1. septembar

1. septembar je 244. dan u prostoj godini ili 245. u prestupnoj po gregorijanskom kalendaru. Do kraja godine ima još 121 dan.

Po vizantijskoj eri, ovo je prvi dan godine. Prema vizantijskom računanju vremena, svijet je nastao 1. septembra 5508. godine prije nove ere.

Događaji

septembar
P	U	S	Č	P	S	N
						1
2	3	4	5	6	7	8
9	10	11	12	13	14	15
16	17	18	19	20	21	22
23	24	25	26	27	28	29
30

• 1355 — U jednoj povelji koju je potpisao ban Stefan Tvrtko I Kotromanić prvi put se pominje utvrđeni grad Visoki u Bosni.
• 1449 — Tumu kriza: (koja se takođe naziva Kriza tumske tvrđave), granični konflikt između plemena Oirat i Mongola i kineske dinastije Ming koja je dovela do hvatanja cara Džangcunga, i poraza vojske od 500.000 ljudi od mnogo manje sile.
• 1529 — Španska tvrđava Sankti Spiritu, prvoizgrađena u modernoj Argentini, uništena je od strane domaćina.
• 1531 — U Švajcarskoj je počeo rat između Ciriha, centra švajcarske reformacije, i katoličkih kantona. Nakon što su bolje organizovani katolički kantoni pobedili u bici kod Kapela, sedište protestantizma premešteno je u Ženevu.
• 1532 — Kralj Henri VIII je kraljici Ani Bolen, tada još uvek običnoj plemkinji, dodelio titulu Markiza od Pembruka.
• 1604 — Adi Granth, danas poznat kao Guru Granth Sahib, sveto pismo Sika, prvo je postavljeno u Harmandir Sahib, Zlatni hram, najvažnije i najsvetije mesto hodočašća u sikizmu.
• 1644 — Bitka kod Tipermuira, prva bitka tokom građanskog rata između snaga u Škotskoj škotskih rojalista, na čelu sa Džejmsom Grahamom, 1. markizom od Montrose i vojske Kovenantersa.
• 1701 — Bitka kod Kjerija, deo Rata za špansko nasleđe. Pobedu su odnele austrijske trupe pod komandom Eugena Savojskog.
• 1715 — Kralj Francuske Luj XIV umro posle vladavine od 72 godine, što je bilo duže od bilo kog evropskog monarha.
• 1763 — Katarina Velika Ruska potvrđuje planove Ivan Ivanoviča Betckoja za osnivanje Vospitatelьnый dom-a u Moskvi
• 1772 — Misija San Luis Obispo de Tolosa osnovana je u San Luis Obispo, Kalifornija.
• 1772 — Kolonisti iz Masačusetskog zaliva preduzimaju popularna reakciju na uklanjanje baruta, direktniju kontrolu vojnih prodavnica, vojnih zaliha, oružja i baruta nazvanu alarm za prah.
• 1804 — Nemački astronom Karl Ludvig Harding je otkrio Juno, jedan od najvećih asteroida u Glavnom pojasu.
• 1814 — Počeo Bečki kongres.
• 1831 — Visoki Orden Svetog Grigorija Velikog utvrdio je papa Grgur XVI u Vatikanskoj državi za prepoznavanje visoke podrške Vatikanu ili Papi od strane muškaraca ili žena, ne obavezno rimokatolika.
• 1836 — Narcisa Vitman, jedna je od prvih belih žena govornika engleskog jezika koja se nastanila zapadno od Roki Mauntains, i došla u Vala Vala, u Vašingtonu. Ona i Eliza Hart Spalding (supruga Henrija Spaldinga) postale su prve dokumentovane žene iz Evropske Amerike koje su prešle planine Roki.
• 1836 — Osnovana je najstarija škola britanskog porekla u Južnoj Americi škola Svetog Andreja Skota.
• 1859 — Pojavila se jedna od najvećih zabeleženih koronalnih masa koje su ikada zabeležene, kasnije poznate kao događaj Karington.
• 1859 — Američki građanski rat: Bitka kod Šantilija: jedinice Vojske Konfederacije pobedile su trupe vojske Unije u Šantiliju, Virdžinija.
• 1864 — Američki građanski rat: General vojske Konfederacije Džon Bel Hud naređuje evakuaciju Atlante, okončavajući četvoromesečnu opsadu generala Vilijama Tekumseh Šermana.
• 1870 — U bici kod Sedana u francusko-pruskom ratu, Prusi su pod komandom Helmuta fon Moltkea naneli težak poraz trupama francuskog cara Napoleona III, što je dovelo do pada Drugog carstva.
• 1873 — Cešvaio staje na prestol kao kralj Zulu naroda nakon smrti njegovog oca Mpande.
• 1878 — Ema Nut je postala prvi ženski telefonski operater na svetu kada je angažovana od strane Aleksandra Grahma Bela u kompaniji Boston Telefone Dispač.
• 1878 — Vojska Muhameda Ajuba Kana potiskuju Britance u bici kod Kandahara, okončavajući Drugi anglo-avganistanski rat.
• 1878 — Preko 400 ljudi je umrlo u Velikoj Hinklei vatri, šumskoj vatri u Hinklei, Minesota.
• 1897 — Otvorena je podzemna ulica Tremont Strit u Bostonu, postajući prvi podzemni sistem brzog tranzita u Severnoj Americi.
• 1900 — Velika Britanija je anektirala Južnoafričku Republiku.
• 1905 — Alberta i Saskačevan se pridružuju kanadskoj konfederaciji.
• 1906 — Osnovana je Međunarodna federacija advokata za intelektualnu svojinu.
• 1906 — Oklopno krstarica Jorgos Averof je isporučena grčkoj mornarici. Danas služi kao muzejski brod.
• 1914 — Sankt-Peterburg menja ime u Petrograd.
• 1916 — Bugarska, kao saradnik Nemačke u Prvom svetskom ratu, objavila je rat Rumuniji.
• 1923 — U zemljotresu koji je potpuno razorio japanski grad Jokohamu i gotovo uništio Tokio, poginulo je najmanje 142.000 ljudi, a 2,5 miliona je ostalo bez domova.
• 1928 — Ahmet Zogu je proglasio Albaniju za kraljevinu, a sebe za kralja.
• 1939 — Nemačka je bez objave rata napala Poljsku i time započela Drugi svetski rat.
• 1945 — Skupština Srbije usvojila je Zakon o administrativnoj podeli Srbije, čime su uspostavljene autonomne pokrajine Vojvodina i Kosovsko-metohijska oblast.
• 1952 — Objavljen roman Starac i more.
• 1953 — U avionskoj nesreći je poginuo francuski violinista Žak Tibo, član čuvenog trija sa Alfredom Kortoom i Pablom Kazalsom.
• 1961 — U Beogradu je počela Prva konferencija šefova država i vlada nesvrstanih zemalja, kojoj su prisustvovali predstavnici 25 zemalja i 40 antikolonijalnih i oslobodilačkih pokreta. Posle šest dana rada skup je usvojio dokumente o principima nesvrstavanja kao nezavisnog vanblokovskog činioca.
• 1962 — U zemljotresu u severozapadnom Iranu razoreno je preko 300 sela, a poginulo je 12.000 ljudi.
• 1963 — Otvoren stadion Crvene zvezde
• 1969 — Grupa oficira s mladim pukovnikom Moamerom Gadafijem na čelu oborila je sa vlasti kralja Libije Idriza I i proglasila republiku.
• 1972 — Američki velemajstor Robert Fišer je u meču u Rejkjaviku pobedio sovjetskog velemajstora Borisa Vasiljeviča Spaskog rezultatom 12,5:8,5 i postao 11. prvak sveta u šahu. Titulu je izgubio bez meča 3. aprila 1975, kada je odbio da prihvati uslove Međunarodne šahovske federacije, a za prvaka sveta proglašen je ruski velemajstor Anatolij Karpov.
• 1974 — Anastasio Somoza je izabran za predsednika Nikaragve.
• 1981 — U Srednjoafričkoj Republici državnim udarom svrgnut je predsednik David Dacko.
• 1983 — Sovjetski borbeni avion je blizu ostrva Sahalin oborio južnokorejski avion „Boing 747“, u kojem je poginulo svih 240 putnika i 29 članova posade.
• 1991 — Uzbekistan proglasio nezavisnost od Sovjetskog Saveza.
• 1993 — U Ženevi su propali pregovori o okončanju 17-mesečnog rata u Bosni i Hercegovini, pošto su predstavnici bosanskih Muslimana odbacili mirovni plan međunarodnih posrednika.
• 1999 — UNHCR je saopštio da je, od juna, kada su okončani sukobi na Kosovu, oko 200.000 Srba i Roma napustilo tu srpsku pokrajinu, a da se na Kosovo i Metohiju vratilo 772.300 Albanaca izbeglih tokom višemesečnih sukoba.
• 2000 — Na predizbornoj konvenciji u beogradskom centru „Sava“, pred više od 3.000 građana, lideri Demokratske opozicije Srbije potpisali su dokument „Ugovor sa Srbijom“ kojim su se obavezali da će, ukoliko dođu na vlast, uspostaviti demokratsku vlast u Srbiji.
• 2001 — U Tokiju je poginulo 45 ljudi u jednom od najvećih požara izazvanog eksplozijom u kvartu u kome se nalaze velike kockarnice i barovi.
• 2004 — Čečenski teroristi zauzeli su školu u ruskom gradu Beslanu u Severnoj Osetiji sa više od hiljadu talaca većinom dece. Zahtevali su puštanje čečenskih pobunjenika iz zatvora u susednoj Ingušetiji i nezavisnost Čečenije od Rusije. (vidi talačka kriza u Beslanu).

Rođenja

• 1653 — Johan Pahelbel, nemački barokni kompozitor i orguljaš. (prem. 1706)
• 1848 — August Forel, švajcarski lekar. (prem. 1931)
• 1873 — Dinko Šimunović, hrvatski novelista. (prem. 1933)
• 1875 — Edgar Rajs Barouz, američki pisac. (prem. 1950)
• 1877 — Fransis Vilijam Aston, engleski fizičar. (prem. 1945)
• 1920 — Ričard Farnsvort, američki glumac i kaskader. (prem. 2000)
• 1922 — Mihajlo Mitrović, srpski arhitekta. (prem. 2018)
• 1923 — Roki Marčano, američki bokser. (prem. 1969)
• 1957 — Glorija Estefan, američka muzičarka i glumica.
• 1957 — Duško Ivanović, crnogorski košarkaš i košarkaški trener.
• 1961 — Marina Logvinenko, sovjetska i ruska streljašica.
• 1962 — Rud Gulit, holandski fudbaler i fudbalski trener.
• 1964 — Andrijana Videnović, srpska glumica.
• 1966 — Tim Hardavej, američki košarkaš i košarkaški trener.
• 1970 — Vana, hrvatska pevačica.
• 1971 — Hakan Šukur, turski fudbaler.
• 1974 — Filip Nikolić, francuski muzičar i glumac. (prem. 2009)
• 1975 — Natali Basingtvajt, australijska muzičarka i glumica.
• 1975 — Skot Spidman, britansko-kanadski glumac.
• 1976 — Takaši Fukuniši, japanski fudbaler.
• 1977 — David Albelda, španski fudbaler.
• 1981 — Endru Vizneski, američki košarkaš.
• 1983 — Hose Antonio Rejes, španski fudbaler. (prem. 2019)
• 1986 — Gael Monfis, francuski teniser.
• 1989 — Bil Kaulic, nemački muzičar.
• 1989 — Danijel Staridž, engleski fudbaler.
• 1989 — Janis Strelnijeks, letonski košarkaš.
• 1990 — Gelor Kanga, gabonski fudbaler.
• 1992 — Kirani Džejms, grenadski atletičar.
• 1995 — Ognjen Jaramaz, srpski košarkaš.
• 1996 — Zendeja, američka glumica i pevačica.
• 1998 — Džoš Okogi, nigerijsko-američki košarkaš.
• 1998 — Ognjen Čarapić, crnogorski košarkaš.

Smrti

• 1159 — papa Hadrijan IV, rođen kao Nikolas Brejkspir, poglavara katoličke crkve.
• 1557 — Žak Kartje, francuski istraživač, najpoznatiji po istraživanju oblasti oko zaliva i reke Sen Loren. (rođ. 1491)
• 1678 — Jan Brojgel Mlađi, flamanski slikar. (rođ. 1601)
• 1715 — Luj XIV, francuski kralj, nazvan „Kralj Sunce“.
• 1967 — Ilja Grigorjevič Erenburg, ruski književnik.
• 1970 — Fransoa Morijak, francuski književnik. (rođ. 1885)
• 1978 — Dušan Baranin, srpski književnik, publicista i učitelj. (rođ. 1903)
• 1982 — Vladislav Gomulka, poljski komunistički lider. (rođ. 1905)
• 1988 — Luis Alvarez, američki fizičar i izumitelj, nobelovac. (rođ. 1911)
• 1994 — Vladimir Bulatović Vib, srpski književnik i novinar. (rođ. 1931)
• 1997 — Zoltan Cibor, mađarski fudbalski reprezentativac. (rođ. 1929)

Vidi još

• Spisak datuma
• Spisak godina
• Spisak decenija
• Spisak vekova
• Spisak milenijuma