Petar Gračanin
Petar Gračanin — Perica (Jagodina, 22. jun 1923 — Beograd, 27. jun 2004) bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe, general armije Vojske Jugoslavije u rezervi, društveno-politički radnik SFRJ i SR Srbije i narodni heroj Jugoslavije. U periodu od 1982. do 1985. obavljao je funkciju Načelnika Generalštaba JNA, od 1987. do 1989. predsednika Predsedništva Socijalističke Republike Srbije, a od 1989. do 1992. godine poslednjeg Saveznog sekretara za unutrašnje poslove SFRJ.
| petar gračanin | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Petar Gračanin Perica | |||||||||||||||||
| Lični podaci | |||||||||||||||||
| Datum rođenja | 22. jun 1923. | ||||||||||||||||
| Mesto rođenja | Jagodina, Kraljevina SHS | ||||||||||||||||
| Datum smrti | 27. jun 2004. (81 god.) | ||||||||||||||||
| Mesto smrti | Beograd, Srbija, Srbija i Crna Gora | ||||||||||||||||
| Profesija | vojno lice, društveno-politički radnik | ||||||||||||||||
| Porodica | |||||||||||||||||
| Supružnik | Olga Gračanin | ||||||||||||||||
| Delovanje | |||||||||||||||||
| Član KPJ od | 1942. | ||||||||||||||||
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba | ||||||||||||||||
| Služba | NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska narodna armija Vojska Jugoslavije 1941 — 1985. 1999. | ||||||||||||||||
| Čin | general armije VJ u rezervi | ||||||||||||||||
| Načelnik Generalštaba JNA | |||||||||||||||||
| Period | 24. maj 1982 — 1. septembar 1985. | ||||||||||||||||
| Prethodnik | Branko Mamula | ||||||||||||||||
| Naslednik | Zorko Čanadi | ||||||||||||||||
| Predsednik Predsedništva SR Srbije | |||||||||||||||||
| Period | 17. decembar 1987 — 28. mart 1989. | ||||||||||||||||
| Prethodnik | Ivan Stambolić | ||||||||||||||||
| Naslednik | Slobodan Milošević | ||||||||||||||||
| Savezni sekretar za unutrašnje poslove SFRJ | |||||||||||||||||
| Period | 16. maj 1989 — 14. jul 1992. | ||||||||||||||||
| Prethodnik | Dobroslav Ćulafić | ||||||||||||||||
| Naslednik | niko | ||||||||||||||||
| Heroj | |||||||||||||||||
| Narodni heroj od | 20. decembra 1951. | ||||||||||||||||
| Odlikovanja |
| ||||||||||||||||
Biografija
urediRođen je 22. juna 1923. godine u Jagodini, kao peto dete Boška i Božane Gračanin. Potiče iz siromašne seljačke porodice, koja vodi poreklo iz severne Dalmacije.[1] Posle završene osnovne škole, učio je mesarski zanat. Radio je u Jagodini i Kragujevcu, a kratko vreme i u Beogradu. Pod uticajem Radislava Nikčevića i starijeg brata Voje, Gračanin je počeo sticati znanja o komunizmu i radničkom pokretu. Aktivno se uključio u rad Ujedinjenih radničkih sindikata (URS), a sa sestrom Vukicom bio je član Kulturno-umetničkog društva „Abrašević”. Član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) postao je krajem 1940. godine.[1]
Jula 1941. godine, kada je stupio u Beličku partizansku četu i sa njom učestvovao u mnogim borbama — u napadu na magacin baruta kod sela Vinorača, septembra 1941. godine, napadu na nemački transportni voz, kod sela Gilje i drugim akcijama. Prilikom napada na Varvarin, među prvima je upao u žandarmerijsku stanicu, u kojoj su neprijatelji savladani i razoružani.
Belička četa je kasnije ušla u sastav Drugog šumadijskog partizanskog odreda, a marta 1942. godine u sastav Druge proleterske udarne brigade, u kojoj je Perica napredovao od desetara do komandanta bataljona. Sa samo devetnaest godina kao desetar Prve desetine, u Trećoj četi Trećeg bataljona, Perica je uspeo, da u borbama s ustašama, kod Han-Pijeska, uništi višestruko jačeg neprijatelja i onemogući njegovo nadiranje ka Sokocu. Za taj uspeh Perici je odato priznanje, posle čega je primljen u Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ).
Učestvovao je u svim borbama koje je Druga proleterska brigada vodila protiv četnika na Durmitoru, protiv ustaša u Boraču, u bici za Kupres, gde je bio zamenik komandira čete. Borio se na planini Manjači i drugim mestima tog dela Bosne.
U Četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi, Perica se istakao u jurišima na četnike pri forsiranju Neretve, u borbama kod Čičeva i Glavatičeva, a potom kod Kalinovika. Istakao se i pri forsiranju Drine u aprilu 1943. godine i borbama protiv Italijana i četnika. U maju 1943. dobio je čin poručnika.[1]
U jesen 1943. godine, Gračanin je postao kapetan[1] i najpre zamenik, a potom komandant bataljona Druge proleterske brigade. Komandovao je bataljonom u borbama kod Bijelog Polja, Berana, na Zlatiboru, na Limu, kod Rudog, Ivanjice, Kosjerića i na mnogim drugim mestima.
U toku rata je pet puta ranjavan. Teško je ranjen u nogu 22. aprila 1944. godine i prebačen na lečenje u Italiju, u Bari. Vrativši se iz Italije, kraće vreme je proveo u jedinici, a potom je upućen u rodni kraj, gde postaje šef odeljenja u Odeljenju za zaštitu naroda (OZN) za Moravski okrug. Pod njegovim rukovodstvom, uništene su zaostale četničke grupe.
Posleratni period
urediNakon rada u organima bezbednosti, vraćen je u profesionalnu vojnu službu. Tokom 1946. godine bio je slušalac Kursa za prekvalifikovanje Tenkovskog vojnog učilišta. Obavljao je brojne dužnosti u oklopno-mehanizovanim jedinicama (OMJ) i Školskom centru OMJ: komandanta Tenkovske brigade, načelnika Personalnog odseka Devetog mehanizovanog korpusa, načelnika Uprave oklopnih jedinica JNA, načelnika Štaba 17. i 27. oklopne divizije Beogradske armijske oblasti, načelnika Školskog centra oklopno-mehanizovanih jedinica „Petar Drapšin” i člana Stalne ispitne komisije za čin pukovnika u JNA. Završio je Višu vojnu akademiju JNA.[1][2]
U Saveznom sekretarijatu za narodnu odbranu (SSNO) bio je načelnik odseka i načelnik odeljenja Personalne uprave. U Sedmoj armiji bio je načelnik Štaba i zamenik komandanta. Takođe je vršio dužnost načelnika Komandno-štabne akademije Kopnene vojske JNA (1974—1978), kada je postavljen za komandanta Prve armije. Biran je za člana Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije na Jedanaestom i Dvanaestom kongresu SKJ.
Bio je Načelnik Generalštaba Jugoslovenske narodne armije od 24. maja 1982. do 1. septembra 1985. godine.
Gračaninova aktivna vojna služba prestala je 31. decembra 1985. godine. Kasnije se nalazio na dužnosti predsednika Komisije za opštenarodnu odbranu i društvenu samozaštitu (ONO i DSZ) pri Predsedništvu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije[3], a obavljao je i visoke državne funkcije, kao što su — predsednik Predsedništva SR Srbije, od 17. decembra 1987. do 28. marta 1989. godine i poslednji Savezni sekretar za unutrašnje poslove SFRJ, od 16. maja 1989. do 14. jula 1992. godine. U tom svojstvu se nalazio na mestu člana Saveznog saveta za zaštitu ustavnog poretka SFRJ.[4]
Prvi oficirski čin — poručnika, dobio je maja 1943. godine, kapetana u oktobru 1943, a majora maja 1947. U čin potpukovnika unapređen je avgusta 1951, a pukovnika u decembru 1959. godine. Čin general-majora je dobio 1970, čin general-potpukovnika 1974, a čin general-pukovnika 1978. godine.[1]
Poslednje vojno angažovanje imao je za vreme NATO agresije, 1999. godine, kada se poštujući svoj visoki čin i zvanje i iako nije imao ratni raspored — dobrovoljno javio u Ministarstvo odbrane i stavio se na raspolaganje vojnim vlastima. Bio je aktiviran i do kraja NATO agresije nosio je uniformu, iako mu nije odobrena želja da ode na front. Zbog tog ličnog čina, unapređen je u najviši čin rezervnog vojnog starešine — čin generala armije Vojske Jugoslavije u rezervi.
Preminuo je 27. juna 2004. godine u Beogradu, kremiran je i sahranjen u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu.
Odlikovanja i priznanja
urediNosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih visokih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su:
- Orden partizanske zvezde trećeg reda, odlikovan 1945. godine,
- Orden za hrabrost, odlikovan 1946. godine,
- Orden zasluga za narod drugog reda, odlikovan 1946. godine,
- Orden bratstva i jedinstva drugog reda, odlikovan 1947. godine,
- Orden narodnog heroja, odlikovan 20. decembra 1951. godine,
- Orden za vojne zasluge drugog reda, odlikovan 1953. godine,
- Orden narodne armije drugog reda, odlikovan 1957. godine,
- Orden za vojne zasluge sa velikom zvezdom, odlikovan 1966. godine,
- Orden narodne armije sa lovorovim vencem, odlikovan 1973. godine,
- Orden jugoslovenske zastave sa lentom, odlikovan 1979. godine,
- Orden ratne zastave, odlikovan 1984. godine.[1]
Dobitnik je Nagrade 22. decembar.[1]
Od inostranih odlikovanja, odlikovan je poljskim Partizanskim krstom, 1947. i bugarskom Medaljom otačastvene vojne 1944/45, 1948. godine.[1]
Reference
uredi- ^ a b v g d đ e ž z Petar Perica Gračanin
- ^ Ivetić 2000, str. 74.
- ^ Stambolić 1995, str. 206.
- ^ Savezni savet za zaštitu ustavnog poretka u kontroli službi bezbednosti nekadašnje Jugoslavije (1975–1992) (prof. dr Radojica Lazić, Fakultet za diplomatiju i bezbednost, Beograd, časopis „Bezbednost”, 2/2022)
Literatura
uredi- Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975.
- Vojni leksikon. „Vojnoizdavački zavod“ Beograd, 1981. godina.
- Stambolić, Ivan (1995). Put u bespuće : odgovori Ivana Stambolića na pitanja Slobodana Inića. Beograd: Radio B92.
- Ivetić, Velimir (2000). Načelnici generalštaba 1876—2000. Beograd: Novinsko-informativni centar VOJSKA.
