Википедија

Smederevo

град у Србији на Дунаву

Smederevo je gradsko naselje i sedište istoimene teritorijalne jedinice u Srbiji. Administrativni je centar Podunavskog upravnog okruga. Prema popisu iz 2022. bilo je 59.261 stanovnika, što ga čini drugim gradom po broju stanovnika u južnoj i istočnoj Srbiji. Šire područje grada Smedereva ima 97.930 stanovnika. Nalazi se na obalama Dunava, u severoistočnom delu Srbije.

Smederevo
Kolaž slika Smedereva (u smeru kazaljke na satu, počevši odozgo levo: Okružni sud, Smederevska gimnazija, fontana na Trgu republike, spomenik žrtvama eksplozije municije u Smederevskoj tvrđavi, crkva Svetog Georgija, Opštinski dom, Smederevska tvrđava, panorama grada)
Zastava
Zastava
Administrativni podaci
Država Srbija
Upravni okrugPodunavski
RegionJužna i istočna Srbija
GradSmederevo
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.59.261
 — gustina122,44 st./km2
Aglomeracija (2022.)97.930
Geografske karakteristike
Koordinate44° 39′ 50″ S; 20° 55′ 44″ I / 44.66377° S; 20.92889° I / 44.66377; 20.92889
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina73 m
Površina484 km2
Smederevo na karti Srbije
Smederevo
Smederevo
Smederevo na karti Srbije
Ostali podaci
GradonačelnikJasmina Vojinović (SNS)
Poštanski broj11300
11303
11304
11305
11330
Pozivni broj+381 (0)26
Registarska oznakaSD
Veb-sajt
smederevo.ls.gov.rs

Smederevo je sa izgradnjom Smederevske tvrđave 1430. postalo prestonica Srpske despotovine pošto je Beograd, dotadašnja prestonica, vraćen Ugarskoj 1427. godine. Smederevsku tvrđavu je osnovao tadašnji srpski despot Đurađ Branković. Smederevska tvrđava je tada predstavljala najveću ravničarsku tvrđavu u Evropi. Smederevo je danas veliki industrijski centar.

Nazivi uredi

Grad je poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: lat. Smederevo, grč. Сфентером, nem. Semendria, rum. Semendria, mađ. Szendrő, tur. Semendire.

Smederevski amblem uredi

Smederevo koristi amblem u dve nijanse plave boje, što odudara od heraldičkih principa. Takođe, lenta sa godinom 1430. smeštena je preko štita, što je neuobičajeno. Elementi amblema su: šest belih diskova raspoređenih 3+2+1, koji predstavljaju grožđe, Smederevska tvrđava na čijoj je kuli pojednostavljeno prikazan veliki natpis sa kule, tamnoplave i bele grede horizontalno postavljene (predstavljaju Dunav).

Geografski položaj uredi

Glavni članak: Geografski položaj Smedereva

Smederevo se nalazi na 44° 40’ severna geografske širine i 20° 56’ istočne geografske dužine. Nalazi se u Centralnom delu Srbije, na drugoj po veličini evropskoj reci Dunavu. Od prestonice Beograda udaljen je svega 46 km.

Klima uredi

Smederevo ima više stepsko kontinentalnu nego umereno kontinentalnu klimu. Srednja godišnja temperatura u gradu je 11,4 °C. Srednja januarska temperatura je tek nešto ispod nule (-0,6 °C), dok julska dostiže prosečnih 21,9 °C. Tokom prolećnih meseci (mart, april i maj) prosečna temperatura iznosi oko 14 °C. Tokom jeseni (septembar, oktobar i novembar) prosečna temperatura je 9,6 stepeni. U Smederevu padne oko 650 mm vodenog taloga godišnje. Najviše je padavina u maju (72 mm) i junu (86 mm) a najmanje u februaru (38 mm).

Istorija uredi

 
Smederevska tvrđava
 
Svedočanstvo o plovidbi Dunavom pored Smedereva iz 1845. godine, Muzej u Smederevu

Prvi pomen Smedereva nailazimo godine 1019. u povelji vizantijskog cara Vasilija II kada je ovde uspostavljena jedna od episkopija novostvorene Ohridske arhiepiskopije. Sledeći pisani pomen o Smederevu nalazi se i u povelji kneza Lazara iz 1381. godine, u kojoj se spominje manastir Ravanica i sela i imanja koja poklanja „u Smederevu ljudini Bogosavu s općinom i s baštinom“. Naselje dobija na značaju tek u 14. veku sa povlačenjem srpske države na sever pred turskim naletima. 1427, nakon smrti svog prethodnika Stefana, despot Đurađ Branković je po prethodno utvrđenom dogovoru morao da ugarskom kralju vrati Beograd. Kao grad sa tradicijom prestonice Smederevo se izdvojilo odmah po izgradnji Smederevske tvrđave 1430. godine. Sve do 1459. godine grad je bio sedište Despotovine na čelu sa despotom Đurđem Brankovićem. Nakon toga grad potpada pod vlast Turaka. Iako je razoren u sukobu 1459, Turci uviđaju njegov izuzetno povoljan položaj na Dunavu i dograđuju utvrđenje sada za svoje potrebe. Tokom dugog perioda bio je sedište Smederevskog sandžaka, sve do dolaska Austrijanaca 1718. 1739. grad je opet pod Turcima. Međutim razvoj grada za vreme Austrougara nastavljen je otvaranjem prve osnovne škole 1806. godine, za vreme Prvog srpskog ustanka. U to vreme u gradu je osnovan Praviteljstvujušči sovjet, na čelu sa Dositejem Obradovićem i Smederevo je ponovo postalo prestonica.

Pod nemačkom okupacijom, 5. juna 1941 Smederevo je doživelo katastrofalnu eksploziju. Eksploziju je izazvala municija koju su okupatori prevozili željeznicom i skladištili u tvrđavi.[1] Tom prilikom poginulo je preko 3.000 ljudi, a ceo grad je bio porušen i delom zatrpan zemljom.

Sa početka 20. veka grad je brojao 7.000 stanovnika, a danas prema poslednjem popisu iz 2003. godine ima 62.900 stanovnika u gradu i 116.000 u selima ubraja se u deset najvećih gradova u zemlji. Na širem području grada, računajući i sedam prigradskih naselja, Smederevo broji 77.808 stanovnika (po popisu iz 2002. godine. Karađorđev dud je spomenik prirode - botaničkog karaktera ali i znamenito mesto iz istorije Smedereva. Pod ovim stablom je 8. novembra 1805. godine vožd Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka, u prisustvu srpskih starešina i ustanika primio ključeve Smederevske tvrđave od turskog zapovednika grada, dizdara Muharema Guše. Predaja ključeva je izvršena na svečan način, jer su Turci ostavili Srbima mnogo topova i municije, a Karađorđe im je dozvolio da izađu iz Smedereva sa vojnim častima i sitnim oružjem i da lađama odu niz Dunav u Vidin, u Bugarsku.

Značenje toponima uredi

 
Smederevo oko 1860. - slika Anastasa Jovanovića

Postoje mnoga mišljenja o značenju toponima Smederevo.

  1. Italijanski istoričar Antonio Bonfini (1427.–1503) u svome delu Rerum Hungaricarum decades IV cum dimidia navodi da ime Smedereva potiče od Svetog Andreje (Inače, mađarski naziv za Smederevo koji se do danas zadržao u ovom jeziku je Szendrő).
  2. U delu Ohridska arhiepiskopija u početku 11. veku Stojan Novaković je napisao: Poznato je poodavno da je Smederevo pokvareno EIS MONTE AUREO, jer je grad podignut na mestu nekadašnjeg rimskog grada Mons Aureus, što u prevodu znači „Zlatno brdo“. Ova rimska naseobina zabeležena je na Pojtingerovoj karti koja potiče iz 4. veka.
  3. Postoji mišljenje da je toponim Smederevo složenica dve reči: smet i drevo zbog izrazito gustih hrastovih šuma na ovom području.
  4. Toponim Smederevo po nekim izvorima vuče poreklo od srednjovekovnog muškog imena Smender
  5. Mnogi autori smatraju da je poreklo ovog toponima iransko-hazarskog porekla. U prevodu sa iranskog Semender znači krajnja vrata. Upravo tako se zvao i hazarski grad koji se nalazio na jugozapadnoj obali Kaspijskog jezera. Krajem 10. veka Hazarsko carstvo nestaje i mnogi stanovnici Semendera, bežeći pred najezdom osvajača, uputili su se u naše krajeve, nazivajući svoja nova naselja imenima svojih ranijih prebivališta.

Kultura uredi

U gradu se nalazi Karađorđev dud, Muzej u Smederevu, Centar za kulturu Smederevo, Radio Smederevo... Smederevo ima više spomenika kulture među kojima su Smederevska tvrđava, crkva Svetog Georgija u Smederevu, zgrada Okružnog suda u Smederevu, zgrada Opštinskog doma u Smederevu, crkva Uspenja Presvete Bogorodice na Starom smederevskom groblju i drugi. U centru grada je Narodna biblioteka Smederevo.

Administrativna organizacija uredi

Glavni članak: Administrativna organizacija Smedereva

Nakon Drugog svetskog rata, Smederevo je dobilo značajnu ulogu kao administrativni centar. Pre toga Smederevo je sa svojom oblašću pripadalo Dunavskoj banovini (sedište Novi Sad). Tokom Drugog svetskog rata Smederevo je bilo sedište dela Dunavske banovine koji je bio okupiran isključivo od strane Nemačke vojske (Šumadija, Braničevo i Banat, koji je kasnije ustanovljen kao posebna autonomna regija pod vlašću banatskih Nemaca). Od 1945. godine novostvorena država FNRJ (Federativna Narodna Republika Jugoslavija) a potom i SFRJ (Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija) podeljena je na oblasti (krajeve) čiji su sastavni delovi bile opštine. Smederevo je posle 1945. godine postalo sedište Smederevske oblasti, koja je obuhvatala grad Smederevo (naselje Smederevo i njemu gravitirajuća pripadajuća naselja — današnja prigradska naselja) i još 7 opština.

Politika uredi

Skupština grada Smedereva uredi

Rezultati lokalnih izbora u Smederevu 2020. godine, u odnosu na prethodne.

Liste %

2020

Mandati

2020

%

2016

Mandati

2016

%

2012

Mandati

2012

%

2008

Mandati

2008

SNS Srpska napredna stranka 56,67 46 49,07 44 11,90 9 — —
SPS Socijalistička partija Srbije 14,92 12 10,10 9 12,98 10 8,95 7
UDS Ujedinjena demokratska Srbija 6,13 4 — — — — — —
SNP Srpska narodna partija 6,02 4 2,6 0 — — — —
DSS Demokratska stranka Srbije 5,38 4 5,37 4 5,39 4 13,41 10
NS Nova Srbija 2,33 0 — — — — — —
SRS Srpska radikalna stranka 2,09 0 5,00 0 2,51 0 20,50 16
JRS Jedinstvena ruska stranka 1,90 0 2,12 0 — — — —
DS Demokratska stranka bojkot bojkot 9,09 8 15,80 12 17,82 14
GG Grupe građana — ukupno — — 8,02 5 33,83 26 16,67 12
JS Jedinstvena Srbija — — 3,78 0 — — 1,32 0
SDS Socijaldemokratska stranka — — 2,64 0 — — — —
PS Pokret socijalista — — 1,15 0 — — — —
RP Republikanska stranka — — 1,05 0 — — — —
URS Ujedinjeni regioni Srbije — — — — 6,51 5 1,98 0
SPO Srpski pokret obnove — — — — 5,56 4 14,97 11
SDPS Socijaldemokratska partija Srbije — — — — 2,55 0 — —
LDP Liberalno-demokratska partija — — — — — — 3,44 0
Ostali Ostali — — — — 3,96 0 0,94 0
Ukupno 100,00 70 100,00 70 100,00 70 100.00 70
Izlaznost u % 45,15 % 50,53 % 51,15 % 55,97

Administrativna struktura uredi


Demografija uredi

Glavni članak: Demografija Smedereva
Demografija[5]
Godina Stanovnika
1948. 14.206
1953. 18.328
1961. 27.182
1971. 40.192
1981. 55.369
1991. 63.884 62.227
2002. 62.805 65.443
2011. 64.175
2022. 59.261

Broj stanovnika u Smederevu i prigradskim naseljima u periodu od 1948. do 2011. godine.

Godina
1948.
1953.
1961.
1971.
1981.
1991.
2002.
2006.
2011.
Broj stanovnika 24.761 29.663 39.793 54.257 69.814 76.984 77.808 83.7681 77.808

Broj stanovnika u gradu Smederevo u periodu od 1948. do 2011. godine.[6]

Godina
1948.
1953.
1961.
1971.
1981.
1991.
2002.
2006.
2011.
Broj stanovnika 59.545 66.132 77.682 90.650 107.366 110.768 109.809 117.1341 108.209
1 Zajedno sa izbeglim stanovništvom sa Kosova i Metohije

Izvor: Republički zavod za statistiku Srbije, popis 2011, knjiga popisa 9 (Uporedni pregled broja stanovnika od 1948. do 2011. godine — podaci po naseljima i opštinama)

Važne godine i datumi uredi

Obrazovanje uredi

Osnovne škole u Smederevu:

Glavni članak: Osnovne škole u Smederevu

Srednje škole u Smederevu:

Glavni članak: Srednje škole u Smederevu

Poznate ličnosti vezane za Smederevo uredi

Učesnici Olimpijskih igara iz Smedereva

Partnerski gradovi uredi

Glavni članak: Spisak pobratimljenih gradova u Srbiji

Smederevo je pobratimljeno sa sledećim gradovima:

Ostale forme saradnje i gradskog prijateljstva slične bratimljenju:

  • Maribor,   Slovenija — Sporazum o prijateljstvu i saradnji (16. decembar 2016)

Galerija uredi

 
Panorama Smedereva

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Dan kada je stao život u Smederevu („Politika“, 7. jun 2014)
  2. ^ 1964. — Prve mesne zajednice u Smederevu su bile: Donji Grad, Carina, Leštar i Slavija. One su osnovane Statutom opštine Smederevo koji je stupio na snagu 9. jula 1964. godine.
    1982. — Skupština opštine je na zajedničkoj sednici svih veća donela odluku o izmeni i dopuni statuta kojom je utvrđena organizacija mesnih zajednica. Iz MZ Donjeg Grada su izdvojene MZ Karađorđev Dud i Plavinac, iz MZ Carine su izdvojene MZ 4. jul (danas MZ Sveti Sava) i Papazovac, i iz MZ Leštar izdvojene su MZ Ladna Voda i Zlatno Brdo. Katastarska opština Lipe II (ili Lipe 2) je postala MZ 25. maj — tog maja.
  3. ^ Zvanični sajt MZ Zlatno Brdo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. maj 2017) www.zlatnobrdo.org.rs (jezik: srpski)
  4. ^ Zvanični sajt MZ 25. maj 25maj.weebly.com (jezik: srpski)
  5. ^ Popis stanovništva — naselje Smederevo pop-stat.mashke.org (jezik: srpski)
  6. ^ Popis stanovništva — grad Smederevo pop-stat.mashke.org (jezik: srpski)
  7. ^ "Politika", 30. maj 1937
  8. ^ Smederevo je Srpska Hirošima Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. decembar 2015) sdcafe.rs
  9. ^ POTPISAN SPORAZUM O BRATIMLjENjU SMEDEREVA I TANGŠANA smederevskenovine.rs
  10. ^ Ozvaničena saradnja Tangšana i Smedereva podunavlje.info

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Смедерево&oldid=27510070”