Šumadija
Šumadija je geografska regija u Srbiji. Ime je dobila po šumama koje su nekada prekrivale najveći deo njene teritorije. Administrativno središte je Kragujevac, koji je ujedno i centar Šumadijskog okruga. Stari naziv za Šumadiju je Trivalija (grb Trivalije se mnogo kasnije, u vreme ustaničke Srbije nalazi i na barjaku vojvode Lazara Mutapa.[1]
| Šumadija | |
|---|---|
 Mapa Šumadije | |
| Sedište | Kragujevac |
| Najveći gradovi | Beograd, Kragujevac, Čačak, Smederevo, Jagodina |
| Država |  Srbija |
| Region | Šumadija i zapadna Srbija, Beograd, Južna i istočna Srbija |
| Administrativna jedinica | Šumadijski okrug, Pomoravski okrug, Rasinski okrug, Podunavski okrug, Moravički okrug, Kolubarski okrug, Grad Beograd |
| Površina | 5.796 |
| Stanovništvo | 1.407.143 |
Granice uredi
Šumadija je najveća subregija srednje Srbije. Njena teritorija u širem smislu obuhvata prostore između tokova Save i Dunava na severu, Velike Morave na istoku, Zapadne Morave na jugu i Dičine, Ljiga i Kolubare na zapadu[2]. U užem smislu ona obuhvata prostore do dolinskih razvođa Save, Dunava i dveju Morava.[2] Prema nekim interpretacijama (savremene društvene prilike, tradicionalna geologija (Cvijić) i etnologija (Erdeljanović),[3] kao severna granica Šumadije označen je pojas između Kosmaja i Avale a kao južna granica planina Jastrebac.
Reljef uredi
U reljefu Šumadije ističe se serija površi, iznad kojih se dižu niske ostrvske planine i široke doline usečene u površi. Šumadijske planine su ranije izdvajane kao prelazna zona Rodopskih planina na severu a u novije vreme se priključuju Dinaridima. Šumadijske planine se razlikuju i od Dinarskih i rodopskih planina. Njihova jezgra sastoje se od granita i škriljaca, po čemu bi pripadale rodopskoj masi. Međutim, one se sastoje i od krečnjaka, laporca, peščara, konglomerata i drugih mlađih stena. Na više mesta serpentinskih masa i eruptivnih stena. Šumadijske planine nisu dinarske ni po sastavu, ni po pravcu bora, kao ni po vremenu glavnog ubiranja, ističe Jovan Cvijić. Ali one ne pripadaju ni pravoj rodopskoj masi, iako sa njom imaju izvesne srodnosti. Ostrvske planine južnog oboda Panonskog basena u Šumadiji su Gledićke planine, Kotlenik, Juhor, Rudnik, Crni vrh, Venčac, Bukulja, Kosmaj i Avala.
Na Šumadijskim planinama i ispod njih razvijena je serija površi, koje su ranije označavane kao abrazioni oblici Paratetisa. Površi su verovatno to i predstavljale u inicijalnom obliku, koji je toliko izmenjen mlađim fluvio-dendacionim procesom, da savremene zaravni u reljefu nesumnjivo predstavljaju rečne oblike. u mlađim krečnjacima u okolini Beograda razvijen je merokras. Od kraških oblika javljaju se vrtače, uvale i manje pećine.
Klima uredi
U Šumadiji vlada izrazita umerenokontinentalna klima (klima je obeležena promenljivim vremenskim obrascima i velikom sezonskom temperaturnim varijansama. Mesta sa više od tri meseca sa prosečnim dnevnim temperaturama iznad 10 °C i najhladnijim mesečnim temperaturama ispod −3 °C). obzirom na prostranstvo ovog kraja i visinske razlike u njemu (100 do 1130 m), u Šumadiji postoje znatne mikroklimatske razlike. Kolebanje temperature u Šumadiji, kao i u celom južnom obodu panonskog basena može biti znatno. događa se čak da neki zimski dan ima veću srednju temperaturu od nekog letnjeg dana.
Vode uredi
Šumadija je bogata izvorima i vodotocima. Pored brojnih potoka ima i nekoliko većih reka. One protiču i razilaze se od hidrografskog čvora Rudnika prema Velikoj Moravi, Zapadnoj Moravi i Savi.
Istorija uredi
Pre rimskog osvajanja ovih prostora, na području današnje Šumadije stanovala su ilirska i keltska plemena. Tokom rimske uprave, ovo područje je pripadalo provinciji Meziji, a posle podele ove provincije, našlo se u sastavu Mezije Superior. Posle propasti Rimskog carstva, ovim prostorima vladaju Huni, Vizantinci i Gepidi.
Sloveni naseljavaju ove prostore u 6. i 7. veku. Na području Šumadije stanovalo je slovensko pleme pod nazivom Moravljani. U 9. veku, prostor ulazi u sastav Bugarskog carstva, potom u 10. veku u sastav Samuilovog Makedonskog carstva, a u 11. veku ponovo u sastav Vizantije.
Srpska država počinje širenje na južne delove ovog područja krajem 12. veka, dok se na severne delove širi Kraljevina Ugarska. Krajem 13. veka, celokupno područje Šumadije je u sastavu srpskih država - Milutinove Kraljevine Raške (Srbije) na jugu i Dragutinove Sremske kraljevine na severu. Kralj Dragutin za jednu od svojih prestonica uzima Beograd. Posle propasti Dragutinove države, severni deo Šumadije postaje predmet teritorijalnih sporova između Srbije i Ugarske.
U 14. veku, veći deo Šumadije (izuzev Beograda sa okolinom, kojim upravlja Ugarska) ulazi u sastav Dušanovog Srpskog carstva, a potom i u sastav države kneza Lazara, da bi u 15. veku za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića cela Šumadija (uključujući i Beograd) ušla u sastav Srpske despotovine. 1456. smrću poslednjeg despota Đurađ Brankovića, koji je izgradio najveću i najmoćniju ravničarsku tvrđavu u Smederevu i imao rezidenciju na Rudniku, počinje pad despotovine i 1459. godine najveći deo Šumadije ulazi u sastav Osmanskog carstva, sa izuzetkom Beograda koji se nalazi pod upravom Ugarske sve do 1521. godine, kada i njega osvajaju Osmanlije.
U vreme osmanske uprave, područje Šumadije je bilo u sastavu Smederevskog sandžaka odnosno Beogradskog pašaluka. Između 1718. i 1739. godine, područjem Šumadije upravlja Austrija i ono je u sastavu austrijske provincije pod nazivom Kraljevina Srbija. Posle 1739. godine, Šumadija je ponovo u sastavu osmanskog Smederevskog sandžaka. 1788. godine, veći deo Šumadije ulazi u sastav Kočine krajine, a potom celu Šumadiju privremeno kontrolišu Austrijanci (1789—1790. godine). Područje je zatim ponovo pod osmanskom upravom sve do podizanja Prvog srpskog ustanka 1804. godine.
Prvi srpski ustanak je podignut u šumadijskom selu Orašac, a za vreme ustanka, Topola je bila Karađorđevo sedište. Slomom Prvog srpskog ustanka 1813. godine, Šumadija dolazi pod neposrednu osmansku vlast poslednji put.
Već 1815. godine podignut je Drugi srpski ustanak pod vođstvom Miloša Obrenovića, čiji je rezultat bilo stvaranje autonomne Kneževine Srbije (centralni deo ove kneževine činila je Šumadija), koja postaje nezavisna država 1878. godine za vreme vladavine kneza Milana Obrenovića , da bi 1882. godine bila transformisana u Kraljevinu Srbiju.
Tokom Prvog svetskog rata (1914—1918. godine), Šumadija je pod okupacijom Austrougarske, da bi 1918. godine ušla u sastav obnovljene Kraljevine Srbije, a potom i u sastav novoformiranog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija.
Između 1922. i 1929, jedna od administrativnih oblasti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je bila nazvana Šumadijska oblast. Ona je približno obuhvatala teritoriju današnjeg Šumadijskog okruga, a njeno sedište je bio Kragujevac, koji je sedište i današnjeg okruga. Ukidanjem ove oblasti 1929. godine, teritorija Šumadije je podeljena između Dunavske banovine, Moravske banovine, Drinske banovine i Uprave grada Beograda.
Od 1941. do 1944. godine, nakon faktičkog uništenja i podele Jugoslavije od strane Sila Osovine, Šumadija je u sastavu Srbije pod nemačkom okupacionom upravom, da bi posle oslobođenja zemlje ušla u sastav Narodne Republike Srbije (koja je činila jednu od 6 republika nove, socijalističke, Jugoslavije). Raspadom druge Jugoslavije, 1991—1992. godine, Šumadija postaje deo nove (treće) Jugoslavije sastavljene od republika Srbije i Crne Gore, koja se 2003. godine transformiše u državnu zajednicu pod nazivom Srbija i Crna Gora. Raspadom ove državne zajednice, 2006. godine, Šumadija ostaje deo sada nezavisne Republike Srbije.
Gradovi uredi
Veći gradovi u Šumadiji su:
- Beograd (veći deo grada)
- Kragujevac
- Čačak
- Smederevo
a manji:
Na obodima Šumadije su
- Kraljevo (šumadijski, odnosno šumadijsko-zapadno-pomoravski)
- Jagodina
- Velika Plana
- Varvarin.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Jovan Mišković, Opis Rudničkog okruga. ISBN 978-86-86351-01-2. str. 316.
- ^ a b Marković, J. i Pavlović, M, (1995)
- ^ Ivić, Beleske o biogračićkom govoru, Srpski dijalektološki zbornik, 24/1978, 125
Spoljašnje veze uredi
- Šumadija, srce Srbije na beautifulserbia.info
- Šumadija, video na sajtu Jutub
