Dinaridi
Dinaridi (Dinarski Alpi) su planinski masiv u južnoj Evropi, koji se proteže zapadnim delom Balkanskog poluostrva kroz Sloveniju, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, Srbiju, Crnu Goru i Albaniju.
Ime
uredi
Dinaridi su dobili ime po planini Dinari, koja se nalazi na granici Dalmacije, Bosanske Krajine i Hercegovine.
Položaj
urediDinaridi se pružaju pravcem severozapad–jugoistok, prateći jadransku obalu, pravcem poznatim kao „Dinarski pravac”. Na severozapadu se spajaju sa Julijskim Alpima, a na jugoistoku sa Šarsko-pindski planinskim vencem. Dužina Dinarskog lanca je 645 km. Najviša planina su Prokletije sa Jezerskim vrhom na 2.694 m nadmorske visine, a prosečna visina planina je 1.500–2.200 m, dok su planine na obodu niže.
Geologija i geomorfologija
urediGeološki gledano ovaj planinski masiv predstavlja orogen formiran tokom procesa Alpske orogeneze. Dinarski orogen zapravo predstavlja deformisanu marginu kontinentalne Jadranske mikroploče, preko koje su obdukovani delovi okeanske kore okeana Neotetisa[1]. I kontinentalni delovi (koji su u tektonski nižoj poziciji) i obdukovani delovi okeanske kore (originalno u tektonski višoj poziciji usled procesa obdukcije) su u periodu od gornje krede do danas zajedno deformisani tokom nekoliko tektonskih faza[1]. Kredna do donjomiocenska tektonika u području Dinarida bila je vezana za faze kompresije, koje su bile uslovljene konvergencijom Jadranske mikroploče i evropskog kontinenta (na istoku), a manifestovana je nabiranjem u nekoliko faza, kao i aktivacijom velikih navlaka i reversnih raseda[2][3][4]. Pretpostavlja se da su ovi tektonski uslovi bili odgovorni i za višefazni oligocensko-miocenski kalko-alkalni magmatizam[4][5][6][7]. Miocenska tektonika karakteriše se ekstenzijom velikih razmera, koja je u Dinaridima pratila ekstenzione procese aktivne u Panonskom basenu. To je dovelo do formiranja dinarskog jezerskog sistema, koji je postojao sve do gornjeg miocena[5][8]. Period neotektonske aktivnosti u Dinaridima karakteriše se kompresionom do transpresionom tektonikom, koja je uslovljena daljim sudaranjem Jadranske mikroploče i stabilnog evropskog kontinenta[9]. U području Dinarida to dovodi do seizmičnosti, koja je najjača na granicama ili blizu granica ploča (dalmatinska obala) i postepeno opada idući prema unutrašnjosti kontinenta.
Dinaridi su, makar prema geološkim i tektonskim karakteristikama podeljeni u dve zone: spoljašnje i unutrašnje Dinaride. Spoljašnji deo Dinarida formiran je u karbonatima (krečnjaci, dolomiti, dolomitni krečnjaci) Jadranske platforme. Zbog svoje geološke građe, Dinaridi su uzeti kao tipičan primer razvoja kraškog procesa u svetu[10]. Pojedini geomorfološki oblici, koje je Jovan Cvijić proučavao upravo na Dinaridima, imaju isti naziv i u svetskoj literaturi (npr. kraško polje, uvala, škrapa)[10]. Unutrašnji deo Dinarida ima mnogo složeniju geološku građu – u osnovi su nisko-metamorfne i sedimentne stene kontinentalnih jedinica Jadranske mikroploče, a preko njih leže okeanske stene, ofioliti i ofiolitski melanž, koje potiču od okeana Neotetisa.
Od geomorfoloških oblika, najbrojniji su oblici kraškog procesa, kako površinski, tako i podzemni. Javljaju se i oblici fluvijalnog procesa, specifičnih za kras (klisure, kanjoni, slepe doline, ponornice, viseće doline). Na visokim planinama, prisutni su i oblici glacijalnog procesa, kao što su cirkovi, valovi, morene, kao i lednička jezera.
Stanovništvo dinarskog kraja
urediU dinarskom kraju postoji mnogo ostataka ranijih civilizacija. Rimljanima je trebalo tri veka da pokore Ilire, skrivene u gudurama Dinarida. U mirnim vremenima mesno stanovništvo se često odlučivalo na iseljavanje zbog loših uslova života (neprohodnost, izolacija, isprekidanost, loš kvalitet zemljišta, nedostatak vode u mnogim delovima). Zbog toga je ovaj kraj i danas slabo naseljen, a šumarstvo i rudarstvo i do danas su ostale glavne privredne grane ovog kraja.
Specifičnost mesnog stanovništva je njegova visina – smatra se da su ljudi iz dinarskog kraja (tzv. „Dinarci”) najviši u Evropi. Po nekim podacima prosečan odrastao muškarac visok je 185,6 cm, dok su žene niže za nekoliko cm
Planine
uredi
Najpoznatije planine Dinarskog sistema su:
- Bijela gora
- Biokovo
- Bjelašnica
- Velebit
- Visitor
- Volujak
- Golija
- Grmeč
- Dinara
- Durmitor
- Žljeb (planina)
- Zelengora
- Zlatar
- Zlatibor
- Igman
- Jahorina
- Jadovnik
- Kamešnica
- Komovi
- Kopaonik
- Klekovača
- Lovćen
- Ljubišnja
- Maglić
- Maganik
- Manjača
- Mučanj
- Orjen
- Prokletije
- Promina
- Romanija
- Rumija
- Sinjajevina
- Svilaja
- Snežnik
- Tara
- Trebević
- Treskavica
- Hajla
- Čvrsnica
- Čemerno
Galerija
uredi-
Jezero Đurići na Tari -
Jahorina je najpoznatiji zimski turistički centar u Republici Srpskoj
Reference
uredi- ^ a b Schmid S., Bernoulli D., Fügenschuh B., Matenco L., Schefer S., Schuster R., Tischler M., Ustaszewski K. 2008. The Alpine – Carpathian – Dinaride orogenic system: correlation and evolution of tectonic units. Swiss J. Geosci. 101: 139 – 183. Schmid, Stefan M.; Bernoulli, Daniel; Fügenschuh, Bernhard; Matenco, Liviu; Schefer, Senecio; Schuster, Ralf; Tischler, Matthias; Ustaszewski, Kamil (2008). „The Alpine-Carpathian-Dinaridic orogenic system: Correlation and evolution of tectonic units” (PDF). Swiss Journal of Geosciences. 101: 139—183. S2CID 55108896. doi:10.1007/s00015-008-1247-3.
- ^ Zelić M., Marroni M., Pandolfi L., Trivić B. 2010b. Tectonic setting of the Vardar suture zone (Dinaric – Hellenic belt): The example of the Kopaonik area (southern Serbia). Ofioliti 35 (1): 49 – 69
- ^ Ilić A., Neubauer F. Tertiary to recent oblique convergence and wrenching of the Central Dinarides: Constraints from a paleostress study. Tectonophysics 410: 465 – 484
- ^ a b Mladenović, Ana; Trivić, Branislav; Cvetković, Vladica (2015). „How tectonics controlled post-collisional magmatism within the Dinarides: Inferences based on study of tectono-magmatic events in the Kopaonik MTS. (Southern Serbia)”. Tectonophysics. 646: 36—49. doi:10.1016/j.tecto.2015.02.001.
- ^ a b Schefer, Senecio; Cvetković, Vladica; Fügenschuh, Bernhard; Kounov, Alexandre; Ovtcharova, Maria; Schaltegger, Urs; Schmid, Stefan M. (2011). „Cenozoic granitoids in the Dinarides of southern Serbia: Age of intrusion, isotope geochemistry, exhumation history and significance for the geodynamic evolution of the Balkan Peninsula” (PDF). International Journal of Earth Sciences. 100 (5): 1181—1206. S2CID 129765167. doi:10.1007/s00531-010-0599-x.
- ^ Prelević D., Foley S.F., Romer R.L., Cvetković V., Downes H. 2005. Tertiary ultrapotassic volcanism in Serbia: Constraints on petrogenesis and mantle source characteristics. J Petrol 46: 1443–1487
- ^ Cvetković, V.; Prelević, D.; Downes, H.; Jovanović, M.; Vaselli, O.; Pécskay, Z. (2004). „Origin and geodynamic significance of Tertiary postcollisional basaltic magmatism in Serbia (Central Balkan Peninsula)”. Lithos. 73 (3–4): 161—186. doi:10.1016/j.lithos.2003.12.004.
- ^ Matenco, L.; Radivojević, D. (2012). „On the formation and evolution of the Pannonian Basin: Constraints derived from the structure of the junction area between the Carpathians and Dinarides”. Tectonics. 31 (6). S2CID 130963080. doi:10.1029/2012TC003206.
- ^ Ustaszewski, Kamil; Herak, Marijan; Tomljenović, Bruno; Herak, Davorka; Matej, Srebrenka (2014). „Neotectonics of the Dinarides–Pannonian Basin transition and possible earthquake sources in the Banja Luka epicentral area”. Journal of Geodynamics. 82: 52—68. doi:10.1016/j.jog.2014.04.006.
- ^ a b Marković M., Pavlović R., Čupković T. 2003. Geomorfologija. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
Literatura
uredi- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
.jpg){kind=small}
