Opština Čajetina
Opština Čajetina je opština u Zlatiborskom okrugu u zapadnom delu Republike Srbije. Opština zauzima površinu od 647 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 37.469 ha, a na šumsku 21.555 ha).[2]
| Opština Čajetina | |||
|---|---|---|---|
 Zgrada skupštine opštine Čajetina
| |||
| |||
| Osnovni podaci | |||
| Država |  Srbija
| ||
| Upravni okrug | Zlatiborski | ||
| Sedište | Čajetina | ||
| Stanovništvo | |||
| Stanovništvo |  14.585 (2022)[1]
| ||
| Geografske karakteristike | |||
| Površina | 647[2] km2 | ||
|
| |||
| Ostali podaci | |||
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) | ||
| Predsednik opštine | Milan Stamatović (Zdrava Srbija) | ||
| Poštanski broj | 31310 | ||
| Pozivni broj | +381 (0)31 | ||
| Veb-sajt | www.cajetina.org.rs | ||
Sedište opštine je naselje Čajetina. Opština Čajetina se sastoji od 24 naselja. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 14.585 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 14.745 stanovnika).[3] U opštini se nalaze 3 matične osnovne škole sa ukupno 13 izdvojenih odeljenja i 1 srednja škola.[4]
Geografija uredi
Opština Čajetina je smeštena na jugozapadu Srbije, na granici sa Bosnom i Hercegovinom (Republika Srpska). Na severu se graniči sa gradom Užicem, na istoku sa opštinom Arilje, na jugoistoku sa opštinom Nova Varoš, a na jugu sa opštinom Priboj.[2] Površina opštine je 647 km² a gustina naseljenosti je 22,8 stanovnika na km2.
Teren opštine je uglavnom izgrađen od serpentina, a veliku rasprostranjenost imaju i krečnjaci u dolomiti srednjeg i gornjeg trijasa.[5]
Planina Zlatibor se prostire između 43° 31' N i 43° 51' N, i između 19° 28' E i 19° 56' E. Opština Čajetina obuhvata samo centralne dijelove Zlatibora. Prosečna nadmorska visina je 1000 m, a najveća 1496 m (Tornik).[5]
Većina teritorije je brdsko planinska, a naseljena je između 600 i 1100 m nadmorske visine.[5] Klima je umjerenokontinentalna, ali je izražen i uticaj planinske klime.[5] Leta su blaga, a zime su umereno hladne.[5] Količina padavina je mala i iznosi u proseku 990 mm godišnje.[5]
Pod šumom je 21.555 ha opštinske teritorije (oko 33,3% ukupne površine), a najzastupljeniji su crni i beli bor, smrča i jela.[5]
Zbog geološkog sastava terena, područje je bogato izvorima, ali i podzemnim vodama. Podzemne vode su naročito prisutne u naselju Zlatibor i njegovoj okolini.[5]
Stanovništvo uredi
Stanovništvo Zlatibora, kao i čitavog užičkog kraja, je doseljeničko. Malo je porodica koje tu žive duže od dvesta godina. Najveći deo stanovništva se doselio iz Hercegovine, Crne Gore i Novopazarskog sandžaka u 18. i 19. veku.
Postoje popisi stanovništva iz ranijih perioda ali su neprikladni za poređenje sa novijim, zbog promene teritorijalne organizacije sela, opština i srezova. Podaci po popisima posle Drugog svetskog rata, odnosno od 1948, pružaju uvid u neke važnije promene u stanovništvu.
Po popisu iz 2002. opština je imala 15.628 stanovnika u 5.146 domaćinstava,[6] tj prosečno 3 člana po domaćinstvu. Na popisu iz 2011. bilo je 14.745 stanovnika.[7]
U posleratnom periodu najveći broj stanovnika bio je na popisu iz 1953. godine (21.529). U dva naselja gradskog tipa u ovom periodu došlo je do povećanja broja stanovnika — u Čajetini (za 486%) i Zlatiboru (za 2073,9%, što je najveće povećanje u čitavom Zlatiborskom okrugu). Jedino selo koje je u istom periodu imalo povećanje broja stanovnika je Mačkat (126%). U svim ostalim selima je zabeležen pad broja stanovnika. Pad broja stanovnika je naročito izražen u manje razvijenim selima, u kojima su ostala uglavnom staračka domaćinstva.[6] Zbog negativnog prirodnog priraštaja opština je u budžetu za 2013. godinu povećala iznos sredstava za pomoć porodiljama, a pruža i finansijsku pomoć za vantelesnu oplodnju.[8]
| Demografija[7][9] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1948. | 20.266 | |
| 1953. | 21.529 | |
| 1961. | 20.716 | |
| 1971. | 19.224 | |
| 1981. | 17.098 | |
| 1991. | 15.996 | 15.914 |
| 2002. | 15.628 | 15.765 |
| 2011. | 14.745 | |
| 2022. | 14.585 | |
Veoma je nepovoljna starosna struktura stanovništva opštine. Prosečna starost je 42,3 godine. Po demografskim kriterijima to označava duboku demografsku starost što je veoma nepovoljno za obnavljanje stanovništva. Mlađih od 14 godina ima 14,5%, a starijih od 65 je 20,3%. U nekim selima stariji od 65 godina čine polovinu stanovništva.
Nepismenih iznad 10 godina je 6,14%. Među nepismenima je najviše starijih iznad 65 godina života (87,1% od ukupnog broja nepismenih), a među njima je opet najviše žena (82,2%)
Seosko stanovništvo čini skoro dve trećine (64%), a gradsko neznatno više od jedne trećine (36%) ukupnog stanovništva opštine.[6]
Po nacionalnom i etničkom sastavu ogromnu većinu čine Srbi (14.440) a potom slede Crnogorci (36), Hrvati (13), Makedonci (7), Mađari (6), Goranci (6), uz izvestan broj neopredeljenih (65) i onih čije je etničko poreklo nepoznato (147).[7]
Srpski jezik je maternji za 98,65% stanovništva.[7]
Naselja uredi
U opštini Čajetina se nalaze 24 naseljena mjesta: Čajetina (sedište opštine), Zlatibor, Semegnjevo, Sirogojno, Rožanstvo, Dobroselica, Jablanica, Stublo, Rakovica, Ljubiš, Sainovina, Šljivovica, Branešci, Gostilje, Alin Potok, Mušvete, Golovo, Rudine, Kriva Reka, Mačkat, Tripkova, Drenova, Željine i Trnava.
U opštini postoje i tri turistička naselja — Ribnica, Smiljanića Zakos i Vodice, koja nemaju karakter stalne naseljenosti, mada u periodu turističke sezone u njima boravi veliki broj ljudi.
| Naselje | Broj stanovnika (1991)[9] | Broj stanovnika (2002)[9] |
|---|---|---|
| Čajetina | 2585 | 3162 |
| Zlatibor | 1668 | 2344 |
| Kriva Reka | 1219 | 1135 |
| Jablanica | 1176 | 924 |
| Sainovina | 752 | 810 |
| Mačkat | 636 | 806 |
| Sirogojno | 844 | 763 |
| Branešci | 773 | 744 |
| Ljubiš | 867 | 705 |
| Šljivovica | 645 | 573 |
| Rožanstvo | 532 | 457 |
| Dobroselica | 540 | 405 |
| Tripkova | 492 | 372 |
| Gostilje | 478 | 344 |
| Semegnjevo | 412 | 300 |
| Trnava | 311 | 282 |
| Mušvete | 306 | 277 |
| Alin Potok | 326 | 244 |
| Stublo | 302 | 214 |
| Golovo | 299 | 212 |
| Rudine | 191 | 159 |
| Željine | 226 | 153 |
| Drenova | 188 | 135 |
| Rakovica | 146 | 108 |
Opštinska vlast uredi
Posle lokalnih izbora u Srbiji 2016, 31 odborničko mesto u opštinskoj skupštini raspoređeno je na sledeći način:[11] :
| Partija | Odb. mesta |
|---|---|
| DSS —SNP—PUPS | 21 |
| Srpska napredna stranka | 7 |
| GG „Zlatiborski pogled" | 3 |
Milan Stamatović, član Demokratske stranke Srbije je nakon izbora po peti put izabran za predsednika opštine Čajetina.[12]
Predsednik SO Milan Stamatović iz Demokratske stranke Srbije.[13]
Istorija uredi
- Glavni članak: Istorija Zlatibora
Zlatibor je bio oduviek naseljen. U praistoriji ovde su živeli Iliri, zatim dolaze Rimljani, pa Sloveni. Prvo poznato ime ovog kraja bilo je Rujno.
Postoje i ostaci praistorijskih naselja, to su Čajetinska i Šljivovačka gradina. Čajetinska gradina imala je veliki značaj u doba Rimljana. Na Šljivovačkoj gradini nalazilo se ilirsko utvrđenje locirano na usamljenom kupastom brdu čija je visina oko 900 m. Zbog svoje nepristupačnosti, odličnog pregleda, dobre vode i plodnog Braneškog polja, to je bilo idealno mesto za izgradnju utvrđenja.
Prvi poznati dokument koji pominje Čajetinu potiče iz 1815, a radi se o pismu Jovana Mićića knezu Milošu. Ime Čajetina verovatno potiče od reči čajati ili čajiti, što je u lokalnom govoru značilo čekati.[14]
Privreda uredi
Na Zlatiboru je od poljoprivrede najrazvijenije stočarstvo. Prostrani pašnjaci su pogodni za gajenje ovaca i goveda. Čuveni su džemperi od ovčije vune iz Sirogojna. Ratarstvo je slabije razvijeno. Od voća se najviše gaje maline i šljive.[15] Zanatstvo je najviše razvijeno u Rožanstvu, gdje još uvijek kačari prave čuvene rožanjske kace za kajmak i sir, prvenstveno za potrebe turizma. Prerada mesa je najrazvijenija u Mačkatu, gde se, između ostalog, pravi čuvena zlatiborska pršuta. Čuveni su i ostali zlatiborski specijaliteti, pre svih mliječni proizvodi, najviše kajmak i sir.
Nekada je osnovni način preživljavanja na Zlatiboru bio kiridžiluk, tj. prodavanje luča iz zlatiborskih borova. Kiridžije su, sa svojim karavanima, išli preko cele Šumadije, čak do Save i Dunava, a svoju robu su mienjali za prehrambene proizvode, uglavnom žitarice.
Industrija je najviše razvijena u Braneškom polju. Tamo se nalaze Industrijski pogon za preradu drveta „Bor“, pogon za proizvodnju delova za motore Industrije motora iz Rakovice, Fabrika hemijskih olovaka „Biart“, Jugoeksport „Zlatibor DD“ silosi žita.
Turizam uredi
Najvažnija i najrazvijenija privredna grana je turizam,[15] a sa njim i ugostiteljstvo, saobraćaj i trgovina. Zlatibor ima veoma povoljan položaj — nalazi se na pola puta od Beograda do crnogorskog primorja, preko njega idu neki važni magistralni putevi i pruge. Na Zlatiboru je posebno razvijen zimski turizam. Godišnje se ostvari 1.000.000 noćenja sa oko 250.000 posetilaca.[15]
Jedan od najznačajnijih turističkih objekata na Zlatiboru je i Muzej „Staro selo“ u Sirogojnu. Ostali turistički potencijali opštine su Stopića pećina, Ribnica sa ski centrom Tornik, Vodice, Tripkova, Mačkat, Kriva reka, Vodopad u Gostilju i drugi.[15]
Kultura uredi
Na prostoru opštine organizuju se mnoga kulturološka događanja. Svakako najpoznatiji su Zlatiborska hajka na vuka i Sabor trubača jugozapadne Srbije. Muzej Staro selo u Sirogojnu je skupina starih zlatiborskih kuća. Ovaj muzej se nalazi pod vedrim nebom. To je etno-selo koje se sastoji od velikog broja starih kuća donetih sa svih strana Zlatibora. Etno-selo je sagrađeno 1979, na 4,5 ha površine.
Biblioteka u Čajetini je osnovana 1904. a danas nosi ime Ljubiše R. Đenića, koji je kao dugogodišnji radnik dao najveći doprinos radu biblioteke.[16] Književni fond biblioteke je oko 50.000 knjiga.[16]
U Čajetini deluje i Kulturno umetničko društvo „Zlatibor“ čiji je rad obnovljen 1996. godine nakon višegodišnje pauze.[17]
Znameniti Čajetinci uredi
- Ljubivoje Ršumović, (Ljubiš, 3. jul 1939), srpski pesnik, poznat po svojoj poeziji za decu;
- Dimitrije Tucović, (1881 — 1914), istaknuti vođa i teoretičar socijalističkog pokreta u Srbiji;
- Krsta Smiljanić, (Ljubiš, 17/29. decembar 1868 — Beograd, 14. maj 1944), armijski general, ban Zetske banovine 1929—1931;
- Mihailo T. Smiljanić, zlatiborski prota i narodni poslanik Zlatiborskog sreza;
- Miloš Popović, (1876 — 1954), načelnik Ministarstva socijalne politike i upravnik Kliničkih bolnica u Beogradu, predsednik Crvenog krsta Jugoslavije.
- Miladin Pećinar, (Ljubiš, 17. mart 1893 — Beograd, 5. jun 1973), inženjer građevinarstva, profesor univerizteta i akademik SANU.
- Jovan Mićić, (1785 — 1844), zlatiborski hajduk i jedan od boraca u Prvom srpskom ustanku, posle Drugog srpskog ustanka blizak prijatelj Miloša Obrenovića i vladar užičke nahije.
- Dragutin Bukvić, (Očka Gora kod Čajetine, 28. februar 1885 — Očka Gora kod Čajetine, 23. jul 1960), revolucionar i sindikalni aktivista.
- Aksentije Bacetović, (27. februar 1860 — 16. jun 1905), srpski obaveštajac u Bugarskoj, Austrougarskoj i Turskoj i četnički vojvoda u Staroj Srbiji i Makedoniji početkom 20. veka;
- Ljubiša R. Đenić, (1914—1977), srpski hroničar i istoričar;
- Milovan Rajevac, (rođen 2. januara 1954. u Čajetini), bivši fudbaler, danas fudbalski trener;
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 12. 2022.
- ^ a b v Položaj Čajetine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Zvanični portal Opštine Čajetina, pristupljeno na dan 14. 10. 2013.
- ^ „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
- ^ Obrazovanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Zvanični portal Opštine Čajetina, pristupljeno na dan 14. 10. 2013.
- ^ a b v g d đ e ž Prirodne odlike Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Zvanični portal Opštine Čajetina, pristupljeno na dan 16. 10. 2013.
- ^ a b v Stanovništvo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Zvanični portal opštine Čajetina, pristupljeno na dan 16. 10. 2013.
- ^ a b v g Veroispovest, maternji jezik i nacionalna pripadnost. Beograd: Republički zavod za statistiku Srbije. februar 2013. ISBN 978-86-6161-038-7.
- ^ „Opština Čajetina vodi računa o natalitetu”. Vila As. 18. 1. 2013. Pristupljeno 16. 10. 2013.
- ^ a b v Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991. i 2002. Beograd: Republički zavod za statistiku Srbije. maj 2004. str. 100. ISBN 978-86-84433-14-7.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
- ^ Konačni rezultati lokalnih izbora u Čajetini, Vila As, Pristupljeno na dan 16. 10. 2013.
- ^ Milan Stamatović ponovo predsednik opštine Čajetina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. oktobar 2013), Radio Luna, Pristupljeno na dan 24. 04. 2016.
- ^ SO Čajetina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Zvanični portal opštine Čajetina, pristupljeno na dan
- ^ Zlatiborski okrug Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. oktobar 2013), zaprokul.org.rs, pristupljeno na dan 16. 10. 2013.
- ^ a b v g Privreda Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Zvanični portal Opštine Čajetina, pristupljeno na dan 16. 10. 2013.
- ^ a b Biblioteka u Čajetini Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Zvanični portal Opštine Čajetina, pristupljeno na dan 16. 10. 2013.
- ^ Istorijat Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. septembar 2013), Kulturno-umetničko društvo “Zlatibor“, pristupljeno na dan 16. 10. 2013.
Literatura uredi
- Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991. i 2002. Beograd: Republički zavod za statistiku Srbije. maj 2004. str. 100. ISBN 978-86-84433-14-7.
- Veroispovest, maternji jezik i nacionalna pripadnost. Beograd: Republički zavod za statistiku Srbije. februar 2013. ISBN 978-86-6161-038-7.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanični sajt Opštine Čajetina
- Biblioteka „Ljubiša R. Đenić“ u Čajetini
- Muzej na otvorenom „Staro selo“ Sirogojno Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. januar 2010)
- Kulturno umetničko društvo „Zlatibor“ Čajetina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. oktobar 2013)
- Ugostiteljsko — turistička škola u Čajetini
