Википедија

Auto-put

Auto-put predstavlja najvišu saobraćajnu klasu puteva. To je put namenjen isključivo brzom motornom saobraćaju koji se obavlja po fizički razdvojenim jednosmernim kolovozima, odnosno kolovoznim trakama uobičajene širine 27,5 metar, sa najmanje dve saobraćajne trake za svaki smer vožnje i po jednom zaustavnom. Na njima vlada režim neprekinutih tokova. Ovaj režim, sa visokim stepenom bezbednosti, udobnosti i brzine, ostvaruje se komfornim, projektnim i konstruktivnim rešenjima, uz obaveznu primenu denivelisanih ukrštanja.

Raskrsnica između US 131, M-6 i 68. ulice u Viomingu u Mičigenu, Sjedinjene Države, pokazuje mnoge karakteristike auto-puteva sa kontrolisanim pristupom: suprotstavljeni saobraćaj na odvojenim kolovozima, odsustvo ukrštanja na istom nivou i nema direktnog pristupa okolnim nekretninama.
Auto-put Beograd–Novi Sad, kod petlje Inđija.

Za razliku od drugih puteva, raskrsnice na auto-putu su uglavnom van nivoa. Tako npr. prelaz sa jednog auto-puta na drugog određuje se mostovima i podvožnjacima. Prelaze na podređene klase puteva zovu se petlje. Svaka petlja ima određene i posebne trake za ubrzavanje (ulaz) ili usporavanje (izlaz) sa auto-puta. Tako je omogućen siguran prometni tok vozila brzinom od najmanje 80 km/h.

Na većini auto-puteva postoje odmarališta ili benzinske pumpe, da bi zadovoljili potrebe korisnika auto-puta i njemu pružali priliku da se oporavi. Često postoje tamo atrakcije i igrališta za dece. Pored toga, zaustavljanje ili parkiranje vozila na zaustavnoj traci je zabranjeno. Izuzetke čine vozila koje se nalaze u kvaru.

Obavezno ograničenje brzine na auto-putevima u Srbiji je 130 km/h. U ostalim zemljama je maksimalna dozvoljena brzina različita npr. Nemačka nema ograničenje brzine na auto-putevima.

Istorija uredi

 
Istorijska karta originalnog auto-puta A8-A9, Italija, prvog auto-puta ikad izgrađenog u svetu, otvoren je 21. septembra 1924. godine.

Prva verzija savremenog auto-puta sa kontrolisanim pristupom evoluirala je tokom prve polovine 20. veka. Motorni auto-put Long Ajlenda na Long Ajlendu u Njujorku, otvoren 1908. godine, kao privatni poduhvat, bio je prvi put na svetu sa ograničenim pristupom. On je imao mnoge moderne karakteristike, uključujući zavoje pod nagibom,[1] zaštitne ograde i armirano-betonske površine.[2]

Prvi dualni auto-put otvoren je u Italiji 1924. godine, između Milana i Vareza, a sada čini delove auto-puteva A8 i A9. Ovaj auto-put, iako podeljen, sadržavao je samo jednu traku u svakom pravcu i nije imao petlje. Ubrzo nakon toga, u Njujorku 1924. godine, otvoren je saobraćaj Bronks river parkvej.[3].[4] To bio je prvi put u Severnoj Americi koji je koristio srednju traku za odvajanje traka sa saobraćajem u suprotnom smeru, koji je izgrađen kroz park i koji su ukrštajuće ulice prelazile preko mostova.[5][6] Južni državni parkvej otvoren je 1927. godine, dok je Motorni auto-put Long Ajlenda zatvoren 1937. godine i zamenio ga je Severni državni parkvej (otvoren 1931. godine) i susedni Grand central parkvej (otvoren 1936. godine). U Nemačkoj je gradnja autobana Bon-Keln započela 1929. godine, a otvorio ga je 1932. gradonačelnik Kelna.[7]

U Kanadi, prvi prekurzor sa polukontrolisanim pristupom bio je Središnji put između Hamiltona i Toronta, koji je imao srednji razdelnik između suprotnog protoka saobraćaja, kao i prvu petlju u zemlji. Ovaj auto-put se razvio u Put kraljice Elizabete, koji je imao petlju i nadvožnjak kad je otvoren 1937. godine, a do Drugog svetskog rata bio je najduži osvetljeni deo izgrađenog puta.[8] Decenijama kasnije otvoren je prvi deo Auto-puta 401, na bazi ranijeg projekta. Od tada je postao najprometniji auto-put na svetu.[9][10]

Reč auto-put (engl. freeway) je prvi upotrebio Edvard M. Baset u februaru 1930.[11][12][13]

Auto-putevi u zemljama bivše Jugoslavije uredi

Srbija uredi

Glavni članak: Državni putevi IA reda

U Srbiji se auto-putevi pružaju trasom Panevropskog koridora 10 (tj. trasom nekadašnjeg Auto-puta bratstva i jedinstva) i njegovih krakova. Mada su svi auto-putevi u Srbiji međusobno povezani, prema označavanju puteva u Srbiji, moglo bi se reći da u Srbiji postoje tri auto-puta - jedan na trasi auto-puta A1 (i Koridora 10, odnosno njegovog Kraka B) Horgoš - Novi Sad - Beograd - Niš - Grdelička klisura, odnosno Leskovac (ka Makedoniji), drugi na trasi auto-puta A3 (i Koridora 10) između Hrvatske granice i Beograda, i treći na trasi auto-puta A4 (i Kraka C, Koridora 10) Niš - Sićevačka klisura (ka Bugarskoj). U toku je izgradnja auto-puta od Beograda kroz Šumadiju (što odgovara trasi planiranog auto-puta A2), i biće najkraća veza sa Crnom Gorom. Trenutno je u upotrebi deonica od Beograda do Čačka.

Prvi auto-put ("autostrada") građen je od Beograda do Avale.[14], radovi su počeli u proleće 1939. krčenjem dela opštinskog rasadnika. Profil je bio: dve "pruge" od po 7,5 metara sa osam metar zelenila između, plus konjička, biciklistička i pešačka staza od 4, 3 i 2,5 metra, ukupno 32,5 metra.[15]

Bosna i Hercegovina uredi

Republika Srpska je izgradila 105 kilometara auto-puta što je više od Federacije BiH koja ima 95 kilometara što znači da Bosna i Hercegovina ima izgrađenog 200 kilometara auto-puta. U Bosni i Hercegovini izgrađeni su auto-putevi Sarajevo - Kakanj u Federaciji BiH i auto-put Gradiška — Banja Luka i auto-put Banja Luka — Doboj u Republici Srpskoj. U planu je izgradnja auto-puta na koridoru 5c, koji će ići od reke Save, preko Doboja, Sarajeva i Mostara do Jadranskog mora.

Hrvatska uredi

 
Dinamika izgradnja auto-puteva u Hrvatskoj poslednjih decenija

Hrvatska je poslednjih nekoliko godina izgradila veći broj auto-puteva, tako da danas postoje auto-putevi:

  • A8 (E751): Rijeka - Pazin - A9 (Kanfanar)
  • A9 (E751): Pula - Umag - slovenačka granica
  • A10 (E73): A1 (Ploče) - bosanska granica (Mostar)

U planu je i nastavak auto-puta A1 do Dubrovnika, kao i izgradnja auto-puteva od Zagreba do Koprivnice i Bjelovara.

Pravila saobraćaja uredi

 
Saobraćajni znak za pravila u saobraćaju (Luksemburg).

Iz razloga bezbednosti saobraćaja i zaštite životne sredine, mnoge zemlje imaju ograničenja brzine od 110 - 130 km/h za auto-puteve. Pored toga, brzina na auto-putu mora da se prilagođuju saobraćaju, kao i vidljivosti i vremenskim uslova (kao što su sneg ili magla). Takođe brzina treba da se prilagodi svojoj ličnoj sposobnost i karakteristike vozila i tereta.

Vozila, koja ne mogu dostići maksimalnu brzinu od 80 km/h, su isključeni iz upotrebe auto-puta. Ovo se dešava da bi sporije vozilo ne ometalo protok saobraćaja, i tako povećava rizik od nesreća.

Zaustavljanje, se okrenuti kao i vožnja na neoznačenim izlazima/ulazima na auto-putu je zabranjeno. Izuzeci zaustavljanje čine odmarališta i benzinske pumpe. Učesnici saobraćaja, čiji auto se nalazi u kvaru, čekaju na desnoj ivici puta (ili na zaustavnoj traci, ako je na raspolaganju).

Oznake uredi

Da bi se olakšala orijentacija učesniku saobraćaju, znakovi za brže puteve dobile su karakteristične signale, koja ukazuju na značaj i simboliku boja na putu. Poznati „auto-put znak“ se koristi od strane mnogih zemalja, iako je jasna razlika auto-puta, i strukturno sličnim bržim putevima između dve zemlje nije moguće. Uglavnom se razlikuje između znakova u zelenoj i plavoj boji. Obe boje su dozvoljene u skladu sa Bečkom konvencijom o drumskom saobraćaju iz 1968. godine.

Države sa plavim znakovima uredi

 

*) Znakovi koji pokazuju put za auto-put su zelene.

Države sa zelenim znakovima uredi

 

*) Samo na gradskim auto-putevima.

Putarina uredi

 
Mađarska je uvela vinjete na svojim auto-putevima, da bi se ubrzao protok saobraćaja[16].

U većini zemalja, postoji putarina za upotrebu auto-puteva. Ona se plaća preko jedne nalepnice kao u Švajcarskoj, Sloveniji i u Austriji ili preko putarine kao u Italiji, Francuskoj, Španiji, Portugalu, Srbiji i u Hrvatskoj. Poseban slučaj je Nemačka, gde se putarine ne naplaćuju.

Auto-putevi u svetu uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ D.W. Harwood, et al., Prediction of the Expected Safety Performance of Rural Two-Lane Highways, Turner-Fairbank Highway Research Center, McLean, Virginia, December 2000, page 39, http://www.fhwa.dot.gov/publications/research/safety/99207/99207.pdf
  2. ^ Patton, Phil (9. 10. 2008). „A 100-Year-Old Dream: A Road Just for Cars”. The New York Times. 
  3. ^ „Bronx River Parkway Reservation”. Westchester County Department of Parks. 2008. Pristupljeno 6. 11. 2010. 
  4. ^ „Bronx River Parkway Exit List (Sound View to Bronxville)”. nycroads.com. Eastern Roads, Inc. Arhivirano iz originala 1. 11. 2014. g. Pristupljeno 24. 9. 2014. 
  5. ^ „Built to Meander, Parkway Fights to Keep Measured Pace”. The New York Times. 6. 6. 1995. Arhivirano iz originala 14. 5. 2013. g. Pristupljeno 13. 4. 2010. 
  6. ^ Hershenson, Roberta (18. 6. 1995). „Bronx River Parkway On an Endangered List”. The New York Times. Arhivirano iz originala 14. 5. 2013. g. Pristupljeno 13. 4. 2010. 
  7. ^ „German Myth 8 Hitler and the Autobahn”. German.about.com. Arhivirano iz originala 08. 05. 2006. g. Pristupljeno 08. 03. 2020. 
  8. ^ Shragge, John & Bagnato, Sharon (1984). From Footpaths to Freeways. Ontario Ministry of Transportation and Communications, Historical Committee. str. 55. ISBN 978-0-7743-9388-1. 
  9. ^ Canadian NewsWire (6. 8. 2002). Ontario government investing $401 million to upgrade Highway 401 (Izveštaj). Ministry of Transportation of Ontario. „Highway 401 is one of the busiest highways in the world and represents a vital link in Ontario's transportation infrastructure, carrying more than 400,000 vehicles per day through Toronto.” 
  10. ^ Thün, Geoffrey; Velikov, Kathy. „The Post-Carbon Highway”. Alphabet City. Arhivirano iz originala 5. 7. 2010. g. Pristupljeno 2. 1. 2012. „It is North America's busiest highway, and one of the busiest in the world. The section of Highway 401 that cuts across the northern part of Toronto has been expanded to eighteen lanes, and typically carries 420,000 vehicles a day, rising to 500,000 at peak times, as compared to 380,000 on the I-405 in Los Angeles or 350,000 on the I-75 in Atlanta (Gray).” 
  11. ^ Karnes, Thomas L. (2009). Asphalt and Politics: A History of the American Highway System. Jefferson, NC: McFarland & Co. str. 131. 
  12. ^ Korr, Jeremy (2008). „Physical and Social Constructions of the Capital Beltway”. Ur.: Mauch, Christof & Zeller, Thomas. 'The World Beyond the Windshield: Roads and Landscapes in the United States and Europe. Athens: Ohio University Press. str. 195. 
  13. ^ Bassett, Edward M. (februar 1930). „The Freeway: A New Kind of Thoroughfare”. American City. 42: 95. 
  14. ^ Vreme, str. 19. nov. 1938, str. 8
  15. ^ "Vreme", 10. jul 1939
  16. ^ „autobahn.hu - E-Vign. & Gebühren”. Arhivirano iz originala 23. 1. 2012. g. Pristupljeno 15. 9. 2010. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ауто-пут&oldid=27549014”