Apenini

Apenini (ital. Appennini, lat. Apenninus) je jedan od najvažnijih planinskih lanaca u Evropi, koji se prostire duž istomenog Apeninskog poluostrva, u okviru Italije. Ovaj lanac se sastoji od paralelnih manjih lanaci koji se protežu oko 1.200 km (750 mi) duž poluostrva Italije. Na severozapadu se spajaju sa Ligurskim Alpima kod Altara. Na jugozapadu završavaju u Ređo di Kalabrija, primorskom gradu na vrhu poluostrva. Od 2000. godine Ministarstvo životne sredine Italije, prema preporukama projekta Apeninski park Evrope, definiše sistem Apenina tako da uključuje planine severne Sicilije, na ukupnoj udaljenosti od 1.500 km (930 mi). Sistem formira luk koji obuhvata istočnu stranu Ligurskog i Tirenskog mora.

Apenini
Najviši vrh Apenina, Korno Grande
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 28′ 00″ S; 13° 34′ 00″ I
Geografija
Apenini
Države	Italija

Ove planine su dale svoje ime Apeninskom poluostrvu koje čini veći deo Italije. Uglavnom su zelene, iako je jedna strana najvišeg vrha, Korno Grande, delimično prekrivena glečerom Kalderone, jedinim glečerom na Apeninima. Istočne padine koje se spuštaju do Jadranskog mora su strme, dok zapadne padine čine podnožje na kome se nalazi većina gradova na poluostrvu Italije. Planine se obično nazivaju po provinciji ili provincijama u kojima se nalaze; na primer Ligurski Apenini su u Liguriji.

Prirodne odlike

Centralni Apenini.

Reljef: Apenini su relativno mlad planinski lanac venačnog porekla, dug približno 1200 kilmetara, koji se proteže duž poluostrvskog dela Italije (i u San Marinu), od severa do juga Apeninskog poluostrva (koji je i dobio ime prema ovom planinskom lancu). Na severu su Apenini ograničeni Padskom nizijom, na istoku Jadranskim, na jugu Jonskim i na zapadu Tirenskim morem. Na krajnjem severozapadu, kod Đenove, na Apenine se nastavlja venac Alpa. U pojedinim delovima poluostrva Apenini neposredno dotiču more, dok se u drugim obrazuju manje ili veće primorske ravnice (u Laciju, Kampaniji, Apuliji). Lanac se može podeliti na tri dela: Severni Apenini, Središnji Apenini i Južni Apenini, koji se potom dele prema imenima oblasti i pokrajina, kroz koje se pružaju. Najviši vrh lanca je Korno Grande na planini Gran Saso (2.912 m).

Klima: Srednje visoko apeninsko područje (do 1000-1200 metara) se nalazi u prelaznoj klimatskoj zoni između sredozemne i umereno kontinentalne klime, pa ima vlažne i blage zime i topla i sušna leta. Viša područja su pod jakim uticajem oštrije, planinske klime.

Vode: Planinski lanac Apenina sprečava obrazovanje dužih dolina i dužih rečnih tokova. Najvažnije reke u njegovom području su Tibar i Arno.

Biljni i životinjski svet: Posebnost Apenina je bogatstvo sredozemnih vrsta bilja i životinja.

Reke

Reke Apenina imaju kratki tok, dve najveće su Tibar (dug 405 km), koji svojim južnim tokom protiče po zapadnim obroncima Umbrijskih Apenina pre nego što stigne do Rima i Tirenskog mora. Druga po veličini je Arno (249 km), koja teče zapadno od Toskansko-Emilijskih Apenina preko Firence do Ligurskog mora. Velika reka je i Volturno (175 km]]), koja izvire u Abrucijskim Apeninima, pored Alfedene i teče prema jugoistoku sve do sutoka sa pritokom Calore, zatim skreće na jugozapad prema ušća u Tirensko more. I pored tog što su kratke reke su glavni uzrok erozije i današnjeg izgleda Apenina. U krečnjačkim područjima prevladava erozija krasa.

Jezera

Jezera koja su danas mala i razbacana po čitavom masivu bila su puno brojnija za kvartara (pre otprilike 2,6 miliona godina). Aluvijalno Trazimensko jezero površine 128 km² u Umbrijsko-Markiijskim Apeninima je danas najveće jezero. Ostala jezera različitog porekla, raštrkana su po čitavom masivu. Uz njih postoji i više od 200 akumulacijskih jezera, formiranih za hidroelektrane i navodnjavanje.

Klima

Klima najviših delova Apenina je kontinentalna (kao i po unutrašnjosti Evrope), ali je blaža zbog uticaja mediteranske. zimi često sneži, ali su leta vruća (prosečna julska temperatura 24°-35°C). Prosečna godišnja količina padavina je od 1,000 do 2,000 mm, veća na tirenskoj nego na jadranskoj strani.

Flora i fauna

Flora Apenina je mediteranska i varira od geografske širine i nadmorske visine. Na severu prevladavaju šume hrasta, bukve, kestena i bora, a na jugu božikovine, lovora, tršlje, mirte i oleandra. Od useva najviše se sade masline, koje uspevaju do visine 400 metara nadmorske visine, agrumi po Kalabriji i Siciliji, i vinova loza po Toskani, Laziju i Apuliji. Po ravnicama Emilije uzgaja se šećerna repa, krompir, povrće i voće. Kukuruz se manje seje odkad se stanovništvo raselilo. U planinskim područjima prevladavaju pašnjaci.

Uz tipičnu mediteransku faunu, ima i nekoliko autohtonih vrsta insekata i medved marsikano. Uz to ima i vukova, divokoza i divljih svinja koji su opstali u dva Nacionalna parka Abruco, Lacio i Molise i Nacionalni park Sila u Kalabriji.

Geološke karakteristike

Dobar deo geoloških delova Apenina sastoji se od morskih sedimentnih stena koje su se taložile preko južnog ruba Tetiskog okeana, koji se prostirao između paleoeuropske i paleoafričke litosferne ploče tokom njihovog razdvajanja u mezozoiku (pre otprilike 250-65 miliona godina). Te stene su uglavnom škriljci, peščenjaci i krečnjaci, dok su magmatske stene, kao što su retki ofioliti Severnih Apenina, ostaci starije okeanske kore. Najstarije metamorfne stene iz kasnog paleozoika (otprilike pre 300-250 miliona godina), sa svojim kontinentalnim sedimentnim pokrivačem, koji sadrži ostatci biljaka, relikti su kore drevne Godvane i ima ih vrlo malo. Granitske intruzije i metamorfne stene po Kalabriji i Sicilije takođe su iz paleozoika (hercinska orogeneza), ali se pretpostavlja da su alpskog porekla i da su postale deo Apenina kasnijim tektonskim poremećajima.

Orogeneza Apenina razvijala se kroz nekoliko tektonskih faza, uglavnom za kenozoika (otprilike pre 65 miliona godina), a kulminacija je bila u epohama miocena i pliocena (otprilike pre 23 do 2,6 miliona godina). Apenini se sastoje od mase koju litosferne ploče potiskuju u tri osnovna pravca; prema istoku, jugoistoku, jugozapadu. Pa se tako Severni i Centralni Apenini potiskuju prema Jadranskom moru, Južni Apenini prema Jonskom moru (Kalabijski Apenini) i prema Africi (Sikulski Apenini). Za vreme pliocensko-pleistocenskih epoha (pre otprilike 5.300.000 do 11.700 godina), ingresija i povlačenje mora uzrokovalo je formiranje velikih morskih i kontinentalnih sedimentnih pojaseva (pesak, glina i konglomerati) duž padina novog masiva. U poslednjih milion godina razvili su se brojni veliki rasedi duž zapadne strane Apenina, što je možda povezano sa stanjivanjem zemljine kore koje je počelo pre otprilike 10 miliona godina i rezultiralo formiranjem novog Tirenskog mora.

Većina tih raseda uzrokuje snažnu vulkansku aktivnost, pa se duž njih formirao vulkanski lanac, od Monte Amijata u Toskani do Etne na Siciliji. Velik deo tih vulkana, među njima Monte Amijati, Monti Kimini, Koli Albani pored Rima i Pontinska ostrva su ugašeni vulkani, ali su Vezuv, Liparska ostrva i Etna na jugu još uvek aktivni. Seizmička aktivnost je uobičajena duž čitavog lanca (uključujući Siciliju), pa je od 11. veka dokumentirano više od 40.000 zemljotresa.

Geološka mladost Apenina i velika raznolikost tipova stena zaslužni su za današnji hrapav izgled masiva. Na severu u Liguriji, ima peščenjaka, laporcaa i zelenog škriljca. U tim krhkim stenama često ima klizišta. U Toskani, Emiliji, Markama i Umbriji česti su glina, pesak i krečnjaci. U Laciju, Kampaniji, Apuliji, Kalabriji, te severnoj i istočnoj Siciliji, postoje velike izbočine krečnjačkih stena, odvojenih od nizija škriljcima i pješčarima. U Moliseu, Basilikati i Siciliji ima puno argilitskih tipova stena, te krajolik ima sušan i pust izgled, uz čestu eroziju tipa rđave zemlje.

Pokrajine i gradovi

U okviru područja Apenina nalaze se sledeće pokrajine: Ligurija, Toskana, Emilija-Romanja, Marke, Abruco, Molize, Lacio, Kampanija, Apulija, Kalabrija, Bazilikata.

Gotovo sva važnija gradska naselja se nalaze na obodu područja Apenina (npr. Firenca, Rim, Napulj, Bari), ali su se pojedini veći gradovi smestili duboko u planinama, na višim nadmorskim visinama - Peruđa, L'Akvila, Kampobaso, Areco.

Literatura

• „Apennines”. Merriam-Webster's Geographical Dictionary (3rd izd.). Merriam-Webster, Incorporated. 2001. 
• Blackie, Christina; Blackie, John Stuart (1887). Geographical etymology, a dictionary of place-names giving their derivations. London: Murray. 
• Deecke, W (1904). Italy; a popular account of the country, its people, and its institutions (including Malta and Sardinia). Prevod: Nesbitt, H A. London; New York: Macmillan Co.; S. Sonnenschein & Co. 
• Lunardi, Pietro (2008). Design and construction of tunnels: analysis of controlled deformation in rocks and soils (ADECO-RS). Berlin: Springer. 
• Margheriti, Lucia; et al. (2006). „The subduction structure of the Northern Apennines: results for the RETREAT seismic deployment” (PDF). Annals of Geophysics. 49 (4/5). Arhivirano iz originala (PDF) 2010-06-19. g. 
• Martini, I. Peter; Vai, Gian Battista (2001). „Geomorphologic Setting”. Ur.: Martini, I. Peter; Vai, Gian Battista. Anatomy of an orogen: the Apennines and adjacent Mediterranean basins. Dordrecht [u.a.]: Kluwer Academic Publishers. str. 1—4. .
• Barchi, Massimiliano; Landuzzi, Alberto; Minelli, Giorgio; Pialli, Giampaolo (2001). „Inner Northern Apennines”. Ur.: Martini, I. Peter; Vai, Gian Battista. Anatomy of an orogen: the Apennines and adjacent Mediterranean basins. Dordrecht [u.a.]: Kluwer Academic Publishers. str. 215—254. .
• Pedrotti, F.; Gafta, D. (2003). „The High Mountain Flora and Vegetation of the Apennines and the Italian Alps”. Ur.: Nagy, László; Grabherr, G.; Körner, Ch.; Thompson, D.B.A. Alpine biodiversity in Europe. Ecological studies, 167. Berlin, Heidelberg [u.a.]: Springer-Verlag. str. 73—84. .
• Ovaj članak uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Lake, Philip (1911). „Apennines”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 2 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 161—163. 

Spoljašnje veze

• „Ligurian Apennine”. Summit Post. 2006. Pristupljeno 16. 2. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Italian Cultural Landscapes: wood-pasture and wood-meadow in the Ligurian-Tuscan-Aemilian Apennines, Italy”. The ECL project. Arhivirano iz originala 17. 9. 2007. g. Pristupljeno 16. 2. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Appenine [sic] deciduous montane forests”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund. 
• Irlam, Michael J. (2009). „The Great Apennine Tunnel”. Mike's Railway History. Pristupljeno 16. 2. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „10th Mountain Division – The Formative World War II Years”. Dartmouth College Class of 1965. 2008. Pristupljeno 16. 2. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)