Južna i istočna Srbija
Južna i istočna Srbija je jedan od pet statističkih regiona Srbije. Prema popisu iz 2022. na teritoriji regiona živelo je 1.406.050 stanovnika.[1]
| Južna i istočna Srbija | |
|---|---|
 Statistički region Južna i istočna Srbija | |
| Matična država |  Srbija |
| Administrativni centar | nema |
| Najveći grad | Niš |
| Službeni jezik | srpski |
| Vladavina | |
| Istorija | |
| Formiranje | |
| — Istočni i Južni region | 14. jul 2009. |
| — Južna i istočna Srbija | 7. maj 2010. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 26.253 km2 |
| Stanovništvo | |
| — 2022. | 1.406.050 |
| — gustina | 53,56 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | srpski dinar |
| — kod valute | RSD |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC |
Formiranje regiona
urediU julu 2009. godine, skupština Srbije usvojila je zakon kojim je Srbija podeljena na sedam statističkih regiona.[2] Prvobitno je bilo predviđeno da područje statističkog regiona Južna i istočna Srbija čine dva statistička regiona — Južni region i Istočni region. Početkom 2010. godine preovladala je ideja o smanjenju broja statističkih regiona, a razlog za to je neravnomernost u broju stanovnika u regionima na osnovu prvog predloga. Prema novom predlogu, Srbija se deli na pet statističkih regiona,[3] a ujednačavanje regiona vrši se spajanjem Zapadnog i Centralnog regiona i Istočnog i Južnog regiona.
Istorija
urediU rimsko doba, ovo područje je prvobitno bilo u sastavu provincije Mezije. Usitnjavanjem provincija i promenom njihovih granica, područje regiona ulazi u sastav provincije Gornja Mezija, a zatim u sastav provincija Dardanije i Dakije. Dakija se potom deli na dve provincije: Dakija Ripenzis i Dakija Mediteranea. Kasnije, podelom Rimskog carstva, cela oblast je uključena u Vizantiju.
Krajem 5. i početkom 6. veka, na ove prostore se masovno doseljavaju slovenska plemena. Tokom ranog srednjeg veka, ovom regijom dominiraju Bugarska i Vizantija, da bi se od 12. veka na ove prostore širila srpska država. Na severu regiona, širi se srednjovekovna ugarska država, koja na ovom području formira pokrajine Braničevska banovina i Kučevska banovina. U 13. veku, područjem Braničeva vladali su bugarski velikaši Drman i Kudelin, da bi zatim njihovu oblast kralj Dragutin uključio u svoju Sremsku kraljevinu.
Sredinom 14. veka, region je u sastavu Dušanovog srpskog carstva, a zatim, posle propasti carstva, ulazi u sastav Moravske Srbije i države Konstantina Dragaša. Severoistočni delovi regiona bili su u sastavu Vidinske kneževine, nastale raspadom bugarske države. Područje regiona zatim ulazi u sastav Srpske despotovine, ali ga postepeno, tokom 15. veka, osvajaju Turci.
Padom Srpske despotovine (1459. godine) celokupno područje regiona dolazi pod tursku vlast. U kratkom periodu, između 1718. i 1739. godine, severni deo oblasti ulazi u sastav Austrijske Kraljevine Srbije i Tamiškog Banata. Posle Prvog srpskog ustanka 1804. godine, najveći deo regiona ulazi u sastav Karađorđeve Srbije, da bi posle Drugog srpskog ustanka 1815. godine, samo severni delovi regiona bili priznati kao deo Srbije, dok južni delovi ostaju pod neposrednom turskom vlašću. Na tom području, koje ostaje pod neposrednom turskom vlašću, formiran je 1846. godine Niški pašaluk. Proširenjem granica Srbije 1833. i 1878. godine, u sastav Srbije ulaze i ostali delovi regiona, dok pod turskom vlašću ostaje samo krajnji jug oblasti, koji će takođe ući u sastav Srbije 1912. godine. Pored toga, još neke manje pogranične teritorije na istoku regiona dobijene su od Bugarske 1919. godine.
U Prvom svetskom ratu, krajem 1915. godine, Bugari okupiraju region i na ovom prostoru formiraju vojno-inspekcionu oblast Morave. Početkom 1917. godine, zbog represija bugarskih okupacionih vlasti, podignut je Toplički ustanak. U jesen 1918. vlast prelazi iz bugarskih u nemačke ruke, da bi ubrzo srpska vojska oslobodila okupirane teritorije. Posle formiranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, područje regiona je bilo podeljeno na nekoliko okruga (1918—1922) i oblasti (1922—1929). Sa formiranjem banovina 1929. godine, područje regiona je uglavnom ušlo u sastav Moravske Banovine, izuzev nekih severnih i južnih teritorija koje su ušle u sastav Dunavske i Vardarske banovine.
Tokom okupacije Jugoslavije od strane sila Osovine u Drugom svetskom ratu, ovo područje je uglavnom bilo u sastavu Nedićeve Srbije, izuzev južnih i istočnih delova regiona koji su bili pod okupacijom Bugarske. Posle oslobođenja, region ulazi u sastav SR Srbije u okviru nove socijalističke Jugoslavije. Na severu i jugu SR Srbije nalazile su se autonomne pokrajine Vojvodina i Kosovo, dok je centralno područje republike koje se nije nalazilo u sastavu autonomnih pokrajina bilo poznato pod imenom Uža Srbija (kasnije Centralna Srbija) i funkcionisalo je kao neka vrsta statističkog regiona, koji, za razliku od drugih delova Jugoslavije, nije imao sopstvene organe vlasti, ali su statistički podaci iskazivani u okviru njegovih granica.
Tokom 2009. godine, područje Centralne Srbije podeljeno je na 5 statističkih regiona (Beograd, Zapadni region, Centralni region, Istočni Region, Južni region), da bi 2010. godine, spajanjem regiona, ovaj broj bio smanjen na 3 (Beograd, Južna i istočna Srbija, Šumadija i zapadna Srbija).
Geografija
urediNa području regiona nalazi se nekoliko prostorno-geografskih celina, od kojih su značajnije: Pomoravlje, Podunavlje, Ponišavlje, Braničevo, Timočka Krajina, Toplica, Jablanica, Šopluk, itd.
Upravni okruzi
urediNa području regiona nalaze se sledeći upravni okruzi:
Najveća naselja
urediDemografija
urediEtničke grupe
urediNa području regiona uglavnom preovlađuje srpsko stanovništvo, a ima i pripadnika drugih etničkih grupa: Bugara, Albanaca, Vlaha, Roma, itd. Albanci čine etničku većinu u opštinama Preševo i Bujanovac, dok Bugari čine apsolutnu etničku većinu u opštini Bosilegrad i relativnu većinu u opštini Dimitrovgrad.
Religija
urediNajzastupljenija veroispovest u regionu je pravoslavlje, dok je na krajnjem jugu oblasti prisutan i islam.
Pravni status i politika
urediPodela Srbije na statističke regione izvršena je u cilju usaglašavanja sa zemljama Evropske unije koje koriste NUTS standarde. Za razliku od tri statistička regiona koji imaju i sopstvene organe uprave (Vojvodina, Kosovo i Metohija, Beograd), statistički region Južna i istočna Srbija je formiran za statističke potrebe i nema svoje organe vlasti. Pošto se u vladi Srbije razmatra i opcija administrativne regionalizacije, nije isključeno da će ovaj statistički region postati i administrativni. Ideje o administrativnoj regionalizaciji ovog područja prisutne su u izvesnim političkim krugovima u gradu Nišu.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b „Nacionalna pripadnost, 2022” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 28. 4. 2023. Pristupljeno 8. 6. 2023.
- ^ B92 — Vesti — Uvedeno sedam statističkih regiona
- ^ Smanjenje broja statističkih regiona kroz izmene Zakona o regionalnom razvoju
- ^ „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 8. 6. 2023.
Literatura
uredi- Rajičić, Miodrag (1954). „Osnovno jezgro države Dejanovića: Prilozi našoj istoriskoj geografiji”. Istoriski časopis. 4 (1952—1953): 227—243.
- Stojančević, Vladimir (1990). Srbija i oslobodilački pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Stojančević, Vladimir (1996). Jugoistočna Srbija u XIX veku (1804-1878). Niš: Prosveta.
- Stojančević, Vladimir (1998). Srpski narod u Staroj Srbiji u Velikoj istočnoj krizi 1876-1878. Beograd: Službeni list SRJ, Balkanološki institut SANU.
- Šuletić, Nebojša (2012). „Kolasijska eparhija i njene starešine u turskim poreskim knjigama (1662-1766)” (PDF). Srpske studije. 3: 151—182. Arhivirano iz originala 06. 05. 2019. g. Pristupljeno 07. 04. 2020.
- Šuletić, Nebojša (2018). „Katalog starešina Samokovske eparhije (XVI-XVIII vek)” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 97: 29—51.
- Šuletić, Nebojša (2018). „Jugoistočna granica Srpske patrijaršije u doba osmanske vladavine”. Južni srpski krajevi u XIX i XX veku: Društveno-ekonomski i politički aspekt. Vranje: Narodni muzej. str. 47—57.
