Википедија

Postsovjetske države

Postsovjetske države, obično poznate kao bivše sovjetske republike, nezavisne su države koje su se otcepile od Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika nakon njegova sloma 1991. godine.

Postsovjetske države:
1. Jermenija; 2. Azerbejdžan; 3. Belorusija; 4. Estonija;
5. Gruzija; 6. Kazahstan; 7. Kirgistan; 8. Letonija;
9. Litvanija; 10. Moldavija; 11. Rusija; 12. Tadžikistan;
13. Turkmenistan; 14. Ukrajina; 15. Uzbekistan

Postsovjetske države su subjekti raznih razvoja geografije, istorije, politike, ekonomije i kulture u postsovjetskoj eri, vremenu nakon sloma Sovjetskog Saveza i razdoblju nakon vlasti komunističke partije.

Države i geografska grupisanja uredi

 
Tipično grupisanje postsovjetskih država:
  Rusija
  Centralna Azija
  Istočna Evropa/Zapadni ZND
  Baltičke države
  Kavkaz

Postsovjetske države tipično su podeljene u pet grupa. Svaka regija ima sopstveni uobičajeni skup osobina koje se osim geografskih i kulturnih faktora odnose na regionalnu istoriju u odnosu prema Rusiji.

Istorija istočnoevropskih država od njihovih je najranijih početaka bila povezana s Rusijom, dok su centralna Azija i Zakavkazje ostali izvan dosega Rusije sve do 18. i 19. veka.

Teutonski red, Danska, Poljska i Švedska vladali su baltičkim zemljama pre pripojenja Carskoj Rusiji u 18. veku i sticanja nezavisnosti nakon Prvog svetskog rata. Zapadne sile nisu nikad priznale aneksiju baltičkih zemalja koju je Sovjetski Savez izvršio 1940. godine (vidi Stimsonova doktrina za položaj SAD).

Ekonomija uredi

Vidi takođe Ekonomija Rusije

Nakon raspada Sovjetskog Saveza bivše sovjetske republike prihvatile su kapitalizam kao svoj sopstveni ekonomski sistem. Bruto domaći proizvod u svim bivšim sovjetskim republikama (isključujući baltičke države) odmah je pao, te je iznosio samo 86% svoje vrednosti iz 1991. godine. Inflacija se takođe razmahala. Do 2004. samo su baltičke države, Jemenija, Belorusija i Kazahstan dostigli veći bruto domaći proizvod od onog kojeg su imali 1991. godine. U samoj je Rusiji zamećen neuspeh kapitalizma da poboljša životni stil kulminisao u ruskoj ekonomskoj krizi iz 1998. nakon čega je usledio vladin povratak na intervencionističku ekonomsku politiku.

Razlozi za očigledni neuspeh kapitalizma u postsovjetskim državama bili su predmet mnogih debata. Oskudna ili ograničena transportna i komunikaciona infrastruktura, netestirani legalni sistemi i slaba zaštita vlasničkih prava, politička nestabilnost (osim baltičkih država) i prevelika birokratija označeni su glavnim razlozima neuspeha kapitalizma. Ključni faktor je korupcija kao i loše upravljanje privatizacijom preduzeća koja su se nalazila u vlasništvu države, a sada njima upravljaju bivši sovjetski aparatčici ili oportunistički oligarsi. Značajno je i popularno protivljenje kapitalizmu, a mnogi ljudi koji su živeli čitav život u komunizmu zadržali su takozvani mentalitet homo sovjetikusa. Naposletku se slobodni tržišni neoliberalizam, koji se primenjuje u većini bivših sovjetskih republika, dovodi u pitanje i optužuje kao pogrešni ekonomski model.

Regionalne organizacije uredi

 
Bivše sovjetske države:
  Države članice ZND-a
  Države članice EU-a i NATO-a
  Države koje nisu članice ZND, ili EU i NATO

Brojne međunarodne organizacije i blokovi saradnje su niknuli u regiji nakon raspada Sovjetskog Saveza. Zemlje su podeljene prema svojem učešću u tim blokovima:

  • Tri pribaltičke države nisu pripadale nijednoj postsovjetskoj organizaciji, već su umesto toga tražile i postigle članstvo u Evropskoj uniji i NATO-u (samo su njihovi elektroenergetski i železnički sistemi ostali blisko povezani s bivšim sovjetskim organizacijama). Jedini primer njihova učešća u nekoj sovjetskoj organizaciji je nedavno članstvo u Zajednici demokratskog izbora.
  • Turkmenistan osim svog članstva u Organizaciji za ekonomsku saradnju i posmatračkog statusa u ZND-u (povukao se kao puni član 2005) nije tražio bližu integraciju ni u jednoj zapadnoj ili postsovjetskoj organizaciji.
  • Moldavija i Azerbejdžan učestvuju u ZND-u, ali osim toga (poput pribaltičkih država) većinom ne učestvuju u regionalnim organizacijama koji upliću Rusiju: takve organizacije su GUAM i Zajednica demokratskog izbora.
  • Nasuprot njima, Belorusija, Jermenija, Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan i Uzbekistan učestvuju u nekoliko organizacija čiji je primarni pokretač Rusija. Takve organizacije su EurAsEc, ODKB, CACO i ŠOS.

Zadnje dve grupe su postale različite tek kad se Uzbekistan povukao iz GUAM-a i potražio članstvo u EurAsEc-u.

U ovom se odeljenju spomenute organizacije uglavnom (ili u potpunosti) sastoje od postsovjetskih država. Organizacije s mnogo širim članstvima nisu navedene.

Isključivo postsovjetsko članstvo uredi

Zajednica Nezavisnih Država uredi

Zajednica Nezavisnih Država (ZND) sastoji se od 9 od nekadašnjih 15 sovjetskih republika. Stvorena je kako bi se „omogućio civilizovani razvod“ između republika, ali umesto toga njene su članice potpisale brojne dokumente koji podstiču bližu saradnju.

 
  države članice CSTO-a
  države članice GUAM-a
  ostale države ZND-a i bivši član obe grupe

Organizacija dogovora o kolektivnoj bezbednosti uredi

Šest država članica ZND-a (Rusija, Belorusija, Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan i Jermenija) su unapredile svoju vojnu saradnju, uspostavivši Organizacija dogovora o kolektivnoj bezbednosti (CSTO), koja je proširenje prethodnog Dogovora o kolektivnoj bezbednosti (CST). Uzbekistan koji se uz (Gruziju i Azerbejdžan) povukao iz CST-a 1999. pridružio se GUAM-u. Godine 2005. povukao se iz GUAM-a i trenutno ponovno traži bliže veze s Rusijom, pa se može smatrati da će se ponovno pridružiti CSTO-u tokom 2006. godine.

GUAM uredi

Četiri države članice ZND-a (Gruzija, Ukrajina, Azerbejdžan i Moldavija) osnovale su GUAM grupu s namerom stvaranja protivteže ruskoj dominaciji u regiji. Navedene četiri članice su posebne jer ne učestvuju ni u jednoj regionalnoj organizaciji koja je niknula nakon raspada Sovjetskog Saveza (osim ZND-a).

 
Evroazijska ekonomska zajednica:
  države članice
  status posmatrača

Evroazijska ekonomska zajednica uredi

Evroazijska ekonomska unija (EAEU) osnovale su Rusija, Belorusija, Kazahstan, Kirgistan i Tadžikistan. Izrasla je iz Carinske unije ZND-a. Moldavija ima status posmatrača u zajednici. Budući da su zajedničke granice s ostatkom zajednice preduslov potpunog članstva, Moldavija je sprečena od njegova traženja. Uzbekistan je zatražio članstvo u septembru 2005. godine[1] kada je započeo proces spajanja CACO-a i Evroazijske ekonomske zajednice. Punopravnim članom postao je 25. januara 2006. godine. Uzbekistan nije punopravna članica saveza jer je izabrao da sarađuje i sa Istokom i sa Zapadom.

 
Centralnoazijska organizacija za saradnju:
  države članice
  status posmatrača

Centralnoazijska organizacija za saradnju uredi

Centralnoazijska organizacija za saradnju (CACO) prvi je put pokrenuta 1991. godine od pet centralnoazijskih država kao Centralnoazijska zajednica. Kasnije se Turkmenistan zbog sopstvene politike izolacije povukao iz učešća u svim regionalnim forumima. Tadžikistan se pridružio 1998, dok se Rusija pridružila (sada preimenovanom) CACO-u 2004. godine. Pri kraju 2005. između država članica je odlučeno da se Uzbekistan pridruži Evroazijskoj ekonomskoj zajednici, te da se obe organizacije ujedine u jednu.


Savez Rusije i Belorusije uredi

Savez Rusije i Belorusije izvorno je formiran 2. aprila 1996. pod imenom „Zajednica Rusije i Belorusije“ pre nego što je učvršćen 3. aprila 1997. godine. Pokrenuo ga je beloruski predsednik Aleksandar Lukašenko.

Na papiru Savez Rusije i Belorusije teži daljoj integraciji iza okvira same saradnje, uključujući uvođenje rublje kao zajedničke valute.

Prvenstveno postsovjetsko članstvo uredi

 
  Zajednica demokratskog izbora
  Organizacija za ekonomsku saradnju

Organizacija za ekonomsku saradnju uredi

Organizaciju za ekonomsku saradnju izvorno su osnovali Turska, Iran i Pakistan 1985, ali 1992. organizacija je proširena na Avganistan i šest prvenstveno muslimanskih republika bivšeg Sovjetskog Saveza: Azerbejdžan, Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan, Turkmenistan i Uzbekistan.

Zajednica demokratskog izbora uredi

Zajednica demokratskog izbora (CDC) formirana je u decembru 2005. prvenstveno na poticaj Ukrajine i Gruzije. Sastavljena je od šest postsovjetskih država (Ukrajina, Gruzija, Moldavija i tri pribaltičke države Estonija, Letonija i Litva) i tri ostale države istočne Evrope (Slovenija, Rumunija i Republika Makedonija).

Ovaj se forum poput GUAM-a uveliko vidi kao namera suprotstavljanja ruskom uticaju u području. Ovo je jedini međunarodni forum čiji je centar postsovjetski prostor u kojem takođe učestvuju pribaltičke države. Ostale tri postsovjetske države u zajednici su takođe članice GUAM-a.

 
Šangajska organizacija za saradnju:
  države članice SCO-a
  status posmatrača

Šangajska organizacija za saradnju uredi

Šangajska organizacija za saradnju (SCO) se sastoji od Kine i pet postsovjetskih država (Rusija, Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan i Uzbekistan). Organizacija je osnovana 2001. iako njezina prethodnica, grupa Šangajska petorka, postoji od 1996. godine. Njeni ciljevi se okreću oko bezbednosnih pitanja.

Politički problemi uredi

U svojem izveštaju za 2017. Fridom haus je prema političkoj slobodi u bivšim sovjetskim republikama izvestio sledeće:

Reporteri bez granica su slično objavili u indeksu slobode štampe širom sveta u kojem su zapisali sledeće:

Nekoliko postsovjetskih država nisu promenile vođstvo od svoje nezavisnosti. Takvi vođe su bili Saparmurat Nijazov u Turkmenistanu, Islam Karimov u Uzbekistanu, te Nursultan Nazarbajev u Kazahstanu. Svi navedeni su u početku imali ograničenije mandate, ali su kroz dekrete ili referendume produljili svoj ostanak na funkciji (praksa koju je takođe sledio beloruski predsednik Aleksandar Lukašenko). Askar Akajev iz Kirgistana je jednako služio kao predsednik od vremena kirgistanske nezavisnosti sve dok nije bio prisiljen da odstupi zbog kirgiske revolucije 2005. godine.

Problem dinastijske sukcesije bio je drugi problem koji je uticao na politiku nekih postsovjetskih država. Ilham Alijev je nasledio svog oca (Hejdar Alijev) kao predsednika Azerbejdžana. Ova je teorija poduprta decom ostalih vođa u centralnoj Aziji koja se takođe pripremaju za nasledstvo. Učestvovanje Akajevog sina i kćeri u kirgistanskim parlamentarnim izborima 2005. podiglo je strahove da će se dinastička sukcesija koristiti i u Kirgistanu, pa je možda doprinela anti-akajevskoj klimi koja je dovela do njegova svrgavanja.

Represija u Uzbekistanu, Kazahstanu, Belorusiji i nekoliko drugih postsovjetskih država sprečava demokratiju od širenja na mnoge zemlje. Budući da Rusija brani svoju dominaciju nad svojim susedima podupiranjem autokratâ i ignorisanjem racija aktivista za ljudska prava, malo je verovatno da će neko spolja da interveniše kako bi se stvari poboljšale.

Separatistički sukobi uredi

Većina vojnih sukoba u postsovjetskom prostoru imali su veze sa separatističkim željama teritorijâ s različitim etničkim i religijskim sastavom od većine stanovništva u državi u kojoj tvore zvanično priznate delove.

Teritorije u kojima su do sada izbili vojni sukobi:

Izvan tih regija Adžarija je u potpunosti reinkorporisana u Gruziju, a sukob je onde završio mirno. Separatistički vođa Aslan Abašidze je pobegao u Rusiju gde mu je obezbeđen azil.

Nakon dva krvava rata Čečenija se nalazi pod kontrolom centralne ruske vlade. Sukob se smirio dolaskom Ramzana Kadirova na čelo Čečenije.

Pridnjestrovlje, Abhazija, Južna Osetija su u drugu ruku postigle de fakto nezavisnost koju priznaje nekoliko zemalja — ruska vojska je prisutna u svakoj od te tri teritorije. Nagorno-Karabah je slično postigao de fakto nezavisnost s jermenskim trupama koje imaju kontrolu nad čitavom teritorijom i čak susednim delovima Azerbejdžana. Od 1994. ove četiri regije su sklopile sporazum o uzajamnoj pomoći, a njihovi su vođe u nekoliko prilika ponovili ta jamstva.[2][traži se izvor]

Građanski ratovi uredi

Građanski ratovi, koji nisu bili povezani sa separatističkim regijama, pojavili su se dvaput u regiji:

Obojene revolucije uredi

Od 2003. godine dogodile su se brojne (velike) mirnoljubive "obojene revolucije" u tri postsovjetske države. Nakon spornih izbora popularni su protesti doveli na vlast bivšu opoziciju.

Problemi ruskog stanovništva uredi

U većini postsovjetskih država živi značajna rusofona populacija čiji politički položaj kao etničke manjine varira od punog priznanja njihovih prava do ozbiljnih sukoba u državama gde se Rusi vide kao okupatori.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Working group discusses Uzbekistan's accession to EurAsEC | Russia | RIA Novosti[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 01. 05. 2013. g. Pristupljeno 09. 07. 2013.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  2. ^ [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. mart 2016)[2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. januar 2008)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Постсовјетске_државе&oldid=26978920”