Miodrag Loma

Miodrag Loma (Valjevo, 15. avgust 1957) srpski je istoričar književnosti, germanista, redovni profesor Opšte književnosti na Katedri za Opštu književnost i teoriju književnosti Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu i dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti.

Miodrag Loma
Lični podaci
Datum rođenja	(1958-08-15)15. avgust 1958.
Mesto rođenja	Valjevo, SR Srbija FNR Jugoslavija
Naučni rad
Polje	Istorija književnosti Metodologija književne istoriografije
Institucija	Filološki fakultet

Biografija

Rođen je 15. avgusta 1957. godine u Valjevu, gde je završio osnovnu školu i gimnaziju. Na Filološkom fakultetu Univerziteta u Beogradu diplomirao je Opštu književnost i teoriju književnosti 1982, a Nemački jezik i književnost 1983. godine. Na istom fakultetu, 1989. godine završio je postdiplomske studije odbranom magistarskog rada na temu Problem autora u nemačkoj istoriji književnosti, a 2001. godine je odbranio doktorsku disertaciju pod naslovom Slika Hrista u Helderlinovom pesništvu.

Od 1985. godine zaposlen je na Filološkom fakultetu Univerziteta u Beogradu, najpre kao asistent-pripravnik za Nemačku književnost na Odseku za Germanistiku, a od 1986. godine kao asistent-pripravnik za Opštu knjiživenost na Odsedku za Opštu književnost i teoriju književnosti. Biran je 1991. godine u zvanje asistena, docenta – 2001, vanrednog – 2011. i redovnog profesora za Opštu književnost – 2016. godine.

U Nemačkom književnom arhivu (Deutsches Literaturarchiv) u Marbahu je 1986. i 1990. godine prikupljao građu za svoj magistarski, a potom i za svoj doktorski rad. Od 1996. do 2001. godine sarađivao je na projektu „Književnoteorijska misao 20. veka i problemi proučavanja srpske književnosti” sa temom „Srpska nacionalna književna istoriografija i književnoteorijska misao 20. veka”.

Na osnovnim studijama drži predavanja iz stare orijentalne, antičke, rane srednjovekovne i književnosti evropskog preromatizma i romantizma. Na diplomskim i doktorskim studijama predaje metodologiju književne istoriografije. Objavio je pet monografija koje se koriste kao literatura na predmetima koje predaje na svim nivoima studija. Pod Lominim mentorstvom ili sa njegovim učešćem u Komisijama za pregled, ocenu i odbranu, odbranjen je veći broj diplomskih (master-), magistarskih i doktorskih radova.

Učestvovao je po pozivu na više domaćih i međunarodnih naučnih skupova, sa kojih su u celini objavljena njegova izlaganja. Bio je član uredništva za izradu monografije Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu (1960/2016), a od 2016. do 2020 – odgovorni urednik u redakciji dvojezične edicije Ksenofilija Filološkog fakulteta. Za to vreme je uredio četiri monografije. Uradio je i objavio više stručnih i naučnih prevoda sa nemačkog jezika.

Za dopisnog člana SANU izabran je 4. novembra 2021. godine.

Naučni rad

Došavši na Katedru za opštu književnosti i teoriju književnosti Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Miodrag Loma je od letnjeg semestra školske 1986/1987. godine obnovio kontinuirani rad sa studentima ove Katedre na biblijskim tekstovima, koje je bio u izvesnom diskontinuitetu od odlaska u penziju 1976. godine obnovitelja dotične Katedre, profesora Vojislava Đurića. Taj studijski kontinutitet je održao do današnjeg dana, a rezultat njegovih, već tri i po decenije dugih, nastavnih i naučno-istraživačkih napora na biblističkom planu predstavljaju njegove dve monografije, koje se sa filološkog stanovišta bave temeljnim pitanjima unutrašnjeg vremena i prostora Biblije.

Tumačenje vremena u Bibliji

U svojoj monografiji Tumačenje vremena u Bibliji, čiji podnaslov naglašava da je posredi Biblijska hronologija (2010) – Loma objašnjava kako i u kojoj meri shvatanje i računanje vremena u Svetom pismu judeohrišćanske tradicije odstupa od modernog razumevanja i izračunavanja vremenskih razmaka. On ovde pre svega istražuje autonomnu biblijsku hronologiju u odnosu prema modernoj istoriografskoj kao heteronomnoj, naime zasnovanoj na izvanbiblijskim hronološkim podacima, kako bi pokazao svojstven način na koji unutrašnja biblijska hronologija utemeljuje vreme biblijskih priča kao parabola o povezanosti povesnog i natpovesnog sveta.

Loma najpre objašnjava specifičnost primene filološke interpretacije na biblijski način istraživanja. Doslovnost Biblije kao Božjeg saopštenja na ljudskom jeziku, Loma smatra da nije moguće svesti samo na njenu ljudsku dimenziju, kao što to čini racionalističko-humanistička kritika, jer se pri tom gube božanska izražajna merila te doslovnosti, kao i ono što je njima izraženo nadljudskim veličinama kao božanski velelepno i sasvim različito od ljudskog. Loma analizira biblijsku prapovest upravo kao polazište Božjeg hiperboličnog izraza, a zaključno konstatuje da se čitava Biblija služi sasvim izvesnim hiperboličkim stilom, stalnim preterivanjem, stalnim prevazilaženjem mera koje su uobičajene u ljudskom iskustvu, kako bi ljudskim jezičkim sredstvima izrazila ono božanski nadljudsko. Autor hiperbolički postupak vidi u začetku svake poetsko-fantazijske modifikacije jezika kojom se osećajno prevazilazi običan jezik, a to pre svega metonimija, metafora i simbol, koji taj jezik preobražavaju u izražajno sredstvo doživljaja onog sasvim drugačijeg od ljudskog, onog božanskog. Književni poredak hiperbola, metonimija, metafora i simbola izražava jednu paralelnu duhovnu realnost u odnosu na onu objektivno materijalnu. A parabola, koja se neprestano naporedo odvija na ovim ravnima – figurativno, svojom svojstvenom formom kontinuirano i koherentno organizuje ove trope, te čini jednu doslednu priču o otkrivanju božanskog u ljudskom svetu. Utoliko permanentna hiperboličnost i paraboličnost pesničkog jezika Biblije gradi njen uzvišen, monumentalni stil, koji je estetski funkcionalan, budući adekvatan najvećim, najvažnijim i najuzvišenihim, božanskim temama koje ova knjiga izražava. Autor celinu biblijske povesti tumači kao istoriju dijaloga između Boga i čoveka, pri čemu njena božanska određenja postaju njena svojstvena razlika u odnosu na svaku drugu istorijsko-dijalošku naraciju, koja je temeljni književni oblik Biblije. Počev od razgovora kao začetne forme, ona u svojoj glavnoj razvojnoj liniji predstavlja povesni niz priča, a u pratećim razvojnim linijama – druge književne oblike. Ova literarna morfološka različitost Biblije potiče iz različitih mogućnosti književnog preobražavanja razgovora kroz razne vidove prepričavanja ili opisivanja.

Miodrag Loma određuje razdoblja biblijske povesti kao deonice jedne kontinuirane i celovite istorijske naracije o Božjim otkrovenjskim dijalozima sa čovekom. Pri tom, drevni orijentalni književni žanr rodoslova mu se pokazuje kao začetni oblik biblijske povesne naracije, a početne biblijske priče – kao pripovedna proširenja tih genealogija. Njihov glavni tok se pretvara u okosnicu svete istorije od Adama, preko Noja, Avrama i Davida do Isusa Hrista. U rodoslovima od Adama do Avrama i Isaka, navodi se broj godina rodonačelnikove adolescencije, koja se računa sve do sticanja muževnosti rođenjem prvog sina. Ovi brojčani podaci mogu se sabirati uglavnom kontinuirano sve do doba egipatskog ropstva. Ono se da rekonstruisati na osnovu navedenih zbirnih i nepotpunih pojedinačnih vremenskih podataka iz levitskog svešteničkog rodoslova. Za vreme sudija i jevrejskih careva dobijamo samo podatke o dužini trajanja sudijske i carske službe. Vremenske paralele sa istorijom starog sveta – odnosno sa hronologijama, pre svega egipatskom i asirskom – mogu se uspostaviti tek od početka istorije dve posebne jevrejske države, a to je početkom prvog milenijuma pre Hrista. Tek od vremena jevrejskog odlaska u vavilonsko ropstvo, biblijska hronologija se sasvim uliva u hronologiju starog sveta, što znači ondašnjih globalnih sila (novovavilonske, persijske, grčko-makedonske i rimske), koje politički ili barem kulturno dominiraju nad područjem nekadašnjih jevrejskih država. Tako se unutrašnja biblijska hronologija pokazuje kao jedina kontinuirana numerička celina od početka sveta do dolaska njegovog Spasitelja. Upravo ona predstavlja predmet ovog rada, i to kako u svom kontinuitetu, tako i u svom odnosu prema istovremenim spoljašnjim hronologijama.

Početni rodoslovni zbirovi adolescencija praotaca daju samo unutrašnje biblijsko vreme kao vreme biblijskih priča koje su genealoški povezane. Prekomerna visina punoletstva i ukupnog životnog veka dobija svoj smisao prvenstveno u celini genealoške naracije na koju se odnosi. Kako su njena vremena neposredno proizišla iz potencijalno beskrajnog ljudskog vremena u Raju, tako su i ona još uvek unekoliko rajska, doduše ograničena, ali za naše pojmove o ljudskom svetu – fantastično duga. Utoliko su ona, po autorovom sudu, odraz praotačke pravednosti i simbol božanskih vrednosti u ljudskom svetu. Kako su vremenske deonice prvih biblijskih genealogija po manirau usmenih genealogija samo okruglo, približno odrešene, tako i njihovi zbirovi predstavljaju samo jedan približan broj, koji matematički tačno nije proverljiv, budući božanski mističan. Povezivanje ove najstarije, unutrašnje bilblijske hronologije sa modernom naučnom istorijskom hronologijom starog sveta moguće je samo kao krajnje približno i sa prevashodnim osloncem na duhovnoistorijske i kulturnoistorijske epohe, budući da se one u najdubljoj prošlosti po svojim bitnim odlikama ne menjaju stotinama godina. Deset hronoloških poglavlja u ovoj knjizi posvećena su različitim povesnim razobljima: od praistorijskih preko protoistorijskih do istorijskih, zaključno sa vremenom Hristovog javljanja u doba judejskog vladara Iroda i vrhovne rimske vlasti.

Biblijska praistorija i Mojsijevo Petoknjižje

Druga Lomina biblistička monografija objavljena je pod naslovom Biblijska praistorija i Mojsijevo Petokljižje (2016), prema najobimnijem i tematski središnjem poglavlju ove knjige. Loma se tu usresređuje na razmatranje odnosa biblijske praistorije kao uvodnog i bitnog segmenta Mojsijevog književnog dela sa njegovom celinom i pokazuje smisao njihove uzajamne povezanosti kao ključni za razumevanje svih pet knjiga ovog proroka u Svetom pismu. Sva prethodna i potonja poglavlja smisaono su usmerena ka ovom glavnom, bilo kao obuhvatni uvodi u njega, bilo kao njegove detaljno precizirane dopune. Tako uvodna filološka i istorijsko-geografska razmatranja doprinose objektivnosti i utemeljenosti u realnost sadašnjih rasprava i poglavlja koja se bave iscrpnom književno-žanrovskom analizom, kojom nam Loma pokazuje kako su tekstovi Petoknjižja žanrovski određeni. Pred čitaocem se otvara sistematizacija književnih žanrova u kojoj nam autor pod slojem pisane reči otkriva specifičan vid izgovorene reči, filološki prevladavajući ovaj dualizam.

Autor u prvom poglavlju svoje knjige („Prethodna pitanja”) razmatra najopštije, temeljne filološke probleme kao što su ontološki status nekog teksta, pristup tom tekstu kao jednom idealnom, ali samosvojnom i samo sebi doslednom postojanju čvrstog smisla koji se fiksira prevashodno jezičko-umetničkim sredstvima. Druga glava („Ime Biblija”) posvećena je ispitivanju sakralnog i mističkog smisla imena Biblija, Sveto pismo, Stari i Novi zavet, Zakon i njegovom značaju za celovito književno značenje ovako imenovane zbirke tekstova. Treće poglavlje („Profetska atribucija i grupisanje žanrova”) bavi se tradicionalnim pripisivanjem biblijskih spisa proročkom autorstvu i grupisanjem u različite profetske žanrove u okviru jednog posebnog literarno-generičkog poretka, koji je sasvim različit od našeg, ukorenjenog kroz nasleđe helensko-rimske poetske i retorske, poetičke i retoričke tradicije.

Četvrta glava („Biblijska i svetska književnost”) izlaže istoriju postepenog ulaska Biblije u svetsku književnost zahvaljujući nadovezivanjeu novozavetnih izvornika – koji su svi, osim jednog, pisani na ondašnjem svetskom jeziku, kojni, opštegrčkom helenizma – na prethodni septuagintalni prevod jevrejske Biblije, Starog zaveta na kojnu. Peto poglavlje („Petoknjižje kao sakralna literarna i autorska celina”) tiče se problema atribucije celine Pentateuha Mojsiju kao njegovom autoru. Ovo pitanje se ovde rešava biblijski argumentovanim prikazom proročki sakralnog obrazovanja Mojsijevog opusa i njegove, takođe sakralne, tradicije.

Kroz šestu glavu („Shvatanje vremena u Bibliji”) posvećenu biblijskom shvatanju vremena, svestan njegovog cikličnog mehanizma, ali ne zanemarujući ni linearno načelo njegovog vremenskog toka, autor interdisciplinarnom sintezom proširuje svoje zaključke na kulturne odraze ovog specifičnog poimanja vremena. Ono je izloženo kao dinamički mitski dualizam rajskog vremena i vanrajskog, istorijskog nevremena. Sedmo poglavlje („Plodni polumesec”) iz biblijske perspektive pokazuje istorijsku geografiju prostora na kome se zbivaju događaji Mojsijevih pripovesti – to je područje takozvanog Plodnog polumeseca, koji obrazuju Mesopotamija, Siropalestina i Egipat. Tako dve susedne glave određuju specifične biblijske vremensko-prostorne koordinate u koje se postavljaju priče Petoknjižja. Miodrag Loma upoznaje nas sa zemljopisnom osobenošću jednog drevnog prostora, ali i sa zvučnom konkretnošću jednog starog jezika. Tako osmo poglavlje („Istorijsko-fonetska transliteracija jevrejskog pisma”), koje neposredno prethodni glavnom poglavlju u knjizi – ima zadatak da nas uvede u jezički svet Biblije kroz razmatranje pitanja glasovno adekvatnog prenošenja starojevrejskih termina latiničnim fonetkskim znacima, koji su korišćeni za prezentaciju i etimologizaciju jevrejskih reči smisaono ključnih za tumačenje odnosa Biblijske praistorije i Mojsijevog Petoknjižja.

Nakon obimne filološke pripreme, slede poglavlja u kojima se autor bavi središnjom temom ove studije. U devetom po redu („Biblijska praistorija i Mojsijevo Petoknjižje”) Loma obrazlaže kako Mojsijevo Petoknjižje funkcioniše kao jedna literarna celina. Hermeneutički osnov ove najvažnije glave u knjizi predstavlja shvatanje da je preko jedinstvenog smisla Petoknjižja dokazivo Mojsijevo autorstvo, koje mu se i tradicionalno pripisuje. Rukovođen tom osnovnom interpretativnom idejom, Loma prevashodno pokazuje kako se uzajamno smisaono dopunjuju i tumače tekstovi o biblijskoj praistoriji i zakonodavni i istorisjki zapisi iz Mojsijevog vremena. Proročka dimenzija ovih spisa istaknuta je kao osvedočenje njihove svetosti i one njihovog autora, mimo čije sakralizovane ličnosti ne možemo razmeti njegovo celovito književno delo.

Zaključna poglvlja u knjizi nadovezuju se akribičnim hermeneutičkim analizama na središnje istraživanje. U desetoj glavi Lominog rada („Biblijsko tumačenje postanja sveta, čoveka i istorije”) sledi u tri potpoglavlja kritička analiza prve tri biblijske praistorijske priče: o postanju kosmosa i života u njemu („Priča o postanju zemaljskog sveta”), o postanju čoveka i njegovo idealnog rajskog staništa („Priča o postanju čoveka i Raja”), o poreklu zla, greha i smrti („Priča o grehu”). Studija se zaključuje jedanaestom glavom („Povezanost priča o Potopu i Vaskrsenju Hristovom Besedom na Gori”) koja ukazuje na tipološku vezu praistorijske priče o Potopu sa novozavetnom pričom o Vaskrsenju, pri čemu posreduju Isusovi stavovi izneti u njegovoj Besedi na Gori, u kojoj propoveda čistotu ljudskog života kao preduslov za njegovo spasenje kroz milost ulaska u ponovo darovano rajsko Carstvo Božje. Time se uspostavlja interpretativna veza između udaljenih deonica Biblije i paradinamički pokazuje kako literarno funckioniše biblijska celina.

Slika Hrista u Helderlinovom pesništvu

Od početka svog rada na Filološkom fakultetu, Miodrag Loma se bavio Geteovim dobom, koje je svojim književnim i teorijskim dostignućima daleko prevazišlo značaj jedne epohe u razvoju nacionalne literature, te je zasnovalo merila svetske književnosti i njene istorije. Glavni rezultat ovog, kako germanističkog, tako i komparativističkog interesovanja predstavlja Lomina doktorska disertacija, objavljena 2003. godine pod naslovom Slika Hrista u Helderlinovom pesništvu. Ova monografija se oslanja na autorove biblističke studije, tako što Helderlinove poetske slike tumači njima odgovarajućim biblijskim, koje i same na pesnički način izražavaju religijske doživljaje. Takvoj poetskoj hermeneutici Loma je posvetio drugi deo svoje monografije, gde ispituje poetsku konstruktivnost biblijske građe u originalnim pesničkim slikama Helderlinovih hristoloških himni, u kojima je ujedinjena ukupna religiozna povest starog helenskog i novog evropskog sveta. Prvi deo ove knjige je posvećen istoriji istraživanja dotičnih pesama od pokušaja njihovog prvog koliko-toliko zajedničkog objavljivanja krajem 19. veka do šezdesetih godina 20. veka, kada jenjava diskusija o njima, a koja se rasplamsala nakon pronalaska poslednje verzije jedne od njih, Praznika Mira, sredinom pedesetih godina prošlog veka. Loma u istorijskom delu svog rada prikazuje preko pedeset autorski različitih kritičkih pristupa Helderlinovim pesmama, koji su dati ne samo kroz pojedinačne članke ili njihove nizove, nego neretko i kroz čitave obimne monografije. Pri tom, neki od razmatranih autora predstavljaju najznačajnije predstavnike onovremene književnokritičke i filozofske misli, a drugi, svakako, reprezentativne primenioce tadašnjih vodećih metoda u tumačenju književnih dela. Kako autor svakog od njih dovodi u vezu sa opštim književnonaučnim strujama njihovog vremena i ukazuje kod svakog ponaosob na temeljna načela njegove kritike, ova obimna istorijska studija pokazuje se kao iscrpna i precizna istorija evropske književnokritičke prakse od devedesetih godina 19, pa do šezdesetih godina 20. veka, a na jedinstvenom primeru Helderlinovih hrišćanski intoniranih pesama. Posredstvom konkretnih kritičkih primera, Loma ukazuje na duhovnoistorijske veze pomenutih postupaka tumačenja, te na unutrašnju duhovnu dinamiku vremena u kojima oni nastaju i obznanjuju se. Dakle, kako je osnovni predmet dotičnih Helderlinovih pesama – hrišćanstvo, tako i Lomin istorijski prikaz njihovih kritičkih recepcija prelazi u duhovnu istoriju tih receptivnih razdoblja, u kojoj on otkriva i prikazuje idejna polazišta određenih metodoloških orijentacija upravo u modernom odnosu prema hrišćanstvu. Na taj način, Loma dolazi do uzgrednog, ali i potencijalno naučno značajnog proizvoda svog rada. To je jedna kratka nemačka, ali i evropska duhovna istorija datog razdoblja, prvenstveno proverena sa svog religioznog aspekta. Loma zaključuje da hristološka rasprava povodom Praznika Mira, iako su u njoj učestvovali najznačajniji mislioci tog vremena, nije dala nikakve konačne zaključke, ali da je ona ipak pokazala da ograničenost dometa glavnih savremenih književnokritičkih pristupa potiče od ograničenja njihovih ideoloških polazišta. Otuda potreba da se Helderlinovoj hristološkoj ikonografiji priđe sa njima adekvatnog ideološkog stanovišta, a to je isključivo ono antičkog, biblijskog hrišćanstva. Upravo to je autorovo novo hermeneutičko polazište.

Drugi predmetni deo knjige je hermeneutički i posvećen je „Tumačenju Helderlinovih hristoloških himni”. Ono je izvedeno po postupcima koji su prehodno navedeni u metodološkom uvodu, pa zatim provereni u istoriji književnokritičke recepcije. Lomin estetički formalizam teži da biblijski zasnovanu Helderlinovu hristološku ikonografiju rekonstruktivno i deskriptivno prikaže u pesničkim slikama na osnovu svih estetski funkcionalnih fragmenata, koje su nudile različite verzije Helderlinovih himni Hristu. Drugi, hermeneutički deo rada je neprestano metodski dihotoman. Naime, Helderlinove poetske ikone su prevashodno rekonstruisane iz samog teksta različitih verzija njegovih hristoloških himni, ali je stalno proveravan biblijski kontekst za svaki tako dobijen ikonopisni detalj, čime su one pokazivale svoju sakralnu i liturgičku finkciju i formu.

Miodrag Loma je u uvodu ovoj svojoj knjizi, koji je naslovio: „Metodološki preduslovi za istraživanje Helderlinove hristološke ikonografije”, prikazao organon osnovnih filoloških postupaka koji su adekvatni predmetu i cilju njegovog rada. Autor prvu komplementarnu kombinaciju metoda nalazi u interakciji književnoistorijskog pozitivizma, njegove bio-bibliografske faktografije, sa njenom duhovnoistorijskom interpretacijom. Ovo povezivanje postupaka on zatim želi da dopuni egzistencijalnom analizom genija, koja ima zadatak da pokaže kako pesnički genije kao harizma shodno sebi modifikuje duhovnoistorijske uticaje. Tek sa tog hermeneutičkog polazišta, smatra Miodrag Loma, moguće je započeti tumačenje Helderlinove poetsko, profestski vizionarske, hirstološke ikonografije, u njenoj fundamentalnoj hristocentričnosti i fantazijskoj multiperspektivnosti kroz različite verzije svake od tih Helderlinovih himni posvećenih Hristu (Praznik Mira, Jedini, Patmos). Filološku analizu ove složene poetske ikonografije autor razvija u multiperspektivni postupak čitanja palimpsesta, koji svojim rukopisnim verzijama svedoči o tome kako se jedna jezičko-umetnička tvorevina razvija do svojih krajnjih organskih dimenzija u različita vremena, na različitim planovima i kroz njima imanentne perspektive. Lomi je najvažnija videlačka, imaginativna perspektiva pesništva, koja u nadahnuću prodire do zaista metafizičkih duhovnih predstava, do onostranih mitskih vizija. Tako se mitologija otkriva kao metafizički izvor fantastičnih predstava, a individualna poetska fantazija koja je sagledava i osobeno reprodukuje – kao genijalna mitopoetička delatnost duha. Prostor i vreme ove mašte odlikuje se istovremenošću svih vremenskih perspektiva i, shodno tome, uzajamnim prožimanjem svih prostornih perspektiva. Na osnovu toga autor dolazi do za njega ključnog zaključka književne estetike, odnosno filološke estetičke kritike – da istovremenost, te uzajamno preklapanje i prožimanje fantazijskih slika neprestano imamo u vidu kada čitamo, preživljavamo, nanovo doživljavamo, shvatamo, te tim reprodukovanim i shvaćenim, svesno obuhaćenim, osvešćenim estetskim doživljajem, tumačimo i vrednujemo neko pesničko delo u njegovoj umetničkoj realizaciji. Shodno ovakvoj estetskoj funkcionalnosti pesničke mašte, Lomin metod čitanja palimpsesta navodi čitaoca da pođe od pesnički najcelovitije, te estetski najuočljivije i najočiglednije verzije, da bi u njenom kontekstu tumačio prethodne i potonje umetničke intervencije, koje su na svojstven način prekrivene najcelovitijim tekstom. U skladu sa autorovim insistiranjem na celovitosti filološkog zahvata, ovakav čitalački pristup pretpostavlja kao svoj prethodni filološki korak sinoptički postupak edicije različitih verzija jednog književnog dela. Kako je čitanje ovakvog sinopsisa komplementarno organskom čitanju palimpsesta, tako je i ovakvo čitanje slično tipološkom postupku biblijske egzegeze, koji takođe polazi od naporednih tekstova jevanđelja, pa sinoptički tretira sve biblijske tekstove. Naime, i čitanje palimpsesta posmatra tipove-likove-predstave u unutrašnjem sinoptičkom i sinhronijskom kontekstu kao nanete jedne preko drugih radi uzajamne artikulacije. Naspram ovom unutrašnjem interpretativnom kontekstu, koji čini jedan celovito umetnički organizovan tekst, kako za svoje pojedinačne tekstualne delove, tako i za svoje generičke verzije – po autorovom uvidu – najneposredniji spoljašnji kontekst za Helderlinovu hristološku ikonografiju je veliko jezičko, likovno i duhovno bogatstvo Biblije. Do njega možemo dospeti navedenim tipološkim postupkom biblijskog tumačenja, tragajući za što markantnijim tipskim saglasnostima, što najčešće samo od sebe zahteva interpretativnu dopunu, kako doslovnim, tako i duhovnim biblijskim saglasnostima. Tako se Lomino tumačenje Helderlinovih himničkih verzija Hrista na filološki tradicionalan način neprestano oslanja na biblijsku egzegezu. Ovako složen filološki postupak ima krajnji cilj da pokaže temeljnu važnost tri istraživane hristološke himne, kako u Helderlinovom opusu, tako i u opštem idejno-estetskom kontekstu.

Naučni tekstovi

Sličan postupak, Miodrag Loma primenio je i u svom naučnom članku pod naslovom „Arhaična podloga i procesi hristijanizacije u usmenim oblicima srpskog junačkog deseteračkog pesništva” (2010), koji predstavlja tipološko istraživanje odnosa između biblijskih poetskih slika i onih u srpskoj usmenoj tradiciji, a posebno u deseteračkoj epskoj poeziji. Ono otkriva formalno ujedinjavanje prehrišćanske, zajedničke slovenske i protoindoevropske ravni sa onom hrišćanskom.

Miodrag Loma se u svojim naučnim radovima posebno bavi pitanjima književne metodologije, a pre svega onima istorije književne istoriografije. U to područje interesovanja spada i monografija pod naslovom Pesnik i književna istorija (1994), koja predstavlja istoriju najznačajnijih metoda primenjivanih u nemačkoj nacionalnoj književnoj istoriografiji od njenih početaka u prvoj polovini 19. veka do osamdesetih godina 20. veka. Monografija naslovljena Rezeption der Hölderlin'schen Dichtung in der deutschen Literaturgeschichtsschreibung (Recepcija Helderlinovog pesništva u nemačkoj književnoj istoriografiji) (2012) prikaz je sažet iz prethodne monografije, a tiče se posebno književno-istoriografskog tretmana Helderlinovog pesništva u nemačkim istorijama nacionalne književnosti, kojim je zasnovana dvojezična edicija Ksenofilija Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

U nizu pojedinačnih članaka, Loma se takođe zanima i za istoriju srpske nacionalne književne istoriografije. U njima raspravlja o književno-istoriografskim domenima Đorđa Đorđevića, Jovana Skerlića i Pavla Popovića.

Miodrag Loma se u više svojih naučnih radova pozabavio pitanjem zasnivanja kanona svetske književnosti, kao i ulaska u njega srpske narodne književnosti, te njegovog tretiranja u nastavi istorije opšte književnosti na Liceju, Velikoj školi, Filozofskom i Filološkom fakultetu u Beogradu. U prvom redu tu spada zanimanje za Geteovo shvatanje i jednog i drugog fenomena, a zatim za poglede Fridriha Šlegela koji se tiču uzajamne povezanosti stare i nove evropske književnosti, kao i za savremeno poimanje svetske književnosti kod Ervina Latsa ili pak Bajsnerovo uviđanje generičkih kontinuiteta, koje od antike nasleđuje nemačka elegija.

U više članaka Loma preispituje moderno zasnivanje filologije kod Herdera i Augusta Beka. Istim postupkom analizira i filološka istraživanja Anice Savić-Rebac, Nikole Miloševića, Dragana Stojanovića, Jovana Delića i Aleksandra Ilića.

Takođe se u svojim zasebnim naučnim radovima bavio i delima značajnih pisaca svetske (Rable, Dostojevski), kao i stranih nacionalnih književnosti (Teodor Štorm). Naročito se zanimao za znamenite srpske književne stvaraoce 19. i 20. veka, uvek u težnji da ih sagleda i odredi im mesto u opšrim istorijskim tokovima i posebnim strujama svetske književnosti, pa da u tako uspostavljenim okvirima oceni vrednosti i značaj njegovog položaja. Takođe ga je interesovala i recepcija njihovih dela kod najznačajnijih predstavnika srpske nauke o književnosti u 20. veku, kakvi su Anica Savić-Rebac ili Nikola Milošević, sučeljavajući uvek originalni oblikotvorni i smisaotvorni poredak recipijenata, a ovu sa njima aktuelnim modelima promišljanja književnosti.

Prevodilačka delatnost

Miodrag Loma je načinio i više stručnih i naučnih prevoda sa nemačkog na srpski jezik, o čemu svedoči i poseban bibliografski spisak. Posredi je kako umetnička proza, tako i poezija, ali i naučni filološki radovi. Posebno se izdvajaju Lomini kritički prevodi Helderlinovih hristoloških himni, koji koriste kompletnu tekstološku kritičku aparaturu za naporedni prikaz svih sačuvanih verzija pesme u njenom prevodu.

Odabrana dela

• Metodološki pristup Đorđa Đorđevića, delu Sime Milutinovića Sarajlije, 1993.
• Pesnik i književna istorija: problem prikazivanja pesnika u istorijama nemačke književnosti, 1994.
• Prolegomena za jednu poetsku gnoseologiju, estetiku i kritiku, 2001.
• Tumačenje prve trijade strofa u Helderlinovom Prazniku mira, 2002.
• Slika Hrista u Helderlinovom pesništvu, 2003.'
• Čudan život: pesme, 2004.
• Književnokritički postupak Dragana Stojanovića i Geteov Faust, 2010.
• Tumačenje vremena u Bibliji: biblijska hronologija, 2010.
• Recepcija Helderlinovog pesništva u nemačkoj književnoj istoriografiji, 2012.
• Herderovo shvatanje porekla jezika i zasnivanje filologije, 2013.
• Biblijska praistorija i Mojsijevo Petoknjižje, 2016.
• Skerlićeva periodizacija istorije nove srpske književnosti, 2019.