Википедија

Makedonska pravoslavna crkva — Ohridska arhiepiskopija

(preusmereno sa Македонска православна црква)
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Ohridska arhiepiskopija (višeznačna odrednica).

Makedonska pravoslavna crkva — Ohridska arhiepiskopija (MPC—OA) autokefalna je pravoslavna crkva čije kanonsko područje pokriva Severnu Makedoniju i makedonsku dijasporu širom sveta. Poglavar crkve je arhiepiskop ohridski i makedonski Stefan.

Makedonska pravoslavna crkva — Ohridska arhiepiskopija
Grb
Osnovni podaci
Autokefalnost
  • samoproglašena autokefalnost od Srpske pravoslavne crkve (SPC) 1967.
  • SPC zvanično priznala autokefalnost 5. juna 2022.
Kanonsko priznanje
  • autokefalnost priznalo nekoliko pravoslavnih crkava
Autonomija
  • priznata autonomija u okviru SPC:
    1959—1967;
    16. maj — 5. jun 2022.
Predstojateljarhiepiskop Stefan Veljanovski
Kanonska jurisdikcijaSeverna Makedonija
Kalendarjulijanski kalendar
Zvanični veb-sajt
Statistika

Nastala je kao autonomna crkva 1959. u okviru Srpske pravoslavne crkve (SPC). Proglasila je autokefalnost samostalno 1967. i od tada je do maja 2022. bila u raskolu. Carigradska patrijaršija priznala je 9. maja 2022. godine crkvenu jerarhiju ove crkve (imenujući je kao „Ohridska arhiepiskopija”) kao kanonsku i važeću za svepravoslavni svet uspostavljajući kanonsko i liturgijsko jedinstvo.[1] Prekid raskola predstavlja akt povratka u autonomni status u okviru SPC objavljen 16. maja 2022.[2] Liturgija pomirenja između SPC i MPC—OA održala se 19. maja 2022. u Sabornom hramu Svetoga Save u Beogradu.[3] Na svetoj liturgiji u Sabornom hramu Svetog Klimenta Ohridskog u Skoplju 24. maja 2022. patrijarh srpski Porfirije je saopštio da je Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve jednoglasno odlučio da prizna autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve — Ohridske arhiepiskopije.[4] Tomos o autokefalnosti je dobila od patrijarha srpskog Porfirija u Beogradu 5. juna 2022. godine.[5][6]

Pored MPC—OA, u Severnoj Makedoniji je do 2023. godine postojala i Pravoslavna ohridska arhiepiskopija (POA), autonomna crkva u sastavu Srpske pravoslavne crkve.[7]

Predistorija uredi

Glavni članak: Pravoslavlje u Severnoj Makedoniji
 
Crkva Svete Sofije
 
Manastir Svetog Nauma
 
Crkva Svetog Klimenta i Pantelejmona u Ohridu
 
Manastir Svetog Đorđa
 
Markov manastir
 
Manastir Lesnovo
 
Saborna crkva Svetog Klimenta u Skoplju

Nakon oslobođenja Vardarske Makedonije od osmanske vlasti (1912—1913) i priključenja tog područja Kraljevini Srbiji pokrenuti su zvanični pregovori sa Carigradskom patrijaršijom radi uključivanja tamošnjih eparhija u sastav Beogradske mitropolije. Iako su uspešno započeti, pregovori su uskoro morali biti obustavljeni usled izbijanja Prvog svetskog rata (1914). Neposredno po okončanju rata (1918) došlo je do nastavka pregovora koji su okončani sporazumom o prenosu nadležnosti nad tamošnjim eparhijama sa Carigradske patrijaršije na Srpsku pravoslavnu crkvu (SPC) koja je 1920. godine obnovila svoje puno kanonsko jedinstvo u stepenu patrijaršije. Tada je izvršeno i preuređenje eparhijskih uprava na području Vardarske Makedonije, tako da su od 1920. godine postojale četiri eparhije: Skopska, Ohridska, Bitoljska i Zletovsko-strumička. Novo preuređenje izvršeno je 1931. godine, kada je došlo do spajanja Ohridske i Bitoljske eparhije u jedinstvenu Ohridsko-bitoljsku eparhiju. Takvo stanje ostalo je nepromenjeno sve do izbijanja Drugog svetskog rata (1941).

Nakon Aprilskog rata 1941. godine Bugarska je okupirala jugoistočne delove Kraljevine Jugoslavije, uključujući i dotadašnju Vardarsku Srbiju. Okupaciona vlast je proterala srpske arhijereje, mitropolita skopskog Josifa Cvijovića i episkopa zletovsko-strumičkog Vikentija Prodanova, koji je istovremeno bio i administrator upražnjene Ohridsko-bitoljske eparhije, a takođe je proterano i nešto više od 50 parohijskih sveštenika i desetak monaha. U isto vreme, Bugarska egzarhija je na okupiranom području uspostavila svoju upravu, sa bugarskim vladikama i oko 375 sveštenika. Zapadni deo Vardarske Makedonije, koji su okupirali Italijani priključen je italijanskoj Albaniji, crkvene ustanove na tom području stavljene su pod upravu Albanske pravoslavne crkve.[8]

Nastanak autokefalističkog pokreta uredi

Nakon oslobođenja zemlje i stvaranja jugoslovenske federalne jedinice Makedonije u jesen 1944. godine, pokrenut je pitanje o obnovi redovne crkvene uprave na tom području. Arhijerejski sinod SPC je 18. oktobra 1944. godine doneo odluku o povratku svih prognanih arhijereja i sveštenika u svoje eparhije i parohije, ali ubrzo se ispostavilo da nova komunistička vlast u mnogim slučajevima nije želela da dopusti povratak na prethodno stanje, što se pokazalo upravo na primeru Makedonije. Mitropolit skopski Josif i episkop zletovsko-strumički Vikentije od novih državnih vlasti nisu dobili dozvolu da se vrate u svoje eparhije, čime je označen početak neposrednog državnog mešanja u rešavanje crkvenih pitanja na tom području.[9]

U isto vreme, na području Makedonije pojavila se težnja za stvaranjem zasebne „Makedonske pravoslavne crkve”. Među pobornicima takvih zamisli postojale su dve struje, od kojih se prva zalagala za dobijanje autonomnog statusa unutar SPC, dok se druga zalagala za potpunu autokefalnost. Sva ova pitanja imala su i svoju političku pozadinu. Uz podršku novih komunističkih vlasti, krajem 1944. godine stvoren je „Inicijativni odbor za organizaciju Pravoslavne crkve u Makedoniji” koji se početkom 1945. godine povodom rešavanja crkvenih pitanja u Makedoniji obratio Svetom arhijerejskom sinodu Srpske pravoslavne crkve. Tim povodom, usledili su odgovori skopskog mitropolita Josifa Cvijovića i Svetog arhijerejskog sinoda, sa preporukama koje su se svodile na poštovanje postojećeg kanonskog poretka. Nezadovoljni odgovorima, članovi „Inicijativnog odbora” koji su činili članovi Glavnog štaba Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije za Makedoniju, pristupili su sazivanju „Makedonskog crkveno-narodnog sabora” koji se sastao 4. marta 1945. godine u Skoplju uz učešće oko 300 sveštenika, predstavnika crkvenih opština i raznih gostiju. Na saboru je usvojena rezolucija u kojoj je zahtevana obnova Ohridske arhiepiskopije kao samostalne crkvene oblasti, koja bi u slučaju stvaranja opšte „jugoslovenske” pravoslavne crkve postala njen sastavni deo, potpuno ravnopravan sa ostalim „delovima” što se odnosilo na Srpsku pravoslavnu crkvu. Ovakvi stavovi predstavljali su pobedu radikalne struje koja se zalagala za autokefalnost. Tim povodom, u Beogradu je već 12. marta bila održana šira episkopska konferencija Srpske pravoslavne crkve na kojoj su zahtevi iz pomenute rezolucije označeni kao nekanonski. Iako je skopski mitropolit Josif neposredno nakon toga hteo da poseti svoju eparhiju, komunističke vlasti mu nisu izdale dozvolu za odlazak u Skoplje. Sveti arhijerejski sinod SPC je razmatrao sva ova pitanja 22. septembra i 21. decembra 1945. godine, pozvavši sveštenstvo i pravoslavne vernike u Makedoniji da ostanu privrženi očuvanju kanonskog poretka.[10]

Pošto je bilo izvesno da su radikalni zahtevi za autokefalnošću neutemeljeni i neostvarivi, skupina od tridesetak pravoslavnih sveštenika koji su se zalagali za autonomiju sastala se početkom 1946. godine u Bitolju, usvojivši tom prilikom zaključke koji su bili pomirljiviji od onih iz sporne rezolucije. Međutim, mitropolit Josif Cvijović nije na vreme prepoznao značaj ove promene, ostavši privržen stavu o zadržavanju kanonskog poretka. Pošto je u to vreme došlo do sve izraženijeg razmimoilaženja između pristalica autokefalnosti i autonomije, morala je biti sazvana opšta skupština pravoslavnog sveštenstva sa područja Makedonije, koja je održana od 8. do 10. maja u Skoplju. Uprkos podelama, postignuti su kompromisni zaključci tako da se na jednoj strani odustalo od izričitog pomena autokefalnosti i umesto toga je zahtevana „samouprava”, dok je na drugoj strani zadržan zahtev za stvaranje opšte „jugoslovenske” pravoslavne crkve. Tim povodom, Sveti arhijerejski sinod SPC je 25. juna 1946. godine ocenio da poslednji događaji nisu bitno doprineli sređivanju prilika u Makedoniji, odlučivši da zadrži svoje ranije stavove. nedugo potom, nakon povratka u zemlju patrijarha srpskog Gavrila V, sastao se 10. novembra 1946. godine Sveti arhijerejski sabor, koji je u celini odobrio dotadašnji rad Svetog arhijerejskog sinoda na rešavanju crkvenog pitanja u Makedoniji.[11]

Tokom 1947. godine, SPC je bila izložena sve većim pritiscima od strane državnih vlasti koje su zahtevale od srpske jerarhije da učini ustupke povodom rešavanja crkvenog pitanja u Makedoniji (kao i u Crnoj Gori).[12] Međutim, Sveti arhijerejski sabor je na svom zasedanju od 30. aprila (13. maja) 1947. godine odlučio da ne popušta pred pritiscima, zauzevši stav o potrebi očuvanja kanonskog poretka. U načelu, dopuštana je mogućnost budućeg izbora eparhijskih arhijereja iz radova dostojnog kandidata sa područja Makedonije, ali bez davanja oblasne crkvene autonomije. Ovakvi odlučni stavovi Srpske pravoslavne crkve delimično su uticali na ublažavanje dotadašnjih zahteva među pobornicima stvaranja „Makedonske pravoslavne crkve”. Prilikom sastanka njihove delegacije sa patrijarhom Gavrilom koji je održan 9. (22.) septembra 1947. godine u Beogradu, predstavnici „MPC” su izneli zahteve koji su se svodili na oblasnu crkvenu autonomiju uz očuvanje kanonskog jedinstva sa SPC. Takođe su tražili da se izbor budućih vladika vrši iz redova kandidata koji su rodom iz Makedonije i ponovili su zahtev za stvaranjem opšte „jugoslovenske” patrijaršije. Pridržavajući se saborskih odluka, patrijarh Gavrilo je odbio zahteve za uspostavljanje oblasne crkvene autonomije u Makedoniji i stvaranje nekakve „jugoslovenske” patrijaršije.[13]

Autonomija kao pokušaj kanonskog rešenja uredi

 
Dositej Stojković, ohridsko-skopski mitropolit (1959—1967), a potom poglavar „Makedonske pravoslavne crkve” (1967—1981)

Do izvesnih promena došlo je tek nakon smrti patrijarha Gavrila (1950). Novi patrijarh srpski Vikentije (1950—1958), dotadašnji zletovsko-strumički episkop, pokušao je da pronađe obostrano prihvatljiva rešenja za crkveno pitanje u Makedoniji. Već tokom 1951. godine vođeni su novi pregovori u kojima su pobornici stvaranja „MPC” ponovili zahteve za oblasnom crkvenom autonomijom i domaćim episkopima, zatraživši da im se umesto mitropolita Josifa Cvijovića, koji i dalje nije puštan u svoju eparhiju, za novog vladiku postavi Dositej Stojković, tadašnji vikarni episkop. Iako ovo pitanje nije moglo biti rešeno odmah, Sveti arhijerejski sabor je 1955. godine doneo načelnu odluku da se izađe u susret svim zahtevima koji nisu u suprotnosti sa kanonima u Ustavom SPC. Nakon toga je došlo do postepene normalizacije, tako da je patrijarh Vikentije u proleće 1958. godine u svojstvu administratora upražnjenih eparhija posetio Makedoniju i susreo se sa predstavnicima sveštenstva i državnih vlasti, a nakon toga je bio pokrenut i postupak za izbor novih arhijereja u tamošnjim eparhijama. Međutim, ovo pitanje je ostalo nerešeno usled iznenadne patrijarhove smrti 5. jula iste godine.[14]

Neposredno nakon smrti patrijarha Vikentija došlo je do novog zapleta. Na proširenom sastanku koji je održan 24. jula 1958. godine u Skoplju, članovi „Inicijativnog odbora” su doneli odluku o sazivanju novog „Makedonskog crkveno-narodnog sabora” koji je održan od 4. do 6. oktobra iste godine u Ohridu, bez saglasnosti Srpske pravoslavne crkve. Na ovom saboru donete su dalekosežne odluke. Proglašena je obnova Ohridske arhiepiskopije kao samoupravne crkvene oblasti sa tri eparhije: Skopskom, Prespansko-bitoljskom i Zletovsko-strumičkom. Usvojen je zaključak o zadržavanju kanonskog jedinstva sa SPC pod starešinstvom patrijarha srpskog kao zajedničkog poglavara. U isto vreme, pripremljen je „Ustav Makedonske pravoslavne crkve”, a za poglavara novoproglašene Ohridsko-makedonske arhiepiskopije izabran je vikarni episkop Dositej Stojković, koji je prisustvovao ovom saboru bez saglasnosti Svetog arhijerejskog sinoda SPC. Nakon toga, usledili su žestoki politički pritisci na novoizabranog patrijarh srpskoga Germana od koga je zahtevano da sve ove odluke naknadno ozvaniči. Na zasedanju Svetog arhijerejskog sabora SPC održanom od 3. do 19. juna 1959. godine u Beogradu, doneta je odluka o načelnom prihvatanju oblasne crkvene autonomije u Makedoniji, uz uslov da se „Ustav MPC” ispravi i usaglasi sa opštim kanonskim odredbama i ustavom SPC. Obavljen je i kanonski izbor vladike Dositeja za ohridsko-skopskog arhiepiskopa. Nakon ovih iznuđenih odluka, patrijarh German je posetio Skoplje i tu je obavio ustoličenje vladike Dositeja. Sprovedene su i druge odluke koje su davale nadu u konačnu normalizaciju odnosa. Međutim, ubrzo se pokazalo da je borba za crkvenu autonomiju bila samo međukorak ka prvobitnoj težnji ka potpunoj samostalnosti.[15]

Otvoreni raskol uredi

Tokom narednih godina, autonomne crkvene vlasti u Makedoniji prekoračivale su u više navrata granice svojih autonomnih prava, krećući se sve više u pravcu raskola. Takav razvoj događaja podstican je od strane tadašnjeg komunističkog režima, koji je u borbi protiv Srpske pravoslavne crkve koristio sva sredstva. Nakon sticanja „povoljnih” političkih okolnosti, pobornici stvaranja nezavisne „Makedonske pravoslavne crkve” su krajem 1966. godine i zvanično pokrenuli pitanje o dobijanju potpune crkvene samostalnosti. Međutim, Sveti arhijerejski sabor SPC je na svom zasedanju u proleće 1967. godine odbio takve zahteve, uprkos žestokim pritiscima koji su vršeni od strane režima. Naime, Petar Stambolić je 25. aprila 1967. godine organizovao poseban sastanak na kojem su učestvovali Edvard Kardelj, Veljko Vlahović, Mijalko Todorović, Dobrivoje Radosavljević, Krste Crvenkovski, Nikola Minčev, Dragi Stamenković i Milutin Morača. Na ovom sastanku visokih komunističkih funkcionera raspravljalo se o odnosima SPC i tzv. „Makedonske pravoslavne crkve”, i tim povodom je konstatovano da se "odnosi sve više zaoštravaju zbog različitih stavova po osnovnim pitanjima, a da su pogoršani posle odluke Sabora Srpske pravoslavne crkve 23. maja 1966. kojom je revidirao svoju raniju odluku iz 1959. godine. Državni funkcioneri su bili saglasni da „arhijereji Srpske pravoslavne crkve, i posle pritisaka republičkih i državnih organa, ne pokazuju ni razumevanje niti spremnost za regulisanje odnosa između dve crkve”. Zaključeno je da još jednom treba izvršiti pritisak na Patrijaršiju kako bi prihvatila političku opravdanost zahteva za uspostavljanje autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve. U suprotnom, rukovodstvo Srpske pravoslavne crkve će svojim odbijanjem izazvati brojne štetne posledice.[16]

Snažno podržavana od strane režima, „Makedonska pravoslavna crkva” je sazvala novi, treći po redu „Makedonski crkveno-narodni sabor” koji je održan 19. jula 1967. godine u Ohridu. Tom prilikom, doneta je odluka o proglašenju autokefalnosti „Makedonske pravoslavne crkve” i zatraženo je priznanje ne samo od Srpske pravoslavne crkve, već i od ostalih pomesnih crkava. Tih dana u Jugoslaviji je boravio Antonio Jerkov, pripadnik Ustaške mladeži u vreme postojanja Nezavisne Države Hrvatske, jedan od operativaca u stvaranju tzv. Hrvatske pravoslavne crkve. Bio je u Saveznoj komisiji za verska pitanja i učestvovao je u procesu proglašenja autokefalnosti „MPC”.[17] Jednostranom odlukom o proglašenju autokefalnosti, suprotno kanonima, označen je početak otvorenog raskola. Na vanrednom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora SPC koje je održano 14. septembra iste godine u Beogradu, odbačen je zahtev za autokefalnošću „MPC” i osuđeno je izazivanje raskola, a sa glavnim vinovnicima je prekinuto crkveno opštenje, uz najavu sprovođenja kanonskog postupka. Tokom naredne tri godine, najviša tela Srpske pravoslavne crkve su u više navrata razmatrala pitanje raskola, postupajući postupno i oprezno u nadi da će ipak biti pronađeno nekakvo rešenje. Međutim, do sporazuma nije došlo zbog upornog istrajavanja „Makedonske pravoslavne crkve” u raskolu, koji još uvek traje.[18]

Iako je nakon 1967. godine krenula putem raskola, „Makedonska pravoslavna crkva” je nastojala da ne povredi druga dogmatska učenja Pravoslavne crkve. Po tački 17. Obrazloženja odluke o autokefalnosti, Makedonska pravoslavna crkva sebe i dalje smatra delom jedne, svete, saborne i apostolske crkve, pridržavajući se Svetog Pisma i Svetog predanja.[19]

Pokušaj prevazilaženja raskola uredi

Glavni članak: Niški sporazum (2002)

U Nišu je 2002. godine postignut dogovor sa Srpskom pravoslavnom crkvom o koracima koji bi doveli do zalečenja raskola, međutim Makedonska pravoslavna crkva je naknadno, pod uticajem državnih vlasti u Skoplju, odustala od sprovođenja Niškog sporazuma. Pošto je deo sveštenstva MPC ostao pri sporazumu i istupio iz raskola, Srpska pravoslavna crkva je osnovala autonomnu Pravoslavnu ohridsku arhiepiskopiju na čelu sa arhiepiskopom Jovanom (Vraniškovskim), što su prihvatile i sve ostale pravoslavne crkve.[20]

Uprkos tome, MPC je zuzela izrazito neprijateljski stav prema POA, a tokom narednih godina jerarhija i sveštenstvo POA bili su izloženi raznim pritiscima od strane MPC, na šta se nadovezalo i višegodišnje stradanje arhiepiskopa Jovana Vraniškovskog zbog progona državnih vlasti.[21] U isto vreme, MPC je odbila da prizna postojanje POA ne samo kao kanonske crkve, već i kao verske zajednice, preduzevši tim povodom niz koraka u cilju sprečavanja registracije POA kod nadležnih državnih vlasti. Takav stav MPC prema POA pokazao se kao jedna od ključnih prepreka za prevazilaženje raskola. Uprkos povremenim inicijativama, koje su dolazile sa raznih strana, MPC je tokom narednih godina nastavila sa politikom nepriznavanja POA, smatrajući se jedinom pravoslavnom crkvom na području Severne Makedonije.[22][23]

Upliv na ostala kanonska područja SPC uredi

Iako je Evropska eparhija MPC (1995) stvorena u cilju organizovanja crkvenog života pravoslavne dijaspore iz BJRM u zemljama srednje, zapadne i severne Evrope, tokom vremena je došlo do osnivanja makedonskih crkvenih opština i parohija u zemljama koje su pripadale matičnom kanonskom području SPC. Pod okriljem pomenute eparhije, u Sloveniji su stvorene makedonske crkvene opštine u Ljubljani, Mariboru, Kranju i Koperu, dok su u Hrvatskoj osnovane crkvene opštine u Zagrebu, Splitu, Rijeci i Puli. Ove opštine su opsluživali makedonski sveštenici, koji pripadaju Južnoevropskom arhijerejskom namesništvu Evropske eparhije MPC, čime je izvršen direktan upliv na teritoriju kanonskih eparhija SPC u Sloveniji i Hrvatskoj.[24][25][26]

Radi učvršćivanja i ozvaničenja svog položaja, MPC je 2003. godine sklopila poseban sporazum sa državom Hrvatskom, a 2014. godine je otpočela i izgradnja novog makedonskog pravoslavnog hrama u Zagrebu.[27] Tek nakon crkvenog izmirenja (2022) pokrenuto je i pitanje o statusu MPC na kanonskim podričjima SPC u Sloveniji i Hrvatskoj, a tim povodom su 2023. godine načinjeni i prvi koraci ka razrešenju tog kompleksnog pitanja.[28]

Kraj raskola i povratak u autonomni status uredi

 
Poglavari SPC i MPC na liturgiji pomirenja u Beogradu (19. maj 2022. godine)

Početkom proleća 2022. godine došlo je do obnove pregovora između SPC i MPC. Jedan od članova Sinoda SPC, episkop zvorničko-tuzlanski Fotije Sladojević, izjavio je 6. maja 2022. godine da je dijalog između SPC i MPC u toku, pomenuvši tim povodom i mogućnost uspostavljanja kanonskog jedinstva.[29]

Nedugo potom, Carigradska patrijaršija je 9. maja 2022. godine donela odluku o uspostavljanju liturgijskog zajedništva sa MPC, imenujući je samo kao „Ohridska arhiepiskopija”, uz napomenu da njen naziv ne može sadržati „makedonsku” odrednicu. U istoj odluci je naglašeno da će izvesna „administrativna” pitanja o položaju MPC biti rešena od strane SPC.[30][31]

Pomenuta odluka Carigradske patrijaršije naišla je na različite reakcije, a pojedini analitičari su je ocenili kao štetnu i nekanonsku, nastalu u trenutku kada se u Carigradu saznalo za pregovore između SPC i MPC, usled čega se reagovalo u žurbi, čime se Carigradska patrijaršija umešala u poslove na kanonskom području Srpske pravoslavne crkve.[32]

Na sednici održanoj 10. maja 2022. godine, Sinod MPC je odluku Carigradske patrijaršije prihvatio sa zahvalnošću, najavivši nastavak pregovora sa SPC.[33]

Sveti arhijerejski sabor SPC je 16. maja 2022. godine na svom redovnom zasedanju razmatrao prispeli akt Sinoda MPC, zaključivši da je tim aktom MPC prihvatila „opštepriznati kanonski status, dodeljen joj 1959. godine od strane Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve”, uz napomenu da je reč o statusu „najšire moguće autonomije, odnosno pune unutrašnje samostalnosti”. Sabor je takođe zaključio da su pomenutim aktom „uklonjeni razlozi za prekid bogoslužbenog i kanonskog opštenja”, čime se uspostavlja „puno liturgijsko i kanonsko opštenje” između SPC i MPC kao autonomne pomesne crkve, uz napomenu da će pitanje njenog konačnog statusa biti rešeno u nastavku dijaloga.[2][34]

Objavljivanje pomenutih odluka izazvalo je različite reakcije, prvenstveno u Severnoj Makedoniji,[35] pošto MPC nije objavila pomenuti akt o povratku u prethodni, odnosno kanonski (autonomni) status, a tim povodom je pokrenuto i pitanje o pravu Sinoda MPC da takve odluke donosi samostalno, mimo Crkveno-narodnog sabora MPC kao najvišeg organa kome prema Ustavu MPC pripada isključivo pravo da odlučuje o statusnim pitanjima. Potom je usledila i javna izjava prespansko-pelagonijskog vladike Petra (MPC) da nikakvog vraćanja MPC u autonomni status neće biti.[36]

Preko svih tih kanonsko-pravnih pitanja se prešlo, nakon čega je 19. maja 2022. godine u hramu Svetog Save u Beogradu služena liturgija pomirenja, koju su predvodili patrijarh srpski Porfirije i arhiepiskop ohridski i makedonski Stefan uz sasluženje svih arhijereja, čime je uspostavljeno liturgijsko i kanonsko opštenje dve crkve.[37]

Autokefalnost uredi

U nastavku zasedanja, Sveti arhijerejski sabor SPC je 20. maja 2022. godine doneo načelnu odluku (AS br. 55 / zap. 65) kojom se prihvata molba Sinoda MPC od 18. maja (SAS br. 65), kojoj je od SPC zatraženo priznanje autokefalnog statusa za MPC. Istom odlukom Sabora SPC izdat je nalog Sinodu SPC da razreši sava preostala pitanja, uz napomenu da će nakon toga biti izdat i odgovarajući tomos, sa potpisom srpskog patrijarha. Iako ni jedna od ovih odluka nije bila pomenuta u saborskom saopštenju, koje je objavljeno 23. maja, za njih se saznalo tokom narednih dana, u periodu od 24. maja (beseda srpskog patrijarha u Skoplju) i 5. juna (uručivanje tomosa u Beogradu).[38]

Na svetoj liturgiji u Sabornom hramu Svetog Klimenta Ohridskog u Skoplju 24. maja 2022. godine, patrijarh srpski Porfirije je obnarodovao da je Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve jednoglasno odlučio da prizna autokefalnost Makedonske pravoslavne crkve — Ohridske Arhiepiskopije.[4]

Način na koji je ova odluka bila obnarodovana izazvao je različite reakcije, a tim povodom se razvila i polemika o daljim koracima. Iako su pojedini analitičari ukazivali na mogućnost da će pregovori o preostalim pitanjima potrajati mesecima, ključna rešenja su dogovorena već tokom narednih dana, tako da je 5. juna 2022. godine Patrijarh srpski Porfirije u Beogradu uručio arhiepiskopu Stefanu Tomos o autokefaliji Makedonske pravoslavne crkve — Ohridske arhiepiskopije, kojim se potvrđuje autokefalnost MPC, a istim aktom su regulisana i neka druga pitanja.[5][6]

Objavljivanje pomenutog tomosa je takođe izazvalo različite reakcije, ne samo povodom pitanja o načinu donošenja tog akta već i povodom pitanja o položaju budućem Pravoslavne ohridske arhiepiskopije (POA), koja u tomosu nije bila pomenuta.

Akt o dodeli autokefalnosti MPC su potom priznale Bugarska pravoslavna crkva (mada ne pod tim imenom) i Ruska pravoslavna crkva. Carigradska patrijaršija nije potvrdila autokefalnost, već je na zajedničkoj molitvi MPC dobila dokument o povratku u kanonski status. Grčke crkve ne priznaju autokefalnost osporavajući ime crkve, te smatraju da samo Vaseljenska patrijaršija može dati autokefalnost, a ne pomjesna majka crkva.[39]

Integracija POA sa MPC uredi

Nakon sticanja kanonskog statusa i autekefalnosti u proleće 2022. godine, nerešeno je ostalo pitanje o budućem položaju Pravoslavne ohridske arhiepiskopije (POA), autonomne crkve u sastavu SPC. Od samog osnivnja POA (2002—2005), MPC je odbijala da prizna crkveno-kanonski status POA, što je došlo do izražaja čak i nakon odluke SPC o priznavanju kanonskog statusa i autokefalnosti MPC. Tokom pregovora, MPC je nastojala da izbegne rešenja koja su podrazumevala implicitno priznanje postojanja POA, predlažući da se pitanje o integraciji reši na personalnom nivou, istupanjem jerarhije i sveštenstva POA iz sastava SPC putem dobijanja ličnog otpusta, radi njihovog pristupanja MPC. Tim povodom, Sinod MPC je na sednici održanoj 25. aprila 2023. godine formulisao niz predloga koji su se odnosili na budući status arhijereja koji će iz jurisdkcije SPC (POA) preći pod okrilje MPC. Njima je predloženo da po dobijanju otpusta iz SPC pređu na nove dužnosti u potpuno novim eparhijama MPC, koje je tek trebalo osnovati, prema postupku koji je propisan Ustavom MPC.[40][41]

Nedugo potom, na zasedanju Svetog arhijerejskog sabora SPC, koje je održano od 14. do 20. maja 2023. godine u Beogradu, doneta je odluka o davanju kanonskog otpusta svim arhijerejima POA radi njihovog predstojećeg integrisanja u jerarhijski poredak MPC.[42][43] Potom su se 5. juna u Ohridu sastali poglavari SPC i MPC, povodom prve godišnjice dodeljivanja autokefalnosti MPC. Tom prilikom je nakon zajedničke liturgije saopšteno da su suštinska pitanja u osnovi rešena, ali zvanična objava je izostala, pošto je MPC saopštila da bi končne odluke tek trebalo formalizovati.[44]

Na taj način, MPC je uspela da odbrani svoju dvadesetogodišnju politiku institucionalnog nepriznavanja POA, zadržavši pravo da konačnu odluku o statusu arhijereja koji su dobili otpust iz SPC donese samostalno. Dalji koraci ka rešavanju tog pitanja ostvareni su 20. juna, kada je Sinod MPC odlučio da jerarsima POA budu „opredeljene” nove, još uvek nepostojeće eparhije u okviru jerarhijske strukture MPC. Time je pokrenut i postupak za osnivanje tih eparhija (kruševsko-demirhisarska, deljadrovsko-ilindenska, delčevsko-kamenička), što prema slovu Ustava MPC podrazumeva i odgovarajuću odluku Crkveno-narodnog sabora MPC, koji će biti sazvan u budućnosti. Do okončanja tog procesa, trebalo bi da budu rešena i preostala pitanja koja se odnose na proces integracije POA sa MPC.[45][46][47][48]

Ustoličenje mitropolita Jovana za kruševsko—demirhisarskog mitropolita je obavljeno 3. septembra,[49] episkop delčevsko—kamenički Marko je ustoličen 17. septembra,[50] a deljadrovsko—ilindenski Joakim 4. novembra 2023. godine,[51] čime je završena integracija episkopa iz POA u MPC—OA, što je objavljeno 26. decembra 2023. godine nakon sednice Svetog arhijerejskog sinoda MPC—OA.[52]

Organizacija MPC uredi

 
Eparhije MPC u Severnoj Makedoniji (1967—2013)
 
Eparhije MPC u Severnoj Makedoniji (2013—2023)
 
Eparhije MPC u Severnoj Makedoniji (od 2023)

Nakon 1967. godine, Makedonska pravoslavna crkva je često menjala sopstveni Ustav, osnivajući, spajajući, razdvajajući i ukidajući pojedine eparhije. Područje Makedonske pravoslavne crkve se ne proteže samo na području Severne Makedonije, već i u rasejanju gde su osnovane posebne eparhije.

Prema sadašnjem stanju,[53] eparhije MPC su:

  1. Skopska eparhija, predvodi je arhiepiskop g. Stefan;
  2. Tetovsko-gostivarska eparhija, predvodi je mitropolit g. Josif;
  3. Kumanovsko-osogovska eparhija, predvodi je mitropolit g. Josif;
  4. Debarsko-kičevska eparhija, predvodi je mitropolit g. Timotej;
  5. Deljadrovsko-ilindenska eparhija, predvodi je episkop g. Joakim;
  6. Prespansko-pelagonijska eparhija, predvodi je mitropolit g. Petar;
  7. Kruševsko-demirhisarska eparhija, predvodi je mitropolit g. Jovan;
  8. Strumička eparhija, predvodi je mitropolit g. Naum;
  9. Povardarska eparhija, predvodi je mitropolit g. Agatangel;
  10. Bregalnička eparhija, predvodi je mitropolit g. Ilarion;
  11. Delčevsko-kamenička eparhija, predvodi je episkop g. Marko;

U dijaspori su sledeće eparhije:

  1. Američko-kanadska eparhija, predvodi je mitropolit g. Metodij;
  2. Evropska eparhija, predvodi je mitropolit g. Pimen;
  3. Australijsko-novozelandska eparhija, sa sedištem u Melburnu čiji administrator je mitropolit prespansko-pelagoniski g. Petar.[54]
  4. Australijsko-sidnejska eparhija, Eparhija za Kanberu, Australiju i Tasmaniju, sa sedištem u Sidneju, čiji administrator je mitropolit Debarsko-kičevski g. Timotej.[55]

Poglavari MPC uredi

Od proglašenja autokefalnosti 1967. godine, poglavari Makedonske pravoslavne crkve su nekoliko puta menjali svoje zvanične naslove, zadržavajući u osnovi titulu arhiepiskopa ohridskog, odnosno skopskog ili makedonskog.

Titula Ime Godine službe
Arhiepiskop Dositej (Stojković) 1967—1981.
Arhiepiskop Angelarij (Krstev) 1981—1986.
Arhiepiskop Gavril (Milošev) 1986—1993.
Arhiepiskop Mihail (Gogov) 1993—1999.
Arhiepiskop Stefan (Veljanovski) od 1999.

Kalendar MPC uredi

Trenutno, MPC koristi julijansko računanje vremena, međutim već duže vreme razmatra se prelazak na novojulijanski kalendar. Za sada, iako već godinama traje žestoka debata oko ovog pitanja, MPC kao prioritet vidi rešavanje pitanja oko autokefalnosti crkve. Mnogi odlaganje ovog pitanja vide kao strah MPC od unutrašnjeg raskola i zakomlikovanja odnosa sa priznatim pravoslavnim crkvama.[56]

Nazivi meseci uredi

Iako je Severna Makedonija prihvatila međunarodne forme imena meseci koji vode poreklo iz latinskog jezika, u makedonskom jeziku postoje i narodni nazivi za sve mesece koji se u modernom govoru smatraju arhaizmima, ali koji se i dalje koriste u svim službenim radnjama i izdanjima (verski kalendari) Makedonske pravoslavne crkve i u nekim ruralnim područjima Makedonije. Poreklo makedonskih naziva meseci povezano je sa prirodnim ciklusima ili zemljoradničkim poslovima koji se vrše u određeno doba godine. Za neke mesece postoji i više različitih imena za različite krajeve u Makedoniji. Upotreba latinskih naziva u narodu zaživela je krajem 19. veka i to dodavanjem nastavka -ja kao na primer januarija, fevruarija, septemvrija, dekemvrija i td. Masovna upotreba među stanovništvom došla je tek kasnije sa masovnim obrazovanjem stanovništva po školama. Međutim, MPC—OA nikad nije prihvatila nove nazive meseca, tako da i dalje koristi stare nazive.[57]

Br. Srpski naziv Makedonski naziv Crkveni (arhaični) naziv Objašnjenje
1 Januar Januari Koložeg mesec kada drvo gori
2 Februar Fevruari Sečko mesec velikih ledenica
3 Mart Mart Cutar mesec novog početka
4 April April Treven mesec trave
5 Maj Maj Kosar mesec košenja
6 Jun Juni Žitar mesec žita
7 Jul Juli Zlatec zlatni mesec
8 Avgust Avgust Žetvar mesec žetve
9 Septembar Septemvri Grozdober mesec berbe grožđa
10 Oktobar Oktomvri Listopad mesec kada lišće opada
11 Novembar Noemvri Studen hladni mesec
12 Decembar Dekemvri Snežnik snežni mesec

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „VSELENSKATA PATRIJARŠIJA JA PRIZNA NAŠATA CRKVA POD IMETO „OHRIDSKA“ Ovaa odluka ne znači i tomos za avtokefalnost”. Plus info. 9. maj 2022. Pristupljeno 9. maj 2022. 
  2. ^ a b „Saopštenje Svetog Arhijerejskog Sabora | Srpska Pravoslavna Crkva [Zvanični sajt]”. www.spc.rs. Pristupljeno 05. 06. 2022. 
  3. ^ Colic, Nina (2022-05-17). „U četvrtak u Hramu Svetog Save liturgija pomirenja SPC i Ohridske arhiepiskopije – Društvo – Dnevni list Danas” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-05-17. 
  4. ^ a b „Patrijarh Porfirije: Gospod je Alfa i Omega našeg postojanja u istoriji i u večnosti | Srpska Pravoslavna Crkva [Zvanični sajt]”. www.spc.rs. Pristupljeno 05. 06. 2022. 
  5. ^ a b Čudo (2022-06-08). „Jeromonah Ignjatije (Šestakov): Ključne tačke makedonskog Tomosa sa komentarom”. Čudo (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-06-09. 
  6. ^ a b „Patrijarh srpski Porfirije uručio arhiepiskopu Stefanu Tomos kojim se potvrđuje autekefalnost Makedonske pravoslavne crkve - Ohridske Arhiepiskopije | Srpska Pravoslavna Crkva [Zvanični sajt]”. www.spc.rs. Pristupljeno 05. 06. 2022. 
  7. ^ „Pravoslavna Ohridska Arhiepiskopija”. www.poa-info.org. Pristupljeno 05. 06. 2022. 
  8. ^ Dimitrijević 1971, str. 211—216; Đurić 1997, str. 354—361.
  9. ^ Puzović 1997, str. 117—118; Đurić-Mišina 2012b, str. 595—645.
  10. ^ Puzović 1999, str. 155—158.
  11. ^ Puzović 1999, str. 158—159.
  12. ^ Cvetković, Srđan (8. april 2022). „Otpor Srpske pravoslavne crkve”. Politika. 
  13. ^ Puzović 1999, str. 159—162.
  14. ^ Puzović 1999, str. 162—165.
  15. ^ Puzović 1999, str. 165—167.
  16. ^ Đurić-Mišina 2012b, str. 595—645.
  17. ^ Makedonska pravoslavna crkva Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. avgust 2016) svetosavlje.org
  18. ^ Puzović 1999, str. 167—171.
  19. ^ „Istorija na Makedonskata Pravoslavna crkva”. http://www.mpc.org.mk/MPC/. Pristupljeno 31. 1. 2010.  Spoljašnja veza u |publisher= (pomoć)
  20. ^ „Pravoslavna Ohridska Arhiepiskopija » Istorija » Rešavanje na raskolot”. www.poa-info.org. 
  21. ^ „Pravoslavna Ohridska Arhiepiskopija » Arhiepiskop”. www.poa-info.org. 
  22. ^ „Pravoslavna Ohridska Arhiepiskopija » Istorija » Sovremena istorija”. www.poa-info.org. 
  23. ^ „Pravoslavna Ohridska Arhiepiskopija » Istorija » Sovremena istorija”. www.poa-info.org. 
  24. ^ Evropska eparhija MPC: Južno-evropsko namesništvo
  25. ^ Evropska eparhija MPC: Slovenija
  26. ^ Evropska eparhija MPC: Hrvatska
  27. ^ „Makedonska pravoslavna crkva u Hrvatskoj – Makedonske pravoslavne crkvene općine u Hrvatskoj”. 
  28. ^ „Patrijarh Porfirije i arhiepiskop Stefan osvetili hram u Zagrebu”. Srpska Pravoslavna Crkva (na jeziku: srpski). 21. 5. 2023. Pristupljeno 1. 7. 2023. 
  29. ^ „Obnovljeni razgovori SPC i MPC, najavljuje se skora obnova kanonskog jedinstva”. Frontal.SRB. 09. 05. 2022. Pristupljeno 05. 06. 2022. 
  30. ^ „Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δέχεται σε ευχαριστιακή κοινωνία την Εκκλησία των Σκοπίων - Φως Φαναρίου”. web.archive.org. 09. 05. 2022. Arhivirano iz originala 09. 05. 2022. g. Pristupljeno 30. 06. 2023. 
  31. ^ „Vesti i nastani”. web.archive.org. 09. 05. 2022. Arhivirano iz originala 09. 05. 2022. g. Pristupljeno 30. 06. 2023. 
  32. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Skoplje-Beograd preko Carigrada: Konačno pomirenje Srpske i Makedonske pravoslavne crkve?”. www.rts.rs. Pristupljeno 05. 06. 2022. 
  33. ^ „Vesti i nastani”. web.archive.org. 16. 05. 2022. Arhivirano iz originala 16. 05. 2022. g. Pristupljeno 30. 06. 2023. 
  34. ^ Perić 2023, str. 127.
  35. ^ „SPC ja vrati MPC-OA vo avtonomija, so status pološ od Niškiot dogovor. Koj ќe ponese odgovornost? – Religija”. web.archive.org. 16. 05. 2022. Arhivirano iz originala 16. 05. 2022. g. Pristupljeno 30. 06. 2023. 
  36. ^ „MKD (2022): Vladika Petar: MPC ne se vraќa nazad so statusot od Jugoslavija, vo očekuvanje sme na slednite potezi”. Arhivirano iz originala 21. 07. 2023. g. Pristupljeno 21. 07. 2023. 
  37. ^ „Radosna vest! Liturgija pomirenja! | Srpska Pravoslavna Crkva [Zvanični sajt]”. www.spc.rs. Pristupljeno 05. 06. 2022. 
  38. ^ „Wayback Machine”. web.archive.org. Arhivirano iz originala 20. 03. 2023. g. Pristupljeno 30. 06. 2023. 
  39. ^ „Autokefalija ni na nebu, ni na zemlji”. Frontal.SRB (na jeziku: srpski). 2022-12-27. Pristupljeno 2023-01-04. 
  40. ^ „Utre istoriska sednica na Sinodot – MPC-OA I POA se obedinuvaat”. 24. 04. 2023. 
  41. ^ „Timotej: Procesot e počnat, odlukite se doneseni, trba SPC da gi potvrdi”. 25. 04. 2023. 
  42. ^ „Saopštenje za javnost Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve”. Srpska Pravoslavna Crkva (na jeziku: srpski). 20. 5. 2023. Pristupljeno 1. 7. 2023. 
  43. ^ „Od soopštenieto na Svetiot Arhijerejski Sobor na Srpskata Pravoslavna Crkva”. www.poa-info.org. 
  44. ^ „MPC na 20 juni ќe nosi oficijalna odluka za vladicite od POA”. 05. 06. 2023. 
  45. ^ „Po doma patrioti, pred Porfirij „mačinja“”. 27. 05. 2023. 
  46. ^ „Edna godina od izdavanjeto avtokefalija”. www.poa-info.org. 
  47. ^ „Vesti i nastani”. mpc.org.mk. 
  48. ^ MPC: Soopštenie (snimak)
  49. ^ Arhierejska Božestvena Liturgija i vostoličuvanje na mitropolitot Kruševsko-demirhisarski g. Jovan vo Kruševo
  50. ^ Vostoličen noviot Episkop Delčevsko-kamenički g. Marko
  51. ^ Ustoličen noviot episkop Deljadrovsko-ilindenski Joakim
  52. ^ Saopštenje MPC
  53. ^ „Makedonskata pravoslavna crkva denes”. mpc.org.mk. 
  54. ^ „Eparhii na Makedonskata Pravoslavna Crkva na teritorijata na R. Makedonija i vo dijasporata”. MPC.org.mk. Arhivirano iz originala 8. 2. 2022. g. Pristupljeno 25. 5. 2022. 
  55. ^ „MPC ja podeli Avstralisko-novozelandskata eparhija”. [mrtva veza]
  56. ^ B, A. „Gregorijanskiot kalendar može da predizvika raskol vo MPC-OA”. novamakedonija.mk. Pristupljeno 31. 1. 2010. [mrtva veza]
  57. ^ „Pravoslaven kalendar 2010-Koložeg”. mpc.org.mk. Pristupljeno 31. 1. 2010. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Makedonska pravoslavna crkva — Ohridska arhiepiskopija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Македонска_православна_црква_—_Охридска_архиепископија&oldid=27571669”