojvoda
        2. Sladoje Vuković Kosača, najverovatnije se poturčio kao Ferhad-beg Vuković

Vidi još

 
Kosače na Vikimedijinoj ostavi.

Reference

  1. ^ Anđelić 1970, str. 76.
  2. ^ Ivić 1928, str. IX.
  3. ^ Dinić 1940, str. 151—257.
  4. ^ Ćirković 1964c.
  5. ^ a b Ćirković 2002, str. 209—220.
  6. ^ Mišić 2002, str. 342—350.
  7. ^ Rudić 2006, str. 166-167.
  8. ^ Dinić 1940, str. 157—158.
  9. ^ Tošić 2002a, str. 243-260.
  10. ^ Ćirković 1964a, str. 134-135.
  11. ^ Ćirković 1964b, str. 343-370.
  12. ^ Ljetopis: Vlatko Vuković
  13. ^ Palatino 1547, str. 56.
  14. ^ Ćirković 1982, str. 390-402.
  15. ^ Jevtić 2010, str. 143–150.
  16. ^ Atanasovski 1979, str. 154-165.
  17. ^ Atanasovski 1979, str. 166-187.
  18. ^ Atanasovski 1979, str. 189-219.
  19. ^ Vrankić 2017, str. 9-67.
  20. ^ Vojvodić 2010, str. 61-100.
  21. ^ Popović 2010, str. 17-60.
  22. ^ Orbini 1601, str. 380—389.
  23. ^ Du Fresne 1680, str. 342.
  24. ^ Du Fresne 1746, str. 129.
  25. ^ a b Ančić 1987, str. 37-56.
  26. ^ Radić 1997, str. 119-137.
  27. ^ Radić 2002, str. 507-514.
  28. ^ Atanasovski 1979, str. 190.

Literatura

Spoljašnje veze

 
Kosače na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Косаче&oldid=27553228”