Mitropolit dabrobosanski Evgenije
Evgenije (svetovno Manojlo Letica; rođen ?? 1858 — preminuo 3. oktobra 1933) je bio srpski teolog, mitropolit banjalučko-bihaćki (15. novembra 1900 — 27. decembra 1907) i mitropolit dabrobosanski (20. decembra 1907 — 1920).
| Mitropolit banjolučko-bihaćki Evgenije (Letica) | |
|---|---|
 Mitropolit banjalučko-bihaćki Evgenije (Letica) | |
| Osnovni podaci | |
| Pomesna crkva | Srpska pravoslavna crkva |
| Mitropolija | Mitropolit banjolučko-bihaćki |
| Čin | mitropolit |
| Titula | Mitropolit banjolučko-bihaćki |
| Sedište | Banja Luka |
| Godine službe | (15. novembra 1900 — 27. decembra 1907) |
| Naslednik | Vasilije Popović (1908—1938) |
| Prethodna eparhija | mitropolit dabrobosanski |
| Godine službe | (20. decembra 1907 — 1920) |
| Prethodnik | Nikolaj Mandić |
| Naslednik | Petar Zimonjić |
| Lični podaci | |
| Svetovno ime | Manojlo Letica |
| Datum rođenja | 1858. |
| Mesto rođenja | Plaški, {Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 3. oktobar 1933. (74/75 god.) |
| Mesto smrti | Sunja, Kraljevina Jugoslavija |
Detinjstvo i školovanje
urediEvgenije je rođen 1858. godine u Plaškom pod imenom Manojlo. Osnovnu školu i nižu gimnaziju završio je u rodnom mestu i Ogulinu. Gimnaziju je završio u Sremskim Karlovcima, a potom je studirao pravne nauke u Beču, Gracu i Zagrebu, gde je položio sva tri državna ispita. Odslužio je vojnu službu kao jednogodišnji dobrovoljac i imenovan za rezervnog oficira.[1] Kao pravnik radio je 1884. godine u Sremskoj Mitrovici. Sledeće godine prelazi u Sarajevo, gde ostaje u državnoj službi do 1892. godine. Te godine napušta državnu službu i odlazi u Zagreb, radeći kao pravni referent kod tamošnje Hipotekarne banke.
Monašenje
urediOdavde odlazi u Sremske Karlovce i upisuje se u Bogosloviju, koju završava 1895. godine. Arhimandrit Genadije Popović zamonašio ga je u manastiru Kuveždinu 1895. godine. Posle monašenja postavljen je za drugog beležnika Saborskog odbora. U čin đakona rukopoložio ga je 9. jula 1895. godine patrijarh Georgije (Branković). Trećeg novembra je imenovan za privremenog beležnika Eparhijske uprave Temišvarske u Temišvaru, kao i za referenta Konzistorije. Episkop Temišvarski Nikanor (Popović) ga je krajem 1895. godine proizveo u čin pridvornog protođakona. Episkop Budimski Lukijan (Bogdanović) rukopoložio ga je za prezvitera 18. aprila 1898. godine u Sentandreji. Godine 1899. proizveden je za protosinđela a 24. jula 1900. godine od episkopa Nikanora (Popovića) proizveden je u čin arhimandrita.
Mitropolit Banjalučko-Bihaćki
urediMitropolit Dabrobosanski Nikolaj (Mandić) obratio se 31. marta 1899. godine Carigradskom patrijarhu Konstantinu molbom da se Dabrobosanska mitropolija zbog velikog prostora podeli na dve eparhije. Carigradski patrijarh sa Svetim sinodom se odazvao molbi mitropolita Nikolaja i iste godine je od delova Dabrobosanske mitropolije osnovao Banjalučko-Bihaćku mitropoliju sa sedištem u Banjoj Luci. Nova mitropolija je obuhvatala 13 okruga ili protoprezviterata i to: banjalučki, kotorvaroški, derventski, prnjavorski, bosanskogradiški, tešanjski, bosanskokostajnički, bihaćki, prijedorski, ključki, bosanskopetrovački i staromajdanski ili sanskomostski sa 134 parohije i preko 280.000 pravoslavnih vernika. Akt o osnivanju nove mitropolije Carigradska patrijaršija je izdala 13. avgusta 1899. godine, a Bečki dvor je potvrdio tu odluku 14. januara 1900. godine. Za prvog mitropolita novoosnovane Banjalučko-Bihaćke mitropolije Sinod Carigradske patrijaršije je izabrao arhimandrita Evgenija Leticu. Bečki dvor ga je imenovao za mitropolita pomenute eparhije 24. avgusta 1900. godine. Kada je imenovan za mitropolita imao je čin arhimandrita, manastira Svetog Đorđa.[1]
Novoizabrani mitropolit je 20. decembra 1900. godine položio zakletvu vernosti u Beču i istog dana mu je Bečki dvor izdao potvrdnu diplomu.
Novi mitropolit se na dan Svetog Ignjatija 1900. godine obratio poslanicom sveštenstvu i duhovnoj pastvi u kojoj ih obaveštava o svom izboru i posvećenju i naređuje im da se ubuduće o duhovnim pitanjima obraćaju njemu a ne mitropolitu u Sarajevu. Od sveštenika traži da na bogosluženjima pominju njegovo ime.
U novoosnovanoj eparhiji trebalo je organizovati crkveni život, što nije bio lak posao. Na molbu mitropolita Evgenija Bečki dvor je 18. jula 1900. godine odobrio da se osnuje Konzistorija. Za savetnike Konzistorije imenovani su protojerej Petar Đenić i sveštenik Aleksa Jokanović. Konzistorija je počela sa radom 6. oktobra 1901. godine.
Često je mitropolit obilazio svoju eparhiju da bi poučio pastvu, a od sveštenika je zahtevao da crkvene obrede jednoobrazno vrše. Na svaki poziv odazivao se rado i za sedam godina je posetio preko sto crkava svoje eparhije. Aprila i maja 1901. godine posetio je u bihaćkom okrugu: Prijedor, Sanski Most, Ključ, Petrovac, Bihać, Bosansku Krupu kao i neka manja mesta. Jula iste godine posetio je tešanjski protoprezviterat. Ovom prilikom posetio je crkve u selu Pribiniću, Tesliću, Tešnju, selu Gojakovcu i Doboju. Godine 1904. posetio protoprezviterat derventski u pratnji đakona Koste Dušanića. Ovom prilikom je posetio crkve u Derventi, kapelu Kladare u Kotorskom, kapelu u Sočanici, crkvu u Majevcu, Dugom Polju, Odžaku, Dubici, Novom Gradu, Donjem Svilaju, Vinskoj, Liješću i Bosanskom Brodu. Takođe je prilikom kanonskih poseta posećivao i škole i proveravao znanje iz veronauke. Svuda je svečano dočekivan od mnogobrojnog naroda i sveštenstva.
Za vreme dok je bio na mestu Banjalučko-Bihaćkih mitropolita izdao je više okružnica. Iz 1901. godine sačuvano ih je desetak. Okružnicom od 11. oktobra poziva područno sveštenstvo da učini sa svoje strane sve što je moguće da se divlji brakovi svedu na najmanju moguću meru. Okružnicom od 24. oktobra daje uputstva sveštenicima za postupak prilikom prelaza jednog lica, koje je podanik Austrougarske, iz jedne veroispovesti u drugu. Istog dana je uputio još dve okružnice. U jednoj traži od sveštenika da naprave podsetnik koji, kad i kome izveštaj treba da upute i da to obese iznad pisaćeg stola, da bi ih to podsećalo da na vreme svoje obaveze izvrše, dok u drugoj naređuje sveštenicima da ustroje „protokol normativnih naredaba” kako bi svakog momenta i u svakoj prilici mogli imati pri ruci normativne naredbe viših vlasti. Pod 18. novembrom 1901. godine datirano je pet okružnica.
U okružnici od 30. novembra 1907. godine obaveštava protoprezvitere a preko njih sveštenike da presude eparhijskih crkvenih sudova o razvodu braka nisu pravnomoćne dok ih ne potvrdi Veliki crkveni sud u Sarajevu. Ovo je bila jedna od poslednjih okružnica koju je uputio iz Banje Luke pre nego je prešao na Dabrobosansku mitropoliju.
Zajedno sa ostalim mitropolitima, mitropolit Evgenije dao je svoj doprinos u formulisanju Uredbe o crkveno-narodnoj autonomiji. I u tim novim uslovima, nimalo lakim, uspešno je organizovao crkveni život u svojoj eparhiji. Pošto su bile česte pritužbe na cene za sveštenička činodejstva, na osnovu crkveno-prosvetne uredbe, na sednici Eparhijskog upravnog i prosvetnog saveta i Crkvenog suda u Banjoj Luci 12/25. aprila 1906. godine, ustanovljene cene za sveštenička činodejstva.
Za sedam godina u Banjalučko-Bihaćkoj mitropoliji mitropolit Evgenije osvetio je nove crkve: u Maglaju na Vrbasu, Bistrici Omaškoj, Nožičkom, Slabini, Bosanskom Kobašu, Bastasima, Trubaru, Cvjetniću, Krneuši, Bačvanima, Čađavici kod Bosanskog Novog, Kokorima, Lusićima, Lušci-Palanci, Malić-beg Duboviku, Branešcima, Bosanskom Svinjaru, Sanici, Svodni, Pribiniću, Mašićima i Štrpcima kao i škole u Sanskom Mostu i manastiru Moštanici. Njegovim zalaganjem podignut je Episkopski dvor u Banjoj Luci. Pokrenuto je pitanje gradnje sabornog hrama, koji će se podići kasnije.
Da bi podigao ugled sveštenicima, rukopolagao je u čin sveštenika uglavnom svršene bogoslove. Prema nepotpunim podacima za sedam godina rukopoložio je 45 bogoslova. U odlikovanju sveštenika bio je suzdržan, ali se zato zalagao da se pravilno reši materijalno stanje parohijskih sveštenika i svešteničkih udovica.
Mitropolit dabrobosanski
urediPosle smrti mitropolita Nikolaja Mandića Dabrobosanska mitropolija je bila upražnjena pet meseci. Za Mandićevog naslednika Sinod Carigradske patrijaršije je 20. decembra 1907. godine izabrao mitropolita Banjalučko-Bihaćkog Evgenija Leticu. Bečki Dvor ga je na taj položaj imenovao 9. januara 1908. godine, što se vidi iz potvrdne diplome izdate 22. januara 1908. godine, koju je ćirilicom potpisao car Franc Jozef I. Carigradski patrijarh Joakim je decembra 1907. godine pismom obavestio mitropolita Evgenija da je izabran za Dabrobosanskog mitropolita.
Svečano ustoličenje bilo je u nedelju 17. februara po julijanskom kalendaru u Sabornoj crkvi u Sarajevu. Svetu Liturgiju služio je mitropolit Evgenije uz sasluženje 10 sveštenika i 2 đakona. Liturgiji su prisustvovali mitropoliti: Zvorničko-Tuzlanski Grigorije Živković i Zahumsko-Hercegovački Petar Zimonjić.
U Dabrobosanskoj mitropoliji čekao ga je prošireni delokrug rada. Mitropolit Evgenije je bio član a povremeno i predsednik Velikog crkvenog suda i Velikog upravnog i prosvetnog saveta, čije je sedište bilo u Sarajevu. Crkveni sud u Sarajevu vodio je i poslove svešteničko-udovičkog penzionog fonda za celu Bosnu i Hercegovinu. Tu je bilo i poverenstvo za osposobljavanje srednjoškolskih katiheta, kome je Sarajevski mitropolit bio predsednik.
Briga sarajevskih mitropolita za bogosloviju u Reljevu bila je posebna obaveza. Nekoliko dana posle ustoličenja mitropolit Evgenije je posetio Bogosloviju u Reljevu i zadržao se nekoliko dana.
Kao mitropolit Dabrobosanski odlikovan je 30. novembra 1908. godine od cara Franca Jozefa I Velikim krstom Franc Jozefova reda. Bilo je nekih političara i političkih stranaka koji su ga optuživali za austrofilstvo. Međutim Evgenije se često suprotstavljao vlastima.
Kao izaslanik Carigradskog patrijarha učestvovao je u hirotoniji dvojice mitropolita u Bosni i Hercegovini. Reč je o hirotoniji njegovog naslednika u Banjaluci arhimandrita Vasilija Popovića i Ilariona Radonića u Tuzli.
Mitropolit Letica je često obilazio svoju eparhiju. Eparhijski crkveni sud je u maju 1909. godine ponovo naredio da sveštenici na bogosluženjima obavezno propovedaju, da se groblja koja još nisu ograđena ograde do kraja 1909. godine i da nadziratelji protoprezviterata dostave objašnjenje zašto je sve manje vanškolske mladeži na veronauci. Evgenije je takođe okružnicom iz 1909. godine zatražio od sveštenika da rade na širenju pismenosti. Eparhijski crkveni sud je 1910. godine zabranio sahranjivanje mrtvih u crkvenoj porti. Takođe je iz zdravstvenih razloga, zabranio je sahranjivanje mrtvih bliže od 500 metara od kuće. Da bi uticao na smanjenje pijanstva, mitropolit Evgenije je pred Božić 1910. godine uputio sveštenstvu i narodu posebnu poslanicu u kojoj govori o štetnosti pijanstva.
Crkveni sud u Sarajevu vodio je i poslove oko svešteničko-udovičkog penzionog fonda.
Mitropolit Evgenije je u Dabrobosanskoj eparhiji osveštao sledeće nove crkve: u Varcaru, Štrpcima, Palama, Bratuncu, Zavidovićima, Borici; zvonik u Ilijašu; Srpski dom u Busovači i srpsku školu u Jezeru. Rukopoložio je veći broj bogoslova u čin sveštenika. Što se tiče odlikovanja kao i u Banjalučko-Bihaćkoj tako i u Dabrobosanskoj eparhiji bio je prilično suzdržan.
Penzija i smrt
urediGodine 1920. povukao se u penziju. Živeo je u manastiru Ravanici u Vrdniku. Kao vrstan pravnik učestvovao je u izradi nacrta Ustava Srpske pravoslavne crkve donetog 1931. godine. Preminuo je u Sunji 3. oktobra 1933. godine u 75. godini života.
Savremenici su za mitropolita Evgenija zabeležili da je bio veoma strpljiv, disciplinovan, mogao je bez upadica do kraja da sasluša svako mišljenje iako se ono sa njegovim gledištem potpuno razilazilo. U ophođenju je bio pažljiv prema svakom, ali i rezervisan. Teško se mogao naljutiti. Imao je svoje oportunističko političko uverenje, koje nije tajio niti od njega odstupao. Za popularnost nije mario.
Reference
urediLiteratura
uredi- Članak je preuzet sa zvaničnog sajta mitropolije dabrobosanske sa ove stranice, uz dozvolu
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Latinović, Goran (2012). „Teritorijalna organizacija Srpske pravoslavne crkve u Bosanskoj Krajini (1900-2010)” (PDF). Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine. 7: 321—333.
- Puzović, Predrag (2003). Sarajevska bogoslovija 1882-2002. Srbinje: Duhovna akademija Sv. Vasilija Ostroškog.
- Puzović, Predrag (2004). Srpska pravoslavna eparhija dabro-bosanska: Šematizam. Srbinje: Duhovna akademija Sv. Vasilija Ostroškog.
Spoljašnje veze
uredi- Mitropolija dabrobosanska: Evgenije Letica (jezik: srpski)
