Crkva Svete Petke u Staničenju

Ukoliko ste tražili nešto drugo, pogledajte članak Crkva Svete Petke.

Crkva Sv. Petke u Staničenju ili poznatija kao crkva Svete Paraskeve je najstarija crkva u Pirotskom okrugu koja je pre bila poznata pod imenom crkva Svetog Nikole.

Crkva Svete Petke u Staničenju
Crkva 2018. godine
Opšte informacije
Mesto	Staničenje
Opština	Pirot
Država	Srbija
Vreme nastanka	14. vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš
www.ni.rs

Najpoznatija freska u crkvi Svete Petke u Staničenju

Crkva 1967. godine postaje spomenik kulture od izuzetnog značaja. Nju je 1972.-e godine obišao Radivoje Ljubinković (1910—1979), naučni savetnik Arheološkog instituta u Beogradu i kasnije su od 1974.-e do 1977.-e vođeni istraživački radovi na tom lokalitetu na osnovu čega će uslediti konzerviranje arhitekture i fresaka 1979. e godine. Finalnu konzervaciju i restauraciju živopisa izvršila je u periodu od 1975.-e do 1978.-e godine, Zdenka Živković, slikar konzervator iz Beograda. Nalazi se u okolini Pirota, oko 10 kilometara ka zapadu, u podnožju planine Belava.

Podignuta je na uzdignutoj zaravni nad obalom Nišave, na prilazu selu Staničenje, nedaleko od ušća Temštice. Iako se nalazi nedaleko od glavnog puta koji vodi od Sofije ka Nišu, staničenjska crkva je dugo ostala nepoznata naučnoj javnosti. U fresko-natpisu, ispisanom na zapadnom zidu iznad ulaza, zabeleženo je da su Arsenije, Jefimija, Konstantin i još neki članovi, čija su imena izbrisana, sazidali i oslikali crkvu 1331-1332. godine, u vreme bugarskog cara Jovana Asena (bug. Ivan Asen) i vidinskog gospodara Belaura. Priprata sa otvorenim drvenim tremom koji je dodat i izgrađen je u 19. veku.

Istorija

Doba izgradnje

Bez sumnje, najstarija crkva u ponišavlju je crkva Sv. Nikole, kasnije Sv. Petke ili kako tamošnje stanovništvo voli da je zove Sv. Parasakeve u Staničenju. U fresko-natpisu, ispisanom na zapadnom zidu iznad ulaza, zabeleženo je da su Arsenije, Jefimija, Konstantin i još neki članovi, čija su imena izbrisana, sazidali i oslikali crkvu 1331-1332. godine, u vreme bugarskog cara Jovana Asena i vidinskog gospodara Belaura. Navedene osobe sa fresaka su u doba radova i izgradnje crkve već bili pokojni pa je radove priveo kraju njihov sin, vlastelin višeg ranga, zajedno sa svojom ženom čije ime nam je ostalo nepoznato zbog oštećenja na zidu koje je uništilo deo fresaka. Jovan Aleksandar (1331—1371) je vladar koji se pominje u natpisu, koji je nosio ime Asen kao svoje drugo porodično ime. Belaur je bio jedan od najmoćnijih bugarskih boljara i ujak cara Jovana Aleksandra, protiv koga je ustao na oružje 1331.-e godine i ocepio deo države oko Vidina i toka Dunava. Car Dušan ga, u autobiografskoj beleški za svoj Zakonik, pominje kao jednog od sedam vladara koji su ugrozili srpsku državu, misleći na značajnu pobedu u bici kod Ćustendila (bug. Velbъžd) 1331.-e godine, izvojevanu protiv Bugara i njiovih saveznika. Kasnije dozidana priprata i aneks sa južne strane crkve nisu sačuvani. Priprata sa otvorenim drvenim tremom podignuta je u 19. veku.

Burno doba

O crkvi Svetog Nikole u Staničenju nema pisanih spomenika u srednjovekovnoj istorijskoj građi. U traganju za eventualnim izvornim podacima izneta je pretpostavka da se crkva pod svojom novom hramovnom posvetom Svetoj Petki Trnovskoj pominje u jednom turskom dokumentu iz vremena vladavine sultana Mehmeda III (1595—1603). Za kasnije razdoblje, u nekoliko istorijskih izvora zabeležene su izjave koje osvetljavaju sudbinu crkve u Staničenju krajem 18. veka i u prvim decenijama 19. veka. Zabeleženo je sećanje staničenjskog prote Alekse Minčića koji navodi:

• "Odavno, sigurno je to bilo još krajem XVIII veka, ovde u crkvi staničenjskoj izginuli su i sveštenici i sav narod koji se tu zatekao a crkva posle nije radila više od 30 godina. A to je bilo ovako: jedne godine, baš na Blagovesti, sveštenici su služili svetu liturgiju i bilo je mnogo naroda u crkvi i u porti crkvenoj. Odjednom udare krdžalije i napadnu na narod u crkvi i porti i poče najužasnije ubijanje i klanje. Izginuše sveštenici i silan svet, koji se zatekao u crkvi i porti. Sve je opljačkano pa i crkva ne samo što je opljačkana, nego i gotovo i razrušena. I dan danji gde god se nešto počne kopati u crkvenoj porti, nailazi se na čovečije kosti. Te su kosti od pogibije na Blagovesti. Od tada crkva u Staničenju nije mogla više služiti, sve do 1829.-e godine. A nije imala ni sveštenika, jer su sveštenici često stradali. Te godine Staničenjci dobijaju sveštenika i zamole spahiju da im dopusti da opet oporave crkvu i da mogu u njoj služiti. Spahija im izađe u susret ali pod uslovom da mu svake godine, na dan crkvene slave - 26.-og Jula - selo daje po jednu jalovu ovcu. Staničenjci oporave crkvu i ona poče služiti, a spahija je od tada sveke godine na Svetu Petku dobijao jalovu ovcu od sela na poklon."

Zahvaljujući nekim sačuvanim zapisima navedeni događaj može se pouzdano datirati u 1796.-u godinu. U jednoj bogoslužbenoj knjizi iz manastira Sv. Dimitrija kod Bele Palanke ostalo je zabeleženo da su te godine krdžalije poplenili i spalili mnoga sela i gradove. Isti događaj se pominje u zapisu popa Nikole na jednom rukopisnom jevanđelju koje se sada čuva u Sofiji.

Poslednje stradanje staničenjskog hrama dogodilo se neposredno uoči oslobođenja od Turaka. Prilikom povlačenja pred nastupanjem srpske vojske, u jesen 1877.-e godine, Čerkezi su opštoj pljački oskrnavili i crkvu u Staničenju i spalili su sve bogoslužbene knjige.

Prva zvona

Prilikom obnove, koja je usledila ubrzo nakon oslobođenja, ova stara crkva dobila je svoja prva zvona. Na jednom od njih nalazi se reljef Sv. Save i natpis:

• "Posle 500 godina ropstva pod turcima prvi put salismo zvono za spomen našim potomcima a za slavu crkve Sv. Petke - Opština Staničenjska"

Pri dnu zvona nalazi se godina 1882.-a. Na drugom zvonu postoji samo natpis:

• "U spomen našeg oslobođenja od Turaka a u slavu našem kralju Milanu M. Obrenoviću i salismo ovo zvono - Žitelji sela Staničenja za našu crkvu Sv. Paraskevu"

Po obodu na dnu zvona upisana je livnica "Đorđe Bota i sinovi" i godina 1882.-a.

Doba nakon oslobođenja od Turaka

U pokušaju da dođe do još nekog podatka iz eventualnih predanja i zaostalih sećanja, R. Ljubinković je tokom arheoloških radova vršio i anketu među najstarijim žiteljima sela. Tom prilikom je saznao da crkva za poslednjih 100 godina (što znači, posle oslobođenja 1877.-e godine) nije značajnije obnavljana i dograđivana, te da je svoj konačni oblik u kome je zatečena pre početka istraživanja dobila još u vreme turske vladavine. Zabeležio je i predanje da se glavna crkva u ataru sela, posvećena Sv. Jovanu Krstitelju, nekada nalazila nedaleko od sadašnjeg groblja i da je tek nakon njenog rušenja sadašnja crkva Sv. Petke postala seoski hram. Osnivač Srpskog arheološkog društva i član-poverenik za pirotski kraj bio je Jovan Popović, učitelj iz Staničenja. U prvom broju Starinara, za 1884.-u godinu, objavljeni su njegovi izveštaji sa terena, odnosno nalazi s područja sela Staničenje. Zanimljivo je da ovaj, bez sumnje veoma obrazovan učitelj, ne pominje među seoskim starinama staničenjsku crkvu, očigledno ne prepoznajuči u tom skromnom i tada već prepravljenom zdanju srednjovekovno naselje.

Konstrukcija

Lokalitet i etape gradnje

Mapa crkve Sv. Petke u Staničenju

Izdignuta zaravan iznad obale Nišave u lokalnom mikroambijentu, gde je smeštena crkva, predstavlja dominantan položaj. Strukturu tla na kome je podignuta crkva sačinjavaju rečni sedimenti - zemlja s peskom i sitnim šljunkom i mnoštvo kamenih oblutaka raznih veličina, od veoma sitnih do onih prečnika 20-30 santimetara. U toku istraživanja utvrđeno je da se najstariji kulturni sloj na lokalitetu obrazuje u vreme građenja crkve. Usamljeno otkriće jedne ranovizantijske fibule, zatim nalazi opeka ili češće njihovih ulomaka ugrađenih kao spolije, kao i preklesanog žrtvenika u funkciji stuba poznije časne trpeze ne ukazuju na postojanje antičkog sloja. Tokom istraživanja crkve sa okolnim delom porte uočeno je više građevinskih faza, odnosno etapa u korišćenju ovog sakralnog zdanja kroz nekoliko stoleća, od kojih bi najstariju fazu označavalo građenje vlastelinskog hrama SV. Nikole, uz koji je ubrzo dograđena priprata, a ceo ansambl živopisan je 1331-1332.-e godine. U drugoj etapi, nakon rušenja priprte po svemu sudeći i izvesnog vremena, na njenom mestu podignut je otvoreni narteks, odnosno trem. Ova dogradnja nije preciznije vremenski određena ali bi se moglo pretpostaviti da nije bila mlađa od kraja 16. veka. Naredne dve etape dogradnje mogu se pouzdano datirati u 18. vek, odnosno pre 1796.-e godine kada je stari staničenjski hram teško nastradao.

U trećoj etapi je na mestu ranijeg trema dograđena prostrana bondručna priprata nakon čega je uz južnu stranu crkve prizidan aneks uzdužne pravougaone osnove, što to smešta u četvrtu etapu građevinskih intervencija na hramu. U petu etapu svrstana je obnova stare staničenjske crkve izvedena 1829.-e godine, kada je ona dobila oblik u kome je zatečena 1972.-e godine. Uslovno rečeno, poslednju građevinsku fazu na ovom zdanju predstavljali bi konzervatorsko-restauratorski radovi izvođeni od 1973 do 1976.-e godine, kada je obnovom otvorenog narteksa-trema crkva Sv. Nikole u Staničenju dobila svoj sadašnji izgled.

Izvorna kontrukcija

Temeljna osnova i zidni sastav hrama

Crkva Sv. Petke u opštem izgledu pre rekonstrukcije i konzervatorskih radova

Crkva svetog Nikole podignuta u prvoj fazi, predstavlja skromno zdanje pravougaone osnove s polukružnim oltarskim apsidom na istoku, ukupne dužine 8,9 metara, a širine 5,1 metar. Zasvedena je poluobličastim svodom građenim od tesanika sige, čije je teme oko 5,6 metara iznad ravni poda. Zidovi crkve su veoma grubo građeni, s neravninama koje se uočavaju i na površinama prekrivenim živopisima. Debljina im je neujednačena i smanjuje se prema višim zonama. Kod severnog i južnog zida pri podu se kreće oko 0,9m, dok u ravni baze svoda ne prelazi 0,7-0,8m. Slična pojava uočava se i kod zida oltarske apside, koji je u ravni tla nešto masivniji – debljine preko 1m. Temelj zidova je veoma plitak (0,3-0,4m) i grubo je građen ulivanjem zidne mase u nepravilno, odnosno koritasto ukopan rov. Gradivo u zidovima gotovo isključivo čine rečni oblutci sa malternim vezivom. Zidovi su bili ojačani drvenim armaturama – santračama (grede kvadratnog preseka, dimenzija 15h15 centimetara do 18h18 centimetara) koje su se nalazile u strukturi zidne mase – po dve paralelno postavljene u horizontalnim nizovima na međusobnom rastojanju po vertikali od po 0,7 do 0,8m. U ravni spoljnog lica zida javljaju se samo ispod krovnog venca i u istom nivou presecaju osnovu oba zabata. Sa unutrašnje strane spoljna greda, prekrivena samo slojem fresko-maltera uočena je jedino u bazi svoda. U zapadnom zidu se nalazi skromno modelovan ulaz s kamenim pragom i plitkim dovratnicima koji nisu posebno obrađeni, odnosno klesani, već izlaze iz zidne mase bočnih strna. Arhitavni nadvratnik čini niz gredica kvadratnog preseka i u tom okviru nalazila se drvena konstrukcija s dvokrilnim vratnicama.

Unutrašnjost hrama

Unutrašnji prostor hrama bio je osvetljen samo kroz 2 mala prozorska okvira. Jedan prozor, visoko izdignut (oko 3m) iznad ravni poda, nalazio se neposredno ispod početka svoda na središnjem delu južnog zida. Bio je modelovan u vidu polukružno zasvedene niše, sa relativno uskim otvorom na spoljnom licu zida. Kasnije je zazidan ali je njegov izvorni oblik sa ostacima fresko-dekoracije sačuvan. Sličan prozor postojao je i iznad časne trpeze u zidu oltarske apside. On je u kasnijoj obnovi zamenjen većim prozorskim otvorom, a prilikom konzervatorskih radova obnovljen je po uzoru na onaj s južnog zida. Unutrašnjost hrama bila je u celovitosti oslikana freskama i podeljena zidanom oltarskom pregradom koja je u jednoj poznoj fazi uklonjena. Građena je u vidu masivnog zida debljine 0,55m i visine oko 2,3m. S gornje strane bila je završena profilisanim vencem koji se produživao duž severnog, zapadnog i junog zida, izdvajajući prvu zonu živopisa s galerijom ktitorskih portreta i fresko-natpisom iz koga se pored imena zadužbinara Arsenija, Jefemije i Konstantina, saznaje i da je crkva oslikana 1331-1332.-e godine.

Postavljanjem zidne oltarske pregrade izdvojen je naos, dimenzija 4,2h3,35m, od velikog oltarskog prostora. Usled ograničene površine u oltaru, prvobitna zidana časna trpeza postavljena je uz apsidalni zid. Od nje su preostali samo otisak na okolnom živopisu, oivičen crvenom bordurom i supstrukcija otkrivena prilikom arheoloških iskopavanja. Bila je visoka oko 1 m s pločom, približne širine 0,7m koja je stajala na zidanom stupcu.

Krov hrama

Hram je bio pokriven krovnim pločama, na šta ukazuje činjenica da ne postoje ostaci krovne opeke a ni tragova koji bi nad svodom ukazivali na postojanje olovnog pokrivača. Krovni venac, koji nije ostao sačuvan u izvornom obliku, verovatno je činio niz grubo obrađenih kamenih ploča.

Priprata hrama

Ubrzo nakon izgradnje dograđena je priprata koja je imala dužinu unutrašnjeg prostora oko 4m, dok joj je zbog skretanja trase severnog zida, širina nejednaka. Uz fasadni zid crkve ona iznosi 4,6 metara a sa zapadne strane oko 4m. Zidovi prvobitne priprate, debljine 0,8-0,85m, bili su plitko utemeljeni, do 0,3m te su stoga samo očuvani u delovima. Pod poznijom pregradnjom nestao je znatan deo južnog zida a porušen je i središnji deo zapadnog zida sa poslednjim ostacima ulaza.

Prema podacima iz ktitorskog natpisa, kao i saznanjima do kojih se došlo arheološkim istraživanjima crkva Sv. Nikole u Staničenju građena je tokom treće decenije 14. veka. U tom razdoblju prvo je bio podignut sam hram jednobrodne osnove uz koju je ubrzo – možda samo koju godinu kasnije – prizidana priprata. Pomenuta dogradnja prethodila je oslikavanju kako naosa, tako i narteksa, što je okončano 1331-1332.-e godine.

Živopisi u hramu

Ktitori i ktitorski natpis

Ktitorski natpis u crkvi Sv. Petke u Staničenju.

Po raskoši odeće i bogatsvu nakita na figurama naslikanih istorijskih ličnosti, Staničenje se izdvaja od većine spomenika svog vremena. Jedna dobro organizovana slikarska grupa izvela je u zapadnom delu naosa staničenjske crkve čitavu galeriju portreta, sastavljenu od čak deset figura. Nekoliko portreta bilo je naslikano i u priprati ali od njih danas postoje samo fresko-ulomci koji se čuvaju u Galeriji fresaka u Beogradu. Prikazani kostimi na figurama velmoža, plemkinja, monaha i monahinja različite starosti značajna su izvorna građa za poznavanje vlasteoske i dvorske nošnje toga perioda.

Ktitorski natpis je ispisan na unutrašnjem zapadnom zidu naosa, iznad samog ulaza u crkvu i pokriva celu širinu nadvratnika. Tekst natpisa je napisan u četiri reda na beloj osnovi crnim slovima nejednake veličine i saopštava da je u podizanju i oslikavanju crkve učestvovalo nekoliko osoba. Tekst natpisa počinje svetotroičkom invokacijom: „Izvolenijem Otca i savršenijem Sina i sapospešenijem“ uobičajenom za osnivačke natpise kod Srba i Bugara u srednjem veku. Na samom početku, prvoj reči prethodio je mali slikani krst, sačuvan delimično (latinski invocatio symbolica) kojim su u srednjem veku obično započinjali i završavali se natpisi ove vrste. Neobičnost ktitorskog natpisa u Staničenju je u tome što uz pomen bugarskog cara donosi i ime vidinskog gospodara Balaura. Isto tako, natpis otkriva podatak nezabeležen u drugim do sada poznatim izvorima. Reč je o Balaurovoj (sa)vladarskoj tituli gospodin, koja predstavlja veoma značajan dokaz njegove stvarne moći unutar bugarske elite.

Slikarstvo u Hramu - Freske

Rođenje Hristovo u crrkvi Sv. Pekte u Staničenju

Freske u crkvi Sv. Petke u Staničenju

Bogorodica sa Hristom u crkvi Sv. Petke u Staničenju

Hram je sačuvao veći deo svog slikanog programa. U njegovoj unutrašnjosti stradale su samo freske na poluobličastom svodu, a sav ostali program se lako iščitava i tematski dobro sagledava. Uočavanje slikarskog postupka i detalja, međutim, umanjeno je pulverzacijom fresaka, procesom vidljivim u svim delovima slikanog ansambla, zbog čega freske izgledaju kao da su presvučene sivom skramom, a znatan broj pojedinosti, posebno na inkarnatu figura, zauvek je nestao. O freskama Staničenja do sada je srazmerno malo zapisano. Prvim izveštajem, Radivoja i Mirjane Ljubinković, objavljenim nakon arheoloških i arhitektonsko-konzervativnih radova na crkvi, ukazano je na ovaj, nauci do tada nepoznat spomenik, no prikaz staničenjskih fresaka ostao je dobrim delom nepotpun.

• Živopis na poluobličastom svodu u Naosu, danas gotovo uništen, sadržao je stojeće predstave starozavetnih proroka, kako pokazuju mali ostaci živopisa a što je ikonografski i sasvim očekivano. Na južnoj polovini, u istočnom delu, postoje ostaci tri stojeće figure pa se, upoređujućo veličinu prostora u produžetku, može pretpostaviti da je na toj strani bilo desetak figura, odnosno, na obe strane svoda ukupno preko dvadeset.
• Male dimenzije građevine uslovile su svedeni program fresaka u oltaru. U njemu, kao najoučljivije, nema scene Pričešća apostola. Freske sa svoda i trijumfalnog luka - Vaznesenje Hristovo i Blagovesti Bogorodici - pripadaju već razmatranoj celini Velikih praznika. Konha apside sadrži neuobičajene predstave Bogorodice sa Hristom na prestolu sa Sv. Nikolom i Sv. Kirilom Filozofom i u zoni ispod, Poklonjenje Hristu-žrtvi. U niši proskomidije je dopojasni Mrtvi Hristos, na zidovima su stojeće figure trojice Sv. Đakona, a na istočnom i južnom zidu đakonikova frontalna poprsja dvojice episkopa.
• Sadržaj fresaka istočnog zida priprate čine sledeći delovi:

1. ciklus patrona hrama,
2. friz poprsja svetitelja,
3. stojeće figure u prvoj zoni,
4. visoki dvodelni dekorativni pojas.

Za razliku od fresaka u naosu, preostali živopis proprate nije bio dovoljno zaštićen tokom dužeg razdoblja te je jako izbledeo i postradao. Njegovo iščitavanje time je znatno otežano, a stilske osobenosti nije moguće pratiti. Tri gornje zone fresaka predodređene su za ciklus posvećen Sv. Nikoli, patronu Staničenja. U nižem registru, počev sa severne strane, postoje ostavi kompozicije Tri vojvode u tamnici. Ilustracija dolazi u red poznatih čuda Sv. Nikole, ali u Staničenju nepotpuno sačuvana. Razpoznaje se samo deo figure jednog od trojice nepravedno optuženih vojvoda koje je car Konstantin bacio u tamnicu, kako se iznosi u pisanim izvorima o Sv. Nikoli.

Legende o promeni naziva hrama

Postoje dve legende o promeni imena crkve Svetog Nikole u naziv Svete Petke:

1. Prva datira iz 1398.-e godine i govori o knjeginji Milici koja se bavila i diplomatskom delatnošću, te je zajedno sa Jefimijom te godine išla kod sultana Bajazita da zastupa interese svetog sina Stefana. Tom prilikom je izdejstvovala prenos moštoju svete Petke iz Vidina u Beograd. Po legendi, mošti su prenoćile u Staničenju u crkvi Svetog Nikole. Potom su mošti bile smeštene u kapelu svete Petke na Kalemegdanu a danas su one u rumunskom gradu Jaši.
2. Druga legenda je više istorijska činjenica. Naime, 25.-og Marta 1796.-e godine po starom kalendaru na Blagovesti Presvete Bogorodice kada je u crkvi i oko nje bilo meštana, upali su Turci krdžalije i posekli silan svet. Od tada, crkva nije otvarala vrata narednih dvadeset godina. Po ponovnom otvaranju, promenila je ime u crkva Svete Petke. U novije vreme, crkvena slava je Sveta Petka Trnova, 8.-og Avgusta.

Ktitorske grobnice

Dvoglavi orao urađen u zltovezu pronađen u crkvi Sv. Petke u Staničenju

Detalj ždrala sa četvrte trake i rascvetala vreća pete trake u nastavku iste kompozicije

Zlatovez sa carske haljine iz groba 15

U naosu crkve, postojala su četiri grobna ukopa, teško oštećena poznijim prekopavanjima. Nešto bolje očuvan ostao je samo grob br.23, ukopan uz južni zid. U hrastovom kovčegu, od koga su ostali uočljivi delovi, bila je sahranjena mlada vlastelinka. Sudeći prema očuvanim tragovima, imala je zlatotkanu odoru na kojoj su se u trenutku iskopavanja još uvek mogli prepoznati ornamenti u vidu dvoglavih orlova. Na traci od srebrnih niti, prebačenoj preko glave, imala je luksuzne naušnice. U njenom grobu nađen je odsečak, odnosno trećina tankog srebrnog groša. Uz ovaj grob nalazio se još jedan sličan drveni kovčeg, od koga su preostali samo manji delovi (grob br.22). Na delu gde je nekada bila glava pokojnika, položena na kamenu ploču, otkriven je odsečak, odnosno trećina tankog srebrnog groša – isti kao u grobu mlade vlastelinke. Oba kovčega bila su jednovremeno zalivena malternom masom sa sasvim malo kamena, koja je ostala veoma dobro očuvana u procepu između njihovih bočnih strana.

Mesto ktitorske grobnice predodredio je položaj groba 15, ukopanog sa spoljne strane južnog zida priprate. Drveni kovčeg bio je obzidan i zasveden osobenom konstrukcijom. Na trošnim ostacima pokojnika, muške osobe mlađe starosne dobi, otkriveni su delovi odore sa 27 srebrnih loptastih dugmadi sa zlatovezom, gde su pored ornamentalnih detalja sačuvane i natpisane metope sa imenom cara Jovana Aleksandra.

Galerija

• 
  Kamena ploča
• 
  Česma
• 
  Ulaz u crkvu
• 
  Desna strana
• 
  Leva strana
• 
  Pogled sa strane
• 
  Zadnji deo

Literatura

• M. Popović, S. Gabelić, B. Cvetković, B. Popović, Crkva Svetog Nikole u Staničenju, 2005, Beograd. ISBN 978-86-80093-50-5.

Spoljašnje veze

• Enciklopedija za radoznale: Crkva u Staničenju (RTS Kulturno-umetnički program - Zvanični kanal)