Википедија

Pakleni otoci

Pakleni otoci ili Paklinski otoci su srednjedalmatinski arhipelag kog čine dvadesetak ostrva, ostrvaca i hridi, u Republici Hrvatskoj. Nalazi se uz jugozapadnu obalu ostrva Hvar i pred ulazom u luku istoimenog grada Hvara. Ime su dobili po paklini — vrsti borove smole, koja se koristila u brodogradnji, kao zaštitni premaz za drvene brodove i čamce.

Pakleni otoci
Pogled na Paklene otoke s Hvara
Pakleni otoci na karti Hrvatske
Pakleni otoci
Pakleni otoci
Geografija
Koordinate43° 09′ 58″ S; 16° 21′ 58″ I / 43.166° S; 16.366° I / 43.166; 16.366
43° 09′ 58″ S; 16° 21′ 58″ I / 43.166° S; 16.366° I / 43.166; 16.366
ArhipelagSrednjedalmatinska grupa ostrva
Površina6,3.438[1] km2
Administracija
Najveći gradGrad Hvar

Ostrva su izgrađena od krečnjaka kredne starosti. Pružaju se paralelno sa reljefnim strukturama na ostrvu Hvar, od kojeg su odvojena Paklenim kanalom. Iako se na Svetom Klementu, najvećem ostrvu arhipelaga, nalaze tri naselja: Momića Polje, Vlaka i Palmižana, ona nemaju administrativni status naselja jer nisu stalno naseljena. Od 1972. godine arhipelag je pod zaštitom države u kategoriji značajnog pejzaža. Na ostrvima se nalazi nekoliko arheoloških lokaliteta, od kojih su neki iz rimskog doba. U okolnoj akvatoriji, nalazi se nekoliko olupina potonulih brodova. U uvali Palmižana na Svetom Klementu nalazi se istoimena ACI marina.

Ime uredi

Ime arhipelaga je nastalo u okviru govora stanovnika Hvara, koji pripada čakavskom[a] narječju hrvatskog jezika, tj. njegovoj jugoistočnoj varijanti.[2] U svakodnevnom govoru stanovnici grada Hvara ostrva nazivaju Škoji, dok će se rijetko čuti ime Pakleni otoci.[b][2] Ime su dobili prema paklini — vrsti borove smole, koja se skuvana koristila u brodogradnji za premazivanje, tj. zaštitu drvenih brodova i čamaca.[1] Paklina se u hvarskom govoru naziva pakol i isto kao i štokavska riječ pakao potiče od staroslovenske riječi пьклъ što znači smola.[2] Iz riječi pakol je izveden pridjevski toponomastik na nastavak -en,[v][2] na koji je pridodano i značenje infernum kojim se predstavlja goruća smola u paklu.[2] U novije vrijeme je došlo do pojave da se umjesto oblika Pakleni otoci koristi oblik Paklini otoci, odnosno Paklinski otoci i to prvenstveno u turističkim publikacijama, što se prema Kovačiću (2008) čini s namjerom pokazivanja etimološke osviještenosti. Većina toponima koji se mogu naći na arhipelagu dolazi iz hrvatskog jezika, no ima i onih romanskog ili vizantijskog porijekla.[2]

Položaj uredi

Pakleni otoci se nalaze u hrvatskom dijelu Jadranskog mora, uz jugozapadnu obalu srednjedalmatinskog ostrva Hvar.[3] Protežu se pravcem zapad—istok između 16°18’36’’ i 16°27’12’’ istočne geografske dužine. Najzapadnija tačka arhipelaga se nalazi na ostrvcetu Veli Vodnjak, a najistočnija tačka na ostrvcetu Pokonji Dol.[3] Pravcem sjever—jug protežu se između 43°10’37’’ i 43°08’41’’ sjeverne geografske širine. Najsjevernija tačka arhipelaga se nalazi na rtu Močiguzica na ostrvu Sveti Klement, dok se najjužnija tačka nalazi na ostrvcetu Stambedar.[3] Prostiranje arhipelaga pravcem zapad—istok iznosi 8‘ 36“, tj. 3 km, a pravcem sjever—jug 1‘ 56“, tj. 1,1 km.

Ostrva i hridi uredi

Ostrva uredi

Ostrva su poređana po veličini (od najvećeg do najmanjeg):

Hridi uredi

Geologija uredi

Pakleni otoci se pružaju pravcem zapad—istok paralelno s reljefnim strukturama na ostrvu Hvar. Nastali su kao dio susjednog dinarskog kopna, a svoj današnji izgled su dobili krajem posljednjeg ledenog doba, kada se nivo mora podigao za oko 100 m. Tada su potapanjem udolina između reljefnih uzvišenja nastali morski kanali — Pakleni kanal između Hvara i arhipelaga, ostali morski prolazi, kao i brojne uvale na ostrvu Sveti Klement. Nepotopljena reljefna uzvišenja su u isto vrijeme postala ostrva. Prema tome, i geološka građa Paklenih otoka je jednaka građi Hvara. Građeni su od dobro uslojenih i masivnih krečnjaka, kredne starosti.[4] Krečnjaci Paklenih otoka, kao i ostrva Ščedro izgrađuju antiklinalu s krilima blagog pada.[5]

Širi prostor arhipelaga je seizmički vrlo aktivan, kao posljedica izraženih tektonskih pokreta, a sama ostrva se nalaze u području seizmičnosti 8. stepena po Merkalijevoj skali.[6][7]

Geografija uredi

Reljef uredi

 
Karta Paklenih otoka
 
Pakleni otoci: Paržanj (lijevo), Travna, Veli Vodnjak i Mali Vodnjak (desno). U pozadini se vidi ostrvo Vis
 
Pakleni otoci: Stambedar (lijevo), Dobri otok (u pozadini) i Sveti Klement
 
Gališnik

Na zapadnom kraju arhipelaga najzapadnije je 44 m visoko ostrvce Veli Vodnjak, uz čiji se sjeverozapadni rub nalazi ostrvce Mali Vodnjak.[3] Sjeverno od njih se nalazi hrid Karbun. Između Velog Vodnjaka i najvećeg ostrva arhipelaga — Svetog Klementa nalaze se ostrvca Travna, Paržanj i Borovac. Nešto sjevernije od Paržanja nalazi se hrid Lengava.[3]

Ostrvo Sveti Klement ima vrlo razuđenu obalu: sa površinom od 5,27 km²,[8] dužina obalske linije mu iznosi 29,891 km.[8]

Na zapadnom dijelu ostrva nalazi se najviši vrh arhipelaga, 94 m visoka Vela glava[3] oko koje se nalazi šest uvala.[9]

Između ostrva Borovac i Marginjeg rata na zapadnoj strani Svetog Klementa se nalazi uvala Staro Palilo, dok se na sjevernoj strani između, Marginjeg rata i rta Močiguzice, nalaze dvije uvale Veli i Mali Zaglav. Prema istoku do rta Čarnjane se nalazi uvala Čarnjeni bok. S južne strane, između Bibićeg ražnja i Vodenog rata se nalaze dvije uvale — Studeni bok i uvala Okorija na čijem se kraju nalazi naselje Momića polje.[9] U središnjem dijelu ostrva, gdje je ono najuže nalazi se naselje Vlaka.[9] Sa sjeverne strane naselja nalazi se istoimena uvala i ostrvce.[3] Sjeveroistočno od naselja između ostrvca Vlaka i rta Čarnjane se nalaze uvale Velika i Mala Koluderica,[g] dok se sjeverozapadnije od naselja nalaze Petrov bok, Mala Duboka uvala i Velika Duboka uvala.[9] S južne strane, između Vodenog rata i rta Kovač se nalazi Paklena uvala. Istočno od rta Kovač se nalazi zapadni ulaz u luku Soline, kojom se s juga može prići naselju Vlaka.[9]

Sama luka Soline je 51 m visokim ostrvcem Dobri otok zaštićena od vjetrova koji duvaju iz južnog kvadranta, pa je pogodno sidrište za brodove.[3] Između Dobrog otoka i rta Stražica se nalazi uvala Belunići, koja se sužava u uski prolaz, koji je s južne strane vezuje s lukom Soline. Glavica, 80 m visoki vrh i drugi po visini vrh arhipelaga se nalazi istočnije od naselja Vlaka.[3] Južno od vrha se nalazi uvala Taršće, koju s istoka zatvara istoimeni rt, istočno od kojeg se nalazi uvala Stari steni.[9] Na istočnom kraju ostrva se nalazi naselje Palmižana.[3] Sjevernije od naselja se nalazi istoimena luka, kao i manja uvala Planikov bok, koja je zapadnije.[9] Na ulazu u luku Palmižana, koji se nalazi između rtova Baba i Izmetište se nalazi hrid Baba, koja je vidljiva za oseke.[10] S južne strane naselja se nalazi uvala Vinogradišće. Jugoistočno od uvale se nalaze hridi Pločice i 30 m visoko ostrvce Stambedar,[3] dok je istočno od nje uvala Perna.[9]

Istočno od rta Izmetište, na oko 0,45 km udaljenosti nalazi se ostrvce Gojca. Južnije od njega, između ostrva Sveti Klement i, drugog po veličini ostrvceta arhipelaga, Marinkovca nalaze se ostrvca Borovac i Planikovac.[3] Na sjevernoj strani 47 m visokog Marinkovca[3] nalazi se manja uvala Tovar, dok se na južnoj obali nalazi Stipanska uvala.[9] Borovac je uskim morskim prolazom — Velim Ždrilom odvojen od Svetog Klementa. Dubina mora u prolazu s njegove sjeverne strane iznosi 23 m, dok je na južnom kraju njegova dubina samo 7 m.[9] Od Planikovca, Borovac je odvojen Malim Ždrilom, gdje je dubina mora samo 1,3 m.[9] Prolaz Ždrilice ga dijeli od Marinkovca. Dubina mora na njegovom sjevernom dijelu iznosi 28 m, u središnjem samo 7, a na južnom kraju 17 m.[9]

Istočno od Marinkovca nalaze se 22 m visoko ostrvce Sveti Jerolim i ostrvca Gališnik, koji se nalazi pred samim gradom Hvarom, i Pokonji Dol.[3] Od ostrva Hvara cijeli je arhipelag odvojen Paklenim kanalom,[3] kojim je, kao i među samim ostrvima, otežana i opasna plovidba uslijed jakih morskih struja (posebno pri duvanju juga), kao i brojnih hridi i grebena.

Klima uredi

Hvar
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
78
 
 
11
4
 
 
65
 
 
13
6
 
 
69
 
 
15
7
 
 
60
 
 
19
13
 
 
40
 
 
25
18
 
 
39
 
 
29
20
 
 
24
 
 
29
21
 
 
37
 
 
31
22
 
 
61
 
 
26
18
 
 
89
 
 
22
17
 
 
111
 
 
19
14
 
 
105
 
 
16
10
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: za padavine: worldclimate.com, za temperature (2000): TuTiempo.net

Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata Pakleni otoci se nalaze na području umjereno-tople klime (tip C), odnosno njenog podtipa sredozemne klime s žarkim ljetima (Csa), gde je srednja temperatura najtoplijeg mjeseca u godini veća od 22 °C.[12] Na ostrvima je najtopliji mjesec avgust, a najhladniji mjesec januar.[13] Ostrva se nalaze u području s najdužom insolacijom na Jadranskom moru pa je grad Hvar mjesto s najdužom insolacijom u Hrvatskoj s 2718 sati godišnje.[13] Ostrva u prosjeku dnevno imaju više od 7 sunčanih sati.[13] Srednja maksimalna temperatura u avgustu iznosi oko 24,9 °C, a srednja minimalna u januaru oko 8,9 °C.[d][13] Prosječna godišnja temperatura iznosi oko 16,5 °C, a relativna vlažnost vazduha oko 67%, s time da je najmanja u julu, a najveća u decembru.[13] Dugotrajne padavine i temperature ispod 0 °C su vrlo rijetke, pa tako snijeg padne jednom u 20 godina.[14] Režim padavina je mediteranski sa zimskim maksimumom (novembar i decembar) i letnjim minimumom (jul i avgust), pa su česte letnje suše. Sveukupno, ostrva tokom godine prime do 800 mm padavina.[13] Najučestaliji su vjetrovi koji duvaju iz pravca sjeverozapadnog, sjevernog, sjeveroistočnog, istočnog i jugoistočnog kvadranta.[13]

Hidrografija uredi

Ostrva, kao dio dinarskog krasa, grade propusne krečnjačke stijene, te na njima nema stalnih vodotokova.[6] Na rtu Pelegrin, najzapadnijoj tački ostrva Hvar, Institut za okeanografiju i ribarstvo iz Splita ima mjernu stanicu 8 — Pelegrin. Prosječna temperatura mora iznosi 12 °C, dok je ljetna 24 °C.[6] Termoklin se javlja u toplijem dijelu godine i nalazi se na dubini 14—30 m,[6] dok se u hladnijem dijelu godine javlja izotermija.[15] More oko arhipelaga, kao na gotovo cijeloj istočnoj obali Jadranskog mora ima oligotrofna svojstva.[6][16] Kod morskih struja, dominiraju one iz pravca jugoistoka.[6]

Živi svijet uredi

 
Alepski bor

Vegetacijski pokrov ostrva većim dijelom čine mediteranska makija česmine, mirte, pelina i smrče, a manjim dijelom niska šuma alepskog bora i nešto poljoprivrednih kultura.[17][18] Šume[đ] na Paklenim ostrvima su prema Prostornom planu uređenja Grada Hvara označene kao šume posebne namjene čija je funkcija rekreacijska.[19] Na ostrvima raste i vrijesak i ruzmarin, zatim kadulja, kamilica, majčina dušica, komorač, lovor, kao i druge aromatične mediteranske biljke.[17][20]

Fauna Paklenih otoka se u bitnim crtama ne razlikuje od faune ostrva Hvar, osim što je siromašnija vrstama.[21] Pa se na njima mogu naći puževi, pauci, insekti (pravokrilci, vilini konjici, tvrdokrilci, ose, mravi, škorpije),[21] gmizavci kao što su glavata morska kornjača,[22] gušteri[e] i zmije, zatim ptice, koje se dijele na stanarice poput galebova, gnijezdarice selice, zimovalice i prolaznice.[21] Na ostrvcu Pokonji Dol u naslagama turonskih krečnjaka mogu se naći primjerci fosilne faune.[21]

U podmorju Paklenih otoka žive gorgonije, te ostali karakteristični stanovnici podmorja Jadranskog mora — cvjetnica Posidonia oceanica,[17] crvene i zelene alge, zatim morske mahovine, mnogočekinjasti crvi, sunđeri, kao što su Aplysina aerophoba (sumporača), Spongia officinalis (pravi morski sunđer) i Hippospongiae comunis (konjski sunđer).[17] Zatim morski ježevi, morski krastavci, morske zmijuljice iz skupine bodljokožaca, rakovi, kao što su Scyllarus arctus i Scyllarides latus (kuka), puževi,[17] kao i brojne vrste školjaka i riba — Spicara flexuosa (gira oštrulja), Trisopterus minutus (ugotica), Spicara smaris (gira oblica), Pagellus erythrinus (arbuna) i srdele,[17][20][23] te glavonošci — sipa i hobotnice.[17] Od morskih sisara u široj akvatoriji ostrva moguće je naći dobrog delfina (Tursiops truncatus), dok ga je nekad nastanjivala i sredozemna medvjedica (Monachus monachus).

U jesen 2000. godine u podmorju ostrvceta Marinkovac pronađena je invazivna alga Caulerpa racemosa,[ž][25] koja spada u tropske vrste zelenih morskih algi[24] i koja gustim obrastanjem dna i stvaranjem anoksičnih uslova uništava autohtone morske zajednice, drastično mijenjajući biološku i ekološku raznovrsnost.[z][24] Pronađeno stanište alge pokušalo se uništiti kombinovanim prekrivanjem krečnjakom i plastičnim folijama,[i] čime je uništeno oko 90% naselja.[24] Predviđanja da će, nakon mehaničkog čišćenja i uz niske temperature mora,[j] alga u potpunosti nestati nisu se pokazala tačnima, jer su preostali brojni sitni, oku nevidljivi, komadići iz kojih se alga proširila na 1 km obalne linije na dubini od 3 do 40 m.[24][25]

Istorija uredi

 
Na ostrvcu Gališnik, u središtu hvarske luke se nalazi istoimena baterija, koju su sagradile austrijske snage početkom 19. vijeka

Najraniju ljudsku prisutnost na ostrvima svjedoče gomile, kojih je nekoliko na ostrvu Sveti Klement i koje ukazuju da je ostrvo bilo pogrebno mjesto.[26] Jedna se nalazi na Veloj glavi, četiri su istočno od naselja Momića polje, jedna s jugozapadne strane vrha Glavica, dok su tri zapadno od naselja Palmižana.[9]

Kada su se Rimljani polovinom 2. vijeka p. n. e. sukobili s ilirskim plemenima, posebno Dalmatima za strateške i logističke potrebe su, osim luka na ostrvu Hvar, koristili i luke na ostrvu Šćedro, kao i na Paklenim otocima.[27] Pored naselja Vlaka u uvali Soline nalaze se ostaci rimskog ladanjskog posjeda, tj. villae rusticae s ostacima mozaika, koji je ukrašavao dno bazena.[6][9][28] Ostaci rimske arhitekture pronađeni su i u uvali Okorija.[9] Južno od hridi Baba na sjevernoj strani ostrva Sveti Klement, evidentirano je hidroarheološko nalazište Palmižana, na kojem su pronađeni ostaci antičkog broda iz doba Rimskog carstva, koji je prevozio više od 10.000 komada keramičkog posuđa,[29] dok je na Marinkovcu evidentirano nalazište s većom koncentracijom keramike, i mogućim ostatkom rimske arhitekture.[9][26] Ostrvce Marinkovac je nekada nosio naziv po svetom Stefanu (hrv. Stjepan), no nisu pronađeni ostaci sakralnog objekta koji bi bio njemu posvećen.[26] Od 16. vijeka, tačnije 1539. dominikanci su na Svetom Klementu imali hospicij.[26][28][30] Na ostrvcu Sveti Jerolim, koji se nekada nalazio u posjedu franjevačkog reda se nalazila mala crkva[k] koja je nestala pred kraj 15. vijeka.[32] Tokom srednjeg vijeka na ostrvcu, se vadila so i napasala stoka.[26]

Od objekata pod zaštitom na ostrvima se nalaze tri. U naselju Vlaka se nalazi crkva svetog Klementa iz 16. vijeka.[33] Crkva je obnovljena u znak sjećanja na Višku bitku iz 1866.[l] i na potonuće austrougarske fregate Radecki (Radetzky) koje se dogodilo 1869.[lj][26][34] Druga dva su svjetionik Pokonji Dol, na istoimenom ostrvcu i baterija Gališnik, koju su na ulazu u hvarsku luku, nakon povlačenja Francuza iz Ilirskih provincija, sagradili Austrijanci 1836. godine.[9][35]

Demografija uredi

Na ostrvu Sveti Klement se nalaze tri naselja: Momića Polje, Vlaka i Palmižana, koja nemaju stalnih stanovnika,[6] pa prema tome u Zakonu o područjima županija, gradova i općina u Republici Hrvatskoj nisu uvedena u spisak naselja Republike Hrvatske.[6][36] Krajem 19. vijeka u naselju Vlaka je živjelo oko 70 stanovnika.[28] Naselja su danas naseljena tek sezonski ljeti.

Ekonomija i saobraćaj uredi

Samo ime arhipelaga govori o najranijim djelatnostima koje su se vršile na ostrvima — brodogradnji i iskorištavanju bogatstva okolnog mora. Na njima postoji i nekoliko manjih obradivih površina, na kojima se u istoriji uzgajalo žito.[32] Danas se ljudska djelatnost na ostrvima, koja su postala jedna od hvarskih izletišta, bazira na iskorištavanju njihove prirodne ljepote u turističke svrhe. Palmižana je najstarije i najpoznatije hvarsko izletište,[32] sa čije se sjeverne strane u istoimenoj uvali, na ostrvu Sveti Klement nalazi ACI marina Palmižana kapaciteta 160 vezova.[10][32] U Palmižani se nalazi nekoliko restorana i pansiona. Ostala izletišta su Ždrilica, ostrvce Sveti Jerolim i Stipanska uvala na Marinkovcu, od kojih su posljednja dva nudistička kupališta. Sva su opremljena restoranima i do njih voze redovni taksi-brodovi iz grada Hvara.[32] U naselju Vlaka se zadnje nedjelje u julu održava pučka svetkovina posvećena zaštitniku otoka svetom Klementu. U naselju se takođe nalazi nekoliko restorana.[32]

Osim nautičkog i nudističkog, Pakleni otoci su i središte ronilačkog turizma.[20] Jedna od zanimljivijih lokacija za ronjenje je Sika od Vodnjaka, istočno od ostrvca Veli Vodnjak, koja se sastoji od nekoliko uskih okomitih hridina.[20] Među njima je najupečatljivija hridina Kampel ili Kampanel[m] koja se vertikalno uzdiže s dubine od oko 46 m, na dubinu od 15 m ispod nivoa mora.[20] Ostale ronilačke destinacije su podmorje Stambedara i Velika Gaška gdje se na dubini od 5 m, nalazi 30 m dugačka podmorska pećina.[37]

 
Svjetionik Pokonji Dol

Pored Palmižane je izgrađen helidrom, jedan od dva na području Grada Hvara.[6] Sigurnost plovidbe oko Paklenih otoka regulisana je s nekoliko svjetionika, koji se nalaze na rtu Klobuk, na ostrvcu Veli Vodnjak, Svetom Jerolimu, Pokonjem Dolu i Gališniku, kao i na hridi Baba pred ulazom u ACI marinu Pamižana.[3][10]

Svjetionik Signal Domet Godina gradnje
Veli Vodnjak
B Bl 6s
9 milja
—
Pokonji Dol
B Bl 4s[38]
10 milja[38]
1872.[38]
Gališnik
Z Bl 3s
—
—
Sveti Jerolim
—
—
—
Baba
B Bl 10s[10]
4 milje[10]
—

Zaštićeni spomenik prirode uredi

Prema Zakonu o zaštiti prirode Republike Hrvatske Pakleni otoci su zaštićeni spomenik prirode u kategoriji značajnog pejzaža, tj. zaštićenog krajolika, kojim upravlja Županijska javna ustanova za gospodarenje zaštićenim dijelovima prirode.[6][39] Ostrva su, prema odluci Sabora SR Hrvatske pod zaštitom od 1972. godine.[18]

Uprkos tome što se arhipelag nalazi pod zaštitom, naglašen je problem nelegalne gradnje na ostrvima, gdje se u uvalama grade pojedini ili čak skupine objekata. Iako se problem nelegalne gradnje javlja u manjoj mjeri nego na kopnu, s obzirom na osjetljivost prostora njegove se vrijednosti narušavaju.[6]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b Nadilo, B. (2000): Razvitak hrvatskih otoka, Građevinar br. 52 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. maj 2015) (jezik: hrvatski)
  2. ^ a b v g d đ e ž z Kovačić, V. (2008): Toponimija Paklenih otoka, Folia Onomastica Croatica, br. 17., 81—94 (jezik: hrvatski)
  3. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj Veliki atlas Hrvatske u mjerilu 1:100.000 (2002), Mozaik Knjiga. . Загреб. ISBN 978-953-196-925-3. 
  4. ^ Prostorni plan uređenja Grada Staroga Grada: Prirodna osnova — Građa i sastav, str. 11[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  5. ^ Prostorni plan uređenja Grada Staroga Grada: Prirodna osnova — Seizmotektonske osobine, str. 11[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  6. ^ a b v g d đ e ž z i j k Prostorni plan uređenja Grada Hvara — Prijedlog plana za javnu raspravu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. jun 2007) (jezik: hrvatski)
  7. ^ Program zaštite okoliša Splitsko-dalmatinske županije: 2 Osnovna obilježja Splitsko-dalmatinske županije — 2.1 Prirodna obilježja — 2.3.2 Geološko-litološka obilježja[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  8. ^ a b Duplančić Leder, T.; Ujević, T.; Čala, M. (2004): Duljine obalne crte i površine otoka na hrvatskom dijelu Jadranskog mora određene s topografskih karata mjerila 1:25 000, Geoadria, . 9 (1) [http://hrcak.srce.hr/file/14783/ http://hrcak.srce.hr/file/14783/.  Недостаје или је празан параметар |title= (помоћ), 5-32.] (jezik: hrvatski)
  9. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj Prostorni plan Grada Hvara: kartografski prikaz br. 3 — uvjeti za korištenje, uređenje i zaštitu prostora, u mjerilu 1:25.000 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. jun 2007) (jezik: hrvatski)
  10. ^ a b v g d ACI marina Palmižana Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. decembar 2009) (jezik: hrvatski)
  11. ^ a b Državni program zaštite i korištenja malih, povremeno nastanjenih i nenastanjenih otoka: Pregled, raspored i položaj malih, povremeno nastanjenih i nenastanjenih otoka i otočića, pp. 31[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  12. ^ Grupa autora (2003): Köppenova podjela klima i hrvatsko nazivlje, Geoadria, . 8 (1) [http://hrcak.srce.hr/file/14773 http://hrcak.srce.hr/file/14773.  Недостаје или је празан параметар |title= (помоћ), 17—37] ((hr))
  13. ^ a b v g d đ e Prostorni plan uređenja Grada Staroga Grada: Prirodna osnova — Klima, str. 12[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  14. ^ HVAR info.com: Island Hvar Climate (jezik: engleski)
  15. ^ Grupa autora (2005): Nacrt programa održivog razvoja otočne skupine Hvar, Ekonomski fakultet Split str. 2[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  16. ^ Grupa autora (2007): Stanje eutrofikacije u južnom, srednjem i sjevernom Jadranu, Agencija za zaštitu okoliša Republike Hrvatske[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  17. ^ a b v g d đ e Grupa autora (2005): Nacrt programa održivog razvoja otočne skupine Hvar, Ekonomski fakultet Split str. 4[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  18. ^ a b Zaštićena područja: Značajni krajobraz — Pakleni otoci na dalmatian-nature.hr Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. april 2009) (jezik: hrvatski)
  19. ^ Prostorni plan Grada Hvara: čl. 40, str. 13[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  20. ^ a b v g d TZ Hvar: Destinacije — Izletišta na Paklenim otocima Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. septembar 2009) (jezik: hrvatski)
  21. ^ a b v g d Grupa autora (2005): Nacrt programa održivog razvoja otočne skupine Hvar, Ekonomski fakultet Split str. 5—6[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  22. ^ botanic.hr: Glavata zelva (Caretta caretta) (jezik: hrvatski)
  23. ^ hvar.hr: Geologija i fauna Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. oktobar 2009) (jezik: hrvatski)
  24. ^ a b v g d đ Kolanović, A.: Kaulerpe na portalu Riblje oko[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
  25. ^ a b v HRT: Neuspješna borba protiv Caulerepe racemose na Paklenim otocima, 14. jun 2003. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. septembar 2015) (jezik: hrvatski)
  26. ^ a b v g d đ e hvar.hr — Pakleni islands Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. avgust 2009) (jezik: engleski)
  27. ^ hvar.hr: Grad Hvar — Povijest Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. septembar 2008) (jezik: hrvatski)
  28. ^ a b v More than Hvar dmc: The islets called Pakleni Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. oktobar 2009) (jezik: engleski)
  29. ^ Sanader, M. (2006): O antičkoj provincijalnoj arheologiji u Hrvatskoj s naglaskom na gospodarstvu, Opuscula Archæologica, br. 30, 143—182 (jezik: hrvatski)(jezik: engleski)
  30. ^ dominikanci.hr — Povijest dominikanskog Reda u Hrvatskoj (jezik: hrvatski)
  31. ^ a b island-hvar.net — Pakleni otoci (jezik: engleski)
  32. ^ a b v g d đ „{TZ Hvar: Destinacije — Izletišta}”. Tzhvar.hr. Arhivirano iz originala 25. 12. 2011. g. Pristupljeno 25. 9. 2011. 
  33. ^ greenlizard.hr — Pakleni Islands Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2009) (jezik: engleski)
  34. ^ a b TRAGEDY AT SEA: Particulars of the Loss of the Austrian Frigate Radetzky — Three Hundred Men Perish, The New York Times 12. mart 1869, pp. 5 (jezik: engleski)
  35. ^ island-hvar.net — Hvar Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. septembar 2009) (jezik: engleski)
  36. ^ Zakon o područjima županija, gradova i općina u Republici Hrvatskoj, objavljen u Narodnim novinama broj 86/2006 (jezik: hrvatski)
  37. ^ happyhvar.com: Diving Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. jul 2007) (jezik: hrvatski)
  38. ^ a b v plovput.hr: Otočić Pokonji Dol Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. septembar 2009) (jezik: hrvatski)
  39. ^ Prostorni plan uređenja Grada Hvara: čl. 81, str. 28, čl. 105, str. 40[mrtva veza] (jezik: hrvatski)

Napomene uredi

  1. ^ Primjetna osobina koja govor stanovnika grada Hvara razlikuje od ostalih govora na ostrvu je da se fonem /č/ zamjenjuje sa /c/ pa se takav govor naziva cakavskim.[2]
  2. ^ Ovaj oblik imena se koristi na topografskim kartama.[3]
  3. ^ Toponomastik se susreće i drugim toponimima na Jadranskom moru, npr. Pakljena, Pakljenica, Paklenica, Paklena glavica itd.[2]
  4. ^ Toponimi Velika i Mala Koluderica su jedini toponimi na arhipelagu koji imaju porijeklo u vizantijskoj terminologiji. Dolaze od starogrčke riječi καλογραῖα iz koje je izvedena riječ kaluđerica.[2]
  5. ^ Kako ne postoje mikroklimatološki podaci za Paklene otoke, u nastavku su dati podaci za nekoliko km udaljen grad Hvar.
  6. ^ Termin koji se koristi u službenim dokumentima.
  7. ^ Na ostrvcu Sveti Jerolim živi poseban oblik kraske gušterice.[21]
  8. ^ U Sredozemnom moru prvi put je zabilježena 1926. godine u podmorju Tunisa i pretpostavlja se da je u Sredozemlje dospjela kroz Suecki kanal, zajedno sa mnogim drugim tropskim vrstama Crvenog mora. Njeno rapidno širenje počinje od 1990-ih i od tada se proširila po čitavom Sredozemnom moru izuzev Crnog mora, pa je njezino širenje dobilo značaj biološke invazije.[24]
  9. ^ Uništavanje autohtonih morskih zajednica ostavljaju negativne posljedice na ribarstvo, i ostale ljudske djelatnosti poput turizma, tj. njegovog ronilačkog oblika.
  10. ^ Za potpuno uništenje staništa, ono mora biti prekriveno tri mjeseca.[25]
  11. ^ Iako tropska vrsta, alga preživljava i na temperaturama od samo 7 °C, zabilježenim na njenom najsjevernijem staništu u Jadranskom moru kod Vrsara u Istri.[24]
  12. ^ Drugi izvor ne spominje crkvu, već hospicij.[31]
  13. ^ Bitka se odigrala kao dio Trećeg italijanskog rata za nezavisnost, koji se vodio u isto vrijeme kao i Austrijsko-pruski rat. U bici je manja austrijska flota, pobijedila veću italijansku flotu. Na crkvi se nalazi natpis u spomen na tu bitku.[31]
  14. ^ Fregata, porinuta 1854. godine, deplasmana 2.234 t i brzine 9 čvorova je potonula zbog eksplozije baruta, 5 mi (8,0 km) od ostrvceta Veli Vodnjak, odnosno oko 10 mi (16 km) sjeverno od Visa, sa 325 mornara.[26][34] Tri godine ranije, sudjelovala je u bici kod Visa, a 1864. kao dio prusko-austrijske mornarice u bici u Helgolandskom zalivu
  15. ^ Ime je dobila po svom obliku, koji liči na zvonik bez vrha.

Spoljašnje veze uredi

 
Pakleni otoci na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Паклени_отоци&oldid=26968893”