Википедија

Treća krajiška proleterska udarna brigada

Treća krajiška proleterska narodno-oslobodilačka udarna brigada formirana je 22. avgusta 1942. godine u selu Kamenici kod Drvara, od Drvarskog i Petrovačkog bataljona Petog krajiškog partizanskog odreda. Krajem oktobra u sastav brigade je ušao i samostalni bataljon Zdravko Čelar, posle čega je brigada preformisana u četiri bataljona sa oko 1.000 boraca.

Treća krajiška udarna brigada
Borci brigade kod Slavonskog Broda, aprila 1945.
Postojanje22. avgust 1942.
Mesto formiranja:
Kamenica, kod Drvara
Formacijačetiri bataljona
Jačina1.000 boraca
Angažovanje
OdlikovanjaOrden narodnog heroja
Orden narodnog oslobođenja
Orden partizanske zvezde
Orden bratstva i jedinstva
Komandanti
KomandantNikola Karanović
Politički komesarSimo Tadić

Prvi komandant brigade bio je Nikola Karanović, narodni heroj, a politički komesar Simo Tadić. Do 14. novembra 1942. godine brigada je bila pod komandom Operativnog štaba za Bosansku krajinu, a potom do kraja rata se nalazila u sastavu Prve proleterske divizije.

Za svoje zasluge tokom borbi protiv neprijatelja Treća krajiška brigada je 13. septembra 1943. godine proglašena proleterskom. A od Štaba Prvog proleterskog korpusa za postignute borbene uspehe dobila je naziv „uzor-brigada“. Tokom Narodnooslobodilačkog rata pohvaljivana je pet puta od Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita, a više puta od drugih štabova. Odlikovana je Ordenom narodnog oslobođenja Ordenom partizanske zvezde i Ordenom bratstva i jedinstva, a povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, juna 1958. godine i Ordenom narodnog heroja.

Devet boraca Treće krajiške brigade proglašeno je za narodne heroje.

Borbeni put Treće krajiške brigade uredi

Početkom juna 1941., u Bosanskom Petrovcu su hrabri ustanici iz Krnjeuše zaplenili nemački top, i ta mala pobeda petrovačkih partizana se odvila pre zvaničnog početka ustanka, na šta su borci bili veoma ponosni. U zoru 27. jula 1941. otpočeo je napad na Drvar, i to je bio prvi zvanični ustanički okršaj u Bosni i Hercegovini, gde su Drvarčani, borci prve čete, slomili otpor ustaša. Nakon toga usledile su mnogobrojne akcije partizanskih odreda na području Drvara, Bosanskog Petrovca i Vakufa, pri čemu su napadane neprijateljske jedinic: nemačke i italijanske vojske, domobrana i ustaša. Zbog velikog odziva ustanika, došlo je vreme da se od odreda formiraju brigade. Brigada je osnovana 22. avgusta 1942. godine, u Kamenici kod Drvara. Sastojala se prvo iz tri bataljona: Drvarskog, Petrovačkog i samostalnog bataljona „ Zdravko Čelar“, da bi nedugo zatim od delova ovih nastao i četvrti bataljon. Brigada je u septembru 1942. godine zauzela Cazin i četrnaest sela u njegovoj okolini. Od 2. do 4. novembra učestvovala je u Bihaćkoj operaciji i oslobođenju ovog grada. Do kraja novembra delovala je na planini Manjači, oko Ključa, Vrpolja i Sanskog Mosta. Od pristizanja u sastav Prve proleterske divizije, 14. novembra, pa sve do kraja 1942. godine učestvovala je u uništenju četničkog uporišta Čađavica i u oslobođenju Jajca, pa u borbama oko Kotor Varoši i Teslića. Zajedno s Prvom proleterskom udarnom brigadom, 1/2. januara 1943. godine zauzela je Teslić, koji je branilo više od 2.000 vojnika. Od tada do početka bitke na Neretvi delovala je u gornjem toku reke Vrbasa. Od 1943. godine pridružuje se brigadi veliki broj boraca italijanske nacionalnosti, prebeglih iz Musolinijeve vojske. Pokazali su se kao odlični borci, i sprijateljili su se sa svojim dojučerašnjim neprijateljima - partizanima. Od ovih dobrovoljaca formiran je poseban odred Mateoti, formiran 5. decembra 1943. godine, u sklopu Treće krajiške brigade.

Bitka na Neretvi uredi

Glavni članak: Bitka na Neretvi

U vreme bitke na Neretvi, od sredine februara 1943. godine, vodila je višednevne žestoke obrambene borbe na pravcu Bugojno-Gornji Vakuf. Učestvovala je s Četvrtom proleterskom crnogorskom udarnom brigadom u borbi na Vilića Guvnu, 2. marta 1943. godine. U protivudaru Glavne operativne grupe Vrhovnog štaba NOV i POJ, kod Gornjeg Vakufa, od 3. do 5. marta vodila je žestoke borbe sa snagama 717. i 718. nemačke divizije. Dvadeset pet dana zatvarala je pravac Bugojno-Prozor i Kupres-Ravno-Prozor. Bila je jedna od glavnih zaštitnica povlačenja ranjenika na pravcu Glavatičevo, Bjelinići i Kalinovik. Od 31. marta do 19. aprila 1943. godine bila je angažovana u žestokim borbama u bici na Drini (Čelebić, Ifsar). Narednih tridesetak dana učestvovala je u razbijanju četničkih i italijanskih snaga u Sandžaku, Šahovićima, Bijelom Polju i Mojkovcu.

Bitka na Sutjesci uredi

Glavni članak: Bitka na Sutjesci

U vreme bitke na Sutjesci do 20. maja 1943. godine vodila je borbu s Prvom brdskom nemačkom divizijom na širem sektoru Bijelog Polja i Mojkovca. Kada su snage 118. nemačke divizije i Sedme ustaško-domobranske brigade ostvarile dubok prodor od Foče prema Čelebiću i ugrozile Centralnu bolnicu. Vrhovni štab NOV i POJ je na ovaj sektor prebacio grupu brigada, među kojima i Treću krajišku. S Drinskom operativnom grupom ove snage prvo su zadržale neprijatelja, a zatim u saradnji s Prvom i Drugom proleterskom udarnom brigadom potisnule ga prema Foči i do 26. maja pokušale da ostvare proboj obruča jugoistočno od Foče. Posle ovih borbi, do 3. juna brigada je branila prelaze na Drini kod Šćepan-polja i Uzlupa, a zatim je angažovana u borbi između reka Sutjeske i Drine. U proboju na Zelengori prvo je podržala proboj Prve proleterske udarne brigade na Balinovcu, a potom je nastavila nastupanje prema komunikaciji Kalinovik-Foča. 14. juna 1943. godine probila se preko ovog puta i nastavila nastupanje prema istočnoj Bosni.

Borbe u zapadnoj, centralnoj Bosni i Dalmaciji uredi

Krajem juna i tokom jula 1943. godine brigada je učestvovala u više borbi u istočnoj Bosni. U avgustu, po naređenju Vrhovnog štaba NOV i POJ, prebačena je u zapadnu Bosnu. Do sredine septembra vodila je borbe za Turbe, oslobodila Gornji Vakuf i istakla se u borbama za Bugojno, u kome je probila neprijateljski obruč sačinjen od ustaša i domobrana, ušla u grad, evakuisala radnike i potom raznela fabriku oružja. Time je i srušen mit, odnosno propaganda koja je vladala, da „ ako Paveliću postane nesigurno i u Zagrebu da se može skloniti u Bugojno“. Za ove poduhvate pohvaljena je od Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita, a 13. septembra 1943. godine proglašena je proleterskom. U drugoj polovini septembra oslobodila je Duvno i vodila žestoke borbe u Dalmaciji, u koju je dobijeno naređenje da se prebace iz rejona Travnika. Sredinom septembra 1943. brigada je prodrla do Sinja u Dalmaciji, gde se borila protiv združenih ustaških jedinica i nemačkog Vermahta. Do kraja godine najviše je delovala u dolini reke Vrbasa i centralnoj Bosni; u oktobru je zauzela Kupres i izvršila diverziju u Zenici; u novembru je vodila borbe u dolini Vrbasa, u decembru je delovala na sektoru Šujice; učestvovala je u Prvoj banjalučkoj operaciji (31. decembra/1. januara 1944), prodrla u grad i zarobila 408 neprijateljskih vojnika. Od tada do kraja maja brigada je izvela brojne akcije i učestvovala u više borbi.

U drvarskoj operaciji od 25. do 27. maja 1944. godine razbila je jake neprijateljske snage koje su nadirale pravcem Livno-Glamoč. Posle toga, vodila je žestoke borbe na pravcu Lisina-Milinište (na Crnom vrhu slomila je dvadeset neprijateljskih juriša).

Prodor u Srbiju uredi

Glavni članak: Prodor NOVJ u Srbiju 1944.

U sastavu Prve proleterske divizije, brigada je počela prodor na istok i pod borbom prešla put: Zec-planina-Planinica-Bitovnja-Kalinovik-Foča-Čajniče-Brodarevo. Učestvovala je u Durmitorskoj operaciji. S ove teritorije, krajem avgusta počeo je njen prodor u Srbiju. Od kraja avgusta do polovine oktobra učestvovala je u borbama za oslobođenje zapadne Srbije i Šumadije; učestvovala je u razbijanju četnika na Zlatiboru i Bugara na Palisadu i u oslobođenju Ivanjice, Arilja, Užičke Požege i Kosjerića; Treća krajiška je dejstvovala oko Užica i reke Moravice. Zadatak je bio razbijanje nedićevskih i četničkih formacija, što je i učinjeno severno od Požege i Užica, a potom je neutralisana nemačka kolona, koja je pokušala intervenisati iz pravca Užica. Nakon toga, 5. septembra oslobađaju Kosjerić. Šestog septembra kod Kadinjače pobeđuju jedinicu Ljotićevaca, jačine oko 600 vojnika. Posle toga učestvovala je u razbijanju četnika na Ravnoj i Jelovoj gori i u oslobođenju Valjeva, koje je oslobođeno od Nemaca, Ljotićevaca i Četnika. Potom je oslobođena Mionica. Veliki broj mladih ljudi, koji su zarobljeni kao pripadnici četničkih formacija, su se svojevoljno priključili partizanskom pokretu, i nakon kratkotrajne obuke i provere se dokazali kao dobri borci.

Učestvovala je u Beogradskoj operaciji, pa u borbama na Sremskom frontu. U završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije učestvovala je u proboju Sremskog fronta i oslobođenju dela Slavonije, a 8. maja u oslobođenju Zagreba.

Narodni heroji i istaknuti borci Treće krajiške brigade uredi

Reference uredi

  1. ^ Znaci: Borci Sutjeske - „Traća krajiška brigada“, Viktor Kučan, str. 69, pristup 16.5.2013
  2. ^ Znaci: „Traća krajiška proleterska brigada“, Savo O. Trikić, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd 1989, str. 418, pristup 16.5.2013

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Трећа_крајишка_пролетерска_ударна_бригада&oldid=27026611”