Radivoj Ostojić Kotromanić

Radivoj (Tomaš) Ostojić Kotromanić je bio knez koji je kao osmanlijski pretendent bio nepriznati kralj Bosne (1433—1435). Rođen je kao vanbračni sin Stefana Ostoje (prva vladavina 1398—1404, druga vladavina 1409—1418) i bio je direktno umešan u zbivanja u državi od `30 godina XV veka, pa sve do njene konačne propasti u junu 1463. godine. Kao saradnik Stefana Tomaševića (despot Srbije 21.03. 1459 — 20.06. 1459, kralj Bosne (10.07. 1461—jun 1463), učestvovao je u njegovom postavljanju za despota Srbije 01.04. 1459. godine, predaji Smederevskog Grada Osmanlijama 20.06. iste godine i predaji utvrđenog Ključa krajem juna 1463. godine, nakon čega je i pored garancija da može slobodno da ode, odmah pogubljen. Iako se u istorijskim izvorima mogu naći direktne optužbe savremenika da je prodao Smederevo i srpsku Despotovinu Osmanlijama, kao i da je sa bratancem otrovao svog brata i kralja Stefana Tomaša (1443—1461), smatra se da je to odraz ondašnjih političkih prilika.

Radivoj Ostojić
Lični podaci
Datum rođenja	oko 1410.
Mesto rođenja	Jajce, Bosna
Datum smrti	jun 1463.
Mesto smrti	Ključ, Bosna
Porodica
Potomstvo	Matija Šabančić
Roditelji	Stefan Ostoja Jelena Nelipčić
Dinastija	Kotromanići
Prethodnik	Stefan Tvrtko II Kotromanić
Naslednik	Stefan Tvrtko II Kotromanić

Biografija

Vladavina kraljevinom Bosnom

Radivoj je rođen u Jajcu oko 1410. godine, kao vanbračni sin kralja Ostoje koga je 29.05. 1445. godine ozakonio sam Papa. O njegovoj mladosti nema podataka, ali je izvesno da se početkom `30 godina XV veka našao u Osmanskoj imperiji od čijeg je sultana Murata II (1421—1451) dobio podršku za preuzimanje vlasti u kraljevini Bosni i proterivanje kralja Tvrtka II (prva vladavina 1404—1409, druga vladavina 1421—1443), tako da se pretpostavlja da je na njega mislio Betrandon de la Brokijer prilikom pominjanja izvesnog velmože iz kraljevine Bosne koji je od sultana tražio pomoć da bi povratio kraljevinu koja mu pripada.

Povod za ovu osmanlijsku pomoć, leži u Tvrtkovoj odluci da se udalji od Osmanske imperije stvaranjem dvojnog vazalstva njegove kraljevine, kako prema Osmanlijama, tako i prema kraljevini Mađarskoj po uzoru na status Srpske despotovine. Borbe sa despotom Stefanom (knez 1389—1402, despot 1402—1427) oko Srebrenice 1425. godine dovele su ga u sukob sa njim, a potom i sa njegovim naslednikom Đurđem (1427—1456). Zaključivanje ugovora 1427. godine sa Žigmundom Luksemburškim (1387—1437) da će ga u slučaju da umre bez muških potomaka naslediti grof Herman I Celjski, stvorila je snažnu opoziciju kralju Tvrtku II u samoj kraljevini Bosni.

Tako je Radivoj uz osmanlijsku vojsku, uživao i direktnu podršku najmoćnijih lokalnih vladara despota Đurđa, velikog vojvode Sandalja Hranića Kosače (1393—1435) i kneza Radoslava Pavlovića. On je uspeo da suzbije kralja Tvrtka II koji se povukao u kraljevinu Mađarsku i preuzeo kontrolu nad istočnom Bosnom i Humom. Međutim, on nije uspeo da dobije podršku vlastele, zbog čega nikada nije priznat kao zvanični kralj, a već naredne godine su Mađari prodrli u kraljevinu Bosnu, zauzeli Hodidjed i potisnuli Osmanlije. Njegovu kratkotrajnu vladavinu, okončala je smrt Sandalja Hranića (15.03. 1435) koja je pokrenula sukobe Pavlovića i Kosača čime je Radivoj izgubio svaki oslonac u državi tako da iste godine prepušta vlast Tvrtku II koji se u maju vraća iz Mađarske i preuzima vlast.

Kralj Stefan Tomaš

Radivoj se ponovo našao u sukobu oko prestola, nakon Tvrtkove smrti sredinom 1443. godine, kada je bosanska vlastela za novog kralja izabrala njegovog brata Tomaša. Njega je tada podržao vojvoda Stefan Vukčić Kosača (1435—1466), ali su bez vojne pomoći Osmanlija usled Hunjadijeve Duge vojne, bili nemoćni. Iako se sam Radivoj verovatno vrlo brzo izmirio sa bratom, Vukčić je ostao neprijateljski nastrojen prema novom kralju, što je dovelo do otvorenog rata između njih dvojice 1444. godine.

Sam Radivoj je izgleda prihvatio katolicizam, jer ga je papa 29.05. 1445. godine proglasio zakonitim sinom kralja Stefana Ostoje. On se pre 19.06. 1449. godine u Budimu oženio ćerkom Nikole od Velike Katarinom. Tom prilikom su ugovorom jedan drugom kao poklone dodelili trećinu svojih poseda, pri čemu se navodi da se u Radivojevom posedu nalazila tvrđava Sokol kod Gračanice.

Pad Srpske despotovine

Glavni članak: Pad Srpske despotovine

On se ponovo našao na političkoj sceni početkom 1459. godine, kada je pratio svog bratanca Stefana u Smederevo, pošto je on trebalo da preuzme vlast nad Srpskom despotovinom u skladu sa planovima koje napravili njegov otac, Radivojev brat i kralj Bosne Stefan Tomaš, kralj Mađarske Matija Korvin (1458—1490) i antiturkofilska struja u samom Smederevu na čijem čelu su bili despotica Jelena Paleolog i despot Stefan Branković. Iako se mladi Stefan Tomašević oženio Jelenom Branković (ćerkom nekadašnjeg despota Lazara i Jelene) i preuzeo vlast (01.04.), to nije imalo preteranog efekta, jer se sredinom juna pred Smederevskim Gradom pojavila osmanlijska vojska, što je praktično dovelo do prevrata u samom gradu. U takvoj situaciji, Stefan i Radivoj su pristupili pregovorima koji su se okončali predajom samog grada, njima dvojici sa porodicama je dozvoljeno da napuste grad i vrate se u kraljevinu Bosnu, dok je odred mađarske vojske koji je sa njima stigao u grad razoružan i predat Osmanlijama.

Pad Smedereva bez borbe je izazvao pravo zaprepašćenje širom Evrope u kojoj su se nadali da će se u Smederevu pružiti junački otpor poput onog u Carigradu. Zbog toga su Stefan i njegov stric Radivoj optuženi za izdaju hrišćanstva i kukavičluk. Međutim despot Stefan je unapred upozoravao da će ako na dobije traženu pomoć od hrišćanskih zemalja za odbranu Smedereva i Despotovine biti primoran da preda grad Osmanlijama, ali nije dobio nikakvu pomoć osim manjeg odreda iz Mađarske, pa čak ni naznaku da pomoć stiže ni sa jedne strane.

Treba imati u vidu da je bilo jasno i pre predaje, da se Smederevo borbom ne može spasiti. Prvi razlog je bila jasna brojčana nadmoć osmanske vojske. Drugi razlog je bilo postojanje turkofilske stranke u samom utvrđenju koja je u nekom trenutku opsade mogla da pusti Osmanlije u grad, kao što se već desilo u Golubcu koji je 1427. godine predat Osmanlijama, iako je trebalo da bude vraćen kraljevini Mađarskoj. Ova stranka je dodatno ojačala zbog činjenice da je novi despot bio sin kralja Bosne sa kojim je postojao sukob oko Srebrenice i koji je iskoristio smrt despota Lazara da preuzme 11 tvrđava koje su se nalazile u sastavu despotovine Srbije. Zbog svega ovoga despot Stefan se odlučio da preda grad i pokuša da pruži otpor Osmanlijama na nekom drugom mestu i u nekom povoljnijem trenutku, umesto da pokuša da junački pogine u borbi koja bi se vrlo verovatno okončala vrlo brzo izdajom i njegovim zarobljavanjem.

Kralj Stefan Tomašević

Gotovo dve godine kasnije, kralj Bosne Stefan Tomaš umire 10.07. 1461. godine, posle kraće bolesti, a na prestolu ga nasleđuje njegov najstariji sin Stefan. U istorijskim izvorima iz tog doba se javljaju direktne optužbe na račun Radivoja i Stefana da su otrovali Tomaša zarad preuzimanja vlasti, ali se smatra da su to više odrazi političkog pogleda autora tih zapisa prema njima dvojici, nego odraz pravog stanja stvari. Novi kralj je sa svojim stricem nastavio politiku svoga oca, a pokušao je da se povezivanjem sa jačim faktorima u rejonu obezbedi od Osmanlija ili barem zadobije pomoć u borbi koja je jasno predstojala.

Njegov prvi potez bilo je pomirenje sa hercegom Stefanom Kosačom sa kojim su njegovi prethodnici bili u dugim sukobima, čime je uspeo da smiri stanje u zemlji i pripremi se za sukob sa Osmanlijama. Istovremeno je sklopio savez sa krbavskim knezovima protiv bana Hrvatske Pavla Sperančića, koji su podržali Mlečani i sam herceg, čime je uspeo da obezbedi svoje zapadne granice. U odnosu sa papskom kurijom Stefan je nastavio, pa čak i produbio, prokatoličku politiku svog oca. On se direktno obratio papi Piju II tražeći od njega kraljevski venac kojim bi učvrstio kako svoj položaj u zemlji, tako i u odnosima sa susedima pozivajući se na sve veću opasnost od Osmanlija i ukazujući na to da je njegova kraljevina sledeća na udaru. Papa je udovoljio njegovim zahtevima i protivno primedbama kralja Mađarske Matije Korvina da je kralj Bosne de jure njegov vazal, poslao mu je zlatni venac kojim se Stefan novembra 1461. godine u Jajcu ovenčao za kralja Bosne u prisustvu sve svoje vlastele. Međutim ovaj svečani čin nije doneo Stefanu željenu korist, pošto je Korvin to tumačio kao potez koji je direktno uperen protiv njega i njegovog prava zbog čega je nastavio da radi protiv snaženja kraljevine Bosne, dok je Mehmed II (1451—1481) to tumačio kao jasan signal da će se Stefan svim svojim snagama priključiti prvom krstaškom pohodu uperenom protiv Osmanske imperije, zbog čega je otpočeo sa pripremama za konačni udar na kraljevinu Bosnu.

Pod papinim posredovanjem došlo je početkom 1462. godine do zaključenja ugovora između Matije i Stefana, prema kome je Stefan i zvanično priznao da je kraljevina Bosna vazalna kraljevina u sklopu kraljevine Mađarske, a tom prilikom se obavezao i da novčano potpomogne kralja Matiju u pokušaju da od svetog rimskog cara Fridriha III (1440—1493) otkupi venac svetog Ištvana. Istovremeno je Stefan prekinuo plaćanje danka sultanu, pošto je u Carigradu već donesena odluka o uništenju kraljevine Bosne, a sam kralj se nadao da će uz podršku pape i Matije Korvina biti u stanju da odoli osmanlijskom napadu.

Početkom 1463. godine zajedničko poslanstvo kralja Stefana i hercega Stefana Kosače otišlo je u Dubrovnik, Veneciju, Vatikan i kod Skender Bega, tražeći od njih pomoć u predstojećem sukobu sa Osmanlijama koje su već u martu iste godine otpočele sa upadima na prostore kraljevine Bosne i Kosačine Hercegovine. Pošto nikakva vojna pomoć nije pristigla ni sa jedne strane, u Carigrad je tokom proleća stiglo poslanstvo iz kraljevine Bosne nudeći primirje na petnaest godina. Osmanske paše su pristale na takav dogovor, da bi već posle četiri dana uputile vojsku na kraljevinu Bosnu.

Pad kraljevine Bosne

Glavni članak: Pad kraljevine Bosne pod osmansku vlast

Osmanlijski plan za udar je bio dobro osmišljen, jer je prvo zapovednik Srbije otpočeo sa manjim vojnim dejstvima na granici sa kraljevinom Mađarskom, što je kralj Matija tumačio kao najavu napada na njega pošto se ka prostoru današnje republike Srbije kretala jaka osmanlijska vojska.

Vojska koju je predvodio lično Mehmed II je preko Sjenice i Drine prodrla u Bosnu i bez muke slomila otpor poslednjih Pavlovića i Tvrtka Diničića koji se bez borbe predao pozivajući se na petnaestogodišnje primirje, ali je na licu mesta bio pogubljen po sultanovoj naredbi.Osmanlije su istovremeno prodrle i u istočni deo Hercegovine.Herceg Stefan se sa porodicom povukao u njen zapadni deo, dok je u istočnom delu nekoliko zapovednika utvrda pokušalo da pruži otpor odbijajući da se preda, ali su na kraju podlegli pred nadmoćnom osvajačkom vojskom. Sultan je potom poveo deo vojske na prestoni Bobovac, Mahmud-paša Anđelović sa 20.000 ljudi je krenuo na Jajce, dok je treći deo vojske operisao po južnim obodima Panonske nizije onemogućavajući Mađare da pruže bilo kakvu vojnu pomoć kralju Stefanu.

Mehmed II je za opsadu Bobovca spremio veliku silu i dosta artiljerije, jer je on važio za najjači grad u kraljevini Bosni koji je odoleo i srpskom caru Dušanu Silnom (1331—1355), zbog čega se u njemu čuvao kraljevski venac i riznica. Međutim posle samo tri dana opsade (20.05.), grad je njegov zapovednik, knez Radak, predao Osmanlijama. Radak je najverovatnije bio potkupljen, a ima tumačenja da je kao bogumil to učinio iz verske ostrašćenosti u Notarasevom stilu da bi pre video turski turban, nego latinsku mitru. Odmah nakon predaje Bobovca, Radak je na licu mesta po sultanovoj naredbi pogubljen što je poslalo strahovitu poruku ostaloj vlasteli ili se predajte bez borbe ili se pozdravite sa životom. Ovaj potez se pokazao kao delotvoran, jer se posle toga Visoko predalo bez borbe.

Mehmed Anđelović je stigao pod Jajce, gde mu je dojavljeno da se kralj Stefan sklonio u utvrđeni Ključ. Otpočela je opsada utvrde, ali su istovremeno tekli i pregovori o predaji grada. Posle dužeg otpora, kralj je pristao da krajem juna preda grad i potpiše naredbu ostalim zapovednicima utvrda da se predaju, pod uslovom da mu se kao u slučaju Smedereva omogući slobodno napuštanje grada. Nakon što se grad predao, Osmanlije su kralja sprovele ka sultanu koji se nalazio pod Jajcem.

Radivojeva sudbina nije najjasnija, ali se u izvorima pominje da je zarobljen u Zvečaju. On je nakon toga pogubljen sa najstarijim sinom Tvrtkom, najverovatnije pod Ključem

Sam kralj Stefan je doveden do Jajca, koje se u međuvremenu predalo Mehmedu II. Tu je on izveden pred sultana koji ga nije hteo ni pogledati, već ga je odmah dao da mu odrubi glava označivši Anđelovićevu reč kao ništavnu. Po njegovoj naredbi su njegov brat i sestra po ocu odvedena u Carigrad i prevedeni u islam. Posle ovoga su i preostale utvrde u kraljevini Bosni otvorile svoje kapije i predale se osvajačima, čime je kraljevina Bosna prestala da postoji.

Poreklo i porodica

Radivoj je bio vanbračni sin kralj Stefana Ostoje sa nepoznatom ljubavnicom. Pored njega, Stefan Ostoja je imao još dva sina:

• starijeg i zakonitog sina i kasnijeg kralja Stefana (1418—1421)
• mlađeg i vanbračnog sina i kasnijeg kralja Tomaša (pretpostavlja se da Radivoj i Tomaš imali istu majku)

On je bio oženjen Katarinom od Velike, koja je pripadala slavonskoj plemićkoj porodici i sa njom je imao barem tri sina:

• Tvrtka, koji je pogubljen zajedno sa njim
• Đurđa, koji se poslednji put u izvorima javlja 1455. godine
• Matiju, koji se poslednji put u izvorima javlja 1465. godine

Porodično stablo

2. Ostoja Kotromanić

1. Radivoj Ostojić Kotromanić

3.

Vidi još

• Pad srpskih zemalja pod osmansku vlast
• Kotromanići
• Despotovina Srbija
• Kraljevina Bosna

Literatura

Primarni izvori

• Konstantin iz Ostrovice, „Janičarove uspomene“

Naučni radovi

• Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5. 
• Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet. 
• Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut. 
• Ćirković, Sima (1964). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 
• Vladimir Ćorović, „Istorija srpskoga naroda“, Beograd 2001. internet izdanje (www.rastko.rs)
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad. ISBN 978-86-83639-01-4. 
• Medieval Lands:Bosnia and Herzegovina (jezik: engleski)
• Gračanički Glasnik:Novovjekovna diplomatička analiza (XIX i XX vijeka) prve latinske isprave o gradu Sokolu kod Gračanice (doc. dr. sci. Ivan Balta)

Spoljašnje veze

• dr Željko Fajfrić, „Kotromanići“ (www.rastko.rs)