Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima
Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima (engl. European Charter for Regional or Minority Languages) je međunarodna konvencija koja se bavi zaštitom jezičkih prava regionalnih i manjinskih zajednica u Evropi. Povelja je usvojena 25. juna 1992. godine od strane Saveta Evrope, a stupila je na snagu 1. marta 1998. godine.[1]
| Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima | |
|---|---|
| Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima European Charter for Regional or Minority Languages | |
 Članice Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima 2010. Države članice koje su potpisale i ratifikovale Povelju
Države članice koje su potpisale, ali nisu ratifikovale Povelju
Države članice koje nisu ni potpisale, a ni ratifikovale Povelju
Nisu države članice Saveta Evrope | |
| Potpisan | 5. novembar 1992. |
| Uslov | ratifikacija 5 država |
| Potpisnici | 33 države Saveta Evrope |
| Depozitar | generalni sekretar Saveta Evrope |
| Jezici | engleski, francuski |
Povelju je potpisalo i ratifikovalo 25 država članica Saveta Evrope: Austrija, Bosna i Hercegovina, Velika Britanija, Danska, Jermenija, Kipar, Lihtenštajn, Luksemburg, Mađarska, Nemačka, Norveška, Poljska, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Srbija, Ukrajina, Finska, Holandija, Hrvatska, Crna Gora, Češka, Švajcarska, Švedska i Španija. Još 8 država je samo potpisalo povelju, a očekuje se da će je i ratifikovati.[2][3]
Prava koja štiti Povelja uredi
Mere zaštite odnose se na domen obrazovanja (član 8), sudske vlasti (član 9), na upravu i javne službe (10), medije (11), kulturne aktivnosti i ustanove (12), privredni i društveni život (član 13) i na prekograničnu razmenu (14). Povelja se odnosi samo na jezike autohtonog stanovništva sastavu države, a isključuje jezike migranata.
Primena Povelje u Srbiji uredi
Primena Povelje u Srbiji je proistekla iz sukcesorskih prava u odnosu na Državnu Zajednicu Srbije i Crne Gore, koja je Povelju potpisala 22. marta 2005. godine. Zakon o ratifikaciji Povelje usvojen je 21. decembra 2005. godine od strane Skupštine Srbije i Crne Gore, a stupio je na snagu 1. juna 2006. godine. Kao država-naslednica, Srbija je prestankom postojanja DZSCG preuzela sva prava i obaveze koje proističu iz Povelje. Prema odredbama pomenutog zakona o ratifikaciji (član 3) kao manjinski jezici (u kontekstu primene Povelje u Srbiji) prepoznati su: albanski, bošnjački, bugarski, vlaški, mađarski, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski i hrvatski jezik.[4][5]
Prestankom postojanja DZSCG (2006), ugašeno je dotadašnje savezno Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, tako da su poslovi iz oblasti primene Povelje u Srbiji prešli na novoustanovljenu Službu za ljudska i manjinska prava, pri Vladi Republike Srbije. Pomenuta služba je 2007. godine izradila Prvi periodični izveštaj, koji je od strane Vlade RS dostavljen Savetu Evrope, u varijantama na srpskom i engleskom jeziku, a ista praksa je priminjena i prilikom izrade kasnijih periodičnih izveštaja.[6]
Nakon osnivanja posebnog Ministarstva za ljudska i manjinska prava u Srbiji (2008), primena Povelje je potpala pod nadležnost tog ministarstva, koje je 2010. godine izradilo Drugi periodični izveštaj.[7] Nakon reorganizacije državnih resora i ukidanja pomenutog ministarstva, nadležnost nad primenom Povelje u Srbiji prešla je 2012. godine na novoustanovljenu Kancelariju za ljudska i manjinska prava, pri Vladi Republike Srbije. Ta kancelarija je 2014. godine izradila Treći periodični izveštaj,[8], a zatim su usledili: Četvrti periodični izveštaj (2017)[9] i Peti periodični izveštaj (2020).[10]
Krajem 2020. godine, nakon osnivanja novog Ministarstva za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, nadležnost nad primenom Povelje u Srbiji prešla je na to ministarstvo.[11]
U službenim engleskim varijantama pomenutih periodičnih izveštaja,[12][13][14][15][16] načinjeni su izvesni terminološki propusti u oblasti imenovanja rusinske nacionalne manjine. Iako je Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine (NSRNM) svojim statutom iz 2010. godine propisao (član 6.), a potom i potvrdio (2014. i 2018. godine), da zvanični naziv na engleskom jeziku glasi: National Council of the Rusyn National Minority.[17][18][19] taj naziv (koji se nalazi u zaglavlju svakog akta NSRNM) nije ispoštovan u engleskim varijantama pomenutih izveštaja, u kojima je upotrebljavan nepravilan oblik: National Council of the "Ruthenian" National Minority. U engleskim varijantama pomenutih izveštaja, imenovanje rusinskog naroda i jezika, kao i rusinskih manjinskih ustanova i organizacija nije bilo vršeno putem upotrebe zvaničnih i međunarodno priznatih (ISO)[20] termina (engl. Rusyns, Rusyn language), već putem spornih rutenskih odrednica (engl. Ruthenians, Ruthenian language) koje u engleskom jeziku imaju daleko šira i veoma raznovrsna značenja. Upravo zbog te višeznačnosti, najpoznatiji rusinski istoričar i bivši predsednik Svetskog kongresa Rusina, prof. dr Pavel R. Magoči je izričito ukazao na neprikladnost upotrebe rutenskih odrednica za označavanje Rusina u međunarodnoj (engleskoj) terminologiji.[21][22]
Jezici pod zaštitom Povelje uredi
Jermenija (datum ratifikacije: 25. januar 2002)
Austrija (datum ratifikacije: 28. jun 2001
Bosna i Hercegovina (datum ratifikacije: 21. septembar 2010)
Hrvatska (datum ratifikacije: 5. novembar 1997)
Kipar (datum ratifikacije: 26. avgust 2002)
Češka (datum ratifikacije: 15. novembar 2006)
Danska
Finska
Njemačka
Mađarska
Lihtenštajn
- nema regionalnih i manjinskih jezika
Luksemburg
- nema regionalnih i manjinskih jezika
Crna Gora
Holandija
Norveška
Poljska
Na navedene jezike primenjuju se
član 8. stav 1. a (iii), a (iv), b (iv), c (iv), d (iv), e (ii), f (iii), g;
član 9. stav 1 a (ii), a (iii), b (ii), c (ii), d, stav 2. a, b, c, stav 3,
član 10. stav 1. a (iv), a (v), c, stav 2. b, c, d, g, stav 3. c, stav 4 c, stav 5.
član 11. stav 1. a (iii), b (ii), c (ii), d, e (i), f (ii), stav 2. stav 3.
član 12. stav 1. a, b, c, f, stav 2.
član 13. stav 1. c.
član 14. a, b,
na područjima u kojima su regionalni ili manjinski jezici u službenoj upotrebi u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ COE: About the European Charter for Regional or Minority Languages
- ^ COE: Signatures and ratifications of the European Charter for Regional or Minority Languages
- ^ COE: Chart of signatures and ratifications of the European Charter for Regional or Minority Languages
- ^ „Zakon o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima (Službeni list SCG - Međunarodni ugovori, br. 18/2005 od 23. decembra 2005. godine)”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ^ „Republika Srbija: Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ^ „Prvi periodični izveštaj o primeni Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima u Republici Srbiji (2007)”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ^ „Drugi periodični izveštaj o primeni Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima u Republici Srbiji (2010)”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ^ „Treći periodični izveštaj o primeni Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima u Republici Srbiji (2014)”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ^ „Četvrti periodični izveštaj o primeni Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima u Republici Srbiji (2017)”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ^ „Peti periodični izveštaj o primeni Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima u Republici Srbiji (2020)”. Arhivirano iz originala 11. 08. 2021. g. Pristupljeno 11. 08. 2021.
- ^ Republika Srbija: Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog
- ^ The Republic of Serbia: The European Charter for Regional or Minority Languages: The Initial Periodical Report (2007)
- ^ The Republic of Serbia: The European Charter for Regional or Minority Languages: The Second Periodical Report (2010)
- ^ The Republic of Serbia: The European Charter for Regional or Minority Languages: The Third Periodical Report (2014)
- ^ The Republic of Serbia: The European Charter for Regional or Minority Languages: The Fourth Periodical Report (2017)
- ^ The Republic of Serbia: The European Charter for Regional or Minority Languages: The Fifth Periodical Report (2020)
- ^ Statut Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine (2010)
- ^ Statut Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine (2014)
- ^ Statut Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine (2018)
- ^ ISO 639 Identifier Documentation: Rusyn (rue)
- ^ Magocsi 2011, str. 177.
- ^ Magocsi 2015, str. 2-5.
Literatura uredi
- Magocsi, Paul R. (2011). „The Fourth Rus': A New Reality in a New Europe” (PDF). Journal of Ukrainian Studies. 35-36 (2010-2011): 167—177.
- Magocsi, Paul R. (2015). With Their Backs to the Mountains: A History of Carpathian Rus’ and Carpatho-Rusyns. Budapest-New York: Central European University Press.