Википедија

Saveznici u Drugom svetskom ratu

Saveznici (Antihitlerovska koalicija) su bile zemlje udružene u borbi protiv Sila Osovine u toku Drugog svjetskog rata.

Promene u teritoriji koju su kontrolisali Saveznici i Sile Osovine u toku rata
  Saveznici u Drugom svetskom ratu pre napada na Perl Harbor, uključujući kolonije i okupirane zemlje
  Zemlje saveznici, koje su se uključile u rat posle japanskog napada na Perl Harbor
  Sile Osovine i njihove kolonije
  Neutralne zemlje

Predratna savezništva uredi

Savez država koji će se suprotstaviti silama Osovine je svoje izvorište imao u dvema preživelim članicama Antante iz Prvog svjetskog rata — Ujedinjenom Kraljevstvu i Francuskoj. Treći član originalne Antante — Rusija — nakon Oktobarske revolucije transformirao se u diplomatski izolovani i ispočetka prema Antanti izuzetno neprijateljski raspoložen Sovjetski Savez. SAD, koji se Antanti priključio 1917. godine i bio jednom od četiri velike sile na Versajskoj mirovnoj konferenciji, vrlo brzo je odlučio zbog izolacionizma napustiti sve vojne i političke saveze. Italija — takođe priznata kao jedna od sila pobednica, postupno se počela distancirati od svojih saveznika, pogotovo pošto je 1922. na njeno čelo došao fašistički režim na čelu s Benitom Musolinijem.

Raspadu ratnog savezništva je bitno doprinijelo uvjerenje da je Njemačka tako temeljno poražena da u bliskoj budućnosti neće predstavljati opasnost po svjetski mir i sigurnost ratnih pobednika, kao i uvjerenje da će novostvorena Liga naroda svojim diplomatskim mehanizmima uspješno spriječiti izbijanje novih kriza i ratova, učinivši tako nekadašnje vojne i političke saveze nepotrebnim. S druge strane, 1920-ih se počelo javljati sve veće razilaženje među Ujedinjenim Kraljevstvom i Francuskom, s obzirom da su Britanci u skladu s tradicionalnom politikom sjajne izolacije držali i načela ravnoteže sila da Francuska kao kontinentalna sila ne smije dominirati Evropom. Francuska se, pak, zbog postojanja granice s Njemačkom, nastojala osigurati s pojačanim uticajem na njemačke istočne susjede i stvaranjem vojnih aranžmana i saveza od kojih je najpoznatija Mala Antanta.

UK i Francuska su svoja neslaganja nastavili i nakon dolaska Adolfa Hitlera na vlast u Njemačkoj, pri čemu su britanske vlade nastojale novi nacistički režim odobrovoljiti politikom ustupaka, dok je Francuska bila nešto aktivnija, pa je početkom 1930-ih nastojala kao svog saveznika pridobiti Sovjetski Savez.

Savez UK i Francuske je ponovno počeo jačati tek s Drugim italijansko-abisinskim ratom, koga su obje države shvatile kao početak nastojanja Italije da se proširi na račun njihovih kolonijalnih imperija. Musolinijev režim se, pak, počeo povezivati s Njemačkom, pa je tako 1936. stvoren začetak Sila Osovine.

Pokušaji britanskih i francuskih diplomata da u svoj savez uključe druge države u Evropi nisu urodili plodom. Nesuglasice između Poljske i Čehoslovačke s jedne, te Poljske i Sovjetskog Saveza s druge strane, spriječile su stvaranje jedinstvenog fronta koji bi se suprotstavio Hitlerovoj politici za vrijeme Sudetske krize 1938. godine.

Da će savez morati da uđe u rat postalo je jasno pošto je u proljeće 1939. godine Hitler pogazio Minhenski sporazum i okupirao, a potom raskomadao Čehoslovačku. Ubrzo nakon toga, kao i italijanske okupacije Albanije, zapadne sile su reagovale davanjem garancija o nezavisnosti Poljske, Rumunije i Grčke. Od svih tih zemalja je, međutim, jedino Poljska to iskoristila — da uđe u formalni vojni savez s Britanijom i Francuskom; tako su 3. septembra 1939. tri pomenute države bile jedine važnije članice Saveznika u Drugom svjetskom ratu.

Saveznici u prvim godinama rata uredi

UK i Francuska su vrlo brzo izgubile svog jedinog saveznika, s obzirom da je Poljska pregažena za mjesec dana, iako će se na strani Saveznika kasnije boriti snage poljske vlade u izbeglištvu.

Kasnije su se Saveznicima uglavnom priključivale države nakon napada osovinskih snaga — Norveška nakon njemačke invazije u aprilu, a Belgija, Holandija i Luksemburg u maju 1940. godine. To, međutim, nije imalo velike koristi za Saveznike, s obzirom da su te države bile pregažene; jedini izuzetak su bili netaknuti resursi u belgijskim i holandskim kolonijama.

Međutim, to je sve izbledilo kad je u junu 1940. godine kapitulirala Francuska. Novi francuski režim — prozvan višijevskim — preuzeo je kontrolu nad većim delom francuskog kolonijalnog carstva, učinivši UK jedinom važnijom članicom Saveznika. Uprkos tome što je smatrana usamljenom, UK je nastavila da se bori, ohrabrena pobedom u bici za Britaniju.

Zbog italijanskog napada se u oktobru 1940. Saveznicima priključila i Grčka, ali je i ona ubrzo pregažena, kao i Jugoslavija u aprilu 1941. godine.

Rat je svoju prekretnicu dobio kada je u junu 1941. Nacistička Nemačka napala Sovjetski Savez. Nade Hitlera da će se Britanija iz ideoloških razloga priključiti tom pohodu su se izjalovile. Umesto toga, Britanija je u SSSR videla dragocenog saveznika, koji je ne samo na sebe preuzeo glavnu zadatak vođenja rata nego je i na stranu Saveznika uz svoje ljudske i druge resurse stavio komunističke i druge prosovjetske pokrete u Evropi i svetu.

Veliki savez je svoj konačni oblik dobio u decembru 1941. kada su poslije japanskog napada na Perl Harbor Njemačka i Italija objavile rat SAD. Tako se Britaniji i SSSR priključila najveća, najmoćnija i ratom dotada netaknuta sila. Pored svojih ljudskih i drugih resursa, SAD je uz pomoć svog političkog uticaja na stranu Saveznika stavio i veliki broj država Latinske Amerike.

Japanski napad na SAD je istovremeno na stranu Saveznika doveo i mnogoljudnu Kinu, koja je od 1937. godine bila u ratu s Japanom. Zbog toga kineski istoričari smatraju upravo Kinu prvom državom članicom Saveznika, odnosno kako je Drugi svjetski rat počeo 1937. godine.

Velika trojka uredi

 
Velika trojka za vrijeme Teheranske konferencije u novembru 1943. godine

Ulaskom SAD u rat konačno se formirala srž saveza, koji će kasnije biti neformalno poznat kao Velika trojka, odnosno u kome će se sve ključne odluke donositi savjetovanjem triju velikih vođa — britanskog premijera Vinstona Čerčila, sovjetskog vođe Josifa Staljina i američkog predsjednika Frenklina Ruzvelta.

Iako je taj savez, kao i svi savezi, bio prije svega motivisan interesima — u slučaju UK i SSSR vlastitim opstankom, a u slučaju SAD nastojanjem da se ostvari globalna dominacija u poslijeratnom svijetu — njegovi ključni članovi su mu nastojali dati svojevrsno ideološko opravdanje. Za to je poslužila Deklaracija Organizacije ujedinjenih nacija sa početka 1942. godine, kojom su članice Saveznika prihvatile načela Atlantske povelje, donesene od strane Britanije i tada još neutralnog SAD u avgustu 1941. Ta je deklaracija kasnije poslužila kao temelj na kome će se stvoriti današnja Organizacija ujedinjenih nacija, odnosno mnoge važne institucije poslijeratnog svijeta.

Odnosi među Saveznicima nikada nisu bili potpuno skladni, ali se za vrijeme samog rata, a pogotovo u trenucima kada su Sile Osovine bile na vrhuncu moći, izbjegavalo javno izražavanje nesuglasica, a članice Velike trojke su bile spremne na ponekad bolne ustupke svojim saveznicima. Tako je SAD, na primjer, uprkos daleko veće popularnosti rata protiv Japana među vlastitom javnošću, odmah donio odluku da se prvo porazi Njemačka, što je bilo u interesu Britanije i SSSR. Staljin je, s druge strane, formalno ukinuo Kominternu kako bi savez učinio prihvatljivim svojim saveznicima, kao i antikomunističkom dijelu njihove javnosti. I Britanija i SAD su, pak, pokazale razumijevanje prema odluci SSSR da radi izbjegavanja rata na dva fronta održi svoju neutralnost u odnosu na Japan odnosno ne uđe u Pacifički rat nakon napada na Perl Harbor.

Nesuglasice među Saveznicima su uglavnom, pogotovo na početku saveza, bile praktične prirode. Tako je Staljin, suočen s njemačkom ofanzivom na istočnom frontu, u ljeto 1942. insistirao da zapadni saveznici otvore drugi front u zapadnoj Evropi. Taj je zahtjev kasnije postao manje važan promjenom situacije na frontu, odnosno iskrcavanjem Saveznika u Sjevernoj Africi i Italiji.

Nesuglasice su postojale i među samim zapadnim saveznicima, pa je SAD 1942. godine smatrao da Saveznici moraju podržati Višijevsku Francusku, za razliku od Britanije koja je podržavala Slobodnu Francusku.

Iako su se nesporazumi intenzivirali pred sam slom Sila Osovine u Evropi — pri čemu je najočigledniji primjer postojanje dvije poljske vlade nakon oslobođenja od strane Crvene armije 1944. godine — savez je ostao čvrst do samog kraja.

Prema zamislima Velike trojke, njihovom ekskluzivnom klubu, nakon oslobođenja, trebalo je da se priključi Francuska (što je bilo u interesu Britanije) i Kina (na čemu je insistirao antikolonijalistički raspoložen SAD). Dok je Francuskoj nakon rata 1945. priznat formalno status velike savezničke sile, u slučaju Kine to nije bilo moguće praktično izvesti zbog neprevladanih sporova između Čang Kaj Šekovih nacionalista i Mao Cedungovih komunista — frakcije koje će vrlo brzo Kinu uplesti u krvavi građanski rat.

Oružane snage i planovi Saveznika uredi

Ujedinjeno Kraljevstvo uredi

 
Britanski avion, model Supermarin spitfajer, najbolji britanski avion u Drugom svjetskom ratu

UK je 1939. godine ušao u rat sa planovima prilično sličnima onima sa kojima je ušao u Prvi svjetski rat.

Britanska armija je bila relativno malobrojna i profesionalnog karaktera, te je na početku trebalo da se koristi u ograničenim akcijama, odnosno kao podrška brojnijoj francuskoj vojsci, sve do trenutka kada se popuni regrutima. S druge strane, malobrojnost je britansku vojsku učinila jedinom potpuno motorizovanom vojskom u svijetu, te je kvalitetom i obučenošću ljudstva bila iznad evropskog prosjeka. S druge strane, međuratni period je predstavljao i svojevrsnu stagnaciju, jer su na temelju iskustava Prvog svjetskog rata, pogotovo u primjeni i taktici tenkova izvučeni pogrešni zaključci.

Nedostaci britanskih kopnenih snaga su imali potpunu suprotnost u Kraljevskoj ratnoj mornarici (RN) koja je, uprkos svojevrsnog zaostajanja početkom 1930-ih, još uvijek predstavljala silu sposobnu da ostvari potpunu nadmoć na većini svjetskih mora. Mornarica je imala vrlo kvalitetno ljudstvo, kao i komandni kadar otvoren prema novim idejama, zbog čega su britanski brodovi bili prilično raznoliki — od torpednih čamaca do nosača aviona — te u stanju izvoditi različite i najsloženije operacije. Slično kao i u napoleonskim ratovima, upravo će mornarica omogućiti Britaniji da sama vodi rat protiv ostatka evropskog kontinenta.

Najvredniji i najmoderniji dio britanskih oružanih snaga predstavljalo je Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo (RAF). Bilo je sastavljeno od raznolikih tipova aviona i sposobno za raznovrsne zadatke, dijelom i zbog različitih doktrina koje su, svaka na svoj način, pomogle njegovom razvoju između dva rata. Na početku se smatralo da ništa ne može zaustaviti bombardere, te se umjesto insistiranja na lovačkoj avijaciji stvorio velikih broj teških, strateških bombardera, kako bi se na neprijateljske napade odgovorilo istom mjerom. Kasnije je veći naglasak stavljen na lovačke avione koji će braniti Britanska ostrva i industrijske centre, za što su razvijeni kvalitetni lovci Supermarin spitfajer i Hoker hariken, od kojih se potonji pokazao i dobrim izborom za podršku kopnenim snagama.

Francuska uredi

 
Jedan od mnogobrojnih bunkera na Mažino liniji

Francuska je 1939. godine bila pod snažnim uticajem iskustava Prvog svjetskog rata koja su se odrazila kako na vojnu doktrinu tako i na moral nacije.

Osnovna misao vodilja francuskih vojnih stratega su bili enormni gubici u ljudstvu nakon pokušaja da se ofanzivnim akcijama probiju njemačke linije. Zato se za budući rat odabrala defanzivna strategija zasnovana na primjeni poprečne vatre i sistema utvrđenja koji je trebalo da na smrt iskrvari njemačkog napadača. Krajnji izraz te doktrine bila je čuvena Mažino linija — sistem utvrđenja na njemačkoj granici koji se smatrao najmodernijim na svijetu i praktično neprobojnim.

Mažino linija je, s druge strane, u sebi krila ozbiljni nedostatak — ogromne troškove zbog kojih se, djelimično, odustalo od gradnje sličnog kompleksa na belgijskoj granici (iako je odluka bila dijelom i političke naravi, u svrhu ohrabrenja Belgije da se u budućem sukobu pridruži Saveznicima). No, daleko veći problem je bio taj što su sredstva uložena u Mažino liniju uskraćena razvoju i proizvodnji novih, modernih oružja. Zato je francuska kopnena vojska u rat ušla s velikim dijelom zastarjele i neadekvatne opreme. Jedini izuzetak su bili tenkovi, koji su u to doba bili najsavremeniji na svijetu, ali čije prednosti nisu došle do izražaja zbog pogrešne taktike.

Dodatni problem za francusku vojsku bio je izuzetno loš kvalitet najvišeg komandnog kadra koji su, uz izuzetke poput generala De Gola, sačinjavali potpuno nesposobni ljudi zastarjelih shvatanja, pa tako u zgradi francuskog generalštaba nije postojao niti jedan telefon ili radio-stanica. I među ljudstvom je bilo dosta problema, pogotovo zbog toga što su veliki dio jedinica sačinjavali nekvalitetni i defetizmu skloni rezervisti.

Francuska ratna mornarica je, s druge strane, bila prilično moderna, ali ona u ratu (s obzirom da je bila koncentrisana u Sredozemlju) uglavnom nije došla do izražaja.

Francusko ratno vazduhoplovstvo je bilo inferiorno u odnosu na njemačko brojnije i aparatom kvalitetnije vazduhoplovstvo. Tek je krajem 1930-ih uložen određen napor da se počnu proizvoditi moderni tipovi aviona, ali je to došlo prekasno da bi se odrazilo na bojištu.

Sovjetski Savez uredi

 
Jedan od mnogih neugodnih prizora iz Zimskog rata

SSSR je od svih velikih sila godine 1939. imao najbrojnije oružane snage, kako po pitanju ljudstva tako i po pitanju broja aviona, tenkova i drugog savremenog oružja. Prave razmjere sovjetske vojne sile su postale očigledne tek kasnije tokom rata.

No, ova brojčana nadmoć u sebi je krila ozbiljnu slabost. Početkom 1930-ih su uloženi veliki napori da se Crvena armija opremi ne samo modernim naoružanjem nego i doktrinom koja će — po uzoru na iskustva na građanskog rata — koristiti moderna tehnička sredstva kako bi se manevrom i napadačkom taktikom slomio neprijatelj.

S druge strane, sav ovaj napredak je gotovo u potpunosti zaustavljen staljinskim čistkama krajem 1930-ih, tokom kojih je u potpunosti izbrisana cijela jedna generacija sposobnih i kvalitetnih oficirskih kadrova, a na njihova mjesta dovedene neiskusne ili nesposobne zamjene. Kao posljedica svega, sovjetska taktika, strategija i opšti kvalitet vojske bili su daleko ispod standarda većine zapadnih zemalja. Tek će neugodna iskustva u Zimskom ratu natjerati Staljina da počne obnovu Crvene armije.

Sovjetsko vazduhoplovstvo je takođe brojčano bilo prilično impresivno, ali je (slično kao i Luftvafe) bilo pretežno orijentisano na podršku kopnenim trupama. S druge strane, Sovjeti su bili među prvima koji su prepoznali potencijale vertikalnog manevra te stvorili vazdušno-desantne i padobranske jedinice, odnosno razvili tehnike snabdijevanja padobranima.

Zbog zatvorenosti mora i orijentacije na kopnenu i vazdušnu silu, Sovjetska ratna mornarica je 1930-ih igrala podređenu ulogu. Većina plovila je zastarjela, ali je brojnošću bila sposobna podržati kopnenu vojsku u amfibijskim operacijama.

Sjedinjene Američke Države uredi

 
Jedan od brodova Američke ratne mornarice

Zbog okeana koji su je odvajali od Evrope i Azije, te u domaćoj politici vladajućeg izolacionizma, SAD je 1930-ih vrlo malo ulagao u odbranu, smatrajući kako će se budući rat izbjeći odnosno da SAD u njemu neće učestvovati.

Jedini izuzetak je bila ratna mornarica, koja se razvijala zbog sve većeg suparništva SAD s Japanom u području Pacifika. Zbog velikih udaljenosti između pojedinih tačaka na Pacifiku, veliki je naglasak stavljen na avijaciju, odnosno koordinaciju njenih aktivnosti s mornaricom. Zbog toga je SAD, slično kao i Japan, razvio veoma kvalitetnu i izvježbanu mornaričku avijaciju te napravio nekoliko nosača aviona. Veliki napor je uložen i u razvijanje tehnika za amfibijske operacije, odnosno brzu gradnju aerodroma i luka na izolovanim ostrvima.

Zbog ovoga je razvoj kopnene vojske, odnosno planovi za eventualno djelovanje na evropskim bojištima, bio potpuno zanemaren. Godine 1939. američka vojska je imala zastarjelu opremu i neadekvatnu taktiku. No, relativno kasni ulazak u rat je omogućio učenje na tuđim iskustvima, dok su mnogi od tih nedostataka kompenzovani industrijskom moći SAD koja je, slično kao i SSSR, kvalitativne nedostatke izbrisala kvantitetom.

Datumi kada su se nezavisne države pridružile Saveznicima uredi

 
Vođe Saveznika na azijskom i pacifičkom bojištu: generalisimus Čang Kaj Šek, Frenklin Ruzvelt i Vinston Čerčil na sastanku tokom Konferencije u Kairu 1943. godine

Nakon njemačke invazije na Poljsku uredi

Glavni članak: Invazija na Poljsku (1939)

Nakon Lažnog rata uredi

Glavni članak: Lažni rat

Nakon invazije na Sovjetski Savez uredi

Glavni članak: Operacija Barbarosa

Nakon napada na Perl Harbor uredi

Glavni članak: Napad na Perl Harbor

Nakon proglašenja Organizacije ujedinjenih nacija uredi

 
Prva verzija zastave Ujedinjenih nacija, uvedena aprila 1945. godine
Glavni članak: Organizacija ujedinjenih nacija

Nakon Dana D i operacije Bagration uredi

Glavni članci: Operacija Overlord i Operacija Bagration

Nakon atomskog bombardovanja Hirošime i Nagasakija uredi

Glavni članak: Atomska bombardovanja Hirošime i Nagasakija

Saveznici poslije rata uredi

Savezništvo Velike trojke je s nestankom Sila Osovine vrlo brzo izgubilo svoju svrhu postojanja, ali su se prvih poslijeratnih godina određeni oblici saradnje održali, prvenstveno u oblastima kao što su okupacija Njemačke, repatrijacija i zbrinjavanje izbjeglica, odnosno suđenja ratnim zločincima od čega su najpoznatiji Nirnberški proces i Tokijski proces.

Međutim, kada su ta praktična pitanja riješena, nesuglasice po pitanju poslijeratnog uređenja svijeta su SSSR i njegove zapadne saveznike odvele na suprotne strane, odnosno u otvoreno neprijateljstvo koje je bilo poznato kao Hladni rat.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Савезници_у_Другом_светском_рату&oldid=26010530”