Stara Hercegovina

Stara Hercegovina je istorijska i geografska oblast koja obuhvata pojedine regije koje su u ranijim vremenima bile sastavni dio nekadašnje (velike) Hercegovine, od koje su pod raznim okolnostima otrgnute (prvi dio 1878. godine, a drugi dio 1912. godine), tako da se više ne podvode pod opšti pojam Hercegovine u njegovom užem (savremenom) značenju. U geografskom smislu, oblast Stare Hercegovine obuhvata sjeverozapadnu polovinu današnje Crne Gore, od Herceg Novog, preko Nikšića, Šavnika, Plužina i Žabljaka, do Pljevalja i Bijelog Polja, a takođe uključuje i Prijepolje u Srbiji, odnosno Rudo, Čajniče, Goražde , Kalinovik i Foču u današnjoj Bosni i Hercegovini.

Prostorni opseg istorijske Hercegovine u tri države: Stara Hercegovina, u Crnoj Gori (crveno) i Srbiji (žuto); istočna i stara Hercegovina u Republici Srpskoj – BiH (ljubičasto); preostali dio Hercegovine, u Federaciji BiH – BiH (plavetno)

Dio Stare Hercegovine u granicama današnje Crne Gore

Naziv oblasti (Stara Hercegovina) treba razlikovati od opisnog izraza stara Hercegovina (sa malim slovom s) koji se ponekad upotrebljava za označavanje cijele Hercegovine u starim vremenima.

Naziv

Dabrobosanski mitropolit Sava Kosanović (1839-1903), rođeni Starohercegovac iz Banjana

Naziv Hercegovine potiče od srednjovjekovne Hercegovine Svetog Save, koja je stvorena sredinom 15. vijeka, kada je vojvoda Stefan Vukčić Kosača uzeo titulu: herceg od Svetog Save. Od tog vremena, Hercegovina je obuhvatala celokupno područje od Polimlja na istoku, do Imotskog polja na zapadu, i od gornjeg Podrinja na sjeveru do Herceg-Novog na jugu. Za vrijeme turske vlasti, isti prostorni opseg zadržao je i tadašnji Hercegovački sandžak. Područje današnje Stare Hercegovine je sve do novijih vremena bilo sastavni dio istorijske Hercegovine, a sam naziv Stara Hercegovina počeo je da dobija specifično regionalno značenje tek nakon 1878. godine, kada je počeo da se upotrebljava prvenstveno za one dijelove Hercegovine koji su u to vrijeme (a drugim dijelom i 1912. godine) priključeni Knjaževini Crnoj Gori. U istom smislu, u Staru Hercegovinu se računao i onaj dio nekadašnje Hercegovine koji je 1912. godine pripao Kraljevini Srbiji (oblast oko Prijepolja), a takođe i onaj dio nekadašnje Hercegovine koji je austrougarska okupaciona vlast nakon 1878. godine priključila Sarajevskom okružju (gornje Podrinje, oko Foče, Goražda, Čajniča i Rudog), odvojivši te krajeve od preostalog (najvećeg) dijela Hercegovine koji je bio organizovan kao Mostarsko okružje.

Istorija

Starohercegovački vojvoda i drobnjački knez Novica Cerović (1805-1895)

Glavni članak: Istorija Hercegovine

Prije nastanka Hercegovine (sredina 15. vijeka), na području potonje Stare Hercegovine postojalo je nekoliko starih srpskih oblasti i župa, kao što su: Zahumlje i Travunija na jugozapadu, odnosno Onogošt (župa), Breznica (župa), Ljuboviđa (župa) i druge oblasti i župe prema unutrašnjosti, do gornjeg Podrinja i donjeg Polimlja. Za vrijeme turske vlasti, kada je na tim prostorima postojao Hercegovački sandžak, a potom i Hercegovački pašaluk, poseban značaj su dobila Pljevlja, u kojima se tokom dužeg vremena nalazilo i sjedište hercegovačkog sandžak-bega. Na području Stare Hercegovine su još od srednjovjekovnih vremena postojali utvrđeni gradovi-tvrđave, kao što su: Soko, Koznik, Susjed, Klobuk, Kukanj, Onogošt i drugi.

Stara Hercegovina u sastavu Crne Gore

Crnogorsko-hercegovački(pivski) vojvoda Lazar Sočica (1838-1910) i brdski (kučki) vojvoda Marko Miljanov (1833-1901)

Patrijarh srpski Varnava Rosić (1880-1937), rođeni Starohercegovac iz Pljevalja

Tokom Hercegovačkog ustanka (1875-1878), znatan dio Hercegovine oslobođen je od turske vlasti. Pošto se ustanak odvijao uporedo sa Crnogorsko-turskim ratom (1876-1878), zajedničkim naporom crnogorskih i hercegovačkih Srba ostvareni su značajni uspjesi, od kojih je poseban značaj imalo oslobođenje Nikšića (1877). Odlukom Berlinskog kongresa (1878), najveći dio oslobođenog područja ušao je u sastav Knjaževine Crne Gore. Tada se postavilo i pitanje o unošenju hercegovačke odrednice u prošireni vladarski naslov knjaza Nikole, koji je veoma poštovao Hercegovce, ali to nije moglo biti učinjeno zbog stilizacije Berlinskog ugovora, u kome je pojam Hercegovine bio sveden na dio pod austrougarskom okupacijom.

Stoga je prilikom preuređenja eparhijske uprave doneta odluka da se oživi pomen drevne srpske oblasti Zahumlja, tako da je novo vladičanstvo sa sedištem u Nikšiću dobilo naziv: Zahumsko-raška eparhija (1878). Prvi starohercegovački vladika bio je episkop Visarion Ljubiša (1878-1882), ali nakon njegovog prelaska na službu cetinjskog mitropolita (1882) eparhija nije popunjavana već je administrirana od strane cetinjskih mitropolita sve do 1908. godine, kada je za novog starohercegovačkog vladiku izabran episkop Kirilo Mitrović.

Jedan od osnovnih razloga za tako dugu upražnjenost vladičanske stolice u Nikšiću ogledao se u težnji državne vlasti na Cetinju ka što bržoj integraciji novopriključenih oblasti. Upravo u to vrijeme pojavila su se i prva nastojanja da se dotadašnji regionalni identitet starohercegovačkih Srba zameni novim identitetom, zasnovanim na regionalnim tradicijama Stare Crne Gore.

Tokom Prvog balkanskog rata (1912), oslobođen je i preostali dio Hercegovine, a po savezničkom sporazumu Kraljevini Crnoj Gori je pripala oblast od Pljevalja, preko Bijelog Polja, do Berana, što je i potvrđeno Londonskim mirovnim ugovorom od 30. maja 1913. godine. Time je dovršeno geopolitičko oblikovanje starohercegovačkog prostora.

Autonomija Stare Hercegovine

Krajem 2005. i početkom 2006. godine, u vrijeme priprema za održavanje referenduma o državnom statusu Crne Gore, došlo je do obnavljanja javne rasprave o tradicionalnim posebnostima i razlikama između pojedinih regiona. Posebnu pažnju javnosti izazivao je sve izraženiji raskorak između pojedinih istorijskih oblasti u kojima je većina birača podržavala ideju o nezavisnosti (Stara Crna Gora, Ulcinj, Plav, Rožaje) i ostalih oblasti, u kojima su prevladavala drugačija državno-politička opredeljenja (Stara Hercegovina sa Polimljem i Boka Kotorska sa Primorjem). Tim povodom je pokrenuto pitanje o istorijskom pravu svake oblasti na demokratsko odlučivanje o sopstvenom političkom statusu. Takođe je pokrenuto i pitanje, da li Stara Crna Gora uz podršku manjinskih regiona (Ulcinj, Plav, Rožaje) ima pravo da nameće svoju političku volju ostalim istorijskim regionima. Tim povodom su pod okriljem Vijeća narodnih skupština i Pokreta za evropsku državnu zajednicu Srbije i Crne Gore razmatrane razne inicijative, od održavanja paralelnog referenduma u pojedinim oblastima, do stvaranja institucionalnih preduslova za autonomno političko organizovanje na tim područjima.

Nakon proglašenja državne nezavisnosti Crne Gore (2006), u više navrata je pokretano pitanje o decentralizaciji i regionalizaciji državne uprave, a u pojedinim istorijskim oblastima je došlo do obnavljanja ranijih zamisli o uspostavljanju teritorijalnih i političkih autonomija (Boka Kotorska, Stara Hercegovina). Iako se Crna Gora obavezala na poštovanje evropskih standarda u oblasti regionalizacije, državne vlasti su tokom narednih godina pružale otpor takvim inicijativama, koje su došle do izražaja i u pojedinim manjinskim opštinama (Ulcinj, Tuzi, Gusinje, Plav, Rožaje). Nastojeći da centralističko državno uređenje očuva putem suzbijanja svakog političkog dijaloga o decentralizaciji i regionalizaciji, državna vlast je izazvala kontraefekat, koji se na području Stare Hercegovine manifestovao u vidu inicijative za uspostavljanje administrativne i političke autonomije.

Gradovi

Stara Hercegovina obuhvata šest opština u Crnoj Gori: Pljevlja, Žabljak, Plužine, Šavnik, Nikšić i Herceg Novi, kao i dio opštine Kotor (Risanski zaliv i Krivošije). U ovoj istorijskoj oblasti danas je najveći grad Nikšić, a nakon njega Pljevlja i Herceg Novi. Stara Hercegovina obuhvata i Prijepolje u Republici Srbiji, te Foču i Kalinovik u Republici Srpskoj.

Plemena

Plemena Stare Hercegovine se prostiru na teritoriji današnje Crne Gore.

Plemena Stare Hercegovine su: Drobnjaci (sa Jezerima), Uskoci, Piva, Šaranci, Nikšići, Banjani, Grahovo, Krivošije, Trebješani,Rudinjani.

Galerija

• 
  Širenje bosanske države na jugoistoku, 1373. godine.
• 
  Vojvodstvo S. V. Kosače, 1440. godine.
• 
  Upad vojvode S. V. Kosače u Zetu (XV vek).
• 
  Upad vojvode S. V. Kosače u Zetu (XV vek).

Vidi još

• Hercegovina
• Zapadna Hercegovina
• Istočna Hercegovina
• Severna Hercegovina
• Južna Hercegovina
• Središnja Hercegovina
• Odnosi Crne Gore i Srbije
• Odnosi Crne Gore i Bosne i Hercegovine
• Pokret za evropsku državnu zajednicu Srbije i Crne Gore
• Srbi u Crnoj Gori
• Desrbizacija
• Crnogorizacija

Literatura

• Aleksić, Budimir R. (2011). „Hercegovina u planovima Crne Gore i asimilacija hercegovačkih Srba u crnogorskom državnom okviru (1878-1918)” (PDF). Radovi Filozofskog fakulteta na Palama. 13 (2): 43—53. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 09. 2018. g. Pristupljeno 09. 03. 2019. 
• Atanasovski, Veljan (1979). Pad Hercegovine. Beograd: Istorijski institut. 
• Berić, Dušan M. (1994). Ustanak u Hercegovini 1852-1862 (1. izd.). Beograd: SANU. 
• Berić, Dušan M. (2000). Srpsko pitanje i politika Austrougarske i Rusije (1848-1878). Beograd: Gutenbergova galaksija. 
• Ekmečić, Milorad (1981). „Srpski narod u Turskoj od sredine XIX veka do 1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 447—526. 
• Jovanović, Radoman (1981). „Crna Gora 1851-1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 423—446. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu. 
• Milićević, Jovan; Rakočević, Novica (1986). „Crna Gora od 1735-1797”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 498—530. 
• Milićević, Jovan (1981). „Crna Gora 1797-1851”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 159—211. 
• Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Rakočević, Novica (1983). „Lična vlast knjaza i ustavne borbe”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 208—231. 
• Rakočević, Novica (1983). „U predvečerje svetskog rata”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 232—259. 
• Stojančević, Vladimir (1971). Južnoslovenski narodi u Osmanskom carstvu od Jedrenskog mira 1829. do Pariskog kongresa 1856. godine. Beograd: Izdavačko-štamparsko preduzeće PTT. 
• Stojančević, Vladimir (1990). Srbija i oslobodilački pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Terzić, Slavenko (2010). „O svetosavskoj tradiciji u istočnom delu Stare Hercegovine”. Drevnohrišćansko i svetosavsko nasleđe u Crnoj Gori. Beograd-Cetinje: Pravoslavni bogoslovski fakultet, Svetigora. str. 337—341. 
• Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćirković, Sima (1964b). Herceg Stefan Vukčić-Kosača i njegovo doba. Beograd: Naučno delo. 
• Ćirković, Sima (1964c). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine. 
• Šćekić, Radenko; Leković, Žarko; Premović, Marijan (2015). „Political Developments and Unrests in Stara Raška (Old Rascia) and Old Herzegovina during Ottoman Rule”. Balcanica. 46: 79—106. 

Spoljašnje veze

• Stara Hercegovina: Znamenja Stare Hercegovine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. jun 2010)
• Projekat Rastko: Zemljopis Knjaževine Crne Gore (1899)
• Srpska zemlja Crna Gora: Zemljopis Knjaževine Crne Gore (1899)