Википедија

Pavle Riter Vitezović

Pavle Riter Vitezović (Senj, 7. januar 1652 − Beč, 20. januar 1713) bio je barokni hrvatski književnik, pesnik, kartograf, diplomata, nacionalni radnik i član Hrvatskog sabora.[1][2][3] Učesnik je u sukobima protiv Osmanlija i jedan od predstavnika Beča u Marseljijevoj diplomatskoj komisiji koja je imala zadatak da utvrdi nove granice između Habzburške monarhije, Mletačke republike i Osmanskog carstva, koja je formirana nakon mira u Sremskim Karlovcima 1699. i velike pobede Habzburga nad Osmanlijama.[2][3]

Pavle Riter Vitezović
Portret Vitezovića na spomen ploči na Hrvatskoj državnoj štampariji.
Lični podaci
Datum rođenja(1652-01-07)7. januar 1652.
Mesto rođenjaSenj, Habzburška monarhija
Datum smrti20. januar 1713.(1713-01-20) (61 god.)
Mesto smrtiBeč, Habzburška monarhija

Iako nemačkog porekla, svojim političkim delovanjem kroz programatsko-propagandne spise poput Oživljene Hrvatske (Croatia Rediviva), kao i svojim položajem u Habzburškoj državi, odigrao je veliku ulogu u formiranju hrvatske nacionalne svesti i ostavio uticaj na buduće hrvatske političare i književnike poput Anta Starčevića, Ljudevita Gaja i Eugena Kvaternika.[2][3][4] Tom prilikom, razradio je ideje ilirizma po kojima su Sloveni zapravo Iliri, i na temeljima toga sve Slovene proglasio Hrvatima, dok je granice hrvatske teritorije odredio na široko područje od Crnog mora do Alpa,[4][5] čime je postavio temelj velikohrvatske ideje.[5][6][7][8] Zahvaljujući ovom političkom radu, postao je istoričar i dvorski savetnik Habzburškog cara Leopolda I.[2][3][4]

Biografija uredi

Rođen je 7. januara 1652. godine u Senju, od oca Antuna Ritera, graničarskog oficira i majke Doroteje, rođene Lučkinić, senjske plemkinje. Antun Riter je bio nemačkog porekla, čija je porodica poticala iz provincije Alzas.[1][2][3][9]

Vitezović se prvobitno školovao u Senju, a nakon toga odlazi u Zagreb, gde pohađa jezuitsku gimnaziju.[3] Školovanje u gimnaziji prekida nakon završenog šestog razreda i odlazi u Rim, gde upoznaje poznatog hrvatskog istoričara Ivana Lučića. Tamo ostaje nekoliko godina i nije poznato šta je u to vreme radio, niti postoji bilo kakav pisani trag koji je ostavio tokom boravka.[2] Nakon toga, odlazi u Vagenzburg u Kranjskoj, gde 1676. godine počinje da stiče bakrorezačke veštine[3] i da sarađuje sa slovenačkim istoričarem Janezom Vajkardom Valvasorom (Johann Weikhard Valvasor) koji mu budi interesovanje za istorijom i neko vreme služi na dvorcu kneza Auersperga.[2][3]

Rad započinje 1677. godine raspravom o hrvatskom rodu Gušića za koga je tvrdio da su poreklom od rimskog plemstva.[2] Ovu raspravu objavljuje 1681. godine, zajedno sa zbirkom pesama u kojima je hvalio zagrebačkog kanonika Aleksandra Mikulića. Iste godine postaje i senjski poslanik za Ugarski sabor u Šopronu, koji je trajao godinu dana, na kome je uspeo da odbrani interese hrvatskog plemstva i Senjana.[2][4] Sabor je zaključio car Leopold I, kada mu se Vitezović zahvalio pesmama koje je napisao za tu priliku o Ugarskoj, Hrvatskoj i Slavoniji, u kojima izražava žaljenje što car nije pod svojom kontrolom imao i celu Dalmaciju, kao i to, da će ista uskoro osvojena od Osmanlija i Mlečana.[2]

Prvi značajniji politički uspeh postiže 1683. godine kada je obezbedio da se gradu Senju jamče prava kojima je grad bio zaštićen od samovolje tadašnjeg senjskog kapetana Herberštajna. Iste godine, odlazi na školovanje u Beč, gde se bavio matematikom, geografijom i astronomijom. Tada objavljuje i svoje prvo značajnije delo Odiljenje sigetsko, u kome prevodi svoje nemačko prezime sa Riter u hrvatsko Vitezović.[2][4]

Zbog izraženog interesovanja i uspeha koje je postigao u svom političkom radu, 1686. imenovan je za agenta na bečkom dvoru i u ugarskoj kancelariji, gde je zastupao interese hrvatskog plemstva.[2][4] Nosilac je i više titula, poput zlatni vitez, naslovni podžupan Like i Krbave, kao i barona.[10] Nakon povratka iz Beča, od 1690. godine boravi u Zagrebu, gde se najviše bavio kulturom. Hrvatski sabor mu je zahvaljujući delovanju zagrebačkog kanonika Mikulića, 1694. godine poverio vođenje Zemaljske štamparije u Zagrebu, koja je bila prva šamparija u banskoj Hrvatskoj. U njoj je štampao i neka svoja dela,[9][10] poput O žrtvenicima i ognjištima Ilira (Des aris et focus Illyriorum). Jedno vreme je pisao pod pseudonimom Ljubomir Zelenlugović.[11]

Učestvuje u borbama protiv Osmanlija, u taboru bana Nikole Erdogija (Nikola Erdogy), kada je imenovan kao kapetan pukovnije grofa Ričiardija (Ricciardi).[2] Nakon pobede nad Osmanlijama i sklapanja Karlovačkog mira 1699. godine, u službi grofa Luiđija Ferdinanda Marsiljija, kao prestavnik hrvatskog plemstva, učestvovao je u komisiji za određivanje novih granica između Habrzburške monarhije, Osmanskog carstva i Mletačke republike.[2]

Ubrzo nakon toga objavljuje svoje najozbiljnije političko delo Oživljena Hrvatska, koje je posvetio caru Leopoldu I.[2][4][8][9] Upravo zbog toga, ali i dotadašnjeg političkog rada, Vitezović ostavlja pozitivan utisak na bečkom dvoru i 1701. godine napreduje u službi. Tada izrađuje najveći broj svojih radova, a car Leopold I ga proglašava dvorskim savetnikom i istoričarem.[2][4] Nakon par godina, zbog novih ratnih sukoba, interesovanje bečkog dvora za rešavanje hrvatskog pitanja opada zahvaljujući politici nezamerivanja Mlečanima.[2]

U požaru koji je izbio 1706. godine, izgorele su mu štamparija i kuća, kao i jedan manji broj njegovih rukopisa. U tom periodu ulazi u žestoke sukobe sa pojedincima iz lokalnog plemstva koji su ga optuživali da im duguje novac. Zbog gubitka imanja u Ščitarjevu koje je zakupio i navodno uništio, kao i zbog podignutih optužbi zbog dugova, Vitezoviću na kraju oduzimaju štampariju i dodeljuju je Jakovu Vjenceslavu Hajvelu (Heiwel). Zbog navedenih optužbi i atmosfere u Zagrebu, Vitezović beži za Beč, gde mu Jozef I, naslednik cara Leopolda I, pomaže odlaganjem plaćanja presuđenih dugova. Tamo, uz široku ostvarenu korespodenciju na latinskom jeziku, dobija novu građu te piše dela poput Zarobljena Bosna (Bossna captiva), dok neka dela poput Otkrivene Srbije (Serbia Illustrata) nije stigao da objavi.[2][9]

Vitezović je umro u Beču 20. januara 1713. godine.[9][10] Nakon njegove smrti, u Zagrebu su njegovi poklonici ubrzo prikupili sva Vitezovićeva dela i rukopise i dali ih zagrebačkoj nadbiskupiji i Akademiji, čime je njegov rad sačuvan od zaborava.[2]

Vitezovićev rad uredi

Da bi se razumeo njegov celokupan rad, potrebno je prvo shvatiti kontekst u vidu vremena i države u kojoj je živeo, kao i događaje koji su tada bili aktuelni.

Istorijski kontekst uredi

Opšta situacija uredi

 
Teritorijalni gubici Osmanskog carstva nakon Karlovačkog mira 1699: zeleno - habzburški dobici; plavo - mletački dobici; roze - dobici Poljsko-litvanske unije; crveno - ruski dobici

Vitezović je živeo u Habzburškoj monarhiji, imperijalnoj tvorevini koja je tada izvojevala veliku pobedu u ratu sa Osmanlijama, ratom koji je završen Karlovačkim mirom 1699. godine. Tom pobedom Habzburška monarhija je postala nova sila na području jugoistočne Evrope. Ekonomsku sferu te države odlikovao je merkantilizam, a osnovna odlika političke sfere bila je apsolutizam i vladavina cara Leopolda I Ignjacija. U kulturnoj sferi je tada vladao barok, čije se odlike primećuju i u Vitezovićevom radu, a u religijskoj sferi je uz barok povezana i snažna protivreformacija Rimokatoličke crkve.[1][2][4] Zahvaljujući protivreformaciji i propagandi, lokalno sveštenstvo Rimokatoličke crkve je imalo veliki uticaj na društvo Habzburške Hrvatske u kojoj je živelo. Nacionalni identitet je najviše imao izražaja u visokom plemstvu i sveštenstvu.[2][4] U političkoj sferi, od velikog uticaja na društvo imala je pobuna dela hrvatskog i mađarskog plemstva, tzv. Zrinsko-frankopanska zavera, koja je kod Hazburške monarhije tada urušila poverenje te je moralo doći do eliminisanja i pada tih hrvatskih velikaških porodica. Ipak, Hazburška monarhija je nastavila saradnju sa ostatkom hrvatskog plemstva, jer se isto dobro pokazalo u ratovima i pobedi protiv Osmanlija, što je približilo ovu monarhiju Balkanskom poluostrvu i dalo status nove sile na tom području.[4]

Začeci ilirizma uredi

Kao bitan element vremena u kome je Vitezović živeo mora se istaći ilirizam koji je vladao u gradovima mletačke Dalmacije i u Habzburškoj monarhiji. Pod uticajem humanizma i renesanse iz 15. i 16. veka su u Evropi oživela interesovanja za istorijske događaje i poreklo naroda, a tokom vremena su se razvile mnoge teorije o poreklu.[12] Time je, na primer, stanovništvo današnje Italije počelo da se vezuje za stari Rim, što će podstaknuti autore poput Nikole Makijavelija i drugih njihovih humanista da se bave idejom ujedinjenja Italije.[12] Sa druge strane, u rimokatoličkim primorskim gradovima se stanovništvo romanskog porekla u vreme renesanse pod uticajem većinskih Slovena uveliko slovenizovalo.[12] Pod uticajem italijanske renesanse, u tim gradovima je tokom 15. veka počela da se javlja ideja ilirizma.[12] Temeljila se na naknadnom tumačenju antičke prošlosti putem vezivanja porekla za antičke Ilire i rimsku provinciju Ilirik.[1][2][12][13]

Prvobitno neslovenski, ilirizam se vrlo brzo pretvara u panslavizam zahvaljujući radu dominikanca Vinka Pribojevića (Vincentinus Pribevo) sa Hvara, koji je Slovene proglasio za potomke Ilira u svom političkom govoru koji je zapisan i odštampan kao Oratio de origini successibusque Slavorum u Veneciji 1532. godine.[1][12][13] Pribojević je izneo izmenjenu verziju legende o Lehu, Čehu i Rusu. Izvorno, prema Velikopoljskoj hronici iz 13. veka, panonski knez Pan je imao tri sina, Leha, Čeha i Rusa, koji su se odseili u Poljsku, Češku i Rusiju i tamo osnovali svoje zemlje.[14] Pribojević je, da bi uveo autohtonost Slovena na Balkanu, naveo da su ta braća došla sa područja Dalmacije.[12][15]

U to vreme, u primorskim gradovima je počela da se javlja ideja ilirskog jezika u vidu potrebe za kodifikacijom i formiranjem zajedničkog jezika južnih Slovena, čemu je doprineo i Pribojevićev rad.[12][15][16] Ideju ovakvog ujedinjavanja južnih Slovena kroz ilirizam Vatikan je iz više razloga institucionalno podsticao zarad jačanja uticaja na Balkanskom poluostrvu.[12][16][17] Prvi razlog se ticao pretnje osmanskih osvajanja na tom području. Drugi razlozi se tiču pojave protestantizma sa početka 16. veka koji se širio Evropom i pretio da smanji broj rimokatolika i ugrozi uticaj Vatikana. Zbog toga, Vatikan je u više navrata sazivao Tridenski sabor u periodu između 1545. i 1563. godine, i započeo protivreformaciju.[17] Kako je gubitak vernika na zapadu značio i gubitak finansijskih sredstava koje su plaćali vernici, plan Kurije je bio da to nadomesti pokatoličavanjem pravoslavnih vernika na istoku Evrope, gde su zbog nestanka svojih srednjevekovnih država tamošnji vernici ostali bez ikakve zaštite.[17] Prvobitno kroz Kongregaciju koncila osnovanu 1564. godine, misionarske aktivnosti su dodatno pojačane osnivanjem Grčkog (Collegium Graecum) 1577. godine i Iliriskog kolegijuma (Collegium Illyricum) 1580. godine u Vatikanu gde su se jezuiti i ostali misionari sa područja Dalmacije školovali, a zatim i osnivanjem Kongregacije za propagandu vere 1622. godine.[17] Misionarske nadležnosti Kongregacije koncila prenete su na Kongregaciju za propagandu vere koja je tada imala za glavne ciljeve spovođenje unije nad pravoslavcima, vraćanje protestanata u okvire Rimokatoličke crkve i širenje rimokatolicizma nad nehrišćanskim stanovništvom.[12][16][17][18]

 
Bista Bartola Kašića na Pagu

Glavni sledbenici Pribojevićevog rada bili su rimokatolički teolozi tadašnje kontrareformacije poput jezuite i diplomate Aleksandra Kolumovića iz Splita koji je tokom 16. veka vodio neuspešnu diplomatsku misiju od strane Mlečana i Vatikana zarad formiranja široke anti-osmanske koalicije na Balkanu,[15] a koji je među prvim jezuitima shvatio potrebu za prevođenjem rimokatoličkih liturgijskih knjiga sa latinskog na slovenske jezike, čime bi rimokatolički uticaj lakše zašao u pravoslavno i muslimansko slovensko stanovništvo.[19] Pored njega, potrebno je istaći i hrvatskog jezuitu Bartola Kašića sa Paga koji je nastavio propagandno delovanje Aleksandra Komulovića i koji je po nalogu Kongregacije koncila sastavio Gramatiku ilirskog jezika (Institutionum linguae illyricae libri duo) 1604. godine čime je postao njegov prvi kodifikator, zarad čega je odustao od svoje rodne čakavice i prešao na štokavicu koju je smatrao pogodnijom za kodifikaciju ovakvog jezika.[12][16] To delo je postalo udžbenik kojim su se isusovci koristili za propagandne misije na području jugoistočne Evrope.[12] Uz njih, potrebno je spomenuti i Juraja Križanića, hrvatskog teologa iz 17. veka koji je dalje razradio ideje ilirizma, kao i dubrovačkog benediktanca Mavra Orbina, sa svojim delom Kraljevstvo Slovena (Il Regno de gli Slavi),[13] na koje će se Vitezović u svojim radovima često pozivati.[12] U njemu, Orbin će i pored nedvosmislenog opisa doseljavanja Slovena na Balkan u 7. veku, pod jasnim uticajem Pribojevićeva, tretirati Ilire i druge antičke narode kao ogranke Slovena,[13][17] što će Vitezoviću biti od velikog značaja u razvoju svojih ideja izjednačavanja svih Slovena sa Hrvatima.[4][20]

Navedeni Pribojevićev rad, kao i delovanje njegovih sledbenika i Vatikana u 16. i 17. veku predstavljaju začetke ilirskog pokreta, i imala su snažan uticaj na Vitezovića i njegov dalji rad na širenju ideja ilirizma, koji je primat sa pitanja vere prebacio na pitanja koncepcije hrvatskog jezika, kulture i države.[4][12]

Politički ideolog uredi

Centralna ideja Vitezovićeve nacionalne i naučne misli jeste njegov politički program formiranja velike hrvatske države, pod upravom bečkog dvora, koja bi se u krajnjim granicama protezala na celom slovenskom etničkom području, od Baltičkog mora na severu, preko Alpa, do Jadranskog i Crnog mora na zapadu, jugu i istoku.[1][2][3][4][5] Ovaj program je zasnivao na svojoj tendencioznoj ideji da su svi slovenski narodi ogranci hrvatskog naroda.[4][5][20] Ova ideja se delimično nazirala u radu Ilirsta pre njega.[16] Naime, prema Vitezovićevoj zamisli, koja se temeljila na radu ranije spomenutih Ilirista, Sloveni su antički Iliri, te Vitezović izvodi zaključak da su Iliri zapravo Hrvati.[2][4][5][20] Po njemu, Hrvati su se sa prostora nekadašnjeg Ilirika proširili na spomenuto široko područje od Baltičkog do Crnog mora. Tokom vremena su se izdiferencirali u slovenske narode koji su potpali pod razne druge uticaje, poput Osmanlija i Mlečana.[20] Na primer, Slovence je nazivao Alpskim Hrvatima ili Alpskim Ilirima.[20] Zbog toga, u svom radu je davao načine i metode kako bi se ti narodi, kako je navodio, vratili na svoje staro ime i ponovo ujedinili pod okriljem takve velike Hrvatske.[4] Na osnovu toga je pozivao bečki dvor na, kako je izjavljivao, oslobađanje slovenskih naroda i projektovao krajnje granice njegove buduće Hrvatske na spomenutom širokom području koje je smatrao hrvatskim kulturnim prostorom.[2][4][20] Ipak, vodio je računa o stvarnim mogućnostima bečkog dvora i neretko zbog toga menjao trenutne teritorijalne zahteve. To se najbolje vidi u njegovih pet značajnih spisa, gde je u svakom iznosio nešto drugačije državne granice: Odgovor na potraživanja grofa Marsiljija (Responsio ad postulate comiti Marsiglio), Hrvatska (Croatia), Rasprava o Kraljevstvu Hrvatske (Dissertatio Regni Croatiae), Oživljena Hrvatska (Croatia Rediviva) i Kraljevska ilirska Hrvatska ili oživljena Hrvatska (Regia illyriorum Croatia sive Croatia Rediviva).[4]

Na temeljima ovog političkog cilja bazirao se njegov naučni rad, i ta ideja se prožima kroz sva njegova bitnija dela, poput Oživljene Hrvatske i Stematografije.[4][20] Okretao se ka etnografiji, istoriji i heraldici, pokušavajući da nađe uporište svojim tvrdnjama, neretko pribegavajući falsifikovanju citata, umetanjem prideva hrvatski, manipulacijom istorijskih izvora, kao i baziranjem svojih tvrdnji na upitnim konstrukcijama, legendama i mitovima, koristeći se njima čak i kada su međusobno isključivi, a sve u svrhu navedenih političkih ciljeva.[2][3][4][20] Njegov način tumačenja prošlosti u kojoj je tražio opravdanja za širenje hrvatske države u okviru Habzburške monarhije, pozivanjem na upitne granice na kojima se u nekom trenutku nalazila srednjevekovna Hrvatska, formirao je nešto iz čega će kasnije nastati hrvatsko državno pravo.[4][20]

U svojim radovima je formulisao načine i metode za nametanje hrvatskog imena tim narodima, uključujući i nazive jezika. Kako je sve Slovene smatrao Hrvatima, isto tako je njihovu kulturu i jezik smatrao delom hrvatske kulture i varijetetima ilirskog, odnosno hrvatskog jezika. Zbog toga je poseban osvrt davao na pitanju takvog hrvatskog jezika i izneo načine na koje bi se taj jezik reformisao, tako da obuhvati i ostale slovenske jezike, čime bi hrvatski jezik preuzeo primat nad drugim jezicima.[4]

Zbog svega navedenog, vidno je da je njegov rad bio primarno političke, a ne naučne prirode. Zato se Vitezović smatra i prvim ideologom Velike Hrvatske,[5][6][7][8] ali i prvim hrvatskim nacionalnim misliocem čije su ideje o narodu, granicama i jeziku imale snažan uticaj na hrvatski nacionalni pokret u 19. i 20. veku, u vidu Ilirskog pokreta Ljudevita Gaja i Pravaša Anta Starčevića.[2][3][4]

Vitezovićeva dela i njihove karakteristike uredi

U periodu 17. i 18. veka, u kome je Vitezović živeo, bio je popularan žanr spomenica kojima se koristio i Vitezović. Spomenicama su se služili mnogobrojni autori u Habzburškoj monarhiji, čija se specifičnost ogladala u tome što su bile pogodne za davanje zaključaka u kojima se prošlost tumačila iz perspektive sadašnjosti, a posebno trenutnih političkih interesa. Zahteve za izradu spomenica od istoričara naručuju pojedinci koji neretko daju i deo građe, odnosno arhive koje poseduju. Time su one bile naručene istorije, često vizuelno lepe, sa ukrašenim slovima, grbovima, a često i sa prikazima genealoških stabala, što je zahtevalo relativno manji broj stranica, uglavnom do tridesetak.[4]

U svojim delima, Vitezović je koristio veliki broj dostupnih istorijskih izvora i podataka koje je prikupljao na više načina. Tokom izrade ideja u svojim delima koristio je pesme, spise i najčešće kartografiju, koju je primenjivao posebno kod tema vezanih za heraldiku, a prilikom štampanja istih vodio računa o njihovom izgledu.[3] Ipak, nije postigao nivo naučnog kvaliteta u tim delima, kao što su to uradili njegovi prethodnici-savremenici poput Ivana Lučića, Juraja Ratkaja (Rattkay) ili Franje Ladanja (Ladany).[4] Razlog ovome su, između ostalog, i njegove težnje da manipuliše izvorima i donosi tenfenciozne zaključke koji imaju nameru da potvrde zacrtane političke ciljeve, iako izvori na to nisu ukazivali.[3][4][20]

 
Naslovna strana Vitezovićevog dela "Kronika, aliti szpomenek vszega szveta vekov"

Jedna od bitnih karakteristika njegovog pisanja je upravo spomenuta vidna sklonost ka selektivnom odabiru izvora, kao i ka pogrešnom citiranju, konstrukciji citata i umetanju reči koje su mu odgovarale. Vizetovićeva sklonost selektivnom biranju izvora je najvidljivija u delu Otkrivene Hrvatske.[3][4] U tom delu koristio je čak devet antičkih autora, dva franačka, šest romejskih, četiri mletačka, devet italijanskih, tri češka, dva mađarska, četiri nemačka, dva slovenačka i petnaest hrvatskih autora. Ali, iz razmatranja načina na koji ih je koristio, vidi se da je on bio veoma selektivan.[2][3] Iako su mnogi izvori bili međusobno isključivi po svojim zaključcima, koristio ih parcijalno kada god su išli u prilog njegovim tvrdnjama.[3][4][20]

Pored toga, u njegovim delima primetna je direktna manipulacija u vidu falsifikovanja citata i arbitrarnog umetanja svojih termina i prideva. Ovo se najbolje vidi u Oživljenoj Hrvatskoj i to u njegovom odnosu prema ranije spomenutom Ivanu Lučiću. Razmere ovakvih manipulacija su bile toliko velike da je Vitezovićevu polemiku sa Lučićem hrvatska istoričarka Zrinka Blažević nazvala diskurzivnim iživljavanjem.[3][4][20]

Na primer, Vitezović na jednom mestu u Oživljenoj Hrvatskoj citira Lučića navodeći da je Lučić napisao: Stjepan, knez tj, ‘comes’ Bosne, bio je postavljen od hrvatskog kralja Bodina. Međutim, Lučićev originalni citat je glasio: Stjepana, kneza Bosne, postavio je Bodin. Tu se jasno vidi da je Vitezović umetnuo pridev hrvatski koji tamo ne postoji, sa ciljem da to iskoristi kao argument svojoj tezi o tome kako su svi Sloveni Hrvati.[2][4] Isto je i kod Bodinovog oca, gde Vitezović citira Lučića i navodi Mihovil, kralj Hrvata, dok je Lučić zapravo naveo za Mihovila da je Kralj Srbije.[2]

Slične manipulacije se mogu zapaziti i kod navođenja drugih izvora, poput Konstantina Porfirogenita i njegovog dela O upravljanju carstvom, gde ga u delu teksta Vitezović citira na sledeći način: Nazivaju se pak Paganima jer nisu primili krštenje u doba kad su svi Sklavi bili pokršteni. Međutim, originalan Porfirogenitov tekst je glasio: Nazivaju se pak Paganima jer nisu primili krštenje u doba kad su svi Srbi bili pokršteni, čime se vidi da je Vitezović u citatu s namerom izbegao termin Srbi.[4]

Sledeća bitna karakteristika u njegovim radovima bila je tendencija ka pronalaženju sličnih etnonima antičkih naroda sa etnonimom Hrvat, da bi samo na osnovu toga pokušao da dokaže da su Hrvati potomci tih naroda. To je činio čak i kada su izvori na koje se pozivao u stvari tvrdili suprotno. Na primer, pozivajući se na Tomu Arhiđakona, izjednačava imena naroda Kureta i Koribanta sa imenom Hrvati, te po tome zaključuje da se radi o hrvatskom narodu, sve u prilog tvrdnji da su Iliri zapravo Hrvati. Ipak, u originalnom izvoru, Toma Arhiđakon nije naveo da su Kureti i Koribanti Hrvati, već govori o tome da novopridošli Sloveni dobijaju nazive po tim narodima, odnosno njihovom području na kome su živeli, i da je kod jednog dela Slovena koji se tamo naselio time nastalo ime Hrvat. Dakle, Arhiđakon nedvosmisleno govori da Hrvati nisu isto što i Kureti i Koribanti.[2][4][21][22]

Značajan fokus u svom radu, Vitezović je davao i na upitnim konstrukcijama, mitovima i legendama, kojima je takođe pokušavao da dokaže svoje tvrdnje, a sve u cilju uspostavljanja novog pogleda slovenskih naroda na njihovu prošlost i poreklo. To je radio čak i kada su mitovi na koje se pozivao bili međusobno suprotstavljeni. Tako se, na primer, u spomenutoj Oživljenoj Hrvatskoj poziva na legendu o jednom naraštaju Hrvata koji su pod vođstvom nekoliko braće i sestara došli na jadransko primorje. Ovu legendu uzima od Konstantina Porfirogenita koji tom legendom tvrdi da su Hrvati pridošlo stanovništvo na područje Ilirika. Nedugo zatim, Vitezović se poziva i na Pribojevićevu verziju legende o Čehu, Lehu i Mehu (Rusu), kojom Vitezović tvrdi da su Hrvati autohtoni stanovnici Ilirika i da se u nekom periodu prošlosti deo njih iselio odatle iza Dunava. Razlozi za pozivanje na ove međusobno suprotne legende su ti, jer njima dolazi do interpretacije da Sloveni žive i u Iliriku i van njega preko Dunava, te time iznosi tvrdu da se radi o povratnom doseljanju na područje Ilirika. Tu se vidi Orbinov uticaj na Vitezovića, jer Orbin aludira na sličan zaključak u svom radu.[13] A kako su Sloveni nastali upravo sa područja Ilirika na kome žive Iliri, odnosno Hrvati, time on ovu konstrukciju vodi kao prilog svojoj tvrdnji da su svi Sloveni zapravo Hrvati.[2][4][20]

Poslednja bitna karakteristika njegovog rada koju treba istaći jeste konstrukcija njegovog vida pogleda na državu i prošlost, što se može posmatrati formom državnopravne tradicije o kojoj je bilo reči pre.[4] Taj stav kombinuje sa tvrdnjom da je Hrvatska nekada imala veliki broj knezova i kraljeva poput Tomislava i Zvonimira, koji su upravljali svojim zemljama, čime je kod Habzburga podsticao osećaj da je Hrvatska nekada bila slavna zemlja koju treba osloboditi i zbog vladavine tih vladara povratiti sve teritorije Hrvatskoj.[4][20] Ovakva koncepcija istorijskog prava, uz pretvaranje panslovenske ideje u hrvatsku, govori da je Vitezović u suštini imao za cilj da nadredi hrvatski identitet svim drugim slovenskim narodima koje bi oslobodio Beč.[3][4][20]

Oživljena Hrvatska uredi

Kao što je rečeno, glavno Vitezovićevo delo je Oživeljna Hrvatska, koje je trebalo da bude samo uvod u njegove programske i političke stavove, koje tokom života nije postigao. Ona je programatorsko-propagandni spis koji je objavio 1700. godine i predstavlja vrhunac njegovog dotadašnjeg višedecenijskog rada. Delo je napisao na latinskom jeziku, kako bi bilo dostupno bečkom dvoru i široj publici. Kroz ovo delo, prikazao je spomenuti program buduće hrvatske države. Spis je posvetio caru Leopoldu I i njegovom sinu Jozefu I, koje prvi put titulira kao kraljeve čitave Hrvatske. Zbog ovog dela, habzburški car Leopold I ga je postavio za svoga savetnika dvorskog istoričara, nakon čega Vitezović dublje širi svoj rad na područja etnografije, jezika i istorije.[2][4][22]

 
Naslovna strana Vitezovićeve Oživljene Hrvatske (1700)

U duhu kulture tog vremena, delo počinje tako što daje laskave epitete Leopoldu I i njegovom sinu Jozefu I. U uvodu iznosi pregled tema i kaže da će se prvo pozabaviti istorijsko-pravnim pitanjima, kao i geografskim obeležjima njegove, kako je nazivao, zemlje Hrvata. Nakon toga, bavi se pitanjima granica te buduće velike Hrvatske, gde iznosi zaključak da se i sama Austrija može smatrati hrvatskom pokrajinom.[3]

U nastavku, gotovo polovinu ovog dela posvećuje opširnoj polemici sa spomenutim Ivanom Lučićem.[3] Glavne polemike bile su pitanje Dalmacije koju je Vizetović smatrao veštačkom, a sam termin Dalmacija zastarelim, kao i pitanja o poreklu Hrvata i ostalih Slovena. Naime, u delu O Kraljevstvu Dalmacije i Hrvatske (1666) Lučić je dao detaljan istorijski prikaz stanja od vremena rimske provincije Dalmacije do naseljavanja Srba i Hrvata i formiranja njihovih država. Prema Lučiću, nakon dolaska na jugoistok Evrope, Srbi formiraju Neretljansku, Zahumlje, Travuniju, Duklju, Bosnu i Rašku, dok zapadno Hrvati formiraju svoje države. Primorski gradovi u kojima žive Rimljani, odnosno Romani, još uvek ostaju delimično izvan slovenskog uticaja i prema Lučiću predstavljaju ostatke prave Dalmacije. Tako je, na primer, Lučić za sam grad Dubrovnik naveo da je romejski, ali da je sa svih strana okružen Srbima.[23][24] Ovakav Lučićev pogled na Dalmaciju Vitezoviću je bio problematičan zbog ranije iskazanog ilirizma na kome je bazirao svoj rad i program. Iza ovoga se krije i politički problem vezan za Vitezovićeve ideje osvajanja mletačke Dalmacije od strane habzburškog cara i pripajanja iste Hrvatskoj. Zato je Vitezović pogrešno optuživao Lučića da Romane smatra precima Mlečana, odnosno doseljenim Rimljanima, iako je Lučić Romane smatrao romanizovanim Ilirima. Time je Vitezović smatrao da Lučić Mlečanima nudi argumente za zadržavanje Dalmacije i tako pokazao da suštinski nije ni razumeo Lučićev rad.[2][3][4][20]

Na kraju, svoj spis Vitezović završava podelom njegove velike Hrvatske na Severnu i Južnu, gde je za granicu između njih proglasio reku Dunav. Severnu Hrvatsku je podelio na Venetsku, Sarmatsku i Mađarsku, dok je Južnu podelio na Belu Hrvatsku i Crvenu Hrvatsku. Pod Belom je podrazumevao teritorije - Primorske, Središnje i Međurečne i Alpske Hrvatske, što zapravo odgovara području Dalmacije, Hrvatske,Slavonije i Slovenije danas. Pod Crvenom Hrvatskom je podrazumevao prostor Srbije, Makedonije i Bugarske, kao i Odriziju, što se odnosilo na Rumuniju.[3][4]

 
Mapa Velebita i okoline, Vitezović (1701)

Oživljena Hrvatska je u knjizi odrađena sa velikom pažnjom na vizuelne elemente i izgled slova. U opisu događaja koristio je i pesme, te se u uvodnoj pesmi Monitio ad Prodrum, spevanoj u devet elegijskih distiha pokazao i kao odličan pesnik. Njegov cilj je bio da ovim delom upozna, kako je izneo, ilirske narode i da ih podstakne da mu pošalju grbove i drugu građu koju poseduju, želeći da i te entografske elemente uklopi u svoje delo Oživljena Hrvatska. Među vizuelnim elementima treba istaći i Vitezovićev kartografski rad koji je od ranije poznavao, radeći u Marseljijevoj Komisiji za razgraničenje.[3]

Oživljena Hrvatska je postala temelj na osnovu kojeg je odradio ostala dela, poput Stematografije grbova ilirskog naroda (u punom imenu, Stemmatografia sive armorum Illyricum delineation description et restitution, 1702), Bosnia Captiva (1712), kao i drugih dela koja nije stigao da objavi, poput Serbia Illustrata i Lexicon Latino-Illyricum.[3][20]

Heraldika i genealogija uredi

Vitezović se bavio i naukom o poreklu porodica, imenima i prezimenima ljudi – geneologijom i proučavanjem grbnog znamenja i porekla istih – heraldikom. Međutim, i u tom istraživanju, neretko je falsifikovao poreklo prezimena i naroda, kao i njihove grbove. Jedan od primera je Trophaeum nobillissimae domus Estorasianae, koju je falsifikovao i odradio po porudžbini izvesnog Pala Esterhazija.[8]

 
Naslovna strana Vitezovićeve Stematografije (1702)

Njegovo značajnije delo iz oblasti heraldike je Stematografija iz 1702. godine, u kojoj je bavio poreklom ilirskog naroda – po njemu Hrvata. U njoj je prikupio i izneo 56 grbova sa područja Hrvatske, Srbije, Poljske i drugih teritorija na kojima je, kako je tvrdio, živeo hrvatski narod, kao i pojedine rimske. Knjiga sadrži, kako i stvarne grbove, tako i fiktivne, uključujući i one kojima nije mogao da odredi pripadnost.[25]

Sa druge strane, zbog objavljenih radova i namera koje je istakao oko pitanja hrvatskog identiteta, ovo delo je podiglo uzbunu u srpskom sveštenstvu. Zahvaljujući intervenciji srpskog slikara i bakrorezca Hristofora Žefarovića i srpskih crkvenodostojnika došlo je do izrade srpske kopije, odnosno donekle izmenjene verzije ovog dela.[13][26] U srpskom prepisu ovog dela ušao je i Vitezovićev grb Tribalije sa strelom probodenom svinjskom glavom, koji je Vitezović video sa ranijih grbova i naknadno ga pripisao Tribalima. Taj grb će ostati u nacionalnoj ikonografiji Srba i kasnije, tokom 19. veka. Njegov heraldički rad će imati uticaj na nacionalnu ikonografiju u 19. veku ne samo u Srbiji, već i Bugarskoj i Rumuniji, već i u modernom vremenu, jer je u Stematografiji Vitezović prikazao simbol okretnutog polumeseca sa šestokrakom zvezdom, koji je uzeo kao grb njegove Ilirije, odnosno Hrvatske. Taj grb će preuzeti kasnije Ljudevit Gaj, a on će ući i u grb moderne Hrvatske države nakon 1991. godine.[27]

Leksikografski rad uredi

Za razliku od ostalih dela, Vitezovićev leksikografski rad je manjim delom sačuvan. Dela je pisao na latinskom, ali i hrvatskom i to na čakavici. Težio je tome da se Hrvati njegove koncepcije, vrate ka glagoljici kao i ka uniformisanju pisma kojima su se oni koristili. Svojim rešenjima vezanim za jezik i pismo, uticao je na Ljudevita Gaja i Iliriste. Najznačajnije leksikografsko delo mu je Lexicon Latino-Illyricum.[1][4][10]

Uticaj na hrvatsko nacionalno pitanje uredi

Glavna tema Vitezovićevih dela bilo je hrvatsko nacionalno pitanje, te se on smatra prvim hrvatskim nacionalnim ideologom.

Vitezović je imao vidan uticaj na formiranje hrvatske nacije i hrvatskog književnog jezika. Tako je, Ferdo Šišić, hrvatski istoričar i političar iz prve polovine 20. veka, proglasio Vitezovićevu Oživljenu Hrvatsku za Bibliju hrvatske nacionalne politike u 19. veku, dok mu hrvatski istoričar Vjekoslav Klaić posvećuje knjigu Život i djela Pavla Ritera Vitezovića, štampanu uoči Prvog svetskog rata 1914. godine u Zagrebu.

Državnopravna tradicija uredi

Vitezović će svojom koncepcijom državnopravne tradicije, odnosno istorijskog prava na neku teritoriju koju je u određenom vremenskom periodu držao hrvatski knez ili kralj, a koja se ogledala i u krilaticama poput krunisanih zemalja kralja Tomislava i Zvonimira, imati veliki uticaj na buduće hrvatske nacionalne radnike, poput pravaša kao što su Ante Starčević i Eugen Kvaternik.[4] Osim na njih, takvom koncepcijom će se koristiti i hrvatski nadbiskup Josip Juraj Štrosmajer, političari poput Stjepana Radića, ali i hrvatski nacisti u Drugom svetskom ratu u vidu Ustaškog pokreta.[3][4][6][13][20][28] U kombinaciji sa državnopravnom tradicijom, na izgradnju moderne hrvatske nacije će uticati i njegove konstrukcije pogleda na zajedničku prošlost, kulturu i jezik, odnosno njegov pankroatizam kojim je pokušao hrvatski identitet da nametne svim drugim Slovenima, koje je smatrao Ilirima, i time ograncima hrvatskog naroda.[4]

Moderni hrvatski jezik uredi

Vitezović se posvetio i pitanju jezika svih Slovena, te je insistirao da se umesto imena Sloven, koristi ime Ilir koje je po njemu sinonim za Hrvat. Tada je davao i predloge na koji način bi se hrvatski jezik njegovog vremena reformisao i postavio dominantnim naspram drugih jezika. Upravo na Vitezovićevom tretiranju imena Ilir i njegovom pristupu jeziku, služili su se i Andrija Kačić Miošić, kao i predstavnici Ilirskog preporoda poput Janka Draškovića i Ljudevita Gaja, koji su prihvatili njegove ideje.[4][20] Miošić se često koristio Vitezovićevim delima i metodologijom, a smatrao ga je za pouzdanim izvorom.[29]

 
Ljudevit Gaj (Knjižica Gajeva 1875)

Kao hrvatskog Ilirca treba posebno istaknuti upravo Gaja, takođe po ocu nemačkog porekla, koji preuzima Vitezovićevu ideju hrvatske državnopravne tradicije, formirnja nacionalne svesti i temelje jezičke reforme.[4][20] Gaj je smatrao Hrvate i ostale Južne Slovene poput Srba istim narodom i tretirao imena ovih naroda kao sinonime za zajedničko etničko ime Hrvata.[4] Kao rezultat rada Gaja i ostalih hrvatskih Ilirista, u hrvatski književni jezik je ušlo i štokavsko narečje ijekavskog izgovora, kojim se koriste Srbi.[1] Treba istaći i da je Antun Torkat Brlić 1848. godine zabeležio da je Gaj izjavio: Vitezovićeva misija je gotova, sada ostaje Ljudevitova.[1]

Odnos prema Srbima uredi

Vitezović je Srbe je proglasio delom hrvatskog naroda, dok je prostor Srbije tretirao kao deo njegove Crvene Hrvatske.[3][4] Zbog toga što je bio jedan od retkih hrvatskih nacionalnih radnika koji nije bio deo sveštenstva, pitanja vere ga nisu previše opterećivale, te je glavni fokus dao na izučavanju srpske kulture i istorije.[12]

U svom rukopisu je ostavio sačuvano delo Otkrivena Srbija (Serbia Illustrata) koje zbog smrti nije stigao da objavi, u kome je veoma laskavo govorio o Srbima i njihovim ratničkim sposobnostima, i u njima video buduće oslobodioce ostatka Vitezovićeve projektovane velike države. Na radu za Otkrivenu Srbiju sarađivao sa pojedinim sveštenicima Srpske pravoslavne crkve, kojima je bilo u interesu da se Srbi bolje prikažu, u nadi da će i kroz takvo delovanje popraviti svoj položaj.[12] U skladu sa njegovim diskursom o Hrvatskoj, tokom vremena su Hrvati, odnosno Sloveni, dobijali različite nazive iz kojih su nastajala posebna plemena. Dalje, Vitezović navodi da su Srbi kao pleme poreklom sa Sibira i da su to područje zauzeli ruski carevi.[12] Zatim navodi egzodus sa tog područja, gde su se Srbi, pod različitim imenima, doselili u Ilirik i pre vremena o kome govori Porfirogenit, te da su tu osnovali državu Tribaliju, na području nekadašnje rimske provincije Dardanije.[12] Sa druge strane,Srbi su prodrli sve do područja nekadašnje Germanije.[12] Kao jedan od motiva konstrukcije ovakvog diskursa koji nije najbolje usaglasio sa svim stvarima koje je iznosio ranije,[12] je i taj što je Josip I odlučio da obustavi politiku njegovog oca oko priprema za širenje Habzburške monarhije na istok, zbog Rata za špansko nasleđe (1701—1714), dok je sa druge strane u Rusiji počeo da jača Petar Veliki.[12][20] zbog svega ovoga, Vitezoviću bilo potrebno da se obrati pažnja i na Ruse i da se isproba pokušaj svojevrsnog političkog investiranja u pravoslavni element na Balkanu, zbog čega je ulazio u rasprave sa pojedincima u Beču.[12]

Zbog toga, osim u teorijskom političkom i naučnom radu, njegov odnos se može videti i u praktičnom delovanju u službi bečkog dvora prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi i Srbima uopšte. U vreme seoba Srba 1690. godine, veliki deo srpskog naroda i predstavnici Srpske pravoslavne crkve našli su se na području Habzburške monarhije, čime je broj Srba tamo porastao. Za razliku od odnosa Vatikana prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi koji se ogledalo u ilirizmu, koji je, na primer, koristio barski nadbiskup i Primasa Kraljevstva Srbije Andrije Zmajevića sa ciljem približavanja dve religije i stvaranja unije,[12][16] ilirističko delovanje prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi je imao i Vitezović, ali sada u ime Bečkog dvora. Cilj tadašnjeg bečkog dvora je bila integracija srpske zajednice u habzburšku sredinu, posredstvom ilirizma. Sa druge strane, predstavnici Srpske pravoslavne crkve, kao jedini predstavnici srpskog naroda, pokušali su da se prilagode novom području pokušavajući da oponašaju druge narode u odbrani svojih prava.[13] Osim toga, u Vitezovićevo vreme se pojavljuje i grof Đorđe Branković koji je pokušao svojim delovanjem, a u službi bečkog dvora, da preokrene spomenuti ilirizam u korist Srba, pozivajući se u svom radu na fiktivno Ilirsko carstvo sa kime je pokušao da identifikuje Srpsko carstvo, dok je sebe proglasio za potomke tih ilirskih vladara.[12][13] Po uzoru na Vitezovića, takvim delovanjem želeo je da doprinese da Srbi od bečkog dvora dobiju što bolji položaj, jer bi zauzvrat bečko osvajanje Balkana bilo u Brankovićevoj koncepciji zapravo oslobađanje spomenutog carstva, koje bi se tada našlo pod bečkom krunom, što bi Srbima dalo bolju poziciju. Nezadovoljni Brankovićevim rezultatom na terenu, bečke vlasti će ga smestiti u kućni pritvor 1689. godine, što ga ipak neće sprečiti da nastavi svoj rad.[12] Kako Brankovićevi ciljevi nisu bili u skladu sa Vitezovićevom koncepcijom hrvatske ideje, Vitezović će od početka Brankovićevog delovanja ulaziti u sukobe sa njim, čak se koristeći i ne previše dobrim odnosima Brankovića sa jednim delom sveštenstva u Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Time je ujedno i ojačao svoje delovanje prema njoj.[12][13] A upravo oko pitanja položaja Srpske pravoslavne crkve se dalje može videti Vitezovićev praktičan rad. Vitezović je suštinski bio tvorac nove crkvene argumentacije kojom se Srpska pravoslavna crkva sada koristila pozivanjem na maglovitu "tradiciju" Prve Justinijane. Ovakvu "tradiciju" je postavio sam Đorđe Branković, ali se za to koristio upravo Vitezovićem, odnosno njegovim državno-pravnim i "crkvenim" argumentacijama.[12][13] Kao posledicu ove nove argumentacije, srpski patrijarh u tom periodu počinje delimično da prihvata ilirizam i njegov način pozivanja na antičku prošlost, te nakon 1690. godine počinje da se potpisuje kao patrijarh Istočnog Ilirika, a 1698. godine u spomenici navodi i Arsenije, arhiepiskop i patrijarh Istočne crkve Prve Justinijane.[13] Ipak, postepeno uviđavši svrhu Vitezovićevog rada, kao i njegovih spisa i dela, patrijarh i sveštenstvo počinju da pokazuju oprez i blago distanciranje prema Vitezovićevom delovanju i ilirizmu, što se videlo i u reakciji dela srpskog sveštenstva na Vitezovićevu Stematografiju.[13][16]

Dela uredi

Na latinskom:

  • Apographum ex Joanne Lucio (1681)
  • Novus Skenderbeg (1682)
  • Nova Musa (1683)
  • Anagrammaton liber primus (1687)
  • Croatia rediviva (1700)
  • Stemmatographia sive armorum Illyricorum delineatio, descriptio et restitutio (1701)
  • Stemmatographiae Illyricanae liber I. Editio nova auctior (1702)
  • Plorantis Croatiae saecula duo (1703)
  • Bossna captiva (1712)

Na hrvatskom:

  • Odiljenje sigetsko (1684)
  • Priričnik aliti razliko mudrosti cvitje (1703)
  • Kronika aliti spomen vsega svieta vikov (1696)
  • Lado horvacki iliti Sibila (1701)
  • Zoroašt hervacki (1695-1705)

Neobjavljeni radovi:

  • Banologia
  • Sive de banatu Croatiae
  • Serbia illustrata
  • Lexicon Latino-Illyricum

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ e ž z Simpson, C. A. Pavao Ritter Vitezovic: defining national identity in the baroque age. London. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c č dž š aa ab av ag Topić, Martina (2010). „Nacionalizam i ideologija: Pavao Ritter Vitezović kao nacionalni mislitelj i/ili ideolog”. Zbornik Odsjeka za povijesne znanosti Zavoda za povijesne i društvene znanosti Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti. 28: 107—137 — preko hrcak.srce.hr. 
  3. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h Perković, Zrinka (1995). „Croatia Rediviva Pavla Rittera Vitezovića”. Senjski zbornik: Prilozi za geografiju, etnologiju, gospodarstvo, povijest i kulturu. 22: 225—236 — preko hrcak.srce.hr. 
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c č dž š aa ab av ag ad ađ ae až az ai aj ak al alj am an anj ao Grdešić, Marko (2003). „Pavao Ritter Vitezović, nacionalni identitet i politička znanost”. Politička misao. XL: 145—162 — preko hrcak.srce.hr. 
  5. ^ a b v g d đ Banac, Ivo (198). The National Question in Yugoslavia: Origin, History, Politics. Cornell University Press. str. 73—115. ISBN 0-8014-9493-1. 
  6. ^ a b v Allcock, John B.; Milivojević, Marko; Horton, John Joseph (1998). Conflict in the former Yugoslavia: an encyclopedia. ABC-CLIO. str. 105—111. ISBN 978-0-87436-935-9. 
  7. ^ a b Fine, John Van Antwerp Jr. (2006). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. University of Michigan Press. str. 171—179,223—235,278,394—408,480—492,533—554. ISBN 0-472-02560-0. 
  8. ^ a b v g Balasz, Trencsenyi; Zaszkalicky, Marton (2010). Whose Love of Which Country?: Composite States, National Histories and Patriotic Discourses in Early Modern East Central Europe. Brill. ISBN 978-90-04-18262-2. 
  9. ^ a b v g d Bratulić, Josip (1995). „Pavao Ritter Vitezović utemeljitelj Hrvatske zemaljske tiskare u Zagrebu”. Senjski zbornik: Prilozi za geografiju, etnologiju, gospodarstvo, povijest i kulturu. 22: 179—186 — preko hrcak.srce.hr. 
  10. ^ a b v g „Vitezović Ritter, Pavao”. Hrvatska enciklopedija. Pristupljeno 7. 3. 2023. 
  11. ^ „ALO docView - 59 Biographisches Lexikon des Kaisertums Österreich (1890)”. www.literature.at. Pristupljeno 2018-08-09. 
  12. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c Blažević, Zrinka (2007). Ilirizam prije ilirizma. Zagreb. 
  13. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Mihajlović, Vladimir V. (2013). „Preko Ilirije do Evrope”. Etnoantropološki problemi. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, Odeljenje za etnologiju i antropologiju. n. s. god. 8 sv. 3: 806—823 — preko https://dais.sanu.ac.rs/handle/123456789/10835?show=full. 
  14. ^ Michałowska, Teresa, ed. (1990). Słownik Literatury Staropolskiej. Średniowiecze - Renasans - Barok. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich. p. 354. ISBN 8304022192.
  15. ^ a b v V. A. Fine, John (2006). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. Michigan: University of Michigan Press. str. 171—179,223—235,278,394—408. 
  16. ^ a b v g d đ e Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga
  17. ^ a b v g d đ Miltojević, Milutin (2014). „Srpska istoriografija o unijaćenju Srba u sedamnaestom veku”. Istoriografija i savremeno društvo. Niš: 220—230. 
  18. ^ Premerl, Daniel (2022). „Visualizing Illyrianism in Urban VIII’s Rome”. The Land between Two Seas: Art on the Move in the Mediterranean and the Black Sea 1300–1700. Mediterranean Art Histories. 5: 99—124. 
  19. ^ Harris, Robin (January 2006). Dubrovnik: A History. Saqi Books. p. 236. ISBN 978-0-86356-959-3.
  20. ^ а б в г д ђ е ж з и ј к л љ м н њ о п р с Blažević, Zrinka (2002). Vitezovićeva Hrvatska između stvarnosti i utopije. Ideološka koncepcija u djelima postkarlovačkog ciklusa Pavla Rittera Vitezovića (1652.-1713.). Zagreb: Barbat. ISBN 953-181-042-7. 
  21. ^ Katičić, Radoslav (1989). „Ivan Mužić - O porijetlu Hrvata”. Starohrvatska prosvjeta. III (19): 243—270 — преко hrcak.srce.hr. 
  22. ^ а б Klaić, Nada (1990). Povijest Hrvata u srednjem vijeku. Zagreb: Globus. 
  23. ^ Kurelac, Miroslav (1994). Ivan Lučić Lucius - Otac hrvatske historiografije. Zagreb: Školska knjiga. ISBN 978-953-0-61348-5. 
  24. ^ De Regno Dalmatiae et Croatiae libri sex. Zagreb: LATINA ET GRAECA. 
  25. ^ Ljubović, Enver (2011). „Grbovi senjskih Rittera Vitezovića i heraldika u djelima Pavla Rittera Vitezovića”. Senj. zb. 38: 20—40. 
  26. ^ Давидов, Динко (2011). Српска Стематографија Беч 1741. Нови Сад: Прометеј
  27. ^ Атлагић, Марко П. (2009). „Одређивање националних хералдичких симбола на примјеру Срба и Хрвата”. Зборник радова Филозофског факултета. XXXIX: 179—189. 
  28. ^ Sotirović, Vladislav B. (2017). „The Idea of Greater (United) Croatia by Pavao Ritter Vitezović: An Early-Modern Model of the National Identity and Creation of the National State of the Croato-Slavs”. Logos 92. Litvanija: 92—111. 
  29. ^ Botica, S. (2003). Andrija Kačić Miošić. Zagreb: Školska knjiga - Filozofski fakultet u Zagrebu. стр. 43. 

Литература uredi

  • Simpson, C. A. (1991). Pavao Ritter Vitezovic: defining national identity in the baroque age. London. 
  • Topić, Martina (2010). „Nacionalizam i ideologija: Pavao Ritter Vitezović kao nacionalni mislitelj i/ili ideolog”. Zbornik Odsjeka za povijesne znanosti Zavoda za povijesne i društvene znanosti Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti. 28: 107—137 — преко hrcak.srce.hr. 
  • Perković, Zrinka (1995). „Croatia Rediviva Pavla Rittera Vitezovića”. Senjski zbornik: Prilozi za geografiju, etnologiju, gospodarstvo, povijest i kulturu. 22: 225—236 — преко hrcak.srce.hr. 
  • Grdešić, Marko (2003). „Pavao Ritter Vitezović, nacionalni identitet i politička znanost”. Politička misao. XL: 145—162 — преко hrcak.srce.hr. 
  • Banac, Ivo (198). The National Question in Yugoslavia: Origin, History, Politics. Cornell University Press. стр. 73—115. ISBN 0-8014-9493-1. 
  • Allcock, John B.; Milivojević, Marko; Horton, John Joseph (1998). Conflict in the former Yugoslavia: an encyclopedia. ABC-CLIO. стр. 105—111. ISBN 978-0-87436-935-9. 
  • Fine, John Van Antwerp Jr. (2006). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. University of Michigan Press. ISBN 0-472-02560-0. 
  • Balasz, Trencsenyi; Zaszkalicky, Marton (2010). Whose Love of Which Country?: Composite States, National Histories and Patriotic Discourses in Early Modern East Central Europe. Brill. ISBN 978-90-04-18262-2. 
  • Macdonald, David Bruce (2002). Balkan Holocaust?: Serbian and Croatian Victim Centered Propaganda and the War in Yugoslavia. Manchester University Press. стр. 96—98. ISBN 978-0-7190-6467-8. 
  • Michałowska, Teresa, ed. (1990). Słownik Literatury Staropolskiej. Średniowiecze - Renasans - Barok. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich. p. 354. ISBN 8304022192.
  • Premerl, Daniel (2022). „Visualizing Illyrianism in Urban VIII’s Rome”. The Land between Two Seas: Art on the Move in the Mediterranean and the Black Sea 1300–1700. Mediterranean Art Histories. 5: 99—124.
  • Bratulić, Josip (1995). „Pavao Ritter Vitezović utemeljitelj Hrvatske zemaljske tiskare u Zagrebu”. Senjski zbornik: Prilozi za geografiju, etnologiju, gospodarstvo, povijest i kulturu. 22: 179—186 — preko hrcak.srce.hr. 
  • „Zrinsko-frankopanska urota”. Hrvatska enciklopedija. Pristupljeno 7. 3. 2023. 
  • „Vitezović Ritter, Pavao”. Hrvatska enciklopedija. Pristupljeno 7. 3. 2023. 
  • Mihajlović, Vladimir V. (2013). „Preko Ilirije do Evrope”. Etnoantropološki problemi. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, Odeljenje za etnologiju i antropologiju. n. s. god. 8 sv. 3: 806—823 — preko https://dais.sanu.ac.rs/handle/123456789/10835?show=full. 
  • Михајловић, Владимир В. (2018). На границама Балкана: Л. Ф. Марсиљи и римска баштина (1683-1701). Београд: Београд: Балканолошки институт Српске академије наука и уметности. стр. 87—96, 115—119. ISBN 978-86-7179-102-1. 
  • Радонић, Јован (1950). Римска курија и јужнословенске земље од XVI до XIX века. Београд: Научна књига. 
  • Милтојевић, Милутин (2014). „Српска историографија о унијаћењу Срба у седамнаестом веку”. Историографија и савремено друштво. Ниш: 220—230.
  • Katičić, Radoslav (1989). „Ivan Mužić - O porijetlu Hrvata”. Starohrvatska prosvjeta. III (19): 243—270 — преко hrcak.srce.hr. 
  • Klaić, Nada (1990). Povijest Hrvata u srednjem vijeku. Zagreb: Globus. 
  • Blažević, Zrinka (2002). Vitezovićeva Hrvatska između stvarnosti i utopije. Ideološka koncepcija u djelima postkarlovačkog ciklusa Pavla Rittera Vitezovića (1652.-1713.). Zagreb: Barbat. ISBN 953-181-042-7. 
  • Blažević, Zrinka (2003). „Performing national identity: the case of Pavao Ritter Vitezovic´ (1652–1713)”. National Identities. 5: 251—267. 
  • Blažević, Zrinka (2007). Ilirizam prije ilirizma. Zagreb. 
  • Крестић, Василије (2017). Великохрватске претензије на Војводину, Босну и Херцеговину (Посебна издања изд.). Београд: Српска академија наука и уметности. 
  • Атлагић, Марко П. (2009). „Одређивање националних хералдичких симбола на примјеру Срба и Хрвата”. Зборник радова Филозофског факултета. XXXIX: 179—189. 
  • Sotirović, Vladislav B. (2017). „The Idea of Greater (United) Croatia by Pavao Ritter Vitezović: An Early-Modern Model of the National Identity and Creation of the National State of the Croato-Slavs”. Logos 92. Litvanija: 92—111. 
  • Ljubović, Enver (2011). „Grbovi senjskih Rittera Vitezovića i heraldika u djelima Pavla Rittera Vitezovića”. Senj. zb. 38: 20—40. 
  • Botica, S. (2003). Andrija Kačić Miošić. Zagreb: Školska knjiga - Filozofski fakultet u Zagrebu. стр. 43. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Павле_Ритер_Витезовић&oldid=26504056”