Ploče (grad)
Ploče su grad u Hrvatskoj koji administrativno pripada Dubrovačko-neretvanskoj županiji.
| Ploče | |
|---|---|
 Luka Ploče | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Dubrovačko-neretvanska županija |
| Osnovan | 1387. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 6.013 |
| — gustina | 46,63 st./km2 |
| Aglomeracija (2011.) | 10.135 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 03′ 23″ S; 17° 25′ 52″ I / 43.05631059543735° S; 17.43102485294274° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 0 m |
| Površina | 128,94 km2 |
  Ploče Ploče na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Krešimir Vejić |
| Poštanski broj | 20340 |
| Pozivni broj | (+385) 020 |
| Registarska oznaka | DU |
| Veb-sajt | |
| Službena prezentacija grada | |
Etimologija uredi
Izvorni, najstariji stanovnici ovog grada svoj grad zovu Ploča, što je i izvorno ime ovoga grada. Ime Ploča dato je verovatno zato što su stanovnici okolnih mesta i prvi doseljenici vadili i sušili svoje ribarske mreže na području današnjeg grada ili po ostrvu u sredini zaliva, koji ima izgled ravne ploče.
Ploče imaju vrlo „bogatu“ istoriju promena svog imena, prvo je za vreme Kraljevine Jugoslavije promenjeno ime u Aleksandrovo, po kralju Aleksandru, to ime se održalo do Drugog svetskog rata, i italijanske okupacije. Pod Italijanima ime mesta Aleksandrovo, postalo Porto Tolero (ial. luka za prekrcaj, a što je banalna istina, jer im je služila za ukrcaj sirovina iz Bosne prema Italiji). Posle rata 1945. godine vraćeno je izvorno ime, Ploča. Grad je od 1950—1954. godine, te od 1980-1990. godine nosio ime Kardeljevo po jugoslovenskom komunističkom političaru, Slovencu Edvardu Kardelju. Tada je Edvardu Kardelju u čast postavljena bista u centru grada, kraj Robne Kuće na glavnoj gradskoj promenadi, ili kako je stanovnici zovu Riva. U međuvremenu od 1954-1980. godine prvi put je uvedeno ime Ploče, dakle množina prvobitnog naziva, koje se vraća početkom osamostaljenja Hrvatske, već 22. decembra 1990. godine.[1]
Geografski položaj uredi
Grad Ploče se smestio u dolini Neretve u saobraćajnoj razmeđi zapadne i istočne Evrope. U okolini grada mogu se videti Baćinska jezera, ušće reke Neretva, mnogobrojna brda i Jadransko more.
Istorija uredi
Ploče se prvi put pominju 1387. godine u dokumentu Istorijskog arhiva u Dubrovniky. U dokumentu stoji da 6. novembra 1387. Matej sin Maroje Pripičeva s ostrva Koločepa sklapa ugovor sa Milčom iz Novog Brda prema kome bi Matej trebalo da sa svojim brodom stigne iz Dubrovnika u luku Ploče, pri ušću Neretve (ad quedum locum dictum la Ploca que est in fluminis Narenti) i tamo ukrca oko 600 grla sitne stoke i škopaca te manju količinu drva. Istorijski arhiv takođe čuva i dokumenta iz 1426. u kojima se Ploče pominju od strane Veća umoljenih Dubrovačke republike.[2]
Već u Austrougarskoj su postojali planovi za izgradnju železnice do ušća Neretve 1911. Zemaljski savet BiH je poslao memorandum ministru Burianiu u kojem je tražio izgradnju pruge Bugojno-Rama (reka)-Metković-Porto Tolero (ital. naziv za rt Višnjica koji se nalazi tik ispred luke Ploče), no zbog protivljenja Splita, koji je tražio da se saobraćaj s Neretve šalje na Split, planovi o izgradnji železnice su propali. Godine 1922. su bila gotova tri projekta za izgradnju železnice Vinkovci-Sarajevo-ušće Neretve, no ponovo dolazi do pobune Splita i Dubrovnika koji su smatrali da će izgubiti svoj uticaj i veliki deo prometa prema BiH. Tek je 1933. godine na zahtev Generalštaba vojske, Ministarstvo vojske i mornarice prihvatilo taj predlog, pa je 1937. počela izgradnja železnice od Metkovića do Ploča. Železnica je dovršena 1942. godine.[3]
Prva ispitivanja na prostorima luke Aleksandrovo (Ploče) izvršena su već 1923. Njih su izvršili sarajevski građevinari koji su ispitivali teren za izgradnju železnice. Mnogi tadašnji političari su smatrali da je izgradnja luke na mestu današnje luke Ploče budalaština, zbog velikih troškova rušenja brda Zminjac, i zbog toga što su smatrali da Neretva svojim muljem zakopava mesto koje je bilo predviđeno za izgradnju luke. U isto doba, Jugoslavija je bila u gospodarskoj krizi, a stručni ljudi i političari u Bosni su tvrdili da je ušće Neretve najpogodnije za gradnju luke za BiH. 1939. godina počinju stvarni radovi na izgradnji luke Ploče, a autor prvih nacrta za izgradnju luke Ploče bio je Ukrajinac iz Kijeva Boris Karakoz.[4]
Drugi svjetski rat uredi
Okupacijom Jugoslavije od strane Hitlera predeo Neretve je od posebnog značaja. Ustaše formirane sa severa dolaze u dolinu Neretve na predele današnjih gradova Ploča i Metkovića i vrše brojne zločine nad pripadnicima srpskog i hrvatskog naroda koji nisu bili „politički adekvatni“. Najteži zločin desio se u Zmijarevićima malom mestu kraj Ploča gde su ustaše ubile 21og Hrvata koji su bili pripadnici partizana. U Baćini 1,5 km od Ploča Partizani su uspeli da odbane svoje mesto od ustaša ali su ih pokorili Italijani, i dan danas postoje bunkeri sagrađeni od strane Italijana koji se nalaze u samom središtu mesta. Nakon rata podignuti su brojni spomenici palim partizanima a pogotovo se ističe spomen park u centru Ploča NOB vosjci i grob palom partizanu u Baćini. Zanimljivo je još da tokom 90-ih godina prilikom raspada Jugoslavije jedini grad koji je sačuvao sve spomenike iz doba Jugoslavije su upravo Ploče koje sad čine kulturne spomenike, dok su, nažalost, u drugim gradovima Hrvatske ti spomenici minirani i rušeni.
U ratnom periodu na izgradnji luke sudelovala je Nemačka organizacija. Iako je luka u podeli teritorija pripala Italiji, u Bonu u Nemačkoj su pronađeni dokumenti iz kojih se može videti da su okupacijske snage planirale rekonstrukciju luke, tako da pomorskim putem mogu izvoziti ugalj, boksit i druge sirovine iz NDH. Partizanske snage su ih celo to vreme onemogućavale, potapajući glibodere i onesposobljavajući ostalu tehniku.
Posleratni period uredi
Ploče se počinju naseljavati odmah po završetku Drugog svetskog rata kada je trebalo radnika, ali i stručnih ljudi za obnavljanje železnice i luke, te obezbeđenje sigurnog pomorskog-plovnog puta. Ubrzo su se u Ploče počeli doseljavati stručni dizaličari (iz Rijeke i Sušaka), doktori, poštari, vojna lica i drugi. Prvi doseljenici su najčešće bili iz okolnih mesta (naročito Baćinaca koji su nakon povratka iz izbeglištva u El Šatu u Egiptu zatekli razorene kuće, ali i iz drugih mesta) i Dalmatinske Zagore. Prvi Pločani su živeli u barakama na Crnoj rijeci i u brakama uz Pekin dolac u gornjem delu grada. Na Crnoj rijeci bile su smeštene razne ustanove, predstavnici vlasti, razne službe, trgovina, gostionica itd., dok se u gornjem delu grada nalazila pekara, crkva i škola.
Dana 1. maja 1950. Ploče po prvi put menjaju naziv u Kardeljevo te će pod tim imenom ostati do 1954. Ponovno menjanje imena se desilo 1980. te je ono zadržano do 1990. U Pločama 1950-ih počinje završavanje kamenih zgrada na Prišnici i u Rogotinskoj ulici, ali i završavanje vojnih objekata. 50-ih godina na Crnoj rijeci otvoreno je i prvi bioskop „Prišnica“ i prva razglasna stanica. Krajem 50-ih počinje znatnije doseljavanje stanovnika iz BiH, a 1965. Ploča dolazi Jadranska magistrala i cesta iz Mostara, a 1966. u promet je pušten normalan kolosek železničke pruge Sarajevo-Ploče, a s tim saobraćajnim potencijalima grad se znatnije počeo širiti zajedno s lukom.
Tokom rata u Jugoslaviji u Pločama nije bilo većih sukoba, izuzevši uspešno granatiranje skladišta preduzeća Interšped i nekih lučkih skladišta i neuspešno bombardovanje ratne bolnice. U noći između 14. i 15. septembra 1991. u Pločama i užoj okolici je izvršena vojno-redarstvena operacija „Zelena tabla — Male Bare“ kojom su zauzeti objekti JNA te je zaplenjena velika količina naoružanja i municije. Tokom te akcije došlo je i do prve pomorske bitke gde su se sa Hrvatske strane dva tegljača, plovna lučka dizalica, trajekt i dva manja broda suprotstavili nadmoćnijoj, profesionalnoj Jugoslovenskoj ratnoj mornarici. U akciji je smrtno stradao jedan hrvatski vojnik.[5] Drugi napad desio se 12. maja 1992. kada su dva aviona JNA bombardovala Luku Ploče, Dom cportova te na osnovny školy i nekoliko stambenih objekata. U Pločama za vreme rata u BiH je bila glavna baza NATO-a i SFOR-a a po nekim procenama oko 50.000 izbeglica je boravilo u Pločama tokom pata u Bosni i Hercegovini.
Stanovništvo uredi
Na popisu stanovništva 2011. godine, grad Ploče je imao 10.135 stanovnika, od čega u samim Pločama 6.013.
Grad Ploče uredi
| Broj stanovnika po popisima[6] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857. | 1869. | 1880. | 1890. | 1900. | 1910. | 1921. | 1931. | 1948. | 1953. | 1961. | 1971. | 1981. | 1991. | 2001. | 2011 |
| 2.204 | 2.581 | 2.928 | 3.479 | 4.028 | 4.337 | 4.087 | 4.512 | 4.865 | 6.161 | 7.759 | 8.846 | 9.726 | 11.220 | 10.834 | 10.135 |
Napomena: Nastao iz stare opštine Ploče.
Ploče (naseljeno mesto) uredi
| Broj stanovnika po popisima[6] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857. | 1869. | 1880. | 1890. | 1900. | 1910. | 1921. | 1931. | 1948. | 1953. | 1961. | 1971. | 1981. | 1991. | 2001. | 2011 |
| 0 | 0 | 164 | 200 | 180 | 215 | 0 | 0 | 727 | 1.657 | 3.102 | 4.405 | 5.318 | 6.332 | 6.537 | 6.013 |
Napomena: U 1948. i 1953. iskazano pod imenom Kardeljevo, 1961. i 1971. pod imenom Ploče, a 1981. ponovo pod imenom Kardeljevo. Područje naselja Ploče smanjeno je 1991. izdvajanjem delova naselja koji su ušli u sastav naselja Peračko Blato. U 1857, 1869. i 1921. podaci su delimično sadržani u naseljima Baćina i Banja, a 1931. u naselju Baćina.
Popis 1991. uredi
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Ploče je imalo 6.332 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:[7]
Privreda uredi
Okosnica ekonomije grada Ploča je teretna morska luka, druga po količini prekrcaja u Republici Hrvatskoj oko (4.5 mil t 2010.. Za luku se veže veliki broj srodnih delatnosti: špediterskih, skladištarskih, prevoznih, logističkih i td.[2] Turizam za razliku od ostalih primorskih gradova RH nema poseban značaj. Uslovi za razvoj turizma postoje, zbog blizine ušća Neretve i Baćinskih jezera. Ploče se nalaze na delti Neretve koja je vema povoljna za lov (ptice), ribolov i poljoprivredu, u kojoj prednjače agrumi, a potom i drugo voće (mandarine, dinje...) i povrće (paradajz). Industrija koja je nekad bila jedna od najjačih među primorskim gradovima je gotovo iščezla, a sa dosta smanjenim kapacitetom u odnosu na 1991. proizvode se brtvene obloge. Očekuje se da će grad svoju budućnost pronaći u razvoju svog saobraćajnog položaja kojem će značajno doprineti skora izgradnja Jadransko-Jonskog i paneuropskog koridora 5c, čije će se čvorište nalaziti blizu centra grada.
Gradske četvriti uredi
Grad se sastoji od osam gradskih četvrti:
- Stablina je prvobitno bilo mesto vrlo blizu centra grada. Širenjem grada postaje i njegov deo. Sastoji se prvenstveno od privatnih kuća i nema stambenih objekata. Nalazi se na južnom predelu grada iz smera Dubrovnika prema Splitu. U kvartu se nalazi i franjevački samostan i crkva sagrađena 2004. godine.
- Prišnica spada među najstarije delove grada. Prve kamene zgrade i kuće sagrađene su 50-ih godina 20. veka. Sagrađena je i prva medicinska ustonova, prvi bioskop, prvi razglas a i sagrađene su kamene stepenice koje su se spuštale na Crnu Rijeku gde se nalazila pijaca i zgrada opštine. Širenje se dešava 80-ih godina kada se grade stambene zgrade i novi objekti.
- Jadranovo je predeo grada takođe na južnom delu. Nalazi se stadion gradskog kluba „Jadran LP“ te novo izgrađeni stambeni objekti, takođe se završava brza cesta ovaj predeo koji će povezivati centar i A1 (Zagreb-Split.-Ploče). Ovaj deo graniči sa Lukom Ploče.
- Soliteri je predeo koji se nalazi u centru grada, pokraj glavne gradske promenade „Riva“ koja je među najdužim šetalištima u Dalmaciji. Karakteristika ovog dela su visoke stambene zgrade koju su smeštene u neprekidnom nizu. Takođe tu se nalazi i većina gradskih kafića, zabavaonica, te Turistička zajednica grada Ploča.
- Birina je predeo grada koji se nalazi na istoimenom gradskom jezeru Birina. U potpunosti je izgrađen od privatnih kuća. U Birini se nalazi katolički centar sv. Liberana i glavno gradsko groblje.
- Naselje je predeo koji je sistematski izgrađen 60-ih godina 20. veka. Prati Rogotinsku ulicu, i to je prva ulica u Pločama koja je asfaltirana. Dominiraju kamene zgrade i visoke stambene zgrade koje su po svojoj zapremnini jako dugače i imaju oblik kocke. Tu se nalaze Srednja i Osnovna škola, bioskop, Dom športova Ploča, Dom Kulture, te zgrada vojske RH skupa sa kasarnom koja više nije u funkciji od 2006. godine.
- Dedinje su predeo grada koji se „graniči“ sa Rivom na jugu, Naseljem na severu, Soliterima na zapadu. Naziv „Dedinje“ potiče od beogradskog naselja Dedinje, jer za vreme gradnje stanovi su isključivo bili za vojna lica JNA i imućnije građane, stoga taj naziv. Centar Dedinja čini gradski trg bana Josipa Jelačića. Na Dedinju se nalazi Gradska knjižnica, novosagrađena crkva Kraljice neba i zemlje sa samostanskim komplekstom, zvonik crkve jedan je od najvećih u Dalmaciji i dominira gradom, Crveni krst, brojne udruge te gradsko obdanište. Dedinje su i sportski centar grada kojima dominira ŠC „Močvara“ na kojem se nazali igralište za fudbal, košarku, tenis te boćanje. Jedan je od uređenih sportskih centara u Dalmaciji a nalazi se na otvorenom.
- Trg je najveći gradski predeo. Nalazi se kraj Luke Ploče. Naziv Trg je dobio po Trgu kralja Tomislava na kojem se nalazi. Tu se nalazi, Gradsko veće, Poglavarstvo, zgrada opštine, Policijska stanica, Autobusni kolodvor, Železnički kolodvor, Dom zdravlja, Hitna pomoć, feribotno pristanište, upravna zgrada Luke Ploče, Carniska uprava te još mnogobrojnih šprediterskih kompanija. Takođe na Trgu se nalazi park kralja Tomislava te spomen-park palim partizanima sa mnogobrojnim spomenicima žrtava fašističkih zločina.
Znamenitosti uredi
- Crkva Kraljice Neba i Zemlje (crkveni kompleks na rivi)
- Spomenik Sv. Nikole
- Spomen park sa spomenicima narodnim herojima NOB-a i žrtvama fašističkih zločina
- Mnogobrojni italijanski bunkeri i vojne kuče na brdima i brežuljcima u okolici
- Mnogobrojne spomen Ploče žrtvama fašističkih zločina
- Teutini dvori u Baćini u blizini Ploča
- Crkve Sv Jure i Luke u Baćini stare preko 600 god.
- Gomile u Baćini
- Arheološka nalazišta u Šarić Strugi
U Pločama je u istočnom predgrađu bila nekad crkvica Sv. Lazara "odakle je nosilo ime bratinstvo ili zadruga Lazarina".[8]
Partnerski gradovi uredi
Reference uredi
- ^ Matija, Ivica (2011). „PROMJENE IMENÂ NASELJA NA HRVATSKOME PODRUČJU U SVJETLU ADMINISTRATIVNIH ODREĐENJA OD 1860. DO 1960. GODINE”. FOLIA ONOMASTICA CROATICA. 20: 136. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ a b „O gradu”. Službene internet stranice Grada Ploča. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ „Ploče”. Hrvatska enciklopedija. Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ „LUKA PLOČE OD LOKALNOG PRISTANIŠTA DO MEĐUNARODNE LUKE”. luka-ploce.hr. Pristupljeno 20. 1. 2022.
- ^ Damiš, Marko. „Na današnji dan - 1991. Jugoslavenska ratna mornarica napala Ploče”. Hrast. Hrast - Pokret za uspješnu Hrvatsku. Arhivirano iz originala 20. 01. 2019. g. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ a b — Republika Hrvatska — Državni zavod za statistiku: Naselja i stanovništvo Republike Hrvatske 1857—2001.
- ^ [1] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine
- ^ "Srđ", Dubrovnik 1902. godine
Literatura uredi
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
